MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARINDA ÖRNEK ALMA KRİTERLERİ. Uzm. Dr. Zeynep ÇİZMECİ Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji

Transkript

1 MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARINDA ÖRNEK ALMA KRİTERLERİ Uzm. Dr. Zeynep ÇİZMECİ Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji

2 LABORATUVARIN BAŞARISI Klinik örneğin yeterli sayı ve miktarda alınmış olması Doğru bölgeden ve uygun zamanda alınması Uygun koşullarda alınmış olması Klinisyen tarafından verilen doğru ve yeterli bilgi Örnekler laboratuvarların belirlediği kriterlere uygun değilse KABUL EDİLMEMELİ!!!! ( YANLIŞ TANI ~ YANLIŞ TEDAVİ )

3 UYGUN ÖRNEK ALINIRKEN İnfeksiyonun en yoğun olduğu bölgeden alınmalı ve alındığı bölge mutlaka belirtilmeli. Aseptik koşullara dikkat edilerek, steril ortamlara alınmalı Endojen flora ile kontaminasyonu önlenmeli. İnfeksiyon hastalığının evresi ile uyumlu olmalı. Mutlaka AB tedavisi öncesinde alınmalı

4 UYGUN ÖRNEK ALINIRKEN Numuneler en erken dönemde laboratuvara ulaştırılmalı. Bu mümkün değil ise; Buzdolabı ısısında (+4 C) İdrar ( 2 saat ) Dışkı, rektal sürüntü Virüs, klamidya, mikoplazma tanımlanacak örnekler (En fazla 23 saat!) Balgam, BAL Mantar kültürü için alınmış örnekler

5 UYGUN ÖRNEK ALINIRKEN Oda ısısında (+22 C ) Anaerop örnekler Kan ekimi yapılmış ise (en fazla 4 saat) Genital bölge örnekleri, Göz, iç kulak örnekleri Vücut sıvıları (peritoneal, perikardiyal, plevral, safra, eklem sıvısı) Boğaz, nazofarenks sürüntüsü Yabancı cisim( IV katater, RIA) Hemen ekilmeli.

6 UYGUN ÖRNEK ALINIRKEN Vücut ısısında (37 C ) BOS ( virüs çalışılmayacaksa) Hemen ekilmeli. Gastrik biopsi ( hemen ekilmeli ) Gastrik aspirat, Kemik iliği

7 UYGUN ÖRNEK ALINIRKEN Daha yoğun bakteri içermesi nedeniyle sabah alınacak ilk idrar ve balgam örneği tercih edilmelidir. Tüberküloz ve barsak parazitlerinin tanısında birbirini takip eden 3 günde uygun örneklerin alınması etkenin izolasyon şansını arttıracaktır.

8 UYGUN ÖRNEK ALINIRKEN Mikrobiyoloji de 24 saatlik örneklerin toplanması hem etkenin dilüe olması, hem de kontaminasyon riskinin yüksek olması nedeni ile tercih edilmez. Akut / pürülan enf. da az miktarda örnek yeterli, Kronik enf. da yeterli örnek alınmazsa izolasyon GÜÇ!!

9 UYGUN ÖRNEK ALINIRKEN Sürüntü örneklerinden hem kültür, hem de direkt preparat hazırlandığından 2 ayrı örnek gönderilmesi tanı şansını arttırmaktadır. Rutin olarak çalışılmayan etken düşünüldüğünde örnek alınmadan önce mutlaka laboratuvar ile temasa geçilmelidir.

10 UYGUN ÖRNEK ALINIRKEN Örnekler Hangi sıklıkta alınmalı? Kaç tane alınmalı? Ne zaman alınmalı?

11 UYGUN ÖRNEK ALINIRKEN Genelde dışkı ve kan kültürleri dışında, uygun şartlarda bir kez alınan iyi bir örnek tanı için yeterlidir. Hastanın durumunda değişiklik olursa, AB tdv e yanıtsızlık mevcut ise ~ TEKRAR Örnek alınma zamanı, örneğin tipi ve hastalığın patogenezine göre değişkenlik gösterir.( Salmonella)

12 Takibini yapan doktorun adı ve tel. numarası İSTEM FORMLARI Hasta adı ve soyadı Hasta yaşı ve cinsiyeti Dosya ve/veya protokol numarası Servis / poliklinik adı Örneğin alındığı tarih ve saat Örneğin cinsi Kullanılan AB veya ilaçlar( KT, Kortikosteroid ) Klinik bulgu / Varsa ön tanı Altta yatan hastalık / Kullanılan tıbbi cihaz ( Kateter,trakeostomi,mek. Vent., hemodiyaliz..)

13 ÜRİNER SİSTEM ÖRNEKLERİ İDRAR: Hastaların semptomatik olup olmadığı belirtilmelidir. Mümkünse sabah ilk idrarı alınmalı. Semptomatik hastalarda tanı için bir örnek yeterli iken, Asemptomatik hastalarda 2-3 kez tekrarlanmalı. Tdv yanıtını görmek için sa.sonra tekrarlanabilir. Renal tbc tanısı için ardışık 3 gün sabah idrarı (~ 40 ml.) alınmalı.

14 İDRAR: Örnek alınmadan önce üretral açıklığın sabun/uygun antiseptik ile temizliği yapılmalı,steril su ile silinmeli. İlk gelen idrar boşaltılıp, orta akım idrar steril kaba alınmalı. Nonsteril idrar kabı, sonda torbası,ördeklerden alınan idrar, foley kateter ucu kültür için uygun değil. Anaerobik kültür istenecekse mutlaka suprapubik aspirasyon

15 İDRAR: Üriner kateterden idrar alınacaksa; İdrar torbası üzerindeki seviyeden kateter klampe edilir. 10 dk. beklenir. % 70 alkol ile kateter silinir. Enjektör ile girilerek en az 4 ml. idrar alınır. Steril kaba boşaltılır. Klamp çözülür.

16 İDRAR: Bakteri kültürü için ~ ml, Mantar Mikobakteri kültürü için ~ ml. Virus izolasyonu için ~ 50 ml. idrar alınmalı. (buz) Alınan idrar örneği en geç 30 dakika içinde laboratuvara ulaşmalı. Bu mümkün değilse +4 C de en fazla 2 saat bekletilebilir.

17 ÜRİNER SİSTEM ÖRNEKLERİ Örnek Alma Metodu: Orta Akım İdrarı Kateter İdrarı Kateter torbası / Foley ucu uygun değil Uzun süreli kateteri olan hastalarda idrar kültürü anlamlı değil ( çoklu patojen kolonizasyonu) Kateter %70 lik alkol ile temizlenip, enjektör ile idrar alınmalıdır. Suprapubik Aspirasyon Anaerobik enf. şüphesinde, Çocuklarda, Erişkinde kesin tanı için yapılabilir. ~ 20 ml. idrar alınmalı.

18 SOLUNUM SİSTEMi ÖRNEKLERİ

19 Üst Solunum Yolu Örnekleri: Boğaz Hastanın dili bastırılır ve tonsillere, farenkse sürülerek ağız, dil, diş ve yanak mukozasına dokundurmadan alınır. Burun Eküvyon çubuk ile burun deliklerinden girilerek mukozal sürüntü alınır.( ~1.5 cm.içeri girilmeli.) Kulak : Dış kulakta görünür bir akıntı varsa önce dış kulak steril SF ile ıslatılmış eküvyon ile temizlenir. İkinci steril eküvyonla akıntı örneği alınır.

20 SOLUNUM SİSTEMi ÖRNEKLERİ Üst Solunum Yolu Örnekleri: Burun Sürüntüsü Stafilokok taşıyıcılığı Steril eküvyon ile sürüntü Nazofarenks Sürüntüsü N. meningitidis C. diphtheriae S. pyogenes taşıyıcılığının saptanmasında önemlidir. Boğaz Sürüntüsü Epiglottis iltihaplı ise alınmamalı. AG Hemolitik Streptokoklara bağlı farenjit, tonsillit tanısında değerlidir. Sinüs Aspirasyonu Sinüzit tanısı için en uygun örnektir. Ponksiyon ile materyal alınamıyorsa sinüs yıkantı suyu da alınabilir.

21 Vakaların önemli bir yüzdesinde pnömoniye Alt Solunum Yolu Enfeksiyonları: Pnömoni: Kolonizasyon? Etken? ÜSY florasında bulunan bakteriler nedeniyle izole edilen her bakteri pnömoni etkeni Ø En sık nozokomiyal infeksiyon pnömoni Yatan hastalarda kolonizasyon ( G(-) basil )

22 Alt Solunum Yolu Örnekleri: Balgam Trakeal veya endotrakeal aspirasyon Transtrakeal aspirasyon Fiberoptik bronkoskopi Korunmuş bronşial fırçalama Bronkoalveolar lavaj (BAL) Akciğer biyopsisi

23 Balgam: Mümkünse sabah erken saatte alınmalı. Öncesinde 1-2 saat bir şey yenmemeli Dişler fırçalanmalı, ağız su ile çalkalanmalı Varsa protez dişler çıkarılmalı. Derin bir öksürükle sekresyonu çıkarmalı, steril bir kaba koymalı. Antibiyotik tedavisinden önce ve sağlık personelinin eşliğinde alınmalıdır

24 Balgam: ~ 25 ml. %3-10 luk hipertonik steril salin nebulizatör ile inhale ettirilerek indüklenebilir. 24 saatlik balgam örn. ~ Kontaminasyon sık Patojenlerin dilüe olması Tbc de 3 gün, pnömoni de ise iyi alınmış bir örnek yeterli. Hemen lab a ulaştırılmalı. Oda ısısında en fazla 1-2 saat +4 C de en fazla 24 saat bekletilebilir.

25 Bronkoskopi Örnekleri: ~ 20 ml. steril SF verilip aspire edilir. (4-5 kez) Total miktar ml. olmalı. Kanama olmamasına dikkat edilmeli ( Kantitasyon hatası) Son yıllarda en fazla tercih edilen yöntem Balgam çıkaramayan Gram boyama veya kültürde potansiyel patojenin varlığı net değilse Seçilen antibiyotiğe zayıf cevap varsa uygulanabilir. BAL > 10 4, korunmuş bronşiyal fırçalama > 10 3

26 STERİL VÜCUT SIVILARI Kan Kültürü: Cilt dezenfeksiyonu ( ÇOK ÖNEMLİ) Önce %70 isopropyl / etil alkol ile cilt silinir. Kuruduktan sonra %10 povidon iyot / %1-2 tentürdiyot ile merkezden perifere silinir. 1-2 dk. kuruması beklenir. Kan alınır. Cilt %70 alkol ile temizlenir. Kan şişeye inoküle edilmeden önce şişe tıpası da alkol ile silinmeli ( iyot kauçuğa zarar verir )( Switch needle?)

27 Kan Kültürü: En sık venöz yoldan kan alınır. Doğumdan sonraki ilk 9 saat umbilical arter kullanılabilir. Topuk kanı da kullanılabilir. Mayi giden koldan alınmamalıdır. Kateterden alınacaksa; Hub bağlantı yeri ve çevresi %70 alkolle ıslatılmış iki steril gazlı bez ile silinip 15 sn. kuruması beklenir. Pediatrik hastalar için 0.2 ml., erişkinler için 3 ml. kan çekilip atılır, başka enjektör ile kan kültürü için kan alınır.

28 Kan Kültürü: Alınması gereken kan volümü: <1 yaş için en az 1 ml., ( Kan mo. konsantrasyonu ) Bebekler için 2-3 ml., Çocuklar için 3-5 ml. Erişkinler için her bir set için en az ml. Erişkinlerde alınan ilave her 1 ml. kan tanı şansını %3 arttırmaktadır. YD dışında en az iki farklı venden alınacak kan kültürü tanı şansını arttırır.

29 Kan Kültürü: Kanda en fazla m.o ateş pikinden saat önce bulunduğundan en ideal kan kültürü bu dönemde yapılır. Bakteriyemi ön tanılı hastalarda etkenin saptanması için 24 saat içinde, en az 1 saat ara ile farklı venlerden 3 set kan kültürünün alınması yeterlidir.(yd hariç) Eğer kültür verilmeden önce AB tdv e başlanmış ise ardışık 3 gün boyunca her gün 2 ayrı kan kültürü alınmalıdır. ( Kan m.o. konsantrasyonu az )

30 Kan Kültürü: Orijini bilinmeyen ateş tanısı için en az bir saat ara ile en az 2 set kan kültürü alınmalı. Bunlar (-) çıkarsa, saat sonra 1 saat ara ile 2 kan kültürü daha alınır. Tedaviye başlanmamış infektif endokarditli hastaların %98 inde 2 kan kültürü ile etken izole edilebilmektedir.

31 STERİL VÜCUT SIVILARI BOS Kültürü: Meningeal irritasyon bulguları olan hastalardan, Çocuklardan genelde 4-5 ml. Erişkinlerden genelde 5-15 ml. 1.ci tüp Biyokimya lab. 2.ci tüp Mikrobiyoloji lab (en bulanık tüp) 3.cü tüp Hematoloji lab 2 ml. den fazla alındığında identifikasyon şansı artar.

32 STERİL VÜCUT SIVILARI BOS Kültürü: Önerilen miktarlar: Bakteri kültürü için en az 1ml. Fungal / mikobakteriyel kültür için en az 2 ml. örnek alınmalı.

33 STERİL VÜCUT SIVILARI Diğer Vücut Sıvıları Kültürü: Plevral, peritoneal, perikard, eklem sıvıları Steril koşullarda iğne aspirasyonu ile, Bakteriyel etkenler için en az 1-5 ml. Mantar ve mikobakteri için en az 10 ml. örnek alınmalı.

34 YARA ÖRNEKLERİ Yanık Örnekleri: Derinin dekontaminasyonu çok önemli. ( KONTAMİNASYON SIK!!!!) Yüzeyinden alınan sürüntü örnekleri ~ yanlış sonuç Yanığın farklı bölgelerinden derin doku biopsileri aspirasyon %70 etil alkol ~ %1-2 povidon iyot Kuruması beklenir 3-4 mm lik punch biopsi Uygun koşullarda debridman yapılmalı Yanık yüzeyi dezenfekte edilmeli Eksüdalı bölgeden Derinden eküvyon ile sürüntü alınmalı

35 Yüzeyel Yara Örnekleri: Aspirasyon tercih edilmeli Lezyon dip kısmından sıvı aspire edilmeli Ø ~ SF verdikten sonra işlemi tekrarla. Ø ~ Enjektör ve iğne sıvı by- SF ile yıkanmalı Fungal etken düşünülüyorsa,(3 gün yıkama,ilaç yok) Yüzey temizliği steril su ( / H 2 O 2 ) yapılmalı Lezyon sınırından kazıntı örneği alınmalı Saçlı bölgede, tırnakta ise örneklenmeli.

36 Derin Yara Örnekleri: Isırık yaralarında eksüda aspirasyonu yapılmalı. Açık abselerde mümkünse aspirasyon (> 1 ml.) Ø ~ Absenin en derin bölgesinden eküvyon ile örnek alınmalı Kapalı abselerde mutlaka aspirasyon Örnek cerrahi yolla alınıyorsa abse duvarından da örnekleme yapılmalı.

37 GİS ÖRNEKLERİ En sık dışkı GİS bulguları (ishal, bul-kusma) Rektal sürüntü Taşıyıcılık Duodenal aspirasyon GİS bulguları (ishal,bul-kusma) Açlık mide suyu Çocukta M. tuberculosis Mide biopsi H.pylori Barsak biopsi Giardia spp., Cryptosporidium spp. Rektal biopsi E. histolytica, Balantidium coli, HSV

38 Dışkı Örnekleri: En az 2 gr / 5 ml. örnek alınmalı. İdrar ile karışmamasına özen gösterilmeli. En kısa zamanda lab a ulaştırılmalı. 1 saat içinde ekilemeyecekse transport by. e alınmalı. Tuvalet kağıdındaki Ba tuzları inhibitör Tek örnek ile alınan (-) sonuç infeksiyöz ishali ekarte ettirmez.

39 Dışkı Örnekleri: Vücuttan atılımda değişkenlik olabileceğinden ; İnfeksiyöz ishaller için birer gün ara ile 3 kez Parazit için 2-3 gün ara ile 3 kez örnekleme yapılmalı. İyileşme dönemi ve taşıyıcılarda en az 3 (-) kültür sonucu alınmalı. E. vermicularis için 3 kez sabah tuvalete gitmeden ve temizlik yapılmadan uygulanan selofan bant yöntemi tanı koydurucu

40 GENİTAL SİSTEM ÖRNEKLERİ Cinsel yolla bulaşan N. gonorrhoeae G. vaginalis H.ducreyi S. agalactica C. trachomatis HSV, HPV Kadınlarda vajinit, servisit, endometrit Erkekte üretrit, prostatit, epididimit

41 GENİTAL SİSTEM ÖRNEKLERİ Vaginal kanalın üst kısmındaki mukozadan alınacak sürüntü örnekleri ~ 2 saat içinde gönderilmeli. Servikal örneklerde üzerindeki mukus temizlenip, eküvyon ile kanal içinde döndürülmeli Endometrium örneği transservikal yoldan en az 1 ml. alınmalı.

42 GENİTAL SİSTEM ÖRNEKLERİ Üretral örnek hasta idrarını yaptıktan en az 1 saat sonra alınmalı Üretral masaj ile akıntı elde edilemiyorsa İnce eküvyon ile 2-3 mm üretra içine girilerek örnek alınmalı. Prostat masajı ile alınan örnekler uygun Epididimden iğne aspirasyonu ile alınan örnekler 2 saat içinde oda ısısında saklanarak lab a gönderilmeli.

43 Dış kulak örnekleri için eküvyon ile sürüntü Orta kulak örnekleri için aspirasyon akıntıdan sürüntü Eksüda yoksa konjonktivadan SF/sıvı by ile nemlendirilmiş eküvyon ile sürüntü ( ~ 2 tane) Korneadan kazıntı örneği Endoftalmitte intraoküler iğne asp.

44 ÖRNEK TRANSPORTU En kısa sürede lab a ulaştırılmalı.( 1-2 saat) Üremesi güç, duyarlı bakterilerin ölmesi Normal flora üyelerinin aşırı çoğalması patojen bakteri üremesini inh. eder. Kantitatif kültürlerde sayı artacağından HATA!!!

45 ÖRNEK TRANSPORTU Sürüntü örneklerinin transportu gecikecekse; Transport by içine alınmalı ( ~ 24 saat ) Isıya duyarlı bakteriler, anaerobik bakteriler için geçerli değil. (Shigella,Neisseria spp,h.influenzae)

46 ÖRNEK TRANSPORTU Lab a gönderilene kadar belli ısılarda saklanmalı; Genel olarak; Normal flora içeren örnekler +4 C de Steril örnekler oda ısısı veya 37 C de (idrar Ø) Viral inceleme yapılacaksa; 2-3 gün için +4 C de Daha uzun bekletilecekse -20/-70 C de saklanmalı

47 ÖRNEK TRANSPORTU Genel olarak alınan tüm klinik örnekler 24 saatten fazla saklanmaz. Ekimi yapılmış kan kültürleri varsa, Neisseria spp., H. influenzae gibi ısıya duyarlı mo. lar aranacaksa, Anaerobik numuneler varsa, Dışkıda parazit aranacaksa, BOS da bakteri aranacaksa ( virüs Ø ) MUTLAKA örnek oda ısısında bekletilmeli

48 İLGİNİZ VE SABRINIZ İÇİN TEŞEKKÜRLER!!!!!