Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Sağlık Uygulama ve Araştırma Merkezi Mikrobiyoloji Laboratuvarı Test Rehberi

Transkript

1 Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Sağlık Uygulama ve Araştırma Merkezi Mikrobiyoloji Laboratuvarı Test Rehberi

2 GİRİŞ Klinik laboratuvarlar hastaneye başvuran hastaların %70-85 inin hizmet aldığı birimlerdir. Klinik laboratuvarların en önemli sorumluluklarından biri, test sonuçlarının güvenilirliğinin sağlanmasıdır. Klinik mikrobiyoloji laboratuvarının da temel görevi hastalara ve klinisyenlere zamanında ve doğru sonuç vermektir. Mikrobiyolojik inceleme sonuçlarının klinik anlam taşıması, klinisyenlere tanı ve takipte yol göstermesi için uygun örneğin seçilip, uygun şekilde alınarak, laboratuvara uygun koşullarda uygun süre içerisinde gönderilmesi, gerektiğinde uygun koşullarda saklanması ile ilgili kurallara uyulması son derece önemlidir. Bu basamakların doğru işlediği örneklerde, kontaminasyon oranları daha az olmakta, gerçek etkenin izolasyon şansı artmaktadır. Hatalar klinik mikrobiyoloji laboratuvarında pre-analitik (analiz öncesi), analitik (analiz sırasında) ve post-analitik (analiz sonrası) dönemlerde olmaktadır. Mikrobiyoloji laboratuvar hizmetlerinin ilk basamağı olan preanalitik dönemde örneklerin alınması, taşınması ve saklanma oldukça önemlidir. Laboratuvarlarda hataların %70 e yakını preanalitik dönemde olmaktadır, laboratuvarlarla ilgili hataların ancak % 7-13 ü analitik dönemde gerçekleşmektedir. Analiz/test/izolasyon/üretme aşamalarında tüm tam ve yarı otomatik çalışmalar ile manuel çalışmalarda iç kalite kontrol çalışmaları eş zamanlı yürütülmeli, düzenli dış kalite kontrol programlarına katılmalıdır. Üçüncü veya post-analitik dönem ise sonuçların rapora geçirildiği, gerek duyulduğunda klinisyene sözel olarak bildirildiği evredir. Bu dönemde görülen hataların oranı ise %18,5-47 arasında değişmektedir. Pre-analitik, analitik ve post-analitik dönemlerde yapılan hatalar, tedavide gecikme veya başarısız tedaviye yol açabilir. Pozitif veya negatif hatalı bir sonuç, söz konusu bir akut hastalık veya malign bir durum varsa hastanın morbiditesini veya mortalitesini etkileyebilir. PREANALİTİK HATALAR A. Örnekler Alınmadan Önce Yapılan Hatalar Testlerin seçiminde hata: Rastgele ve çok sayıda testin seçilmesi Acil olmayan durumlarda acil istek yapılması Hasta özgeçmişinde aldığı ilaçların ve gıdaların belirsiz olması

3 İstem ile uyumsuz örnekler (aerob koşullarda taşınmış örnekte anaerobik inceleme istenmesi). B. Örneklerin Alınması Sırasında Yapılan Hatalar Kusmuk ile karışmış balgam veya sadece tükürük olan balgam örnekleri Kırık, kapaksız ve steril olmayan örnek kabı ile gelen örnekler Yanlış malzeme kullanılması Steril alınması gereken örneklerde, sterilite kurallarına uyulmaması Miktar olarak örneğin uygun olmaması Örneklerin formaldehit içine konulmuş olması C. Örneklerin Laboratuvara Ulaştırılması Sırasında Yapılan Hatalar Uygun olmayan şartlarda saklanan, uzun süre bekletilmiş örnekler İstek formlarının tam olarak doldurulmaması Yanlış barkot kullanılması Eksik barkot kullanılması ANALİTİK HATALAR A. Cihazla İlgili Analitik Hatalar Cihazın arızası olması Cihazda pipetleme hatası bulunması Cihazda kalibrasyon sorunları olması B. Kit İle İlgili Analitik Hatalar Son kullanma tarihi geçmiş kit kullanılması Uygun koşullarda saklanmamış kit kullanılması C. Personelle İlgili Analitik Hatalar Standardizasyon çalışmalarını yapmadan rutin çalışmaya başlanması Cihazların doğru kullanılmaması Numunelerin laboratuvarda bekletilmesi Kontrol çalışmalarının düzenli yapılmaması Cihazların günlük takip ve düzenli bakımlarının yapılmaması Test prosedürlerine uymadan hatalı çalışma yapılması Çalışma doğru olsa dahi hatalı raporlama yapılması/ hiç raporlama yapılmaması Etiketleme, işaretleme hataları yapılması (özellikle kültür çalışmalarında) Hazır ve sulandırılmış reaktiflerin son kullanma tarihlerinin takip edilmemesi, uygun koşullarda saklanmaması Depolama hataları yapılması Personelin yaptığı iş ile ilgili eğitiminin yetersiz olması

4 Düşük kalitede kitler ve iyi/doğru oranlarda hazırlanmamış reaktiflerle çalışılması Aşırı sıcak veya aşırı soğuk, iyi havalandırılmayan, birtakım kimyasal maddeler kokan, dar ve rahatsız edici bir laboratuvar ortamında çalışılması POST-ANALİTİK HATALAR Çalışılan testlerin sonuçlarının hatalı yorumlanması, Çalışılan testlerin sonuçlarının sisteme geç girilmesi, Çalışılan testlerin raporlarının kaybedilmesi, Çalışılan testlerin sonuçlarının geç onaylanması, Çalışılan testlerle ilgili dokümantasyonun uygun yapılmaması. Testlerin normal değer aralıklarının raporda yer almaması. Hastalara ait bazı fizyolojik farklılıkların göz ardı edilmesi DİYALOG HATALARI Laboratuvar uzmanı ve/veya çalışanının eleştiri kabul etmemesi, Klinisyenin şüpheli veya yanlış gördüğü sonuçları laboratuvara haber vermemesi, Klinisyenin beklentileri ile ilgili olarak laboratuvar uzmanı ile iletişime geçmemesi, İletişim kurmak için uygun muhatap bulunamaması, Nezaket dışı, suçlayıcı üslup kullanılma. Klinik Mikrobiyoloji Laboratuvarı nda preanalitik ve postanalitik hataların minimuma indirilmesi için klinisyen laboratuvar işbirliği ve iletişiminin iyi olması gereklidir. Her ikisi de aslında aynı amaç için çalışmaktadır. En hızlı ve en doğru sonuçlar için, açık olunmalı, beklentiler karşılıklı olarak nezaket kuralları dâhilinde dile getirilmelidir. MİKROBİYOLOJİ İŞLEYİŞ SÜREÇLERİ Laboratuvar işleyiş süreci üç aşamadan oluşur. 1. PREANALİTİK SÜREÇ (Kan Ve Mikrobiyolojik Örnekler İçin) İstemin yapılması, İstemin otomasyona kaydı, İstem ve sonuç takip barkodunun çıkarılması, Örneğin uygun şekilde alınması, Örneğin laboratuvara taşınması, Örneğin kontrol ve kabulünün yapılması, Kabul kriterlerine uymayan örneklerin ayrılması, Kabul kriterlerine uymayan örneklerin reddedilmesi/kliniklere bildirilmesi, Kabul edilen örneklerin çalışıldıkları birimlere göre ayrılması, İlgili birimlerin örnekleri alması ve çalışma için hazırlık yapılması 2. ANALİTİK SÜREÇ

5 Kan Örnekleri Cihazın çalışmaya hazırlanması Serumlarının ayrılması gereken kanların santrifüj edilerek serumlarının ayrılması, İnternal kalite kontrolünün, gerekirse kalibrasyonların yapılması, İnternal kalite kontrolü ve kalibrasyon değerleri geçerli ise; örneklerin cihaza yüklenmesi ve çalışmanın başlatılması Sonuçların kontrolü ve teknik onayının yapılması Kontrolü ve uzman onayının yapılması Kritik değerlerin kontrolü ve otomasyon uyarısının yapılması/kontrolü, Dış kalite kontrol sonuçlarının takibi ve hatalı sonuçların düzeltilmesine ait çalışmaların yapılması Mikrobiyolojik Örnekler Gönderilen örneklerin makroskopik olarak değerlendirilmesi Direkt mikroskopik inceleme için yaymaların hazırlanması ve incelenmesi Boyalı mikroskopik inceleme için yaymaların hazırlanması Gönderilen örneklerin uygun besiyerlerine ekilmesi Boyalı mikroskopik inceleme için hazırlanan yaymaların boyanması ve incelenmesi saat sonra besiyerlerinde üremenin değerlendirilmesi Üreme varlığında mikroorganizma(ların) konvansiyonel ya da yarı otomatize/otomatize yöntemlerle identifikasyonu Antimikrobiyal duyarlılık testi yapılması, saat sonra sonuçların değerlendirilmesi Laboratuvar uzmanları tarafından kısıtlı bildirim düzenlemelerinin yapılması sonuçların kaydı ve otomasyona girilmesi Sonuçların teknik onayının yapılması Kritik değer uyarılarının yapılması Sonuçlandırılmasına gerek olmayan bağlı hizmetlerin sistemden silinmesi Sonuçların uzman onayının yapılması Gerekirse servislere geri bildirimde bulunulması Raporlama sürecinin kontrolü İç kalite kontrollerinin yapılması 3. POSTANALİTİK SÜREÇ Sonuçların rapor edilmesi Sonuçların raporlama sürelerinin kontrolü Zamanında raporlanamıyorsa nedeninin araştırılıp giderilmesi Preanalitik hataların düzeltilmesine ait çalışmaların yapılması Analitik hataların giderilmesine ait çalışmaların yapılması İşlemlerin tüm aşamasında eldiven giyilmelidir.

6 Laboratuvarda uygulanan test prosedürlerinin doğruluğu örneklerin kalitesiyle doğrudan ilişkilidir. Örnek kalitesi örneğin alındığı zamana, toplanma ve saklanma şekline ve ne kadar zamanda laboratuvara ulaştırıldığına bağlıdır. Tüm örnekler laboratuvarın önerdiği sızdırmaz ve kırılmaz kaplara konulmalıdır. Örnek kaplarının sıkıca kapalı olup olmadığı kontrol edilmelidir Kabın dış kısmı örnekle kontamine edilmemelidir. Örnek taşıyan personel biyolojik tehlikeli maddelerin temizliği ve dekontaminasyonu konusunda eğitimli olmalıdır. Örnekler primer kap dışında, kırılmaz ve sızdırmaz ikinci bir kapla taşınmalıdır. Örnekler laboratuvarın belirlediği örnek toplama alanına bırakılmalıdır. Örnekler materyal kabulü yapan personelin bilgisi dahilinde örnek toplama alanına bırakılmalıdır. Örnek toplama alanı dışındaki alanlara örnek bırakılmamalıdır. Acil istemlerde örnek, materyal kabul personelinin bilgisi dahilinde toplama alanına bırakılmalıdır.

7 SEROLOJİ LABORATUVARI TEST REHBERİ Analizler için venöz, arteriyel, kapiller kan kullanılabilir. Örnek alındıktan sonra, örnek kabı üzerine hastaya ait eksiksiz ve doğru bilgileri içeren barkodun yapıştırılması, kan alma saati ile barkod basılma saatinin uyumlu olması gerekmektedir. İV infüzyon yapılan bir hastada bu işlemin yapıldığı damardan kan alınmamalıdır. Bu, hem dilüsyona, hem de örneğin infüze edilen sıvı içeriğinden etkilenmesine neden olur. Turnike uygulaması 1 dk yı geçmemelidir. Damara girdikten sonra turnikenin gevşetilerek kanın serbestçe vakumlu tüp içine akması sağlanmalıdır. Kan alımı sırasında enjektör kullanılıyor ise hemolizin önlenmesi için uygun çapta iğne kullanılmalı, piston yavaş çekilmeli ve iğne ucunun çıkarılarak kanın tüpe yavaşça boşaltılması gereklidir. Tavsiye edilen kan alma sırası; 1. Kan kültürü şişeleri, 2. Koagülasyon tüpleri, sedimantasyon tüpleri 3. İlave madde içeren biyokimya, hemogram tüpleri Kan alındıktan sonra tüpler hemen karıştırılmalıdır. Sarı ( kırmızı) jelli tüpler 5-6 kez Sedimantasyon ve Hemogram tüpleri 8-10 kez ters çevrilmelidir.

8 CBC (Tam Kan Sayımı) Yetişkin 3ml, Çocuk 1ml Mor Kapaklı (Edta) Tüp -Pıhtılı kanlar, -Seviye çizgisinin altında veya üstünde alınan kanlar, -Uzun süre bekletilmiş kanlar, -EDTA lı tüpe alınmamış kanlar, Metod Otomatize -Poliklinik ve Servis Hastaları İçin 1-3 Saat -Yoğun Bakım-Ameliyathane-Acil Servis İçin 5-10 Dakika Sonuç raporunda 26 parametre için ayrıntılı olarak verilmiştir Retikülosit Sayımı Yetişkin 3ml,Çocuk 1ml Mor Kapaklı (Edta) Tüp - Pıhtılı kanlar, -Seviye çizgisinin altında veya üstünde alınan kanlar, -Uzun süre bekletilmiş kanlar, -EDTA lı tüpe alınmamış kanlar, Otomatize Aynı gün içinde 1-2 Saat - Sedimantasyon

9 1.6 ml (tüp üzerindeki çizgiler arası) Siyah kapaklı (sodyum sitratlı) sedimantasyon Tüpü Periferik Yayma (İnceleme Hariç) Yetişkin 1ml,Çocuk 1ml, Parmak Ucu Yayma Mor Kapaklı (Edta) Tüp - Pıhtılı kanlar, -Seviye çizgisinin altında veya üstünde alınan kanlar, -Uzun süre bekletilmiş kanlar, -EDTA lı tüpe alınmamış kanlar, Otomatize, Aynı gün içinde 1-2 Saat - - Pıhtılı kanlar, -Seviye çizgisinin altında veya üstünde alınan kanlar, -Uzun süre bekletilmiş kanlar, -Sodyum Sitrat lı tüpe alınmamış kanlar, Westergren Aynı gün içinde, 1-2 Saat Kadın: 0-20mm/h, Erkek: 0-15mm/h Anti HAV IgG Sarı (Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Kemilüminesans Aynı Gün İçinde 4-6 Saat >20 Iu/L; Pozitif Anti HAV İgM

10 Sarı (Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Kemilüminesans Aynı Gün İçinde 4-6 Saat >1 Coı ; Pozitif Anti Hbc İgG Total Sarı ( Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Kemilüminesans Aynı Gün İçinde 4-6 Saat >1 Coı ; Negatif Anti Hbc İgM Sarı ( Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Kemilüminesans Aynı Gün İçinde 4-6 Saat < 1 Coı ; Pozitif Anti HBe

11 Sarı ( Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Kemilüminesans Aynı Gün İçinde 4-6 Saat >1 Coı ; Negatif HBe Ag Sarı ( Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Kemilüminesans Aynı Gün İçinde 4-6 Saat >1 Iu/L Pozitif Anti HBs Sarı ( Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Kemilüminesans Aynı Gün İçinde 4-6 Saat >10 Iu/L Pozitif HBs Ag

12 Sarı ( Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Kemilüminesans Aynı Gün İçinde 4-6 Saat >1 Coı Pozitif Anti HIV Sarı ( Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Kemilüminesans Aynı Gün İçinde 4-6 Saat >1 Coı Pozitif Anti HCV Sarı ( Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Kemilüminesans Aynı Gün İçinde 4-6 Saat >1 Coı Pozitif Anti CMV İgG

13 Sarı (Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Enzyme Linked İmmunosorbent Assay Ertesi Gün >=4 5.9 Au/Ml Şüpheli >=6 Au/Ml Pozitif Anti CMV İgM Sarı ( Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Enzyme Linked İmmunosorbent Assay Ertesi Gün >= Şüpheli >=9 Pozitif Anti Rubella IgG Sarı ( Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Enzyme Linked İmmunosorbent Assay Ertesi Gün >=10 14 Iu/Ml Şüpheli >=15 Iu/Ml Pozitif

14 Anti Rubella IgM Sarı (Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Enzyme Linked İmmunosorbent Assay Ertesi Gün >= Şüpheli >=1.20 Pozitif Anti Toxoplazma IgG Sarı (Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Enzyme Linked İmmunosorbent Assay Ertesi Gün >=4-7 Iu/Ml Şüpheli >=8 Iu/Ml Pozitif Anti Toxoplazma IgM Sarı (Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Enzyme Linked İmmunosorbent Assay Ertesi Gün >= Şüpheli >=0.65 Pozitif CMV IgG Avidite

15 Sarı ( Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, -CMV İgM ve İgG negatif olan hastalar Enzyme Linked İmmunosorbent Assay Ertesi Gün <0.40 Düşük >0.41-<0.64 Şüpheli >= 0.64 Yüksek Avidite İgg Toxoplazma IgG Avidite Sarı ( Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, -Toxoplazma İgM ve İgG negatif olan hastalar Enzyme Linked İmmunosorbent Assay Ertesi Gün <0.200 Düşük >0.200-<0.300 Şüpheli >= Yüksek Avidite İgg EBV EA Sarı ( Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Enzyme Linked İmmunosorbent Assay Ertesi Gün >= Şüpheli >= 0.21 Pozitif

16 EBV EBNA IgG Sarı ( Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Enzyme Linked İmmunosorbent Assay Ertesi Gün >= Şüpheli >= 0.21 Pozitif EBV VCA IgM Sarı ( Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Enzyme Linked İmmunosorbent Assay Ertesi Gün >= Şüpheli >= 0.19 Pozitif EBV VCA IgG Sarı ( Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Enzyme Linked İmmunosorbent Assay Ertesi Gün >= Şüpheli >= 0.21 Pozitif Sifiliz-Treponemal Test (Anti Tp Antikoru)

17 Sarı (Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Kemilüminesans Aynı Gün İçinde 4-6 Saat >1 Coı Pozitif VDRL Non Treponemal Test (Rpr) Sarı (Kırmızı) Kapaklı Jelli Biyokimya Tüpü -Hemolizli ve aşırı lipemik kanlar, - Sarı(Kırmızı) kapaklı jelli biyokimya tüpüne alınmamış kanlar, Rpr-Karbon Partikül Aglütinasyonu Aynı Gün İçinde 4-6 Saat Negatif Entamoeba histolytica Adezin Antijeni Çalışma Zamanı Hafta içi her gün Gaita Sıvı 2 ml, Katı 2 gr Gaita Kabı -Uzun Süre Bekletilmiş Gaitalar -Amip Kisti Görülmemiş Gaitalar Enzyme Linked İmmunosorbent Assay Salı Cuma Günleri Öğleden Sonra Negatif Clostridium difficile Toksin A ve B Gaita

18 Sıvı 2 ml, Katı 2 gr Gaita Kabı -Gaita Dışı Örnekler -Uzun Süre Beklemiş Örnekler Enzyme Linked İmmunosorbent Assay Ertesi Gün >= Şüpheli >= 0.37 Pozitif

19 BAKTERİYOLOJİ VE PARAZİTOLOJİ LABORATUVARI TEST REHBERİ Mikrobiyoloji Testleri İçin Örnek Toplanması Mikrobiyoloji ile ilgili örnekler antibiyotik kullanmaya başlamadan önce alınmalıdır. Antibiyotik kullanan hastalarda bir sonraki antibiyotik dozundan hemen önce örnekleme için doğru zamandır. Alınan örnekler mümkün olan en kısa zamanda laboratuvara ulaştırılmalıdır. Aerob Kültür ve Mantar Kültürleri Boğaz Kültürü Kültür alınmadan önce bir şey yememeye özen gösterilmelidir, eğer yenilmiş ise birkaç kez ağız çalkalanmalı veya dişler fırçalandıktan sonra kültür alınmalıdır. Dil basacağı ile dile hafifçe bastırılır. Eküvyon çubuk dil, bukkal mukoza ve uvulaya dokunulmadan tonsiller bölge ve uvula arkasına doğru uzatılır. Eküvyon çubuk, posterior farenkse arkadan öne, tonsiller bölgelere ve inflamasyonu olan veya eksüdatif bölgelere sürülür. Eğer epiglotiste inflamasyon varsa hayatı tehdit eden solunum yolu tıkanmasını tetikleyebileceğinden örnek alımı yapılmamalıdır Burun Sinüs Kültürleri Nazal Sürüntü: Nazal sürüntü, özgül kültür için kabul edilir; özgül bakteri belirtilmelidir (Bordotella pertussis, Corynebacterium diphteriae, Staphylococcus aureus taşıyıcılığı gibi). Maksiler Sinüs Ponksiyonu/Aspirasyonu: Rinosinüzit için uygun örnek, kulak burun boğaz uzmanı tarafından, endoskopi ve maksiler sinüs ponksiyonu/aspirasyonu ile alınmış örnektir. Balgam Kültürü Steril su veya serum fizyolojik ile ağız çalkalandıktan sonra derin öksürükle çıkarılan balgam uygun toplama kabına alınır. İndüklenmiş balgam, P. jirovecii ve M. tuberculosis için uygundur. Diğer patojenler için önerilmez. İndüklenmiş balgam örneği için; ağız ve yanak mukozası, diş-diş etleri SF ya da steril su ile temizlendikten sonra ultrasonik nebulizer kullanılarak hastaya %3 NaCl ml inhale ettirilir. Hasta örneğinin indüklenmiş balgam olduğu not edilir. Solunum Yolu Kantitatif Kültürü BAL, Bronşiyal Yıkama, Bronşiyal Fırçalama,Transbronşiyal Biyopsi Örnekleri: Bronkoskopun tüp bölümünü bir havayolu lümeni içine dikkatlice sıkıştırdıktan sonra büyük miktar SF içeri verilir (140 ml den fazla). Alınan sıvı distal bronşiyol ve alveol

20 sekresyonlarını içererek geri döner. İlk gelen sıvı kontamine kabul edilerek atılır, kalan kısım kültür ve yayma için kabul edilir. Alınan ml. sıvının 1 ml. solunumsal sekresyon içerdiği kabul edilmektedir. Korunmuş fırçalama örneği, en az kontamine olan örnektir. Örnekler, bakteriyel kültür için 1 ml SF içinde kabul edilir. Trakeostomi ve Endotrakeal Aspirat Kültürü: Örnek aspire edildikten sonra steril bir kaba alınır. Klinik olarak pnömoni (ateş ve infiltrat) yoksa trakeostomi aspiratından kültür yapılmaz. Kulak Kültürleri Dış Kulak Yolu: Steril eküvyon çubuğu ile kulak kanalında dirençle karşılaşıncaya kadar ilerlenir. Çubuk kanalda döndürülerek sıvıyı alması sağlanır. Timpanosentez Sıvısı: Dış kulak yolu temizlenir. Sıvı kulak zarından enjektörle aspire edilir. Örnek steril kapta ya da iğnesi çıkarılmış kapağı kapalı enjektörde gönderilir. Kulak zarı rüptüre ise; işitsel spekulum kanalı yoluyla steril eküvyon çubuğu ile sıvı örnek alınır. İdrar Kültürü Orta Akım : o Hasta, idrar yapması için sıvı alımına zorlanmamalıdır. Aşırı sıvı alımı idrarı dilüe edebilir, bakteri sayısı enfeksiyon sınırının altına düşebilir. Kadınlar için mensturasyon esnasında idrar örneğinin alınmasından kaçınılmalıdır. o Labiumlar bir çift gazlı bez yardımıyla birbirinden ayrı tutulurken vulva, iç taraftan, önden arkaya doğru 2 kez antiseptik emdirilmiş küçük pamuk tampon veya sabunlu gazlı bezle temizlenmelidir. Üretra girişine ayrıca dikkat edilmesine gerek yoktur. Daha sonra 2 gazlı bezle ve steril su veya SF ile vulva durulanmalıdır. o Sünnetli erkekler orta akım örneği için hazırlık aşaması yoktur. Sünnetsiz erkekler için kadınlarınkine benzer yöntem uygulanır. o Hastanın orta akım idrarını almak için idrar akımını durdurmadan ve yeniden başlamadan, kabı idrar akımına doğru hareket ettirerek örnek alması gerektiği söylenmelidir. o İdrar örnekleri bir saat içinde laboratuvara teslim edilmeli, bekletilmesi gerekiyor ise mutlaka buzdolabında saklanmalıdır. Kateter: o Alkolle temizlendikten sonra bir iğne ya da enjektörle kateter girişinden idrar alınır. İlk ml lik idrar atılıp ardından gelen idrar işleme alınmalıdır. Doğrudan mesane idrarı alınması için eğitilmiş personelin düz kateter kullanması gerekir.

21 İleal Kanal: o Harici alet çıkarılır. Stoma %70 lik alkol ve ardından iyot solüsyonu ile temizlenir. İyot kalıntısı kalmaması için alkolle tekrar temizlenir. Bir çift kateter, temizlenmiş bölgeden içeriye fasiyal seviyenin altına indirilerek idrar alınır. Mesaneden Suprapubik İğne: o Yenidoğanlarda ve bebeklerde, normal yolla alınmış idrar kültür sonuçlarının zor değerlendirildiği hastalarda ve enfeksiyon etkeninin anaerop bir organizma olduğu şüphelenilen durumlarda uygulanmalıdır. o Aspirasyondan önce mesane dolu ve palpe edilebilir olmalıdır. o Mesanenin üzerindeki cilt traş ve sonrasında dezenfekte edilmelidir. Simfizis pubis yukarı kısmında epidermisten küçük bir delik açılır, enjektör ile idrar aspire edilir, örnek enjektör veya kap içinde gönderilir Gaita Laboratuvardan alınan temiz bir kap içine (steril olması şart değil) dışkı örneği konulup, ağzı iyice kapatılarak laboratuvara teslim edilmelidir. Dışkı kontrolü olmayan hastalar için, steril eküvyon ile dışkı örneğinin birkaç bölgesinden örnek alınıp steril eküvyonlu besiyeri içine konarak laboratuvara verilebilir Apse Kültürü Kapalı Apseler: Enfekte materyal enjektörle aspire edilir. Eğer ilk aspirasyonla materyal alınamazsa deri altına serum fizyolojik enjekte edilerek aspirasyon tekrarlanır. Materyal steril bir tüp/kap içine boşaltılır. İnce İğne Aspirasyonu: İğne mümkünse çeşitli yönlerden dokuya batırılır. Eğer aspirat hacmi fazlaysa iğne çekilip enjektördeki kilitli kapak ile kapatılır. Eğer hacim azsa, örnek broth içeren steril tüpe/kaba aspire edilir. Pü: Enjektör ile lezyon ya da eksüdanın en derin kısmı aspire edilir. Eksizyon ve direnajdan sonra enfekte lezyonun tabanından veya sınırından biyopsi örneği alınır. Isırık yaraları için pü; yaradan aspire edilir ya da enfekte yaranın insizyonu, debridmanı veya direnajı esnasında alınır. (Yeni ısırık yaralarından kültür önerilmez) Materyal steril bir tüp/kap içine boşaltılır. Yara Kültürü Sürüntü: Sadece, doku veya aspirat alınamıyorsa sürüntü ile örnek alınır. Yaralardan sadece klinik olarak enfekte ise, kronikleşmişse veya iyileşmiyorsa eküvyon çubuk ile örnek alınır. Yara yüzeyi SF ile temizlenir. Tüm yüzeyel eksuda ve

22 nekrotik materyal temizlenir. Sinüs ağzı bulunan ve tünel oluşturan yaralarda aynı temizlik yapıldıktan sonra eküvyon ucu sinüs ağzından aseptik koşullarda tünel içine sokularak en derin noktasına temas ettirilerek sürüntü örnekleri alınır. Eküvyon çubuğu, yara ile canlı dokunun birleşim yerine üzerinde döndürülerek örnek alınmalıdır. Açık Yaralar: Örnek, debridman sonrası alınmalıdır. Bunun için; yara yüzeyi SF ile temizlenir. Üstteki yüzeyel eksuda ve nekrotik materyal gazlı bez ya da steril pamuklu çubuk ile temizlenir. Biyopsi yapılarak ya da örnek tabanından veya lezyonun sınırından örnek alınır. Sinüs ağzı bulunan ve tünel oluşturan yaralarda aynı temizlik yapıldıktan sonra pamuklu çubuk aseptik koşullarda sinüs ağzından pamuk içine sokulur, en derin noktaya temas ettirilerek örnekleme yapılır. Doku ve Biyopsi Kemik Kültürü Cilt temizliği ya da cerrahi debridman yapıldıktan sonra 3-4 mm. lik doku örneği alınır. İnce iğne aspirasyonu ile biyopsi örneği için 3-4 mm alınır. Anaerob kültür istemleri için küçük doku parçaları anaerop transport besiyerine; büyük parçalar steril kaba konulur. Kan Kültürü Venöz kanın alınacağı damar palpe edilir. Kan alınacak bölgeye cerrahi cilt temizliği yapılmalıdır. (Önce %70 lik etil alkol ile merkezden perifere doğru iyice silinerek temizlenir. Ardından iyotlu solüsyonla yine merkezden perifere doğru silinir). 30 sn.-1 dk. silinen bölgenin kuruması beklenir. İşlemler sırasında steril eldiven kullanılmalıdır. Cilt temizliği sonrası yeniden damar palpasyonu yapılacaksa, eldiven değiştirilmelidir. Bir kan kültürü seti; 1 adet ANAEROB kan kültürü şişesi ve 1 adet YETİŞKİN AEROB kan kültürü şişesinden oluşmaktadır. Her yetişkin hasta için 2 set kan kültürü alınması gerekmektedir. Her set bir kolu temsil etmektedir ve bu koldan alınan örnek bölünerek aerob ve anaerob şişelere hasta başında aktarılmalıdır. Kan kültür şişelerine örnek aktarımı yapılmadan önce şişe ağızları dezenfektan ile silinmelidir. Yetişkin hastalarda eş zamanlı ancak farklı periferik venden alınmış olan 2 set kan kültürü (2 anaerob+2 aerob) gönderilmeli, her şişe için ayrı ayrı istem yapılmalıdır. Pediatrik hastalarda anaerob şişeye kan alınması zorunluluğu bulunmamaktadır. Kateter Ucu Kültürleri Kateter ucu alınmadan önce kataterden kan alınıp kan kültürü şişesine ekim yapılmalı eş zamanlı olarak da farklı iki venden kan kültürü örneği alınmalı ve şişelere ekim yapılmalıdır. Kateter çıkarılmadan önce cilt %70 alkol ile silinir. Aseptik teknikle kateterin distal ucu tutularak steril aletle dikkatlice çıkartılır, çıkarırken ciltle temasından kaçınmaya dikkat edilir. Distal ucundan tutularak steril bir tüp üzerinde dip kısmı steril kesici ile kesilir, kalan son 2-3 cm lik. kısmı tüpün içine konulur.

23 Beyin Omurilik Sıvısı Kültürü Lumbar ponksiyon: Ponksiyon bölgesine cerrahi cilt temizliği uygulanır. L3-L4, L4-L5 veya L5-S1 aralıklarının birinden iğne ile girilir. Alınan BOS yavaşça steril tüp/kapların içine aktarılır. En bulanık olan tüpün mikrobiyoloji laboratuarına gönderilmesi önerilir. Aksi takdirde 2 numaralı tüp tercih edilir. Her kültür istemi (rutin, mantar ve aside dirençli basil) için en az 2 ml olmak üzere örnek gönderilmelidir. Örnek miktarı fazla ise pediatrik kan kültürü şişesine hasta başında ekim yapılır Ventrikuler şant sıvısı: Rezervuar bölge sıvıyı almadan önce enfeksiyon girişini önlemek için antiseptik solusyon ve alkolle temizlenir. Sıvı rezervuar ünite aracılığıyla alınır ve steril bir tüpe yerleştirilir. Yüksek duyarlılık için antimikrobiyal tedaviye başlamadan önce alınır. Steril Vücut Sıvıları (Kan, Bos Hariç) Plevra, perikart, periton, amniyon ve sinoviya sıvıları için perkutan aspirasyon yoluyla toplanmış vücut sıvısı örnekleridir. İğne ile delinecek alan; alkol ile temizlenir ve bir iyot solüsyonu ile dezenfekte edilir. Eklem ve periton sıvılarının bir kısmı (0,5 ml Gram boyama ve en az 2 ml direkt ekim için kullanılmak üzere) ayrılarak steril kaba boşaltılır ve kalan kısmından pediatrik aerob kan kültür şişelerine ekim yapılır. Üretral akıntı Distal üretrayı sıkarak akıntı eküvyon çubuk ile alınır. Eksuda yoksa idrar yaptıktan 1 saat sonra örnek alınır. Bu amaçla; alan temizlenir, üretra içine 2-4 cm kadar çubuk ile girilir, çevrilir, 1-2 sn. bekletilir ve çekilir. N. gonorrhoeae ve Chlamydia kültürü istenir. Transport besiyeri kullanılır. Örneğin laboratuvara ulaşma süresi 2 saatten fazla süre içinde olacaksa buzdolabında tutulmalıdır. Serviks Kültürü Büyük bir eküvyon çubukla vajendeki mukus ve eksüda uzaklaştırılır. Su ile spekulum ıslatılır. Spekulum yerleştirildikten sonra endoservikal kanaldan örnek alınır. Transport besiyeri kullanılır. Örneğin laboratuvara ulaşma süresi 2 saatten fazla süre içinde olacaksa buzdolabında tutulmalıdır. Endometrial Kültürler Endometrial bölgeye dakron eküvyon çubuk ile servikal kanaldan girilir ve uterin kaviteye ilerletilir. Buradan örnek alınır. Aerobik ve anaerobik yara ve apse kültürü istemi yapılır. Transport besiyeri kullanılır. Bu süre içinde buzdolabında tutulmalıdır.

24 Kuldosentez Kültürü Örnek alırken vajinal duvardan uzak durulur. Vajinal duvar dezenfektanla temizledikten sonra aspirasyon sıvısı için transvajinal küçük bir delik açılır, buradan örnek alınır. Aerobik ve anaerobik yara ve apse kültürü yapılabilir. Transport besiyeri kullanılır. Bu süre içinde buzdolabında tutulmalıdır Göz örnekleri Yüzeyel enfeksiyonlarda eğer tek bir gözde etkilenme varsa, sağlam gözden de örnek alınması etken mikroorganizma ile flora üyesi arasında ayırım yapmaya imkan verebilecektir. Bakteri yanında viral ya da klamidyal enfeksiyondan şüpheleniliyor ise, birden fazla etkene yönelik eküvyon ve örnek taşıma sistemi kullanılmalıdır. Tüm örnekler lokal veya sistemik antibiyotik başlanmadan önce alınmalıdır. Ayırıcı tanı için PCR yöntemi kullanılacaksa muayene sırasında pudrasız eldiven giyilmiş olması ve inhibitör boya ve ilaçların steril serum fizyolojik ile yıkanarak gözden uzaklaştırılması gereklidir. Trahom için, göz kapağı dışa çevrilerek folikül, enflamasyon ve skar dokusunun olduğu bölgeler seçilerek bolca epitel hücresi toplanmasına çalışılmalıdır. Göz enfeksiyonlarının tanısında örneklerin göz hastalıkları uzmanları tarafından alınması ve keratit gibi durumlarda ekimlerin hasta başında yapılması gereklidir. Drenaj tüp örnekleri: Koleksiyon tüpü dezenfekte edilir ve aseptik olarak tüpten sıvı aspire edilir. Kan kültür şişelerine inoküle edilmez. Örnek laboratuvara olabildiğince çabuk ulaştırılır ve eğer örnek steril bir vücut bölgesinden ise; laboratuvara önceden haber verilir. Buzdolabında bekletilmez. Anaerob kültür Anaerob kültür için en iyi örnekler enjektör kullanılarak alınanlardır. Doku ve biyopsi örnekleri de iyi kabul edilen örneklerdir. o Enjektör ile örnek transferi yapılmamalı, örnekler anaerob transport besiyerine aktarılmalıdır. Sürüntü örnekleri anaerob kültür için uygun değildir, laboratuvar tarafından kabul edilmez. Örneklerin laboratuvara ulaştırılma süresi örnek hacmi ve büyüklüğü ile direk olarak ilişkilidir. Büyük hacimli ve pürülan materyallerde ve büyük doku parçalarında anaerob bakteriler birkaç saat canlı kalabilir. o Küçük hacimli aspirasyon materyalleri, biyopsi örnekleri, küretaj materyalleri anaerob transport besiyeri içinde gönderilmelidir. Örneklerin laboratuvara aktarımı gecikecekse oda sıcaklığında muhafaza edilmelidir.

25 Laboratuvara örnek aktarımı için önerilen süreler; o Aspire materyal Çok az (<1 ml) ; 10 dak Az ( 1 ml) ; 30 dak Büyük hacim (>2 ml) ; 2-3 sa. Transport besiyerinde örnek ; 2-3 sa. o Doku ve biyopsi materyali Steril kap içinde ; 30 dak Anaerob kap veya transport besiyerinde ; 2-3 sa. Parazit Ve Dışkı İncelemeleri İçin Örnek Alma Selofan Bant İle Parazit Aranması Enterobius vermicularis yumurtası araştırılması için kullanılan bir testtir. Enterobius vermicularis yumurtalarını bağırsaklardan çıkarak gece anüs etrafına bırakır. Yumurtalar anüs etrafında oldukları için genellikle dışkıda bulunmaz ve bilinen dışkı inceleme yöntemleri ile saptanamazlar. Perianal materyalin incelenmesi için en uygun tanı yöntemi selofan bant yöntemidir. Hasta sabah tuvalete gitmeden, yataktayken örnekleme yapılmalıdır. 1. Yaklaşık 7-8 cm. uzunluğundaki selofan bant, lamın rodajlı kısmından 1.5 cm dışa taşacak sekilde (serbest uç), diğer tarafı ise katlanarak lamın alt kısmına yapışacak (sabit uç) şekilde yapıştırılır. 2. Bant serbest ucundan kaldırılarak yapışkan kısmı dışa gelecek şekilde arka kısıma doğru döndürülür. 3. Bandın yapışkanlı tarafı perianal bölgenin sağ ve sol kısımlarına ve anal deliğin pilili bölgelerine değdirildikten sonra yapışkanlı kısım tekrar lam üzerine yapıştırılır. 4. Selofan bantlı lam bir örnek kutusu içine konularak laboratuvara gönderilmelidir.

26 Dışkı örnekleri Şekilli dışkılar için yaklaşık iri ceviz büyüklüğünde (20-40 gr), sulu dışkılar için 5-6 çorba kaşığı hacminde dışkı örneği temiz, geniş ağızlı ve kapaklı kaplarda toplanmalıdır. Küçük çocuklarda gerekli örnek eldiven ile direk olarak rektumdan alınabilir. Döngüsel olarak atıldıkları için bağırsak protozoonlarının saptanmasında 2-3 gün aralarla alınan en az üç dışkı örneğinin incelenmesi gereklidir. İnce yayma preparat hazırlama Yayma preparatlar sıklıkla parmak ucundan alınan kan ile hazırlanmaktadır. Antikoagülan (EDTA) içeren kan örneklerinden hazırlanan yaymalar her zaman çok iyi sonuç vermese de gerekli olduğu durumlarda kullanılabilir 1. Hastanın orta parmağı alkollü pamuk ile silindikten ve kuruması beklendikten sonra, lanset veya otomatik parmak delici ile parmağın delinir. 2. İlk çıkan kan damlası kuru bir pamukla silindikten sonra ikinci damlanın lamın üzerine alınması için kan damlası yere bakacak şekilde el çevrilir ve parmak lama temas ettirilmeden kan damlası lamın üzerine alınır. 3. Başka bir lam kan damlasına 45 lik bir açı yapacak şekilde temas ettirilir. 4. Kanın lamın iki köşesi arasında tamamen yayılması beklenir. 5. Açı sabit tutulmak suretiyle seri bir hareketle lam ileriye doğru hareket ettirilir. 6. Lamın peşinden sürüklenen kan İçindeki şekilli elemanlar bozulmadan sol elde tutulan lamın üzerine yayılması sağlanır. Kalın damla preparat Kalın damla kan preparatı ile daha fazla hacimde kan incelenerek parazitler ince yayma preparatına oranla daha duyarlı olarak saptanabilmektedir. Bir kalın damla kan preparatı 5-6 yayma preparatın kapsadığı alanı içine aldığı için, kanda parazit az bulunsa bile görülme olasılığı fazladır. Hatta kalın damlada, bir 1000 büyütme alanında, ince yaymaya göre en az 20 kat örneğin değerlendirilmesi mümkün olabilmektedir. Yayma preparatlar sıklıkla parmak ucundan alınan kan ile hazırlanmaktadır. Antikoagülan (EDTA) içeren kan

27 örneklerinden hazırlanan yaymalar her zaman çok iyi sonuç vermese de gerekli olduğu durumlarda kullanılabilir. 1. Hastanın orta parmağı alkollü pamuk ile silindikten ve kuruması beklendikten sonra, lanset veya otomatik parmak delici ile parmağın delinir. 2. İlk çıkan kan damlası kuru bir pamukla silindikten sonra ikinci damlanın lamın üzerine alınması için kan damlası yere bakacak şekilde el çevrilir ve parmak lama temas ettirilmeden 2-3 kan damlası lamın üzerine alınır. 3. Bir diğer lamın köşesi veya bir toplu iğne yardımıyla, kan damlası dairesel hareketlerle cm çapında yayılır. Böylece kanın pıhtılaşmadan kuruması sağlanır. Bu işlem esnasında ayrıca kan elemanlarının parçalanması ve içlerinde bulunan parazitlerin kan plazmasına çıkmaları sağlanır. Özellikle eritrositlerin çeperi kolayca parçalanır ve içlerinde bulunan Plasmodium spp. gibi parazitler serbest hale geçer.

28 Streptococcus pyogenes Hızlı Antijen Testi Boğaz Sürüntüsü 1 Adet Steril Eküvyon Çubuğu Transport Besiyerli Steril Eküvyon Çubuğu - Sonuçları yararlı olmadığından A grubu beta hemolitik streptokok için boğaz kültürünün Gram incelemesi yapılmaz. -Boğaz sürüntüsü dışında örnekler reddedilir. 2 Saat Streptoccus pyogenes Üremesi Olmadı Burun Sürüntü Kültürü (Taşıyıcılık) Nazal Sürüntü 1 Adet Steril Eküvyon Çubuğu Transport Besiyerli Steril Eküvyon Çubuğu -Özgül bakteri belirtilmeyen örnekler Üreme olmazsa 1 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Kültürde Üreme Yok Burun Sinüs Kültürü Maksiler Sinüs Ponksiyonu/Aspirasyonu 1 ml Kırmızı kapaklı steril kültür kabı -Nazal yıkama ve aspirat örnekleri sinüzit tanısı için uygun değildir Üreme olmazsa 2 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Kültürde Üreme Yok

29 Balgam Kültürü Balgam 1 ml Kırmızı Kapaklı Steril Kültür Kabı -48 saat içinde kültür için gelen ikinci örnek reddedilir. -24 saat toplanmış balgam reddedilir. -Mikroskopik kriterlere göre kontamine olarak değerlendirilen balgam reddedilir. -Tükürük reddedilir. -İndüklenmiş balgam, Pneumocystis jirovecii ve Mycobacterium tuberculosis dışındaki etkenler için uygun değildir. -Nazal yıkama ve aspirat veya nazal sürüntü örnekleri alt solunum yolu enfeksiyon etkenleri için uygun değildir. -Boğaz örnekleri, alt solunum yolu enfeksiyon etkenleri için uygun değildir. -Örnek, nakil sırasında 2 saatten daha fazla beklemiş ise, bu gecikme kültür sonucunu etkileyebilir. Üreme olmazsa 2 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Solunum yolu florası Solunum Yolu Kantitatif Kültürü Bronş Lavajı, Bronşiyal Yıkama, Bronşiyal Fırçalama, Transbronşiyal Biyopsi, Korunmuş Fırça Örnekleri Kırmızı Kapaklı Steril Kültür Kabı -Anaerop kültür için, transtrakeal aspirat, korunmuş fırça örneği, biyopsi örneği, plevra sıvısı haricindeki örnekler, uygun değildir. -Bronşiyal fırça kültürü, korunmuş fırça örneği olarak alınmadığı takdirde uygun değildir. -Kültür için BAL örneği, bronşiyal yıkama örneğinden daha uygundur. (Eğer her ikisi de alınmışsa, sadece BAL örneğinin kantitatif kültürü yapılır) Üreme olmazsa 2 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Üreyen her bakteri koloni sayısıyla değerlendirilir. BAL için 10 4 KOB/ml, bronşiyal fırçalamada 10 3 KOB/ml üremeler antibiyotik duyarlılık testi sonucu ile bildirilir. Belirtilen sayıların altında üremeler Solunum yolu florası olarak değerlendirilir.

30 Trakeal Aspirat Kültürü Trakeostomi ve endotrakeal aspirat kültürü 1 ml Kırmızı Kapaklı Steril Kültür Kabı -48 saat içinde kültür için gelen ikinci örnek reddedilir. -Gram boyama kriterlerine göre kontamine olarak değerlendirilen endotrakeal örnekler reddedilir. -Anaerob kültür istemleri reddedilir.(transtrakeal olarak alınanlar hariç) Üreme olmazsa 2 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Solunum yolu florası >10 4 KOB/ml üremeler için antibiyotik duyarlılık testi yapılır. Dış Kulak Yolu Kültürü Dış Kulak Yolu Sürüntüsü 1 Adet Steril Eküvyon Çubuğu Transport Besiyerli Steril Eküvyon Çubuğu Otitis media için dış kulaktan ve nazofarenksten alınan örnek uygun değildir. Üreme olmazsa 2 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Kültürde Üreme Yok Orta Kulak Sıvısı Kültürü Timpanosentez Sıvısı 1 ml Kırmızı Kapaklı Steril Kültür Kabı Otitis media için dış kulaktan ve nazofarenksten alınan örnek uygun değildir. Timpanosentez ile alınan örnek uygundur. Üreme olmazsa 2 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Kültürde Üreme Yok

31 Apse Kültürü Kapalı apseler, ince iğne aspirasyonu, pü 1 ml Kırmızı kapaklı steril kültür kabı -Formalin içinde gelen örnek -Steril koşullarda gelmeyen örnekler -Kurumuş örnekler Üreme olmazsa 2 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Kültürde Üreme Yok Yara Kültürü Sürüntü, Açık Yaralar 2 Adet Steril Eküvyon Çubuğu Transport Besiyerli Steril Eküvyon Çubuğu -Yara kültürü ancak net enfeksiyon bulguları olduğunda, etken tespiti için gönderilmelidir; enfeksiyon olup olmadığını anlamak için örnekleme uygun değildir. -Mikroskopik incelemede çok sayıda epitel hücresi olan örnek uygun değildir. -Formalinli örnekler reddedilir -Transport besiyerinde değilse, iki saatten geç gelen örnek uygun değildir. -Kurumuş örnekler işleme alınmaz. Üreme olmazsa 2 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Kültürde üreme yok Kemik-Doku ve Biyopsi Kültürü Doku ve biyopsi örnekleri 3-4 mm.doku parçası, Kırmızı kapaklı steril kültür kabı -Formalinli örnekler reddedilir Üreme olmazsa 4 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Kültürde üreme yok

32 Beyin Omurilik Sıvısı Kültürü Beyin Omurilik Sıvısı Kırmızı Kapaklı Steril Kültür Kabı -Örnek miktarı yetersiz ise, istemler önem sırasına göre değerlendirilir. -Sızdıran kaplardaki örneklerin kontaminasyon olasılığı yüksektir. -Direkt antijen testleri önerilmemektedir Üreme olmazsa 4 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Kültürde Üreme Yok Kan Kültürü Periferik Kan Yetişkin Ve Çocuk İçin Şişe Üzeri Uygun Miktarda Aerob-Anaerob-Pediatrik Kan Kültürü Şişesi -Laboratuvara transportu 1 saat geciken örnek uygun değildir. -Kan hacmi yetersiz olan örnek uygun değildir. -Tek şişe olarak gönderilen kan kültürü uygun değildir. İki ayrı venden, dört ayrı şişeye set halinde (her set 1 anaerob+1 aerob şişe içerir, çocuklarda anaerob şişe uygulamasına gerek yoktur) örnek alınmalıdır. (Set halinde alınamayan durumlarda laboratuar ile iletişime geçilmeli veya açıklama olarak sistem üzerinden bildirilmelidir) -Aynı barkot ile gönderilen şişeler reddedilir. Her kan kültürü şişesi için ayrı istem yapılmalıdır. Otomatik Üreme Kontrollü Üreme olmazsa 7 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Kültürde Üreme Yok

33 İdrar Kültürü Orta Akım, Kateter, Suprapubik, İleal Kanal, Sistoskopi İle Alınan İdrar 1 ml Kırmızı Kapaklı Steril Kültür Kabı -Laboratuvara transferde iki saatten fazla gecikme varsa ve buzdolabında saklandığına dair bir kanıt yoksa örnek reddedilir. -24 saat toplanmış idrar reddedilir. -İlk örneğin alınmasından sonraki 48 saat içinde, ilk örnekle aynı yöntemle alınan idrar reddedilir. -Bebeklerden kateter ile alınmış idrar dışındaki örnekler reddedilir. -Foley kateterin ucu kültür için kabul edilmez. -Kateterize hastanın idrar torbasından alınan örnek uygun değildir. -Suprapubik aspirasyonla alınan idrar dışındaki örnekler anaerop kültür için uygun değildir. - İdrar asla torbadan veya idrar kaplarından alınmamalıdır. Üreme olmazsa 1 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Kültürde Üreme Yok Gaita Kültürü Gaita 1 gr, 1 ml Gaita veya Rektal Sürüntü Steril Olmayan, Transport Besiyerli Steril Eküvyon Çubuğu -Transport besiyeri içinde gönderilmeyen dışkı, alındıktan sonra 2 saat içinde laboratuvara ulaştırılmamışsa reddedilir. -Transport besiyerine alınan dışkı 3 günden fazla 4º C de ya da 24 saat oda ısısında beklemişse reddedilir. -Çok katı dışkı örneği, kültür için uygun değildir. -Eküvyon çubukla alınmış örnekler kurumuş ise kültür için uygun değildir. -Aynı hastadan aynı gün içinde birden fazla örnek reddedilir. -Tuvalet kağıdı içinde gönderilen dışkı örneği reddedilir. -İdrarla karışmış dışkı örneği uygun değildir. -Bakteriyolojik transport besiyerinde gönderilen dışkı, parazitolojik inceleme için uygun değildir. Üreme olmazsa 1 gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Salmonella-Shigella Üremesi Olmadı

34 Serviks Kültürleri Serviks sürüntü örneği 1 adet steril eküvyon çubuğu Transport Besiyerli Steril Eküvyon Çubuğu -Doğurganlık çağındaki kadından rutin vajinal kültür kabul edilmez. -Düşünülen hastalık ya da ajan belirtilmelidir. - Genital enfeksiyon etkenleri canlılığını kolayca kaybeder Transport besiyerine alınmayan örneklerde etken izolasyon şansı düşüktür. Üreme olmazsa 2 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Kültürde Üreme Yok Endometrial Kültürler Endometrium Materyali 1 Adet Steril Eküvyon Çubuğu, 1mg. örnek Transport Besiyerli Steril Eküvyon Çubuğu, Kırmızı Kapaklı Steril Kültür Kabı -Steril olmayan kaplarda gelen örnekler reddedilir. -Formalin ile gelen örnekler reddedilir. Üreme olmazsa 2 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Kültürde Üreme Yok Üretral Akıntı Kültürleri Üretral Akıntı Sürüntüsü 1 Adet Steril Eküvyon Çubuğu Transport Besiyerli Steril Eküvyon Çubuğu -Transport besiyerine alınmayan örnek reddedilir. -Düşünülen hastalık ya da etken belirtilmelidir. Üreme olmazsa 2 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Kültürde Üreme Yok

35 Kateter Ucu Kültürleri Kateter Ucu 2-3 cm Kateter Ucu Kırmızı Kapaklı Steril Kültür Kabı -Üriner Foley kateter uçları kabul edilmez. -Fizyolojik tuzlu su içinde veya transport besiyerinde gelen kateter uçları kabul edilmez. -Enfeksiyon belirti ve bulguları olmaksızın kateter ucunun rutin kültürü uygun değildir. -Ventrikülo-peritoneal şantlar için, katater ucu yerine peritoneal veya spinal sıvı tercih edilir. -Kateter alanından alınan deri sürüntüleri uygun örnek değildir. - Eğer lokal doku enfeksiyonu kanıtları varsa, yara yerinden uygun bir şekilde alınan aspirat tercih edilir. - Kateter alınmadan önce kateterden ve perifer venlerden eş zamanlı kan külütürü alınmalıdır. Protokol dışı gelen kateterler değerlendirme dışı bırakılmaktadır. Üreme olmazsa 2 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Kültürde Üreme Yok Steril Vücut Sıvıları (Kan, Bos Hariç) Kültürü Periton, Plevral Sıvı, Synovial Sıvı, Amniyon Sıvısı, Perikard Sıvısı Kırmızı Kapaklı Steril Kültür Kabı -Örnek miktarı yetersiz ise, istemler önem sırasına göre değerlendirilir. -Sızdıran kaplardaki örneklerin kontaminasyon olasılığı yüksektir. -Direkt antijen testleri önerilmemektedir Üreme olmazsa 4 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Kültürde Üreme Yok

36 Konjonktiva Kültürleri Okuler örnek ile birlikte konjonktiva sürüntüsü, Korneal Kazıntı Materyali 1 Adet Steril Eküvyon Çubuğu Transport Besiyerli Steril Eküvyon Çubuğu -İnvazif teknikle alınmış herhangi bir oküler örnek ile birlikte, konjonktiva sürüntü örneği de gönderilmelidir. -Tek taraflı konjonktivit şüphesi olduğunda dahi, kültür için bilateral örnek gönderilmelidir. -Örneğin laboratuvara ulaştırılmasındaki gecikme, üremeyi olumsuz etkiler. Üreme olmazsa 2 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Kültürde Üreme Yok Gaita Testleri Gaitada Hemoglobin, Helicobacter Pylori Direk Antijeni, Enterik Adenovirüs Antijeni, Gaitada Rotavirüs Antijeni Parazit İncelenmesi, Gaita Mikroskopisi ( Lökosit, Eritrosit Aranması) 1gr, 1ml Steril Olmayan -Gaita dışı örnekler - Tuvalet kağıdı, bebek bezi gibi materyallerin üzerinde gelen örnekler, İmmünokromatografik Kart Test 1-2 saat Negatif, Parazit-Lökosit-Eritrosit Görülmedi

37 Thoma Lamı nda Hücre Sayımı BOS, Periton, Plevra, Sinovial Sıvı,Perikard Sıvısı 2 ml Kırmızı Kapaklı Steril Kültür Kabı -Bos, Periton, Plevra, Sinoviyal Sıvı, Perikard Sıvısı dışı örnekler. -İçinde partikül ve pıhtı bulunan, aşırı yoğun örnekler. 1-2 saat Tablo 1: Eklem sıvısının makroskobik, mikroskobik ve bazı biyokimyasal değerleri *İmmünsüpresif hastalarda lökosit sayısı bu değerin altında olabilir. *Tüberküloz durumunda MNL oranı %30-50 olabilir Normal Nonenflamatuvar Enflamatuvar Septik Hemorajik Görünüm Berrak, saman rengi Berrak, saman rengi Sarı, dumanlı görünüm Bulanık Kanamalı Viskozite Yüksek Yüksek Düşük Düşük Değişken Lökosit sayısı/mm 3 < 200 < >50000* Değişken %PNL < 25 < 25 < 50 >75** Değişken Glukoz (%kan değeri) % % % <%50 Protein > 4 >4 Kristal Yok Yok Çeşitli ya da yok Yok Yok Tablo 2 : Periton sıvısının çeşitli patolojik durumlarda makroskobik, mikroskobik ve biyokimyasal özellikleri Ön Tanı Makroskobi Protein (g/l) Lökosit (µl) Spontan bakteriyel peritonit Saman rengi, ikterik, bulanık <30 >500, >250 PNL Sekonder bakteriyel peritonit Bulanık, pürülan >30 >1000 PNL Tüberküloz peritoniti Berrak, bulanık, hemorajik veya şilöz >30 >1000 çoğunlukla lenfosit (>%70) Karaciğer sirozu Malign asit Pankreatojenik asit Saman rengi, ikterik Saman rengi, hemorajik, musinöz veya şilöz Bulanık, hemorajik veya şilöz <30 <250 >30 >1000 Değişken, sıklıkla >30 Değişken, çoğunlukla <1000

38 Cihazda Hücre Sayımı BOS, Periton, Plevra, Sinovial Sıvı,Perikard Sıvısı 2 ml Mor Kapaklı Cbc Tüpü -Bos, periton, plevra, sinovial sıvı, perikard sıvısı dışı örnekler. -İçinde partikül ve pıhtı bulunan, aşırı yoğun örnekler. 1-2 saat Tablo 1 ve 2 Eozinofil Sayımı Balgam, Nazal Sürüntü Lam Üzeri Sürüntü Lam Sürüntüsü Balgam ve nazal sürüntü dışı örnekler 1-2 saat Eozinofil Görülmedi Steril Vücut Sıvıları Otomatik Üreme Kontrollü Kültür Periton, Plevra, BOS, Sinoviyal Sıvı, Perikart Sıvısı 7-10 ml Aerob Yetişkin Kan Kültürü Şişesi -Bos, periton, plevra, sinovial sıvı, perikard sıvısı dışı örnekler. -Kültür İstemi Reddedilem Örnekler -Örnek alındıktan sonra hasta başında ekim yapılmalıdır Otomatik Üreme Kontrollü Üreme olmazsa 7 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Kültürde Üreme Yok

39 Mantar Kültürü İstemi olan bütün kültür örnekleri Kültür kriterleri ile aynı miktarda Kültür kriterleri ile aynı örnek kaplarında - Kültür kriterleri ile aynı sebeplerden reddedilir Üreme olmazsa 20 Gün Üreme olursa, kültürde üreme sonrasında 2-4 gün Mantar Üremesi Yok Kültür istemi olan örnekler (gaita hariç) steril olmayan örnek kaplarına alınırsa reddedilir. Parazit aranması için alınan gaita örnekleri 30dk. İçinde laboratuvara teslim edilmelidir. Alınan kültür örnekleri en kısa süre içerisinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. Transport Besiyerli Steril Eküvyon Çubuğu olmadığı durumlarda örnek Steril Eküvyon Çubuğuna alınarak en kısa sürede laboratuvara ulaştırılmalıdır. Kültür sonucu çıkmadan aynı yöntemle, aynı bölgeden, aynı özelliklere sahip kültür örnekleri reddedilir. Eksik bilgi içeren, okunmayan, silik, yarım barkod ile gelen örnekler kabul edilmez

40 TÜBERKÜLOZ LABORATUARI LABORATUVARI TEST REHBERİ Tüberküloz Testleri İçin Örnek Toplanması Açlık Mide Sıvısı Nörolojik hastalık, koma hali vb. nedenlerle uyum gösteremeyen hastalarda, 10 yaşından küçük çocuklar ve uyarılmış balgam alınamayan hastalarda alınan bir örnektir.üç ardışık günde, sabah 8-10 saatlik açlığı takiben, hasta yatağından kalkmadan, gastrik tüp ile ml steril su veya serum fizyolojik (SF) verilip aspire edildikten sonra en az 5 ml örnek alınır. Balgam Hastalardan aç karnına derin ve kuvvetli bir öksürükle akciğerlerden gelen kıvamlı, sabah ilk balgam örneğini vermeleri istenmelidir. Tercihen üç ardışık günde sabah aç karnına 3- alt solunum yollarından gelen örnek alınmalıdır. En uygun balgam örneği üç gün üst üste sabah alınan ilk balgam örneğidir. Ancak hasta, üç gün üst üste sabah ilk balgam örneğini verecek durumda değil ise, İlk balgam örneği; klinik başvuru sırasında (anlık), İkinci balgam örneği; ikinci gün sabahı (evde), Üçüncü balgam örneği; ikinci balgam örneğini getirdiğinde (anlık) veya üçüncü gün sabahı (evde) alınır. Balgam Örneği Alma Talimatı (Balgam Çıkarma Talimatı) Hastaya üç adet steril örnek kabı verilir. Hastaya bir kap verip ertesi gün örneği getirdiğinde yeni kabı vermek daha uygun olabilir. Sabah aç karnına önce dişlerini fırçalaması veya ağzını iyice çalkalaması istenir. Yiyecek artıkları, ağız florası, tükürük ve oral ilaçlar ile balgamın kontaminasyonunu önlemek için hastaya balgam çıkarmadan önce ağzını bol suyla (mümkünse şehir şebekesi harici su ile) çalkalaması gerektiği hatırlatılmalıdır. Bir bardak ılık su içmesi önerilir. Kendiliğinden balgam çıkaramayan hastalara öncelikle bol sıvı alması ve kültür fizik hareketleri yapması veya merdiven inip çıkması tavsiye edilebilir. Örnek kabının ağzını dikkatli bir şekilde açması, kapağı uygun, temiz bir yere koyması söylenir. İzolasyon odasının olmadığı yerlerde açık havada örnek vermesi istenir. Derin bir nefes alıp bir süre nefesini tuttuktan sonra derin ve kuvvetlice öksürük ile balgamını doğrudan kabın içine çıkartması istenir. Balgam ve tükürük farkını tam olarak bilmeyen hastalar yanlışlıkla balgam çıkarmadan kaba tükürmesinler diye, hastaya balgamını kaba tükür denmemelidir. Hastalara tükürük veya nazofaringeal sekresyonların (burun ve yutak kaynaklı sıvıların) balgam olmadığı ve bu nedenle laboratuvarda test için uygun örnek olarak kabul edilmediği anlatılmalıdır.