ÖABT COĞRAFYA DERS NOTLARI-1

Transkript

1 COĞRAFYA TARİHSEL GELİŞİM Sümerler Fenikeliler Mısırlılar Romalılar İlk Coğrafyacılar Aristotales: Ay yüzeyinde Dünya'nın gölgesine bakarak yuvarlak olduğunu, Eratosten: Meridyen yayı ile Ekvator'un uzunluğunu hesaplayan, Seneca: Akarsu aşındırması yasalarını ortaya koyan, Pilinius: İstanbul Boğazı'nın Akdeniz sularının hücumuyla oluştuğunu savunan coğrafyacılardır. İlk coğrafya kitapları Geographiga: Strabon Geographika Hyphegesis: Batlamyus Georaphika: Erotosthenes Cihannüma ve Keşf-i Zünun: Katip Çelebi Miratül Memalik: Seydi Ali Reis Kitabı Bahriye: Piri Reis Seyahatname: Evliya Çelebi Coğrafi terimler sözlüğü: Reşat İzbırak M.Ö yılları arasında yaşamış olup meridyen yayının çevre uzunluğunu ve ondan yararlanarak Dünya'nın çevre uzunluğunu (Ekvator) hesaplamış, çalışmalarını Geographika eserinde toplamıştır. Dünya üzerindeki yerleşik alanların sınırlarını, hazırladığı bir haritada da gösteren matematik coğrafyacı kimdir? A) Tales B) Aristo C) Batlamyus D) Eratosten (2008- Anadolu-Fen Liseleri Öğretmenlik Sınavı) CEVAP: D

2 COĞRAFYANIN DOĞAL ORTAMI İNCELERKEN YARDIM ALDIĞI BİLİM DALLARI Meteoroloji: Kısa süreli atmosfer olaylarını inceler. Hidroloji: Su bilimi Limnoloji: Göl bilimi Oseanografya: Okyanus bilimi Jeoloji: Yer bilimi Jeofizik: Yer fiziği bilimi Astronomi: Uzay bilimi Zooloji: Hayvan bilimi Botanik: Bitki bilimi Potamoloji: Akarsu bilimi Petrografi: Taş bilimi Petoloji: Toprak bilimi Yerkabuğunu oluşturan kayaçlar ve bu kayaçların oluşumunu, değişimini inceleyen bilim dalı aşağıdakilerden hangisidir? A) Petrografi B) Stratigrafi C) Sedimantoloji D) Paleontoloji (2008- Anadolu-Fen Liseleri Öğretmenlik Sınavı) CEVAP: A DÜNYA'NIN UYDUSU: AY Çekim kuvveti Dünya'nın 1/6'sı kadardır. Çapı Dünya'nın 1/4'ü kadardır. Atmosferi yoktur. Canlı yaşamı, su ve iklim olayları yoktur. Gölgeler tam karanlıktır. Sıcaklık farkları fazladır. Mekanik çözülme kuvvetlidir. Sık sık meteor düşer. İç ısısı yoktur, volkanizma ve tektonizma olmaz. Gece ve gündüz 15'er gündür. Dünya'dan bakılınca her zaman aynı yüzü görünür. (eksen hareketiyle dünyanın çevresinde dönüş

3 süresi aynı olduğu için) Dünya'nın uydusu Ay'la ilgili olarak verilen aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) İç ısısını kaybettiğinden tektonik olaylar görülmez. B) Ay'ın yarıçapı Dünya'nın yarıçapının 1/4'ü kadardır. C) Ay'ın kendi etrafındaki dönüş süresi ile Güneş'in etrafındaki dönüş süresi eşittir. D) Dünya yörünge düzlemi ile Ay'ın yörünge düzlemi arasında yaklaşık 5,2 º lik açı bulunur. (2006- Anadolu-Fen Liseleri Öğretmenlik Sınavı) CEVAP: C Dünya'nın uydusu Ay'la ilgili olarak verilen aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Dünya'ya olan uzaklığı yaklaşık km'dir. B) Dünya çevresindeki tam dönüşünü yaklaşık 27 gün 7 saat 44 dakikada tamamlar. C) Güneş ve Dünya'nın arasında aynı hizada kalmasına ay tutulması denir. D) Yarıçapı yer çapının yaklaşık 1/4'ü kadardır. (2008- Anadolu-Fen Liseleri Öğretmenlik Sınavı) CEVAP: C ATMOSFERİN KATMANLARI 1. TROPOSFER: Gazların %75'i, subuharı ve karbondioksitin tamamı bu katmandadır. Tüm iklim olayları bu katmada görülür. Yatay ve dikey hava hareketleri gerçekleşir. Yerden yansıyan ışınlarla ısınır. Ortalama kalınlığı 12 km'dir. Ekvatordan kutuplara doğru kalınığı azalır. (çizgiselhız, yerçekimi, sıcaklık nedeniyle)

4 Troposferin kalınlığının Ekvator'da kutuplara göre daha fazla olmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Ekvator'da denizleerin daha çok yer tutması B) Kutuplarda gaz yoğunluğunun fazla olması C) Ekvator'da havanın ısınarak yükselmesi D) Kutuplarda yerçekiminin az olması (2006- Anadolu-Fen Liseleri Öğretmenlik Sınavı) CEVAP: C Troposfer katmanı için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Atmosferi oluşturan gazların %75'i bu katmandadır. B) Kalınlığı Ekvator'dan kutuplara doğru azalır. C) Radyo dalgalarını yansıtır. D) Atmosferin en alt katıdır. (2006- Anadolu-Fen Liseleri Öğretmenlik Sınavı) CEVAP: C 2. STRATOSFER Troposferin en üstünden başlayarak km'lere çıkar. Yatay hava hareketleri vardır. Sıcaklık -55 ºC kadardır. 3. OZON TABAKASI km'ler arasında yer alır. Güneşten gelen ultraviyole ışınları süzer. 4. MEZOSFER Meteorlar bu katmanda parçalanır. Kalınlığı km'ler arasındadır. 5. İYONOSFER ve TERMOSFER Gazlar iyonlarına ayrılmıştır ve elektrik yüklüdür. Radyo dalgalarını yansıtır, yeryüzünde haberleşmeyi sağlar.

5 6. EKZOSFER Atmosferin en dış katmanıdır. Helyum ve hidrojenden oluşur. HAVA OLAYLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ İlk meteoroloji kitabı M.Ö. 350 yıllarında Aristo tarafından METEOROLOGICA adıyla piyasaya sürülmüştür yılında GALİLE nin termometreyi, 1643 yılında TORİÇELLİ nin civalı barometrenin prensiplerini ortaya koyması ve atmosferdeki değişimlerin daha iyi kavranmasına neden olmuştur yılında Uluslararası Meteoroloji Örgütü kurulmuştur. Bugün meteorolojik ve klimatolojik verilerin dünya üzerinde karşılıklı dağılımı uluslar arası meteoroloji örgütünün yerini almış olan DÜNYA METEOROLOJİ ÖRGÜTÜ (WMO) tarafından yapılmaktadır. Türkiye de ilk meteorolojik gözlemevi 1867 yılında İstanbul'da kurulan İSTANBUL RASATHANESİ dir. Cumhuriyet döneminde 11 Şubat 1937 tarihinde kabul edilen kanunla Başbakanlığa bağlı DEVLET METEOROLOJİ İŞLERİ UMUM MÜDÜRLÜĞÜ kurulmuştur. Bu kuruluş günümüzde Çevre ve Orman Bakanlığı na bağlıdır. RASAT NEDİR? Meteoroloji istasyonlarında yapılan ölçüm ve gözlemlerdir. Sinoptik rasat: Dünya'nın her yerinde aynı anda ve 3 saat arayla yapılır. Klimatolojik rasat: Coğrafyacıların en çok yararlandığı rasattır. Türkiye'de 07:00, 14:00 ve 21:00'da yapılır. Fenolojik rasat: Kültür bitkilerinin çimlenme, çiçek açma ve meyve verme dönemleri dikkate alınarak yapılır. Genellikle yağış ve sıcaklık ölçülür.

6 HAVA KÜTLELERİ ve CEPHELER Arktik (A) : Kutup Polar (P): Kutup daileri civarı Tropikal (T): Dinamik Y.B alanları (30º) Ekvatoral (E): Ekvator kuşağı Kıtasal-Karasal (c ) Denizel (m) Hava Kütlesi Sembolü Kıtasal arktik Antarktik Kıtasal polar Kıtasal tropikal Denizel tropikal Denizel ekvatoral ca caa cp ct mt me mpku harfleriyle belirtilen hava kütlesini aşağıda yazılanlardan hangisi tanımlamaz? A) Denizel B) Alt kısımları kararsız C) Kutbi (kutupsal) D) Karasal (2006- Anadolu-Fen Liseleri Öğretmenlik Sınavı) CEVAP: D

7 SICAK ve SOĞUK SU AKINTILARI BİLGİ: Okyanus akıntılarının karşılaşma alanlarında deniz canlılarının çoğalması için elverişli şartlar oluştuğu için bu yerler balıkçılık açısından çok önemlidir. Bu nedenle Rusya, ABD, Japonya, Şili, Peru, Norveç, Kanada gibi ülkelerde balıkçılık çok gelişmiştir.

8 DEĞERLENDİRME LARI 1. Geographia Hyphegesis eseriyle coğrafyaya önemli katkılarda bulunan Amasyalı ünlü coğrafyacı kimdir? A) Heodotus B) Thales C) Strabon D) Batlamyus E) Piri Reis 2. Coğrafya bilim dalının gelişmesinde; I. Piri Reis'in Kitab-ül Bahriye II. Katip Çelebi'nin Cihannüma III. Evliya Çelebi'nin Seyahatname eserlerinin hangilerinin payı olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I,II ve III 3. Ay tutulmasında Dünya'nın yuvarlak gölgesini Ay yüzeyinde görerek Dünya'nın yuvarlak olduğunu söyleyen Antik Çağ filozofu aşağıdakilerden hangisidir? A) Aristotales B) Strabon C) Batlamyus D) Thales E) Heradotus 4. Türkiye'de bir başka örneği olmayan Coğrafi Terimler Sözlüğü adlı akademik eser aşağıdaki coğrafyacılardan hangisine aittir? A) Aydoğan Köksal B) Reşat İzbırak C) Sırrı Erinç D) Oğuz Erol E) Besim Darkot 5. ct ile gösterilen hava kütlesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Kıtasal arktik B) Kıtasal polar C) Karasal tropikal D) Denizel tropikal E) Denizel ekvatoral CEVAPLAR 1- C 2-E 3-A 4-B 5-C