ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER

Transkript

1 ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER Derleyenler Yrd.Doç.Dr. Oğuzhan Ömer Demir Yrd.Doç.Dr. Murat Sever ANKARA Haziran 2011 Uluslararası Terörizm ve Sınıraşan Suçlar Sempozyumu (UTSAS 2010) Seçilmiş Bildirileri

2 Polis Akademisi Yayınları Terörizm ve Sınıraşan Suçlar Serisi: 4 Ankara, Haziran 2011 ISBN: Polis Akademisi Başkanlığı Uluslararası Terörizm ve Sınıraşan Suçlar Araştırma Merkezi (UTSAM) Anıttepe/ANKARA Tel : (312) Faks : (312) T.C. Başbakanlık Tanıtma Fonu nun katkılarıyla basılmıştır. Her hakkı saklıdır. İzin alınmadan tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla veya başka herhangi bir yöntem ile basımı, yayını, çoğaltılması veya dağıtımı yapılamaz. Referans verilerek akademik amaçla kullanılabilir. Bu kitaptaki görüş ve düşünceler bölüm yazarlarının kişisel görüşleri olup, hiç bir şekilde Polis Akademisi nin veya Emniyet Genel Müdürlüğü nün görüşleri olarak kabul edilemez. Baskı Başak Matbaacılık ve Tan. Hiz. Ltd. Şti. Anadolu Bulvarı No: 5/15 Gimat-Yenimahalle / Ankara Tel:

3 İÇİNDEKİLER Önsöz V 1.BÖLÜM: UYUŞTURUCU KAÇAKÇILIĞI Uyuşturucu Kurye Profiline Madde Türünün Etkisi ve Önleme Politikalarına Yansımaları Dr. Ali Ünlü - Uğur Evcin Uyuşturucu Maddelerde Yeni Trendler ve Erken Uyarı Sistemi Dr. Arif Akgül - Doç.Dr. Faruk Aşıcıoğlu Uyuşturucuyla Mücadelede Ulusal ve Uluslararası Polisiye ve Hukukî Sorunlar ve Çözüm Önerileri Prof. Dr. Ramazan Cengiz Derdiman 2. BÖLÜM: AKARYAKIT KAÇAKÇILIĞI Türkiye-İran Sınırında Akaryakıt Kaçakçılığı ve Etkileri Doç.Dr. Orhan Deniz 3. BÖLÜM: DENİZ HAYDUTLUĞU VE KORSANLIĞI Sınıraşan Bir Suç Olarak Deniz Haydutluğu ve Korsanlığın Gelişim Trendleri ve Güvenliğe Etkileri Dr. Nazmi Çeşmeci - Prof.Dr. Süleyman Özkaynak III

4 4. BÖLÜM: BİLİŞİM SUÇLARI Bilişim Suçları ve Delillendirme Süreci Yrd.Doç.Dr. Hüseyin Çakır - Ercan Sert 5. BÖLÜM: ORGANİZE SUÇ ÖRGÜTLERİ Türkiye de Organize Suç Örgütlerinin İtibar Kazanma Girişimlerinin Yazılı Basında Yansıması Dr. Raci Taşçıoğlu 6. BÖLÜM: YASADIŞI GÖÇ VE SINIR GÜVENLİĞİ Yasadışı Göçün Kontrolünde Destekleyici Düzenlemelerin Rolü: Avrupa Birliği ve Türkiye Örnekleri Dr. Y.Yeşim Özer Mevzuat İçin Geri, İnsan Onurunun Korunması Açısından İleri Bir Adım: Göçmen Kaçakçılığı Suçuna İlişkin Değişiklikler Fatih Birtek Avrupa Birliği nde Sınır Güvenliği ve Yönetimi ile İlgili Gelişmeler ve Türkiye nin Yeni Bir Sınır Güvenlik Birimi Kurma Çalışmaları Doç.Dr.Arif Köktaş IV

5 ÖNSÖZ Polis Akademisi, düzenlemiş olduğu sempozyumlar, çalıştaylar, odak grup toplantıları gibi etkinliklerin yanı sıra akademik ve mesleki yayınları ile güvenlik sektöründeki paydaşlara, akademisyenlere ve uygulayıcılara bilgi üreten bir düşünce platformu işlevi görmektedir. Örgütlü Suçlar ve Yeni Trendler ismiyle yayına hazırlanan elinizdeki kitapta yer alan makaleler, 7-9 Aralık 2010 tarihlerinde Antalya da düzenlenen 2. Uluslararası Terörizm ve Sınıraşan Suçlar Sempozyumu nda (UTSAS 2010) sunulan örgütlü suçlar alanındaki bildirilerden seçilmiştir. Bu çerçevede elinizdeki kitap, Kasım 2009 tarihlerinde düzenlen 1. Uluslararası Terörizm ve Sınıraşan Suçlar Sempozyumu nda (UTSAS 2009) yine aynı alanda sunulan seçme bildirilerden oluşan ve 2010 yılında yayınlanan Yerelden Küresele Sınıraşan Suçlar kitabının devamı niteliğindedir. Kitapta uyuşturucu kaçakçılığı, yasadışı göç, bilişim suçları, deniz haydutluğu ve korsanlığı, akaryakıt kaçakçılığı ve organize suç örgütleri ana başlıkları altında değerlendirebileceğimiz konular yer almaktadır. Uyuşturucu kaçakçılığı başlıklı ilk bölümde uyuşturucu kuryeleri, uyuşturucu maddeler, erken uyarı sistemi ile uyuşturucu kaçakçılığı ile mücadelede karşılaşılan zorlukların tartışıldığı üç ayrı makale bulunmaktadır. İkinci bölümde, akaryakıt kaçakçılığı hakkında yapılmış ilginç bir alan çalışmasının bulgularına yer verilmiştir. İran-Türkiye sınırında akaryakıt kaçakçılığının nasıl ve ne şekilde ortaya çıktığı ve geliştiği ampirik bulgular etrafında anlatılmakta, bu suçun bölgedeki etkileri üzerinde değerlendirmeler yapılmaktadır. Son birkaç yıldır Aden Körfezinde meydana gelen korsanlık olayları ile dünya gündemine giren deniz haydutluğu ve korsanlığı konusu, bu sorunun kaynağı ve zaman içinde geçirdiği evreler/ süreçler/mekanlar ise kitabın Deniz haydutluğu ve Korsanlığı başlıklı üçüncü bölümünün inceleme konusudur. V

6 Bilişim Suçları başlıklı dördüncü bölümde, bu tür suçların nasıl delillendirilebileceği, ne gibi zorluklar ile karşılaşıldığı, bu zorlukların nasıl aşılabileceği alanda çalışan uzmanlarla yapılan mülakatlar çerçevesinde tartışılmaktadır. Kitabın beşinci bölümünde, organize suç örgütlerinin itibar kazanmak amacıyla izlemiş oldukları taktikler, Türkiye deki bir suç örgütlenmesi örnek olayı kapsamında ve yazılı basında yer aldığı şekliyle inceleme konusu yapılmaktadır. Yasadışı göç ve sınır güvenliği başlıklı son bölümde, konu hakkında daha çok hukuki alanda meydana gelen gelişmeler ile değişimler tartışılmaktadır. Bölüm, üç makaleden oluşmakta olup, temel olarak Avrupa Birliği nde yasadışı göçle mücadeleye ilişkin destekleyici düzenlemeler, sınır güvenliği konuları çerçevesinde AB ve Türkiye deki gelişmeler ile Türk mevzuatında göçmen kaçakçılığı alanında ne gibi yenilikler olduğu üzerinde durmaktadır. Kitabın örgütlü suçlara ve konuyla ilgili güncel tartışmalara merak duyanlar ile bu alanda bilimsel çalışmalar yapan akademisyenler için yararlı bir referans kaynağı olacağını umuyoruz. Yrd.Doç.Dr. Oğuzhan Ömer Demir Yrd.Doç.Dr. Murat Sever Ankara- Haziran 2011 VI

7 -1. Bölüm UYUŞTURUCU KAÇAKÇILIĞI

8

9 UYUŞTURUCU KURYE PROFİLİNE MADDE TÜRÜNÜN ETKİSİ VE ÖNLEME POLİTİKALARINA YANSIMALARI Dr. Ali Ünlü * Uğur Evcin ** Özet Kuryeler vasıtasıyla uyuşturucu kaçakçılığı tüm dünyada olduğu gibi Türkiye de artmaktadır. Kaçakçılar ülkelerin sınırlarını geçebilecek farklı profillerde ki kişileri kurye yapmaktadırlar. Bu nedenle kuryelerin birçok ortak noktaları vardır. Ancak bu benzerlikler kadar taşıdıkları madde çeşidine göre de farklılıklar görülmektedir. Bu benzerlikler ve farklılıkların tespiti amacıyla 2006, 2007, 2008, 2009 yıllarında ve 2010 yılının ilk 6 ayında İstanbul da yakalanan 266 kuryenin demografik bilgileri üzerinde kesitsel bir çalışma yapılmıştır. Kuryeler ile taşıdıkları maddeler arasında anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Kokain kuryelerinin profili diğer ülkelerdeki yakalamalarla benzerlikler göstermektedir. Ancak eroin, afyon ve metamfetamin taşıyan kuryeler daha farklı bir profile sahiptir. Elden edilen kurye profilinin önleme amacıyla nasıl kullanılabileceği ile ilgili öneriler sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Uyuşturucu, Kurye, Eroin, Kokain, Afyon, Metamfetamin, Önleme Politikası * İstanbul Narkotik Suçlarla Mücadele Şube Müdürlüğü, aliunlu@gmail.com ** Psikolojik Danışman, İstanbul Narkotik Suçlarla Mücadele Şube Müdürlüğü, evcinugur@gmail.com 3

10 ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER Giriş Uyuşturucu maddelerin ülke sınırlarından geçirilmesinde en geleneksel yöntem karayolu veya denizyolu taşımacılığıdır. Tek seferde büyük miktarlardaki maddeler bu yöntemlerle taşınabilmektedir. Ancak günümüzde kuryeler vasıtasıyla madde kaçakçılığı da hızla artmaktadır. Bu yöntemle az miktardaki maddeler daha uzun mesafelere daha kısa zamanda taşınabilmektedir. Kuryeler bu anlamda uyuşturucu madde pazarını globalleştiren aktörler haline gelmiştir (Ellis, 2009). Mesela 1998 yıllında Güney Amerika da üretilen kokainin neredeyse tamamı Kuzey Amerika da tüketilmekteydi. Ancak 2008 de üretilen kokainin sadece %40 ı Kuzey Amerika da diğer kısmı ise Avrupa (%25) ve Güney Amerika da (%10 - %20) tüketilmektedir ( UNODC, 2010). Üretimin ve tüketiminin olduğu ülkelerin vatandaşları uluslararası alanda daha fazla kontrol altında tutulmaktadır. Bu nedenle kaçakçılar farklı ülkelerden kuryeleri bu pazara sokarak kaçakçılığa yeni bir boyut kazandırdılar (Reuter, 2009). Bazı ülkelerin vatandaşları bu karlı ve cazip para kazanma yönteminden daha çok etkilenmekte ve daha çok suça karışmaktadırlar. Mesela üretim ve tüketim bölgelerinden uzakta olan Batı Afrikalı kaçakçılar uluslararası uyuşturucu madde kaçakçılığında artık bir kartel oluşturmaktadırlar (Wyler ve Cook 2010). Avrupa ülkelerinde yılları arasında 1357 Batı Afrika kökenli kurye yakalanmıştır (UNODC, 2008). Batı Afrika kökenli kaçakçıların sadece kokain kaçakçılığında değil eroin sevkiyatında da etkin bir rolleri vardır (Reuter, 2009). Güney Doğu Asya dan (Afganistan ve Pakistan) temin ettikleri eroini Avrupa ve Kuzey Amerika ya sevk ettikleri görülmektedir (Wyler ve Cook 2010). Birleşmiş Milletler raporuna göre yıllarında Pakistan da 100 gram ın üstünde eroinle birlikte 600 Nijeryalı kaçakçı yakalanmıştır (UNODC, 2008). Yine tüketim noktalarında varlıkları çok belirgindir; ABD de 1994 yılında eroin taşıyan kuryelerin %30 nun Batı Afrika kökenli olduğu tespit edilmiştir (Wyler ve Cook 2010). Bir başka ifadeyle Batı Afrikalı ve özellikle de Nijeryalı kaçakçılar dünyada arz ve talebin senkronizasyonunu sağlayabilecek bir konuma 4

11 UYUŞTURUCU KURYE PROFİLİNE MADDE TÜRÜNÜN ETKİSİ POLİSLİKLE İLGİLİ AR-GE ÇALIŞMALARI VE ÖNLEME POLİTİKALARINA YANSIMALARI gelmişlerdir. Bir diğer rolleri ise Güney Amerikalı kaçakçılarla başka ülkelerdeki alıcıları/satıcıları veya nakliyecileri ( kurye temini gibi) buluşturmalarıdır. Bir çeşit network alt yapısını sağlamaktadırlar (Wyler ve Cook 2010). Kurye yakalamalarındaki artışın bir sebebi de havalimanlarında artan güvenlik tedbirleridir. ABD de gerçekleşen 11 Eylül saldırılarından sonra uluslararası havalimanlarında arttırılan güvenlik tedbirleri sayesinde daha fazla kurye yakalanmaktadır. Havalimanlarında artık daha modern güvenlik sistemleri kullanılmakta ve daha eğitimli personel görev yapmaktadır (Claffey, 2002). Bunun etkisi çok kısa bir sürede görülmüştür; mesela Ekim Nisan 2002 yılları arasında (6 ay) New York Kennedy Uluslararası Havalimanında 193 kurye yakalanmıştır. Oysa bir önceki yılda toplam yakalanan kurye sayısı sadece 202 kişiydi (Claffey, 2002). Türkiye kaçakçılar için hem hedef hem de transit bir ülke konumundadır. Türkiye ye uyuşturucu/uyarıcı maddeleri ithal etmeye çalışırken dikkat edilen hususlar ve seçilen kurye profili bu maddeleri ihraç ederken veya transit kaçakçılıkta farklıdır. Bu farklılık ise illegal ticareti yapılmak istenen maddeye göre değişmektedir. Türkiye ye kokain maddesi, Afrika ve Avrupa ülkeleri üzerinden, çoğunlukla kuryeler vasıtasıyla ve havayolu kullanılmak suretiyle taşınmaktadır. Her yıl olduğu gibi, 2009 yılında da kokain maddesi kaçakçılığı yapan kuryeler en fazla havalimanlarında yakalanmıştır. Havalimanlarında yakalanan kokain maddesi miktarı, Türkiye de yakalanan kokain maddesi miktarının % 69 unu oluşturmaktadır (KOM, 2010). Türkiye de her yıl ortalama 200 kg. afyon maddesi yakalanmaktadır yılında yakalanan afyon maddesinin % 34,4 ü kargolarda, % 16,3 ü ise kuryelerde ele geçirilmiştir. Kargo ve kuryelerde yakalanan afyon maddesinin hedefini özellikle ABD, Kanada, Avustralya ve AB ülkeleri oluşturmaktadır. Türkiye üzerinden yapılan bu kaçakçılık faaliyetleri genellikle İran uyruklu organizasyonlar tarafından gerçekleştirilmektedir (KOM, 2010). Eroin kaçakçılığında ise en çok yakalama karayolu ile yapılan nakliyede görülmektedir. Metamfetamin maddesiyle ilgili 2008 yılında herhangi bir kurye yakalaması yokken 2009 ve 2010 yıllarında 5

12 ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER bir artış gözlemlenmektedir. Bu şahısların ise neredeyse tamamı İran uyruklu şahıslardır (KOM, 2010). Türkiye üzerinde yapılan kaçakçılıkta madde güzergâhları incelendiğinde kokain ithal edilen, eroin ise ihraç edilen maddelerdir. Metamfetamin maddesinin de İran dan ülkemize getirildiği ve İstanbul dan, havayoluyla kuryeler aracılığıyla talebin olduğu Uzak ve Güneydoğu Asya ülkelerine götürülmek istendiği görülmüştür (KOM, 2010). Türkiye de kurye yakalamaları her yıl artmaktadır ancak Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele (KOM) Daire Başkanlığı kokain yakalamalarını diğer ülkelerle karşılaştırdığında arzu edilen seviyelerde yakalamanın yapılamadığı belirtmektedir (KOM, 2010). Bu çalışmanın amacı da alandaki uygulayıcılara kuryeler ve yöntemleri hakkında daha detaylı bilgiler vermek ve yakalamaları arttıracak tedbirler alınmasına katkı sağlamaktır. Çünkü kurye profilleri güvenlik birimlerinin daha etkin önleyici tedbir almasına sağlamaktadır (Schutter ve Ringelheimnn, 2008). Bu araştırma şu soruya cevap aramaktadır; Neler bir insanı uyuşturucu kuryesi yapar ve madde türlerine göre yakalanan kuryeler farklılık gösterir mi? Bir başka ifadeyle uyuşturucu satıcıları madde türlerine göre farklı profildeki kuryeleri kullanırlar mı? 1. Kurye Profili ve Taşıma Yöntemleri Kurye kullanarak yapılan kaçakçılıkta birçok yöntem kullanılmaktadırlar. Kuryeler beraberinde taşıdıkları valizlerinde, üzerlerinde, doğal vücut boşluklarında veya yutmak suretiyle maddeleri taşımaktadırlar (Klein, 2009). Tek seferde taşıyabildikleri madde miktarı 1 ile 5 kilo arasında değişebilmektedir. Kaçakçılar çok sayıda kurye ile küçük miktarlar halinde büyük hacimlerdeki uyuşturucu maddeleri başka ülkelere sevk edebilmektedirler. Çok aktörün ve dinamizmin olduğu bu yöntem kaçakçılar için daha az risklidir. Eğer kurye yakalanırsa; hem kaybettikleri madde miktarı çok az hem de kendilerinin tespit edilmesi çok zordur (Wyler ve Cook, 2010). Mesela kaynak ülkeden hedef ülkeye gelen uçaklarda bazen tek seferde 5-6 tane kurye yakalandığı bile görülmektedir (Klein, 2009). Gruplar halinde gelen kuryelerin arasına yem (decoy) olarak 6

13 UYUŞTURUCU KURYE PROFİLİNE MADDE TÜRÜNÜN ETKİSİ POLİSLİKLE İLGİLİ AR-GE ÇALIŞMALARI VE ÖNLEME POLİTİKALARINA YANSIMALARI güvenlik güçlerinin dikkatini çekecek kuryeler konulduğu ve bunlar yakalattırılarak diğerlerinin güvenli şekilde geçişinin sağlanabildiği görülmektedir (Wyler ve Cook, 2010). Vücutta madde taşıyıcılar (body packers) genellikle yutucular (sallowers), vücut içerisinde madde taşıyıcılar (internal carriers), kuryeler (couriers) veya katırlar (mules) olarak da adlandırılmaktadırlar (Shadnia, Faiaz-Noori, Pajoumand, Khoshkar, Vosough-Ghanbari ve Abdollahi, 2007). Bu şahıslar illegal uyuşturucu maddelerini kapsül, kondom, balon veya küçük paketler içersinde vücudun anatomik boşluklarına saklayarak kaçırmaktadırlar. Ağız, rektum, kulak, cinsel organlar ve sindirim sistemi taşımada en sık kullanılan organlardır (Shadnia ve diğ., 2007). Bir kurye ortalama olarak 1 kiloya yakın uyuşturucu maddeyi her biri 8-10 gram gelen 50 ile 100 pakete bölerek taşıyabilmektedir. Yakalama raporlarında tek seferde 200 paket taşıyan kuryelere de rastlanılmaktadır (Gherardi Baud, Leporc, Marc, Dupeyron ve Diamant-Berger, 1988; Bulstrode, Banks ve Shrotria, 2002). Bu paketlerden herhangi birinin patlaması kişiyi çok hızlı bir şekilde ölüme götürmeye yeterlidir; ancak bu risk birçoğu tarafından göz ardı edilmektedir. Yutmak yöntemiyle yapılan kaçakçılık sadece günümüze ait bir olgu değildir. Bu yöntemle madde taşıyanlara ilk defa 1970 de rastlanılmıştır (Pidoto Agliata, Bertolini, Mainini, Rossi ve Giani, 2002) yılında yakalanan bir kuryenin 13 gün sonra kapsüller içersinde esrar (hashish) taşıdığı görülmüş ve yine bu yöntemle taşıma sonucu meydana gelen ilk kurye ölümü 1977 yılında gerçekleşmiştir (Shadnia ve diğ.,. 2007). Kuryeler ulaşım masrafı hariç taşıdıkları kilo başına aldıkları ücret ise maddelere ve bölgelere göre farklıdır. Kokain için kilo başına en fazla 2000 Euro alabilirlerken eroin kuryeleri 5000 Amerikan dolarına yakın para alabilmektedirler. Ancak Orta Asya dan Rusya ya madde taşıyan kuryeler kilo başına 200 Amerikan doları kazanabilmektedirler (Ellis, 2009; Klein, 2009; Reuter, 2009). Bu şahısların demografik özellikleri incelendiğinde ülke dışına seyahat etmiş, özellikle uyuşturucu ithal eden bir ülkeye gidip gelmiş, seyahat etmesine yetecek gelir kaynağını gösteremeyen kişiler 7

14 ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER olduğu bilinmektedir. Önceki yıllarda yakalanan kuryelerin büyük çoğunluğunu gençler oluşturmaktaydı (Gill ve Graham, 2002). Ancak günümüzde güvenlik birimlerinin tespitlerini engellemek amacıyla yaşlarında tek başına seyahat eden çocukların veya hamile bayanların bu iş için kullanıldığını görmek mümkündür (Traub, Hoffman ve Nelson, 2003). Kuryeler nakit para ve yabancı ülkelere giriş vaadi/garantisi verilerek ikna edilmektedirler. Bunun yanında kaçakçılar kuryenin takip ve kontrolünü sağlamak için aile bireylerini veya değerli eşyalarını muhafaza altında tuttukları da bilinmektedir (Gill ve Graham, 2002). Kuryelerin yaş ortalamaları değerlendirildiğinde erkekler ve kadınlar için farklılıklar görülmektedir. Erkeklerin kadınlara nazaran daha genç olmaları beklenilmektedir. Özellikle 20 yaşlarda erkeklerin artık aileden çıktıkları ve kendi ayakları üzerinde durmaları gereken bir süreçtir. Bu sürece imkânsızlıklarla giren erkek şahısların hayatlarını değiştirmek ve çıkan bir fırsatı değerlendirmek için daha istekli oldukları görülmektedir (Ellis, 2009). Öte yandan kadınların birçoğunun çocuğu olması (%72) ve tek başlarına yaşamaları (%63) nedeniyle erkeklere göre yaş ortalamalarının daha yüksek olması beklenilmektedir (Green, Mills ve Read, 1994; Lawrance ve Williams, 2006). Genel olarak yakalanan şahısların büyük kısmı erkektir; ancak önceki yıllara göre kadınların yakalama oranlarında artış olduğu görülmektedir. Mesela ABD ve Kanada da 90 lı yıllardaki yakalamalarla günümüzdeki yakalamalar karşılaştırıldığında kadınların oranında bir artış gözlemlenmiştir (Hulling, 1995; Lawrance ve Williams, 2006). İngiltere de de benzer bir değişim görülmüştür. İngiltere cezaevlerinde 1993 yılında 283 olan toplam kadın kurye sayısı 2006 yılında 880 e çıkmıştır (Klein, 2009). Kadın kuryelerin geçmişleri incelendiğinde büyük bir kısmının suçu kariyer olarak yapmadıkları, arkada bıraktıkları aileleri ve çocukları için ciddi endişeler yaşadıkları ve birçoğunun çok az miktarlarda madde taşıdıkları tespit edilmiştir (Hulling, 1995). Uyuşturucuya karşı başlatılan savaş (War on drugs) şiddetlendikçe daha fazla kadının bu suça sürüklendiği gerekçesiyle mevcut yasalar 8

15 UYUŞTURUCU KURYE PROFİLİNE MADDE TÜRÜNÜN ETKİSİ POLİSLİKLE İLGİLİ AR-GE ÇALIŞMALARI VE ÖNLEME POLİTİKALARINA YANSIMALARI ve uygulamalar eleştirilmektedir (Reynolds, 2008). Çünkü fakir ülkelerde ailesinin refahı için kadınlar kendilerini daha kolay tehlikeye atabilmekte ve ailesi için fedakârlık yaptığına inanmaktadırlar (Lawrance ve Williams, 2006). Mesela Kanada da yılları arasında yakalanan kuryelerin tüm maddeler için dağılımı incelendiğinde kadınların oranı yaklaşık %25 iken sadece kokain maddesi için incelendiğinde kadın kuryelerin oranı farklı yıllarda %31 ile %47 arasında değişmektedir. Güney Amerika ülkelerindeki ekonomik olumsuzluklar neticesi daha fazla kadının kurye olarak kendilerine daha iyi bir hayat fırsatı aradıkları görülmektedir (Lawrance ve Williams, 2006) larda İngiltere de yapılan bir çalışmada uyuşturucu kuryesi olarak yakalanan kadınların %74 ü yabancı uyruklu oldukları, ortalama yaşın 33 olduğu, %63 ünün tek başına (bekâr, dul veya eşinden ayrı) yaşadıkları, %72 sinin çocuğunun olduğu, yarıdan fazlasının işsiz ve %14 nün seyyar satıcı olduğu tespit edilmişti (Green ve diğ., 1994). Bu kadın kuryelerin neredeyse tamamı ilk teşebbüslerinde yakalandıkları ve hiçbirinin başka bir suç kaydının da olmadığı görülmüştür. Büyük çoğunluğu kanunlara bağlı yaşarken kendilerine sunulan fırsatı değerlendirmek için kurye oldukları görülmektedir (Green ve diğ., 1994). Yine benzer çalışmalarda birçoğunun ödemesi gereken yüklü borçları, aile bireylerinden birinin olması gereken ameliyatı veya birinden çaldığı paraya geri ödemek için kurye olduğu görülmüştür (Tarzi ve Hedge, 1990). Hiçbirinin madde kullanmadığı ve yine büyük bir kısmının taşıdıkları maddenin muhtevasından ve parçaları oldukları organizasyonun bütününden yeterince haberdar olmadıkları tespit edilmiştir (Green ve diğ., 1994; Harris, 2010). Yaptıkları işin suç olduğunu bildikleri; ama yakalandıkları zaman yıl cezaevinde kalacaklarından bihaber oldukları görülmektedir (Klein, 2009). 2. Yöntem Bu çalışmanın evreni narkotik maddeleri ülke içine ya da dışına taşırken hava limanları ve otobüs terminallerinde 2006, 2007, 2008, 2009 yıllarında ve 2010 yılının ilk 6 ayında yakalanan ve İstanbul 9

16 ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER Narkotik Suçlarla Mücadele Şube Müdürlüğü tarafından haklarında uyuşturucu madde ithal/ihraç etmekten soruşturma dosyası hazırlanan kişilerdir. Türkiye nin en büyük şehri olan İstanbul, aynı zamanda birçok suç ve suçlunun da çekim merkezidir. Ülkemizde uyuşturucu madde kullanımının ve uyuşturucu suçlarından yakalamanın en yüksek olduğu ilimiz İstanbul dur ( TUBİM, 2010; KOM, 2010). Türkiye den uluslararası aktarmalı veya doğrudan uçuşların en yoğun yapıldığı il yine İstanbul dur. Bu araştırmadaki veriler içerik analizi yöntemiyle soruşturma dosyalarının incelenmesiyle elde edilmiştir. Araştırmada amacımız uluslararası narkotik madde taşıyan kuryelerin profilini çıkarmak olduğu için sadece uyuşturucu madde ithal ve ihraç eden, etmeye çalışan veya bu suçlarla ilgili yardımcı kişilerin dosyaları incelenmiştir. Haklarında işlem yapılan kişiler için hazırlanan yapılandırılmış formlardan kişilerin gelir, eğitim, sabıka kaydı, mesleği, madde kullanım durumu gibi birçok bilgileri temin edilmiştir. Ayrıca narkotik maddeler, taşıma yöntemleri, üzerinde yakalanan sim kart ve telefon sayıları gibi değişkenler de dosya içeriklerinden derlenerek değerlendirmeye alınmıştır. Herhangi bir kodlamaya ihtiyaç duyulmadan bu bilgiler sistematik olarak toplanmıştır. Bu araştırmada kavramsal içerik analiz yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemde önce bir kavram seçilir ve metin içersinde bu kavramın varlığı ve sıklığı tespit edilir. Kavramsal içerik analizin amacı seçilen terimlerin metin veya metinler içersinde varlığını belirlemektir. Bu terimler metin içersinde açık (explicit) veya örtülü (implicit) olarak belirtilmiş olabilir (Demirci ve Koseli 2009; Palmquist, 2010). Açıkça belirlenen kavramları metin içersinde taramak en kolay bilgi toplama yöntemidir, sadece rakamlar ve kavramlar seçilerek kodlanır ve kaydedilir. Bu araştırmada metinlerde sadece bazı bilgilerin varlığı önemlidir ve bunların sıklığı/varlığı veri olarak analize hazır hale getirilmiştir. 2006, 2007, 2008, 2009 yılları ve 2010 yılının ilk 6 ayındaki olay dosyalarının tamamı incelenmiş ve toplam 266 kuryenin bilgilerine ulaşılmıştır. Bu şahısların karakteristik özelliklerini tespit etmek amacıyla tanımlayıcı (descriptive) analizler ve sonrasında 10

17 UYUŞTURUCU KURYE PROFİLİNE MADDE TÜRÜNÜN ETKİSİ POLİSLİKLE İLGİLİ AR-GE ÇALIŞMALARI VE ÖNLEME POLİTİKALARINA YANSIMALARI sosyoekonomik ve çevresel şartların etkilerini ölçmek maksadıyla da iki değişkenli (bivariate) analizler yapılmıştır. 3. Bulgular Araştırma kapsamına giren yakalanmış 266 şahsın cinsiyete göre dağılımına bakıldığında % 69,4 ü (184 kişi) erkek, % 30,6 sı (81 kişi) da kadındır. Yakalanan şahısların cinsiyet dağılımları yıllara göre karşılaştırıldığında istatistiksel olarak aralarında anlamlı bir ilişki saptanmamıştır. Başka bir ifadeyle ne kadınların ne de erkeklerin oranında yıllara göre bir artış ya da azalış yoktur. Yaş aralıkları incelendiğinde yakalanan kuryelerin yaş ortalaması 34,84 tür. Erkeklerin yaş ortalaması 35,15 iken kadınların yaş ortalaması 34,13 tür. Şahısların %38,7 sinin (103 kişi) yaş arasında olduğu, genel çoğunluğun ise % 74,8 (199 kişi) ile yaş şeklinde dağıldığı gözlenmiştir. Şahısların % 47,5 i (124 kişi) evli, % 41,8 i (109 kişi) bekâr ve % 10,7 si (28 kişi) de boşanmış ve duldur. Şahısların % 39,8 inin (103 kişi) lise, %23,7 sinin (61 kişi) ilköğretim düzeyinde eğitim aldığı, %14,3 ünün (38 kişi) okula gitmediği; fakat okuryazar olduğu ve % 4,6 sının (12 kişi) okuryazar olmadığı gözlenmiştir. Kuryelerin sadece %17,7 si (46 kişi) üniversite mezunudur. Yakalanan şahısların yakalandıkları yıllardaki asgari ücrete göre yapılan düzenlemede gelir durumlarına bakıldığında % 46 sının (108 kişi) asgari ücretten düşük, % 28,1 inin (66 kişi) orta (asgari ücret kadar), %1,9 unun (28 kişi) iyi (asgari ücretin 2 katına kadar) ve %13,6 sının (32 kişi) yüksek gelir (asgari ücretin 2 katından daha fazla gelire sahip olanlar) durumuna sahip oldukları gözlenmiştir. Kuryeler yakalandığında %50 sinin üzerindeki para miktarı 750 TL den düşüktür ve yine kuryelerin %80 ninin üzerindeki para miktarı 1600 TL den azdır. Parasız yakalanan kurye olduğu gibi en fazla para ile yakalanan kurye üzerinden çıkan miktar 5000 TL dir. Kuryelerin üzerinde tespit edilen paranın ortalaması 1375 TL iken mod 750 TL dir. Bir başka ifadeyle kaçakçılar kuryelere ortalama 500$ ila 1000$ Amerikan doları peşin ödeme yapmaktadırlar ve muhtemelen 11

18 ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER paralarının geri kalan kısmını teslimattan sonra alacaklardır. Ancak taşıdıkları madde türüne göre para miktarı farklılaşmaktadır. Kokain kuryelerinin %60 ından fazlasının üzerindeki para miktarı 750 TL den fazla iken eroin kuryelerinin yaklaşık %62 sinin üzerindeki para miktarı 750 TL den düşüktür. Afyon sakızı taşıyan kuryelerin %81,9 u üzerinde çıkan para miktarı 583 TL den düşüktür. Metamfetamin taşıyan kuryelerin ise %52 si 750 TL den düşük miktardaki para ile yakalanmışlardır. Kişilerin meslekleri Uluslararası Standart Meslek Sınıflaması (International Standard Classification of Occupations/ ISCO-88) standartlarına göre tasnif edilerek 9 gruba ayrılmıştır. Yakalanan şahısların meslek gruplarının dağılımına bakıldığında en çok rastlanılan iş kollarında %28,6 sını (71 kişi) nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanların, %23,4 ünü (58 kişi) sanatkârlar ve ilgili işlerde çalışanların, %12,9 unu (151 kişi) hizmet ve satış elemanı olarak çalışanların ve %10,5 ini (26 kişi) ise kanun yapıcılar, üst düzey yönetici ve müdürlerin oluşturduğu görülmüştür. Yakalanan şahısların madde alışkanlıklarına bakıldığında %51,1 inin (136 kişi) herhangi bir madde alışkanlığının olmadığı sadece %3,8 inin (10 kişi) madde alışkanlığı olduğunu ifade ettiği; ancak şahısların %45,1 inin (120 kişi) ise bu soruya herhangi bir cevap vermediği gözlenmiştir. Yakalanan şahısların telefon ve sim kart sayılarına bakıldığında ise % 62,8 inde (147 kişi) bir, %27,4 ünde (64 kişi) iki, %9,8 inde ise (23 kişi) üç ve daha fazla telefon yakalanırken; %32,1 inde (76 kişi) bir, %32,5 inde (77 kişi) iki, %15,2 sinde (36 kişi) üç, %7,2 sinde (17 kişi) dört ve %13,1 inde (31 kişi) de beş sim kart yakalandığı gözlenmiştir. Maddelerin genel değerlendirilmesinde yakalanan şahısların %58,1 i (154 kişi) kokain ile yakalanırken; %26 sı (69 kişi) eroin, %11,3 ü (30 kişi) metamfetamin ve %4,5 i (12 kişi) de afyon sakızı ile yakalanmışlardır. Yakalanan şahısların %59,9 u (154 kişi) valiz-çanta içerisine saklama yöntemiyle, %33,9 u (87 kişi) yutma yöntemiyle ve %6,2 si 12

19 UYUŞTURUCU KURYE PROFİLİNE MADDE TÜRÜNÜN ETKİSİ POLİSLİKLE İLGİLİ AR-GE ÇALIŞMALARI VE ÖNLEME POLİTİKALARINA YANSIMALARI (16 kişi) de şahsın üstünde saklama yöntemiyle maddeleri taşıdıkları gözlenmiştir. Kuryelerin yolculuk esnasında yapmış olduğu aktarma sayısındaki dağılım yıllara göre farklılık göstermektedir. Kuryeler hedef ülkeye giderken artık daha fazla aktarma yapmaktadırlar yılına kadar ulaşım aktarmasız olarak daha çok tercih edilirken; 2009 ve 2010 ilk 6 ayda ise aktarma sayısında artış gözlenmiştir da yakalananların % 57,1 i (4 kişi), 2007 de %50 si (14 kişi), 2008 de %55,9 u (38 kişi), 2009 da %34,8 i (23 kişi) ve 2010 da (ilk 6 ay için) yakalananların %16,4 ü (12 kişi) aktarmasız olarak seyahat ettiği görülmüştür (Tablo-1). Bu artış illegal ticari yapılan maddelerdeki çeşitliliğinin artışıyla ve güvenlik güçlerinin etkin mücadelesiyle ilişkilidir. Tablo 1. Yıllar ile Aktarma Ki-Kare (X 2 ) Puanları Yıllar 2 ve daha Aktarmasız 1 Aktarma fazla aktarma X 2 df P % N % N % N ,1 4 42, ,9 12 7, , ,7 27 4, , , , (ilk 6 ay) 16, , , , Özellikle Türkiye de kokain ve metamfetamin yakalamalarındaki artış bu değişime etki etmektedir. Mesela metamfetamin 2009 yılına kadar rastlanılmayan bir madde iken sonrasında hızla yakalamaları arttı. Metamfetamin maddesi için hedef ülkeler Uzak Doğu Asya ülkeleridir ve buralara direk uçuşlar olmadığı gibi güvenlik güçlerini şaşırtmak için farklı rotalarında tercih edildiği güvenlik birimleri tarafından bildirilmektedir. Mesela İstanbul dan Japonya ya bu maddeyi götürmek isteyen bir kurye önce Mısıra, sonra Malezya ya gidebilmektedir. 13

20 ÖRGÜTLÜ SUÇLAR ve YENİ TRENDLER Tablo 2. Cinsiyet, Çocuğa Sahip Olma ve Medeni Durum ile Madde Türleri Ki-Kare (X 2 ) Puanları Madde Türleri KokainEroin Afyon Metamfetamin Sakızı X 2 Df P % N % N % N % N Cinsiyet Erkek 69, , ,7 8 93, , Kadın 30, , ,3 4 6,7 2 Çocuğa Sahip Olma Var 63, , , ,7 8 20, Yok 36, ,8 33 8,3 1 73,3 22 Medeni Durum Evli 50, , ,7 8 48, , Bekâr 41, , ,8 13 Boşanmış/Dul 7, , ,3 4 6,9 2 Yakalanan şahısların taşıdıkları madde türleri cinsiyete göre karşılaştırıldığında aralarında anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Tüm madde türleri için yakalananlar arasında erkeklerin kadınlara göre daha fazla olduğu gözlenmiştir. Kokain taşımaktan yakalanan kuryelerin %69,5 ini (107 kişi); eroin için %58,8 ini (40 kişi); afyon sakızı için %66,7 sini (8 kişi) ve metamfetamin için ise %93,3 ünü (28 kişi) erkeklerin oluşturduğu gözlenmiştir (Tablo 2). Afyon sakızı ve metamfetamin yakalamalarında İranlı şahıslar büyük oranı temsil etmektedir ve oradaki kaçakçılar kurye seçiminde tercihlerini erkeklerden yana kullandıkları çok net görülmektedir. Ancak eroin taşıyan kuryelerde cinsiyet farklılığı azalmaktadır. Yakalanan şahısların taşıdıkları madde türleri çocuk sahibi olma durumlarına göre karşılaştırıldığında aralarında anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Kokain, afyon sakızı ve eroin taşımaktan yakalanan kuryelerin yarıdan fazlası, çocuğu olan kişilerden oluşurken; 14