On Adımda Başarılı Besleme

Transkript

1 On Adımda Başarılı Besleme Prof. Charles C. Stallings Virginia Tech Üniversitesi Sütçülük Bilimi Departmanı Blacksburg, Virginia Süt ineği beslemesine başarının anahtarı niteliğindeki on adım aşağıda sıralanmıştır: 1. Kaba yem kalitesine öncelik verin. 2. Geçiş dönemindeki hayvanlar için bir plan oluşturun. 3. daki ineklerin kuru madde alımını azamiye çıkarın. 4. Sürünüzün süt üretim verimliliğini tespit edin. 5. Sindirilebilirliği yüksek protein kaynakları seçin. 6. Rasyondaki besinleri, beslediğiniz hayvanın ihtiyaçlarına göre dengeleyin. 7. Gerçekten ihtiyaç duyulan ve ekonomik fizibiliteye sahip yem katkıları kullanın. 8. Hayvanları aşırı kalabalıkta bulundurmaktan kaçının. 9. İlk doğum vakti geldiğinde düvenin doğru cüssede olabilmesi için genç hayvan yetiştirme programını gözden geçirin. 10. Yaptığınız başarılı beslemenin MÜKAFATLARINI TOPLAYIN! Kaba yem kalitesine öncelik verin Hem laktasyon, hem de kuru dönem rasyonlarının KM bazında en azından %50 si veya daha fazlası kaba yemden oluşur. Kaba yemin kalitesi, özellikle de yüksek verimli ineklerden sağlanabilecek performansı belirleyen faktördür. Kaba yemin kalitesi; bitkinin hangi olgunluk aşamasında hasat edildiğine, hasatla depolama arasında geçen süreye ve saklama şartlarına bağlıdır. Muhtelif kaba yem bitkileri için tavsiye edilen hasat aşamaları aşağıda verilmiştir: Yonca Ot Arpa Çavdar Mısır Orta tomurcuklanma erken çiçeklenme Baş vermeden önce, kılıf aşamasında Yumuşak hamur Baş vermeden önce, kılıf aşamasında 1/2-2/3 süt çizgisi, %32 36 KM 1

2 Mısır silajı ve diğer kaba yemlerdeki selüloz sindirilebilirliği, kaba yem kalitesinin iyi bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. Mısır çeşitlerinin selüloz sindirilebilirlikleri arasında farklılıklar olduğu yolunda bulgular mevcuttur. Ayrıca, kimi mahsul yıllarında lignifikasyonun daha fazla olması nedeniyle selüloz sindirilebilirliği yıldan yıla da değişiklikler gösterir. Michigan Eyalet Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmaya göre (Oba & Allen, Journal of Dairy Science 82:589, 1999) rasyonun NDF sindirilebilirliğindeki %1 lik bir artış, KM alımında 170 g/baş/gün artış ve 290 g daha fazla %4 yağa göre düzeltilmiş süt verimi anlamına gelmektedir. Mısır silajından gelen enerji, hem selülozun, hem de danenin sindiriminden kaynaklanmaktadır. Şayet silaj olgun bir aşamada hasat edilmişse (siyah tabaka) daneler sert olacak ve inek tarafından hazmedilmeleri zorlaşacaktır. KM içeriği %42 nin üzerinde olan mısır silajlarının genellikle daneleri sert olur. Bu takdirde dane sindirilebilirliği düşer fakat silaj numunesi üzerinden yapılan analiz daha yüksek enerji içeriğine işaret edebilir. Bunun sebebi, numunelerin laboratuarda öğütülerek analiz edilmesi ve dolayısıyla kırılan danelerin sindirilebilirliklerinin artmasıdır. Binaenaleyh, genel kapsamlı bir laboratuar analizi, sert daneler yüzünden düşen sindirilebilirliği tespit edemez. Numune laboratuarda belirli bir süre inkübe edilerek selülozun kayboluşu ölçülmediği takdirde, düşük selüloz sindirilebilirliği için de aynı durum geçerlidir. Daneleri işlenmiş mısır silajları bu nedenle giderek yaygınlaşmaktadır ve bazı beslemeciler, daneleri işlenmiş silajın işlenmemiş silaja göre %10 daha fazla enerji sağladığını belirtmektedir. Son olarak, ot silajları ve kuru otlar da silolama ve depolama süreçlerinde ısınabilir ve dolayısıyla protein seluloza bağlanabilir. Bu duruma asit deterjan selüloz proteini veya asit deterjan çözünmez azot adı verilmekte olup düşük protein sindirilebilirliği ile doğrudan bir ilişkisi vardır ve rasyon yapılırken hesaba katılmalıdır. Ayrıca, ısı zararı görmüş kaba yemlerin enerji içeriklerinin düştüğü anlaşılmaktadır. Silolama şartları da genellikle dikkatlerden kaçmaktadır. Kaba yemler hasattan sonra hızlı bir şekilde silolanmalı ve havayı dışarı atmak için sıkıştırılmalıdır. Bunker tipi silolara yerleştirilecek kaba yemlerin, mahsulün cinsine göre tipik olarak %30-40 arasında bir KM içeriği olmalıdır. Materyali korumak ve havayla irtibatını kesmek için örtü kullanılmalıdır. Silodan yem alındıkça açığa çıkan yüzey düzenli şekilde kaldırılarak bozulmaların önüne geçilmelidir. Kaba yemlerin kıyılması, uzun parçalar halinde materyal görülmeyecek şekilde yapılmalıdır. Mısır silajını muhafaza etmek için 4.0 veya altında bir ph derecesi gerekir. Geçiş dönemindeki hayvanlar için bir plan oluşturun Süt ineklerinin hayatlarında çeşitli geçiş dönemleri vardır. Doğum, sütten kesilme ve yavrulama hayvanın karşılaştığı en stresli hadiseler olarak görülebilir. Hiç şüphesiz doğum ve ilk yemin alınması (kolostrum ağız sütü), buzağının hayatta kalması açısından önemlidir. Sıvı yemden katı yeme geçiş ise hayvanın karşılaştığı ikinci 2

3 önemli değişiklik olup genellikle hayvanın müstakil barınaktan alınıp gruba katılmasıyla aynı zamanda gerçekleşir. Yem değişikliği ve gruba katma genç hayvanlarda eş zamanlı olarak yapılmamalıdır. Yavrulama, ineklerin yaşadığı en önemli geçiş dönemidir. Yapılan en son araştırmalar (French, 2006), doğum öncesi ve sonrasında yem alımının azaldığını göstermektedir. Bu geçiş dönemi, genellikle doğumun öncesindeki bir iki hafta ve doğumu takip eden iki dört hafta şeklinde tanımlanır. Goff ve Horst (4), metabolik rahatsızlıklar ve enfeksiyon hastalıklarından kaçınmak için doğum civarında üç temel fizyolojik işlevin sürdürülmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Bu işlevler şunlardır: 1. Rumenin yüksek enerjili rasyonlara adaptasyonu 2. Kandaki kalsiyum seviyesinin muhafaza edilmesi 3. Bağışıklık sisteminin güçlü tutulması Modern besleme programlarının çoğu, rumeni, yüksek nişasta ve enerji içerikli yemlere alıştırmayı hedefler. Bu amaçla, doğumu yaklaşmış kuru inekler bir grupta toplanır ve bunlara kısmen doğum sonrasında verilen yemlerden verilir. Bu besleme yaklaşık olarak doğum öncesindeki iki hafta boyunca uygulanır. Goff ve Horst (4 ) iki haftalık bu beslemenin rumen papilalarının transformasyonu için yeterli olmayabileceğini; uçucu yağ asidi (VFA) absorbsiyonunu artırmak ve doğumun akabinde rumen ph derecesinin düşmesini engellemek için bu sürenin beş hafta olarak uygulanmasının gerekebileceğini belirtmektedir. Buzağılama aşamasında kandaki kalsiyum seviyesinin muhafaza edilmesi güçtür, zira süt üretimi vücuttan çok büyük miktarda Ca çekmektedir. Bu durumu minimize etmeye dönük besleme stratejileri geliştirilmiş olup anyonik tuzlar gibi bazı yem katkıları da bu açıdan yararlı olabilir. E vitamini ve selenyumun bağışıklığı güçlendirdiği ve mastite karşı direnci artırdığı yolunda bulgular ortaya konmuştur. daki ineklerin kuru madde alımını azamiye çıkarın daki inekler, pik üretim seviyesindeyken vücut ağırlıklarının % veya daha fazlası kadar KM tüketmelidir. Bu da, 650 kg lık bir inek için kg KM alımı demektir. İneklerin azami seviyede KM alımı yapmasını sağlamak için önerilen yollar şunlardır: Aşırı kondisyondan (şişmanlık) kaçının İnekleri buzağılamanın öncesinde ve sonrasında kuru ve rahat bir ortamda tutun Toplam karma rasyon (TMR) kullanın Hayvanların önüne fazladan %10 yem koyun Hayvanların acıktıkları anda yem yiyebilmeleri için yeterli yemlik alanı sağlayın Mükemmel kalitede kaba yem kullanın Sindirilebilirliği yüksek rasyonlar hazırlayın Rumende tabaka oluşumunu stimüle etmek için bir miktar uzun kesilmiş kaba yem verin Yüksek yağ seviyelerinden kaçının Buzağılama öncesinde yüksek K ve Na seviyelerinden kaçının 3

4 Sürünüzün süt üretim verimliliğini tespit edin Süt üretim verimliliği, yağa göre düzeltilmiş süt üretim miktarını KM alımına bölerek hesaplanır. Bu hesaplamanın münferit hayvanlar bazında değil, belirli bir sürü bazında yapılması daha doğru olur. Yağa göre düzeltilmiş süt şöyle hesaplanır: %3.5 YDS = (0.432 x Süt kg) + (16.23 x Süt Yağı kg) Örnek: %3.9 yağlı 22 kg süt YDS = (0.432 x 22) + (16.23 x 0.86) = = 23.5 kg (22 kg %3.9 yağlı süt, 23.5 kg %3.5 yağlı süte denktir.) Yağa göre düzeltilmiş süt miktarı ve KM alımı tespit edildikten sonra süt üretim verimliliği (yem verimliliği) hesaplanabilir. Aşağıda örnek olarak iki sürü gösterilmiştir: Sürü A Sürü B %3.5 YDS (kg) KM (kg) Yem Verimliliği Tipik olarak sürülerin yem verimliliği arasında olur. Sürüde çok fazla erken laktasyon dönemi hayvan varsa yem verimliliği daha da yükselebilir. Yem verimliliğindeki düşüklükler; rasyon dengesi, kaba yem kalitesi ve sürünün genel sağlık durumundan kaynaklanıyor olabilir. Sindirilebilirliği yüksek protein kaynakları seçin Bütün protein kaynakları aynı değildir. Bazılarının sindirilebilirliği daha yüksek, bazılarınınsa protein ve enerji içerikleri farklı olur. Bazı hammaddelerin NRC 2001 baskısında yer alan değerleri aşağıda verilmiştir: Kuru Ham RUP Net NDF Yağ NFC Madde Protein Enerji (%) (%) (% CP) (Mcal/kg) (%) (%) (%) Pamuk Toh. Küsp Çiğit Soya Küspesi solvent ekstr ekspeler kabuksuz Tam Yağlı Soya (Isıl İşlemli) RUP = bypass protein, NDF = nötr deterjan lif, NFC = lifsiz karbonhidrat 4

5 Görüleceği üzere pamuk tohumu küspesi ve çiğitin enerji içeriği, soya küspeleri ve tam yağlı (full fat) soyadan daha azdır. Bunun sebebi, tohumların sindirilebilirliğinin yanı sıra yağ içeriğine bağlıdır. Küspeler arasında en yüksek enerji değerine sahip olan ekspeler soya küspesi, listedeki tüm hammaddeler arasında en yüksek enerjili olansa tam yağlı soyadır. Yukarıdaki listede yer alan hammaddeler, rasyonlarda protein kaynağı olarak (çiğit hariç) kullanılmakla beraber, bunların sağlayacağı ekstra enerji de istenen bir husustur. Zira yüksek üretim seviyelerinde sınırlayıcı olan genellikle enerjidir. Rasyondaki besinleri, beslediğiniz hayvanın ihtiyaçlarına göre dengeleyin Kurudaki ve laktasyondaki inekler için genel kabul gören besin ihtiyaçları, KM bazında aşağıdaki tabloda verilmiştir: Doğumu Uzak Doğumu Yakın Erken Orta Geç Ham Protein (%) Bypass Protein (% HP) Net Enerji (Mcal/kg) ADF (%) NDF (%) NFC (%) Yağ (%) ADF = asit deterjan lif, NDF = nötr deterjan lif, NFC = lifsiz karbonhidrat Aşağıdaki tabloda, kurudaki ve laktasyondaki inekler için, bazı soya ürünleri kullanılarak hazırlanmış rasyon örnekleri verilmiştir: Doğumu Uzak Doğumu Yakın Erken Orta Geç Hammaddeler (kg/baş/gün) Kuru Yonca Mısır Silajı Buğday Samanı Dane Mısır Kabuksuz Soya Küspesi Tam Yağlı Soya Soya Kabuğu Vitamin Mineral Premiks Besin İçeriği (KM bazında) Ham Protein (%) Bypass Protein (% HP) Net Enerji (Mcal/kg) NDF (%) NFC (%) Yağ (%) NDF = nötr deterjan lif, NFC = lifsiz karbonhidrat 5

6 Gerçekten ihtiyaç duyulan ve ekonomik fizibiliteye sahip yem katkıları kullanın Her sınıftan süt hayvanlarının diyetlerine vitamin ve mineral sağlamak için yem katkıları gerekir. Ayrıca yem katkıları, kimi durumlarda, sadece besin sağlamanın ötesindeki maksatlarla da kullanılırlar. Dr. Mike Hutjens yem katkıları üzerinde bir değerlendirme çalışması yapmış ve katkıları dört sınıfta gruplandırmıştır. Birinci grup tavsiye edilen katkılar olup ihtiyaç duyulan hallerde kullanılabilir. İkinci grup deneysel nitelikte katkılar olup bunlar hakkında ilave araştırmalara gerek vardır. Üçüncü grup değerlendirmeye tabi katkı maddeleridir. Bunların etkilerinin spesifik koşullar altında izlenmesi gerekir, zira sağladıkları sonuçlar değişkendir. Sonuncu grup ise tavsiye edilmeyen katkılardır. Bilimsel araştırmalarda bu katkıların kullanımını destekleyecek bulgulara rastlanmamıştır. Bu dört grup ve bunlara dahil olan katkılar aşağıda verilmiştir: Ürün Kullanım Zamanı Fayda:Maliyet Oranı Tavsiye Edilen Anyonik tuzlar ve ürünleri Kuru dönem 10:1 Biyotin 3:1 Kalsiyum propiyonat Buzağılama Veri Yok Magnezyum oksit Veri Yok Propilen glikol Buzağılama Veri Yok Bakteriyal silaj inokülanları Silajlama 3:1 ilâ 7:1 Sodyum bikarbonat 4:1 ilâ 12:1 Maya kültürü ve maya Geçiş Dönemi 4:1 Çinko Metiyonin 14:1 Deneysel Bypass kolin Geçiş Dönemi 2:1 Fibrolitik enzimler Yemlemede 2:1 ilâ 3:1 Probiyotikler Geçiş Dönemi Veri Yok Değerlendirmeye Tabi Aspergillus oryzae 6:1 Metiyonin hidroksil analog 2:1 Niasin Geçiş Dönemi 6:1 Sodyum bentonit Veri Yok Yukka Ekstresi Veri Yok Tavsiye Edilmeyen Beta Karoten Hayvanları aşırı kalabalıkta bulundurmaktan kaçının Kalabalık ortamlar hayvanlar için bir stres kaynağıdır. Kalabalık olarak barındırılan hayvanlar enfeksiyon ve bağışıklık yetmezliğine bağlı hastalıklara karşı savunmasız kalır. Bu gibi durumlarda mastit ve somatik hücre sayımlarında artış görülmesi muhtemeldir. Kalabalık, özellikle de sıcak hava şartlarında daha da ciddi bir problemdir. Birbirine yakın duran hayvanların vücut ısısını dağıtması güçleşir. Hayvanlar ayaktayken veya otururken birbirlerine değiyorlarsa aşırı kalabalık söz konusu demektir. 6

7 İlk doğum vakti geldiğinde düvenin doğru cüssede olabilmesi için genç hayvan yetiştirme programını gözden geçirin Genel hedef, düvelerin makul bir yaşta doğum yapmaya ve bol, kaliteli süt üretmeye uygun cüsse ve vücut kondisyonuyla yetiştirilmesidir. İlk buzağılama yaşı Buzağılamadaki vücut ağırlığı Azami günlük süt üretimi Hedef 24 ay 568 kg 36 kg Küçük cüsseliyken buzağılayan hayvanlar genellikle daha az süt verir ve doğumları daha zor olur. Şişman hayvanlarınsa yaşam boyu verecekleri süt toplamı düşer ve döl tutmaları güçleşir. Buzağılamadaki vücut ağırlığı hedefinin tutturulabilmesi için belirli bir günlük ağırlık artışı temposu gerekir. Genel olarak Holstein hayvanlar ergenlik öncesinde günde g, ergenlik sonrasındaysa g ağırlık kazanmalıdır. Ergenlik öncesinde aşırı ağırlık kazancının (günde 900 g dan fazla) memede yağ birikimine ve dolayısıyla laktasyona geçildiğinde süt üretiminin düşmesine neden olduğu saptanmıştır. Yukarıda belirtilen hedeflerin tutturulabilmesi için hayvanların ilk dölleme yaşında (13 15 ay) belirli bir vücut ağırlığı ve sağrı yüksekliğinde olması gerekir. 1 aylıktan 24 aylığa kadar hayvanların kaba ve kesif yem ihtiyaçları KM bazında rasyonun yüzdesi ve kg olarak aşağıda verilmiştir: Yaş (ay olarak) Kaba Yem (%) Kaba Yem (kg) Kesif Yem (%) Kesif Yem (kg) ARTIK YAPTIĞINIZ BAŞARILI BESLEMENIN MÜKAFATLARINI TOPLAYABİLİRSİNİZ! Referanslar Eastridge, M. L Major advance in applied dairy cattle nutrition. Jour. Dairy Science 89: French P. D Dry matter intake and blood parameters in nonlactating Holstein and Jersey cows in late gestation. Jour. Dairy Science 89: Goff, J. P Major advances in our understanding of nutritional influences on bovine health. Jour. Dairy Science 89: Goff, J. P. and R. L. Horst Physiological changes at parturition and their relationship to metabolic disorders. J. Dairy Sci. 80: Hutjens, Michael Economics of feed additives. Penn State Dairy Cattle Nutrition Workshop. Sayfa 1-4. National Research Council Nutrient Requirements of Dairy Cattle. Washington, D. C. 7