Sığır beslenmesi ile ilgili son gelişmeler. Prof. Dr. İ. İsmet TÜRKMEN Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi

Transkript

1 Sığır beslenmesi ile ilgili son gelişmeler Prof. Dr. İ. İsmet TÜRKMEN Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi

2 Buzağıların beslenmesi

3 Buzağı kayıplarının önlenmesi Buzağı yetiştirmede Üç hedef vardır İşkembe gelişimi Süratli canlı ağırlık artışı

4 Buzağıma ne kadar ağız sütü süt içirmeliyim?

5 Farklı miktarda ağız sütü verilmesinin bağışıklık üzerine etkisi Canlı ağırlığın % 7, 8.5 ve 10 u seviyesinde ilk iki saat içerisinde ağız sütü verildi

6 En iyi sonuç % 8.5 seviyesinde alınıyor Saatte Kritik sınır 10 g/l dir 7 Yaş (saat)

7 Buzağı Kayıplarının önlenmesi Peki neden? Süratli canlı ağırlık artışı işkembe gelişimi

8 Süt emme dönemindeki yüksek performans ilk laktasyon süt veriminin 500 kg ila 1300 kg artmasına neden oldu

9 Sütten kesimde canlı ağırlık ne olmalıdır? (60 günlük yaşta) gr/gün canlı ağırlık artışı kg

10 Süratli canlı ağırlık artışı demek sadece beslenme değildir

11

12

13 Süratli canlı ağırlık artışı sadece buzağı başlangıç yemi ya da kaba yem programından ibaret değildir

14 Buzağıma ne kadar süt içirmeliyim?

15 3 grup aşağıdaki biçimde süt ile beslendi 1. Grup: 4 litre/gün, 60 gün boyunca 2. Grup: 6 L/gün 3-29 gün, L/gün 3. Grup. 6 L/gün, 60 gün boyunca

16 Sonuçlar 4 L 6 L-4 L 6 L 0-29 gün arası (g/gün) Canlı ağırlık artışı Buzağı Baş. Yemi Tük gün arası Canlı ağırlık artışı Buzağı Baş. Yemi Tük gün arası Canlı ağırlık artışı Buzağı Baş. Y. Tük., g/gün

17 Serbest ya da sınırlı miktarda Süt tüketiminin buzağı performansı üzerine etkisi İki grup oluşturuldu - Serbest beslendi - 5 L/gün süt verildi

18 Gruplar Serbest Sınırlı Süt emme dönemi (yedi hafta) Süt tüketimi, kg/gün 12 Litre 4.5 litre buzağı yemi tüketimi, kg/gün Canlı ağırlık artışı, kg/gün Süt emme dönemi sonrası (yedi hafta) Yem madde tüketimi, kg/gün Canlı ağırlık artışı, kg/gün

19 14-18 günlük buzağılar 9.3 kg/gün süt içerek 900 g/gün canlı ağırlık artışı sağladılar Teknik personel süt miktarını arttırmanın isale yol açacağını söylüyor - Süt miktarını arttırmada isteksizler - Biberonlarımız küçük diyorlar - Buzağı ufak kalsa da sonradan farkı kapatıyor

20

21

22

23

24

25

26

27 Buzağılara 8-10 haftalık yaşa kadar kaba yem verilmemesi son yıllarda önerilmektedir

28 Bu uygulamanın avantajları ve dezavantajları nelerdir?

29 Tek başına başlangıç yemi verilmesi yem çarpmasına neden olabilir Böyle durumlarda başlangıç yeminin düşük lifli olmasından kaçınılmalıdır

30 Buzağılar en geç kg/gün buzağı başlangıç yemi tüketmeye başladığında kuru kaba yem verilmesine başlanmalıdır. Bu tüketim 6-7 haftalık yaşta olabilir

31 Şimdiye kadar buzağılara 3 aylık yaşa ulaşana kadar asla SAMAN vermeyin diyorduk.

32 Yine şimdiye kadar silaj, taze çayır otu gibi sulu yemler 3 aylık yaşa kadar verilmemelidir diyorduk.

33 Son yıllarda yapılan bazı çalışmalar daha farklı düşüncelere neden oldu

34 Farklı kaba yemlerin buzağı performansı ve yem tüketimi üzerine etkisi Denemeler BBY YKO IÇO YO AS TS MS Canlı Ağ. Art, g/gün Yem Tüketimi, g/gün Buzağı Başl. Yemi Kaba yem BBY: Buz. Baş. Yemi, YKO: Yonca kuru otu, IÇO: İtalyan Çavdar otu, YO: Yulaf otu, AS: Arpa samanı, TS: Tritikale silajı, MS: Mısır silajı

35 önerim ne?

36

37

38

39

40

41

42 Dört günlük yaştan itibaren buzağıların önlerine serbest biçimde konulmalıdır. Buzağı başlangıç yemi Yem maddeleri % KM de Buğday 20 Mısır 27 Arpa 11.2 Soya küspesi 23 Razmol 12 Soya kabuğu 5 Vit-min Premiksi 0.2 Mermer tozu 0.5 DCP 0.3 NaCl 0.8 Besin maddesi Komp., % KM HP 19.5 NDF 17.7 ADF 8.0 Kül 5.6

43 Sonuçlar 1. Kaba yem verilmesi konusunda tutucu olmayın - Sınırlı miktarda kaba yem verin 2. Süt ya da mama kullanımı konusunda cimri olmayın 3. Yüksek performanslı buzağı başlangıç yemlerini önerin

44

45 Düve beslenmesi:

46 305 günlük Ortalama süt verimi, kg İlk buzağılama yaşı, ay Holstein düvelerde buzağılama yaşı ila ilk laktasyon süt verimi arasındaki ilişki, Pennsylvania 2011 verileri

47 12 aylık yaşta tohumlama için canlı ağırlık 370 kg ve cidago yüksekliği 127 cm

48 Kurudaki ineklerin beslenmesi:

49 Kuru dönem beslenmesinin ilkeleri 1. Rumenin dinlenmesi 2. Kondisyon skoru 3. İmmun sistemin uyarılması 4. Negatif enerji dengesinin kontrolü 5. Kuru madde tüketiminin kontrolü 6. Rumenin adaptasyonu 7. Yaşanan metabolik ve hormonal stresin kontrolü

50 Erken laktasyon döneminde en çok nelerden şikayet ediliyor? 1. Doğumdan hemen sonra zayıf görünüm var 2. Hayvanlarım neden pik yapmıyor? 3. Kızgınlık göstermiyor

51 Kuru dönem beslenmesinin ilkeleri? 1. Aşırı mısır silajı kullanımı yüksek kondisyona neden olabilir 2. Aşırı kilo abomazum deplasmanı, güç doğum, ketozis ve karaciğer yağlanması riskini tetikler 3. Baklagil kaba yemler (yonca, fiğ vs) sınırlandırılmalıdır. Toplam rasyon kaba yeminin % si olabilir Yüksek protein, kalsiyum ve potasyum tüketimine neden olur. Meme ödemi, süt humması, ketozis, yatan inek sendromu, döl verimi sorunları 4. Buğdaygil kaba yemler ana kaynak olabilir

52 Kuru dönem beslenmesinin ilkeleri? 1. Toplam rasyonun potasyum ve kalsiyum seviyesi izlenmelidir. (Süt humması riski nedeniyle) Potasyum seviyesi kuru dönemde rasyon yönetiminin önemli bir parçasıdır Anyon-katyon dengesi kuru dönem beslenmesinin anahtarlarındandır

53 Kuru dönem beslenmesinin ilkeleri? Kuru dönem beslenmesi ilk 5 hafta (erken kuru dönem) ve son 3 hafta (geç kuru dönem) şeklinde yapılmalıdır

54 Süt humması Ketozis Son atmama Metritis Abomasum deplasmanı laktasyonun ilk iki haftasında sığırları etkileyebilir

55 Gebeliği fiziksel ve metabolik stresi buzağılama laktasyonun başlaması doğumu takiben immun sistemin zayıflamasına neden olur

56 Kurudaki ineklerin rasyon gereksinimleri Erken kuru dönem Geç kuru dönem CA, 730 kg (geleneksel) Gebelik günü: 240 CA, 751 kg Gebelik günü: 270 Geç kuru dönem (anyonik) CA, 751 kg Gebelik günü: 270 Ham protein, % KM NEL, Mkal/kg KM Toplam NDF, % KM, en az 33 en az 33 en az 33 NFC, %KM, en çok Kalsiyum, % KM Fosfor, % KM Magnezyum, % KM Potasyum, % KM Kükürt, % KM Sodyum, % KM Klor, % KM Mangan, ppm Bakır, ppm Çinko, ppm Demir, ppm Selenyum, ppm Kobalt, ppm İyot, ppm Vitamin A, IU/gün bin bin 7700 Vitamin D, IU/gün bin bin bin Vitamin E, IU/gün Yaklaşık kuru madde tüketimi,kg

57 Kuru dönem uzunluğu ne olmalıdır?

58 Klasik yayınlarda aşağıdaki ifadeler var! kuru dönemin gereğinden uzun ya da kısa tutulması süt verimini düşürüyor Kuruda kalma süresinin süt verimi üzerine etkisi Kurudaki günler

59 Pek çok araştırmada ise sonuçlar çelişkili

60 Bu deneyin amacı kuru dönem uzunluğu ve de erken laktasyon dönemindeki rasyon enerji kaynağının etkilerini ölçmekti

61 Deneyde ilkine doğum 60 ve çoklu doğum 108 hayvan kullanıldı Deney doğumdan 8 hafta önce başladı Doğumdan 14 hafta sonra sonlandırıldı 3 kuru dönem periyodu ve iki farklı rasyon vardı 0, 30 ve 60 gün pre ve post partum döneminde glikojenik ya da lipojenik konsantre verildi

62 Kuru Dönem Uzunluğu, gün Süt verimi, kg/gün Son 8 haftadaki süt verimi

63 Kuru Dönem Uzunluğu, gün Süt verimi, kg/gün Doğumdan sonraki ilk 14 haftadaki süt verimi

64 Kuru dönem uzunluğunun süt verimi üzerine etkisi Deneyde 58 hayvan kullanıldı Hayvanlar 28 gün, 56 gün ve 90 gün kala kuruya çıkarıldı

65 Süt verimi, kg/gün

66

67 Kısa kuru dönem periyodunun süt verimi ve kompozisyonu, kolostrum kalitesi ve döl verimi üzerine etkisi

68 Deney İsrail de 5 sürüde yürütüldü 372 baş ilk laktasyon 400 baş çoklu laktasyon inek kullanıldı

69 Hayvanlar 40 ve 60 gün süreyle kuruda bırakıldı Rasyon: 60 gün kuruda kalanlarda iki rasyon 40 gün kalanlarda ise tek rasyon uygulandı Deneyler üç yıl sürdü

70 Rasyonlarda kaba yem buğday kuru otu ve silajıydı

71 Süt verimi, kg/gün

72

73 40 gün 60 gün İlk tohumlama günü İlk tohumlamadaki gebelik birbirine benzerdi oranı, % Ortalama gebe kalma günü

74 SONUÇLAR Süt verimleri 5 sürüden ikisinde 60 gün lehine daha iyi İlk doğumu yapmışlarda bir fark yok Çoklu doğum yapmışlarda ise 60 gün kuruda kalanlarda daha yüksekti Döl verimi 40 gün kuruda kalanlarda daha iyi idi

75 Kuru dönemin tek rasyonla yönetilmesi

76 Kuru dönem beslenmesi uzun yıllardır iki dönem halinde yapılmaktadır Uzak Kuru Dönem Yakın Kuru Dönem Erken Laktasyon Dönemi -60 ile -21. gün -21 ile 0.gün 3 hafta 3 hafta GEÇİŞ DÖNEMİ 76

77 Kuru Dönemin İlk 5 haftası Düşük enerji ve proteinli bol lifli bir rasyon Kuru Dönemin son 3 haftası yüksek enerjili ve proteinli, düşük lifli bir rasyon

78 Kuru dönemin son üç haftası aşağıdaki konulara odaklanır Kalsiyum metabolizması Enerji metabolizması Protein metabolizması İmmun sistem Rumen adaptasyonu

79 Hatalı bakım ve besleme nelere yol açar? Bağışıklık sisteminde zayıflama Ketozis Abomazum deplasmanı Hipokalsemi Son atmama Meme ödemi Reprodüktif sorunlar Asidozis Hızlı zayıflama Süt veriminde düşme ya da pik yapamama

80 Vaka takdimi sağmallık bir işletme Veteriner Hekim son doğum yapan 100 ineğin 30 başının bir süre sonra yatalak olduğunu, hiçbir tedaviye cevap vermediğini söylüyor Ketozis teşhisi koyduğunu bildiriyor Abomazum deplasmanı hiç görünmüyor

81 Aşağıdaki konularda inceleme yapıldı Hipokalsemi Ketozis

82 Tespitler Hipokalsemi: Negatif Tespitler Yeni doğum yapan hayvanların neredeyse tamamında kan BHBA seviyesi 1.2 mmol/l nin üzerinde Bazıları mmol/l civarında

83 Kurudaki inekler ne durumda?

84

85

86

87 Vaka takdimi sağmallık bir işletme Veteriner Hekimin şikayetleri: çok fazla metritis % 5-8 arası abomazum deplasmanı Deplasmanlar günler arasında çıkıyor Deplasmanların yarısından fazlası ilk doğumunu yapan ineklerde görülüyor

88 Deplasmanların yarısı yeni doğum yapan düvelerde Aşağıdaki konularda inceleme yapılıyor Hipokalsemi Ketozis SARA (Subakut rumen asidozisi)

89 Vaka takdimi 2 Erken laktasyon sürüsünün % 5-8 inde BHBA mmol/l civarında Klinik ketozis yok Kalsiyum ve fosfor seviyeleri normal Dışkıların % 3-5 i cıvık Bir hayvanda sarı renkli dışkı

90 Abomazum deplasmanı Kabarcıklı dışkı Rumen asidozu?

91 Ne gibi önlemler alındı? Rasyonun NFC oranı düşürüldü Mısır flake kullanımı sınırlandı Rasyona saman ilave edildi

92 Ne cevap alındı? Dışkılar düzeldi Süt verimi 1 kg kadar düştü Abomazum deplasmanı o ay rekor kırdı?

93 Gerçek neden ne idi?

94 Gebe düvelerin bazıları kilolu Ancak ilk vakadaki kadar değil

95 İleri laktasyondaki inekler de öyle

96 Kurudaki inekler ve doğumu yaklaşan düvelerin en az % 30 u bu şekilde

97 Gebe bir sığır için şişmanlık en tehlikeli olaydır Şişman hayvanların zayıflaması en az 2-3 ay sürüyor

98 Şişman sığırlara ne oluyor?

99 Şişman sığırlara ne oluyor? Aşırı kilolu doğum Düşük kuru madde tüketimi (NED) Deplasman Adipoz dokuların insüline cevabı azalır Aşırı yağ mobilizasyonu (NEFA) Yağlı inek sendromu (karaciğer de birikir ) Ketozis- Fertilitede sorunlar

100 Negatif enerji dengesi sonucunda inekleri bekleyen akıbet Ketozis Yağlı karaciğer sendromu Deplasman

101

102 Negatif Enerji Dengesi Adipoz doku NEFA Esterifiye edilir (Trigliserid) VLDL şeklinde kana verilir

103 Negatif Enerji Dengesi Adipoz doku NEFA Esterifiye edilir (Trigliserid) Okside edilir Ketonlar CO2 VLDL şeklinde kana verilir Ketozis

104 Negatif Enerji Dengesi Adipoz doku NEFA Esterifiye edilir (Trigliserid) Okside edilir Ketonlar CO2 VLDL şeklinde kana verilir Karaciğerde birikir Yağlı karaciğer sendromu Ketozis

105

106 Bu iki vaka farklı arayışlara neden oldu Kuru dönem besleme önerileri düzeltilmeliydi Yepyeni bir kuru dönem stratejisi olmalıydı Bu stratejinin temelini tüm dönem boyunca kullanılabilecek bir kuru dönem yemi oluşturmalıydı

107 Vaka 2 İlk 40 gün Son 20 gün Saman Süt yemi Standart Kuru DY 3 -- Mısır silajı 3 7 Yonca 2 2 Amonyum klorür

108 Vaka 2 Son 60 gün Saman 6 Kuru D. yemi 2.5 Mısır silajı 5 Yonca 2 *Düvelerde son 60 gün daha sonra son 40 gün uygulandı **Rasyon erken bittiğinde ilave yapılmadı

109 Farklı bir işletme Son 60 gün Saman 6 Kuru D. yemi 3.5 Mısır silajı 5 Yonca 2

110 Kuru dönem rasyonu Son 60 gün NEL, Mcal/kg NEL dengesi, Mcal/gün Kuru madde tüketimi, kg/gün Rasyon kuru maddesi, % HP, % Nişasta, % NFC, % Ca, % P, % 0.3 Mg, % 0.4 K, % Olabildiğince düşük S, % DCAD, meq/kg

111

112 84 baş iki ve üstü laktasyondaki inekler kullanıldı İnekler doğurmalarına 57 gün kala kuruya alındı İnekler kuru dönemde enerji seviyeleri farklı üç rasyonla beslendiler Enerji gereksinmesini karşılama oranı (%) Yüksek enerji 150 Orta enerji Düşük enerji 125 kuru dönemin son 29 günü 100 tüm kuru dönem

113

114 Kondisyon skoru kaç olmalıdır?

115 Kuru dönemde enerji yoğunluğunun süt verimi ve metabolik parametreler üzerine etkisi (Ekim 2015, J. Dairy Science)

116 Aşırı enerjili besleme

117 YD Süt verimi, kg/gün (Süt verimi, kg/gün) Aşırı enerjili besleme

118 14.4 mg/dl (1.4 mg/l) ya da 1400 µmol/l nin üzeri subklinik ketozis 19.4 mg/dl ya da 2000 µmol/l ve üzerinde süt verimi düşer 29 mg/dl ya da 3000 µmol/l ve üzeri klinik ketozistir Deplasman oranı: % 2.6 (eylül 2015) Group BHBA Mg/L Days In Milk Avg Daily Milk Yield Lactation Yield Last Yesterday Number 7d Build Up BCS DIM 2 BCS

119 14.4 mg/dl (1.4 mg/l) ya da 1400 µmol/l nin üzeri subklinik ketozis Group BHBA Mg/L Days In Milk Avg Daily Yield Last 7d Milk Yield Yesterday Lactation Number Build Up BCS DIM 2 BCS 19.4 mg/dl ya da 2000 µmol/l ve üzerinde süt verimi düşer 29 mg/dl ya da 3000 µmol/l ve üzeri klinik ketozistir Deplasman oranı: % 8.0, (Ağustos2015)

120 Yem hijyeni

121 Mantarlar Aflatoksinler Bakteriler Clostridialar Listerialar

122 Clostridialar Anaeropturlar En çok kuru maddesi % 30 dan düşük kaba yemler ya da su oranı yüksek silajlarda gelişirler

123 Clostridialar kötü bir performans dönemi geçiren silajlar ph >4.8 şeklindeki silajlar Kuru maddesi düşük silajlar % 30 ve altı

124 Clostridialar Baklagil silajları Ot silajları risklidir

125 Clostridialar 60 adet tür vardır 7 tanesi dominattır Clostridium tyrobutyricum Clostridium botilinum

126 Clostridialar 8 adet botulismus toksini var Bilinen en güçlü zehir Tip A, B, C ve D toksinleri çiftlik hayvanları için çok risklidir

127 Acaba sorun nedir?

128 Bakteriler Clostridialar Listerialar

129 Clostridialar anaeropturlar En çok kuru maddesi % 30 dan düşük kaba yemler ya da su oranı yüksek silajlarda gelişirler

130 Clostridialar kötü bir performans dönemi geçiren silajlar ph >4.8 şeklindeki silajlar Kuru maddesi düşük silajlar % 30 ve altı

131 Clostridialar Baklagil silajları Ot silajları risklidir

132 Clostridialar 60 adet tür vardır 7 tanesi dominattır Clostridium tyrobutyricum Clostridium botilinum

133 Clostridialar 8 adet botulismus toksini var Bilinen en güçlü zehir Tip A, B, C ve D toksinleri çiftlik hayvanları için çok risklidir

134 Clostridialar Mısır silajı düşük riske sahiptir Neden?

135 Önlemler phnın hızla düşürülmesi Kritik ph kuru maddeye göre değişir İnokulant kullanımı Pörsütme uygulanması Haylage yapımı

136 Baklagil Buğdaygil, mısır Kuru madde konsantrasyonu, g/kg Şekil 1: Clostridiyum tyrobutyricum bakterisinin gelişmesinin durduğu ph değerleri

137 Clostridialar nedir ve nasıl ürer? Kuru madde % 35 ve üzerinde olduğunda optimum ph 5.0 ve altı Daha düşük kuru maddelerde optimum ph 4.7 ve altıdır

138

139

140

141 Clostridialar

142

143 Clostridialar nasıl üremez? Yonca silajlarında kuru madde soldurma sonucunda en az % 35 e yükseltildiğinde genellikle klostridiyal gelişme olmamaktadır. Genel tavsiye balya tipi silajlarda kuru maddenin soldurma ile % 40a kadar yükseltilmesidir.

144 Su içeriği yüksek silajlara ne yapılmalıdır? Kaba yemler biçilir ve bir süre tarlada bekletilirler Nem oranını % 65 ler seviyesine çekmek esastır

145 Soldurma neden yapılır? En önemli neden su aktivitesini düşürerek Kolstridiya gelişimine engel olmaktır Soldurma yerine biçimi geciktirebilir miyim? Aşırı soldurma zararlı mı? Soldurma besin değerini etkiler mi?

146 Soldurma süratinin arttırılması Alt üst etme Kondisyonerli makine ile biçme

147

148 Kaliteli ot silajı yapmanın yöntemi Haylaj yapımı Nem seviyesinin % arasında olduğu bir koruma yöntemidir. Aşırı kurutma yangınlara neden olabilir Nem oranı istenilen seviyeye dört ila 24 saatte gelebilir

149

150

151 Haylaj kuru otlardan daha yüksek nem içeriğinde balyalanan ve plastik paketlerde depolanan kaba yemlerdir. İlk defa 1950 li yıllarda yapılmıştır Adını kuru ot (hay) ve Silaj (silage) kelimelerinden «haylage» almaktadır

152

153 Kuru ot yapımı Haylaj Kuru madde kaybı, % Yaprak kaybı, % Haylajlar en büyük sorunu listerozistir. Listeria 5.6 ph değerine kadar aktif kalabilir

154 Yonca silajı hakkında bilmemiz gerekenler Yüksek buffer kapasitesi= yavaş fermantasyon Hızlı olarak soldurmak zordur Kuru madde % 30 un altında kaldığında kolayca klostridiya ürer Kuru maddesi % 50den fazla olduğunda kolayca kızışır

155 Dikkat etmemiz gerekenler Biçim sıralarını geniş tutarak soldurma süresini kısalt En az % 35 kuru madde olana kadar pörsüt Aşırı kuru maddeden (% 50 ve üzeri) kaçın Bulutlu havalarda biçim yapmayın

156 Teşekkürler