Feridun Öztürk* Asunıan Toker** Sibel Yavru***

Transkript

1 Selçuk Üniversitesi Vet. Fak. Dergisi Cilt: 4, Sayı: 1 (53-64), 1988 KONYA HAYV ANCILIK MERKEZ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ SI GIRLARlNDA ENFEKSİYÖZ BOVİNE RHİNOTRACHEİTİS - ENFEKSİYÖZ PUSTULAR VULVOVAGİNİTİS (IBRJIPV) ÜZERİNDE ARAŞTIRMALAR The Rescarehes on lnfectious Bovine Rhinotracheitis - Infestious Pustular Vulvovaginitis (IBR JIPV) in Bovines of Konya Livestock Central Re search Institute Feridun Öztürk* Asunıan Toker** Sibel Yavru*** Summary: The 238 blood sera taken from cattle in Ko11ya Lives+ock Central Research Institute were examined for antibodies to IBR 1 IPV ı irus by microneutralisation test. At the end of the test, at undiluted blood sera, the ı 34 cattle blood sera (56.30 o/ 0 ) were found seropositive for the neutralizing antibodies to IBR 1 IPV virus. The highest ineidence of antibody was found in cattle over two years old. The 6ı (45.52 / 0 ) of the ı34 titrated positive sera showed a neutralizing antibody-titers in a range of ı :39.9 and ı :3 ı 7. The cattle over two years old had the high antibody-titers. Özet Kotl)Ja Ha)mancılık Aferkez Araştırma Enstitüsiindeki toplam 238 adet sığırdan alınan kan serum numuneleri IBR 1 IPVvirusuna karşı mikronijtralizasyon testi ile kontrol edildi. Test sonunda, ı 34 adet kan serwnu (o/o 56.30) sulandırılmamış olarak IBR 1 IPV virusuna karşı niı'tralizan antikorlar yönünden serapozitif bulundu. En yüksek antikor dağılımının 2 yaşın üzerindeki sığırlarda olduğu tesbit edildi. Pozitif serumların nötralizan antikor titrelerinin ı: 1.42-ı :3 ı 7 arasında olduğu saptandı. Titresi yapılan - ı34 pozitif semmun 6ı adedi ( 0 / ) ı :39.9-ı :3ı 7 arasında değişen antikor titresi gô'sterdi. Yine, 2 yaşın üzerindeki sığırların yüksek antikor titreltrine sahip olduğu tesbit edildi. Giriş IBR 1 IPV (İnfeksiyöz bovine rhinotracheitis 1 İnfeksiyöz pustular vulvovaginitis) herpesvirus tarafından meydana getirilen sığırların bir hastalığıdır (39). Hastalık etkeni Bovine Herpesvirus Tip I ola- * Doç.Dr. S.Ü. Veteriner Fakültesi, Viroloji Bilim Dalı, Konya. ** Yrd.Doç.Dr. A.Ü. Veteriner Fakültesi, Viroloji Bilim Dalı, Ankara. *** Arş.Gör. S.Ü. Veteriner Fakültesi, Viroloji Bilim Dalı, Konya.

2 54 Feridun Öztürk - Asuman Toker - Sibel Yavru rak klasifiye edilmiştir (8). Virus immunolojik olarak tek tiptir (8). Nötralizasyon testi ile çeşitli virus türleri arasında antijenik benzerlik olduğu, bununla beraber türler arasında küçük farklılıklar bulunduğu bildirilmektedir (33, 45). IBR/ IPV virusu bir DNA virusu olup, olgun virus partikullerinin büyüklüğü 150 nın ile 230 nın arasıp_da değişmektedir (3, 12, 15). Virus etere duyarlı, ph değerlerinde çok stabil fakat ph de la bildir, 56 oc da 21 dakikada, 37 C da 10 günde ve 22oC'da 50 günde inaktive olur (18). Straub (38) virusun çe itli dezenfektanlara karşı hassasiyetini test etmiş ve 0 / 0 5 formalin ile 1 dakikada, 0 / NaOH ile 0.5 dakikada, % 0.01 HgC1 2 ile 5 dakikada 0 / 0 1 lik amonyum bazları ile 5 dakikada, o/o 10 lugol solusyonunda 5 dakikada inaktive olduğunu bulmuştur. Virus ilk defa Madin ve ark. (28) tarafından sığır embryo böbrek hücre kültürlerinde üretilmiştir. Virus 1 ila 2 gün içerisinde karakteristik CPE (Cytopathologic effect) ve Cowdry's A tipi intranüklear inklüzyon cisimcikleri meydana getirir. Üreme keza domuz, koyun, keçi ve at böbrek hücre kültürlerinde ve adaptasyondan sonra HeLa hücrelerinde görülmektedir (2). IBR / IPV hastalığı birçok farklı klinik sendronılarla birlikte seyreder. Bunlar; solunnın sistemi ve göz hastalıkları (22, 28, 42), genital sistem hastalıkları (16, 17, 29, 30, 40), merkezi sinir sistemi hastalıkları (7, 25), sindirim sistemi hastalıkları (5, 43) ve dermatitis' tir (10). Ayrıca, inapparent latent enfeksiyonlarda sık görülür (31). Böyle enfeksiyonlar, stress faktörleri ve kortikosteroidlerle aktive olabilir (37). IBR / lpv hastalığının indirekt teşhisinde nötralizasyon testi en duyarlı metodlardan birisidir. Murase ve ark. (35) Japonya'da yaptıkları çalışınada, IBR virusuna karşı 1653 sığ ır kan senununun 166 adedinde (o/ 0 10) nötralizan antikorlar tesbit et.ınişler, sığırlar arasında IBR'ye karşı pozitif nötralizan antikor oranlarını aşağıdaki şekilde bulmu lardır: 402 ithal sığırın 130'unda ( 0 ;~ 32.3), ithal sığırlarla aynı çiftlikte barındırılan 512 sığırın 25'inde (o/ 0 4.9) ve 739 yerli sığırın ll'inde (% 1.5) serapozitiflik saptamışlardır. Jessett ve Rampton (24), K.enya'da yılları arasında toplanan 3204 sığır kan serumundan 1570'inde (o/ 0 49) IBR virusuna karşı nötralizan antikorlar saptamışlar ve en yüksek insidans'ın ( ~~ 62) 2 yaşın üzerindeki sığırlarda gö.rüldüğüıi.ü bildirmişlerdir. lvisoua ve ark. (34), İskoçya'nın farklı

3 Konya Hayvancl!_ık Merkez Araştırma Enstitüsü bölgelerinden 114 etçi ve sütçü sığır sürülerinden topladıkları 1152 kan serumu nun1unesinde ler'ye kaqı nötralizan antikorların varlığını araştınnışlar ve 140 serumda (o/ 0 12) antikor saptamışlar ve 114 sürünün 58'inde (%ı 51) numune alınan hayvanların en azından birinin seropozi tif old uğu n u belirlemişlerdir. Aynı araştırıcılar ( 34), 103 sütçü sığır sürüsünün 49'unda (% 48) serapozitif hayvan bulunduğu halde, ll etçi sığır sürüsünün 9'unda ( 0 / 0 82) serapozitif hayvan bulunduğunu. tesbit etmişlerdir. Suzan ve ark. (41), Meksika'nın 19 değişik bölgesinde sütçü ve etçi sığırlardan topladıkları kan serumlarında, 277 sütçü sığ-ırın 158'inde (~~ 57) et<) sığ;ırın 60l'inde (~In 52) ler'ye karşı nötralizan antikorlaı saptamışlardır. Babu ve ark. (4), Hindistan'da 34 mğır kan serumu nnrnunesinden 24'inde ( o/ ) nötralizan antikorlar tesbit etmişlerdir. K.anada'da, lvritchell ve Greig (32) abort yapmış 463 ineğin 133'ünde (% 28) ve abort tarihi belli olmayan 331 ineğin los'inde (o/ 0 32) ler virusuna kaqı spesifik nötralizan antikorlar bulmuşlardır.!konomi ve ark. (23), solunum hastalıklı 355 danadan alınan çift serum nuınunelerinde, ler'ye kaqı % 8.2 oranında serapozitiflik bildirmişlerdir. Redger ve Hamblin (21), Güney Afrika ülkelerinde 43 farklı hayvan t<ilründen toplanan 3182 kan serumu numunesinden 1963 adedinde ler virusuna kaqı nötralizan antikorlar saptamışlar ve test edilen 1334 buffalo kan serumundan 1018'inde (o/ ) 1:4 ila 1:256 arasında değişen titrelerde nötralizan antikorlar tesbit etmişlerdir. Aynı araştırıcılar (2 1), buffalolarda tesbit_ edilen yüksek antikor titrelerinin, bu hayvanların vahşi hayatta enfeksiyonun önemli bir rezervuan olduğunu gösterdiğini teklif etmişlerdir. Eauer ve ark. (6), Almanya' da 65 bölgeden toplanan 6 aylıktan büyük 6487 sığırın kan serumlarını mikronötralizasyon testiyle kontrol etmişler ve ler'ye kaq1 620 adet serumun ( 0 / 0 9.5) serapozitif olduğunu bulmuşlar, titresi yapılan pozitif serumların % 50'den fazlasının 1 :32 ila 1 :256 arasında değişen antikor titresi gösterdiğini saptamışlardır. Rüsch ve ark. (36), 21 sütçü ineğin bulunduğu deneme istasyonunda akut bir ler enfeksiyonunun ortaya çıkmasından sonra 2 yıl süreyle ler'ye karşı nötralizan antikorlar tesbit etmişler ve ler'nin ilk klinik belirtisinden sonraki 3 hafta içinde bütün hayvanların serapozitif olduğunu bulll!uşlardır. Aynı aıaştırıcılar (36) antikor titrelerinin 1: 10-l :750 arasında deği~tiğini, antikor titreleri ile klinik semptomlaruı şiddeti arasında bir ilişkinin olmaaığını ve 9 gebe hayvanın 4 tanesinin abo~ t yaptığını bildirmişlerdir. Woernle ve Erunner (44), hastalık problemi olmayan ve solunum hastalığı, diyare, a?ort, infertilite ve neonatal

4 56 Feridun Öztütk - Asuman Toker - Sibel Yavru ölüm olayları görülen sığır sürülerinde, virus enfeksiyonlarının rolünü araştırmak an1acıyla nötralizasyon test metodu kullanarak serolajik çalışmalar yapmışlar ve IBR'ye karşı hastalık problemi olmayan sürülerde 0 / 0 2.5, respiratorik hastalıklı sürülerde o/ 0 24, diyareli sürülerde o/o 4, fertilite problemi olan sürülerde 0 / 0 23 ve abort ve neonatal ölümlerin yüksek insidans gösterdiği sürülerde o/ 0 23 oranında hayvanların pozitif olduğunu saptamışlardır. Türkiye'de sığırlarda IBR üzerinde ilk çalışma Erhan ve ark. (13) tarafından yapılmışt1r. Bu araştırıcılar (13), inanlı İnekhanesinden alınan 25, K.. aracabey Harasından alınan 7 5 sığır kan serum u nda IBR'ye karşı sırasıyla % 24 ve % 29 oranında nötralizan antikorlar tesbit etmişlerdir. Gürtürk ve ark. (19), Türkiye'de çeşitli bölgelerden toplanan 1029 sığır kan serumundan 561 adedinin (%ı 54.51) IBR'ye karşı nötralizan antikor kapsadıklarını saptamışlardır. Aynı araştırıcılar (20), sonraki çalışmada, pozitif reaksiyon veren 561 serum un 131 adedinin (o/ ) I :32'den yüksek titre verdiğini ve en yüksek antikor titresinin I :512 olduğunu bildirmişlerdir. Akça (I) yaptığı doktora çalışmasında, Türkiye'de çeşitli şehirlerden toplanan adet sığır kan serum unu, IBR 1 IPV virusuna kaqı ınikronötralizasyon testiyle kontrol etmiş ve 238 adedinde- (% 54.46) nötralizan antikorlar tesbit etmiştir. Aynı araştırıcı (I), pozitif serumların SN 50 (serum nötralizasyon) değer dağılımlarını I : :256 arasında bulmuştur. Burgu ve Akça (9), Gelemen Devlet Üretme Çiftliği sığırlarında nötralizasyon testiyle IBR'ye karşı kontrol ettikleri 61 sığır kan serumundan 3l'inde (o/ ) pozitifsonuç almı lar ve pozitifsonuç veren serumlardaki nötraljzan antikor titrelerinin 1: :251 arasında dağılım gösterdiğini saptamışlardır. Tarım-Orman ve K.öyişleri Bakanlığına bağlı Konya Hayvancılık Araştırma Merkezindeki sığırlarda, zaman zaman etyolojisi bilinmeyen solunum yolu hastalıkları ortaya çıktığı bildirilmektedir. Bu amaçla Konya Hayvancılık Merkez Araştırma Enstitüsüne ait sığ"irlardan kan serum u alınarak IBR 1 IPV virusu ile nötralizan antikorlar yönünden bu çalışma yapılmıştır(. Materyal ve Metot Serumlar: Araştırmada kullanılan kan serum u n um u neleri, Tarım-Orman ve Köyişleri Bakanlığına bağlı K.onya Hayvancılık Merkez Araştırma Enstitüsünde bulunan 238 adet değişik yaş gruplarındaki sığırlardan toplandı. Bu hayvanlar daha önce solunum yolu en-

5 Konya Hayvancılık Merkez Araştırma Enstitüsü feksiyonu geçirmiş ve iyileşmiş olan hayvanlardı. Kan serumları kaolinli tüpler içine alındı ve serumları ayırtedildi. K.an serumları, serolojik tes te tabi tutulmadan önce su banyosuncia 56 oc da 30 dakika ısıtılarak inaktive edildi. 2 X antibiyotik ( 100 I. E. penisilin / ml., 100 gama streptomisin/ ml., mg. kanamisinf ml.) ilave edilerek oda ısısında 2 saat bekletildi. Sonra sterilite kontrolları yapılarak -20 oc da saklan dı. Hücre kültürü: Araştırn1ada, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Viroloji Biliıu Dalından sağlanan MDBK. (l\1adin Darby Bovine Kidney) devamlı hücre kültürü 42. passajdan itibaren kullanıldı. Bu hücre kültürü ~/0 10 inaktif dana serumu kapsayan Eagle's MEM (minimum essential medium) vasatında üretildi. Virus: Araştırmada IBR/ IPV (lnfectious Bovine Rhinotracheitis-Infectious Pustular Vulvovaginitis) virusunun Colorado suşu kullanıldı. Virus suşu Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Viroloji Bilim Dalından temin edildi. Virus, MDBK hücre kültürlerinde 37 oc da üretildi. Virus üretme vasatı olarak serumsuz Eagle's MEM vasatı kullanıldı. Takriben hücrelerin o/ 0 90'ında CPE ( cytopathic effect) görühlüğü zaman hücreler toplandı. Dondurma-çözdürme işleminden sonra viruslu hücre sıvısı, 3000 devirde 15 dakika kadar soğutmalı santrifüjde santrjfüj edildi. Virus süspansiyonu 0.5 ınl. miktarında ampullere taksim edildi ye gerekli olana kadar --c 70oC da muhafaza edildi. IBR / IPV virusunun enfeksiyözite titresi mikrotitrasyon metodu ile tesbit edildi (20). Serum nötralizasyon (SN) testi: SN testleri düz altlı, doku kültürü üretilebilen, 96 gözlü mikrotitrasyon tablalarında, mikronötralizasyon yöntemi ile yapıldı ( 14). Serum numuneleri başlang1çta sulandırılmamış olarak kullamldı. Mikrotitrasyon tablasındaki her göze 0.05 ml serum sulandırması ve üzerine 0.05 ml, her ml. de 100 DKİDS 0 (doku kültürü infektif doz) virus kapsayan virus süspansiyonu konuldu. Mikrotitrasyon tablalarının üzeri steril non-toxic şeffaf bir bant ile yapıştırıldı ve 37 oc da 2 saat kadar bekletildi. Bu sürenin sonunda, bant kaldırılarak 0.05 ml 3 X 1 os MDBK. hücresi j ml her göze ilave edildi. Mikrotitrasyon tablalarının üzeri tekrar bant ile kapatılıp 37oC da etüvde inkübe edildi. Üçüncü günde mikroskop altında sonuçlar okundu. Sulandırılmamış kan serumu numunelerinde pozitif sonuç veren serumların serum nötralizasyon indeksleride (SN so) mikronötralizasyon yöntemi ile tesbit edildi ve serum titreleri Karber (26) metoduna göre hesaplandı.

6 ss Feridttrt Öztürk - Asıtman Toker - Sibel Yavru Bulgular Ara tırmada kullanılan IBR/ IPV virusunun (Colorado SU u) MDBK hücre kültüründe üretilmesi, üreme süresi ve mikrotitrasyon yöntemi ile saptanan enfeksiyözite titresi tablo l 'de gösterilmi tir. Tablo 1. Araştırmada kullanılan IBRJIPV virusunun MDBK hücre kültüründe üretilme sonucu ve enfeksiyözite gücü. Hücre kültürü CPE Üreme süresi - Enfeksiyözite değeri (saat olarak) (DKİD 5 0 /0.05 ml) MDBK '95 Ara tırmanın birinci kısmında mikronötralizasyon testiyle kontrol edilen toplam 238 adet sığır kan serumundan 134 adedi (o/ ) sulandınlmamı olarak IBR / IPV virusuna kaqı pozitif sonuç vermi tir (Tablo 2). Tablo 2. Mikronötralizasyon testiyle IBRJIPV virusuna karşı sığır kan serumlarının toplu sonuçları. kontrol edilen Serumların Serum adedi Pozitif Pozitif serumların alındığı yer serumlar yüzdesi (%) Konya Hay.Mer. Araş.Enst Pozitif sonuç veren 134 serumdan 122 adedi 2 ya ın üzerindeki, 12 adedi 6-15 aylık sığırlara aitti. Ya durumuna göre en yüksek antikor dağılımının 2 ya ın üzerindeki sığırlarda olduğu görülmü tür (Tablo 3). Tablo 3. Yaş gruplarına göre test edilen pozitif hayvanların sayısı ve yüzdesi aylık 1 < 25 aylık 1 12/102 (% ll. 76) 122/136 (% ) _ Ara tırmanın ikinci kısmında sulandırılmamı olarak IBR/ IPV virusuna kar ı nötralizan antikor yönünden pozitif sonuç veren sığır kan serumlarının yine ınikronötralizasyon testiyle yapılan SN 50 (serum nötralizasyon) değer dağılımlarının ı :ı. 42 -ı : 3ı 7 arasında olduğu saptanmı tır (Tablo 4, Şekil ı). Titresi yapılan serumların 6ı adedi ( o/ ) ı :39.9 -ı :3ı7 arasında deği en antikor titresi göstermi tir. 2 ya ın üzerindeki hayvanların yüksek antikor titrelerine sahip olduğu tesbit edilmi tir.

7 J Serum Tablo 4. IBR/IPV virusuna karşı pozitif serumların SN 50 (serum nötralizasyon 50 ) değerleri ı Sulandırmaları ı :1.42 ı :1.59 ı :5.63 ı :5.97 ı: ı 1.3 ı :ı4.2 ı :20 ı :28.2 ı :39.9 ı:56.3 ı : ı :113 ı :ı59 Pozitif serumlaların adedi ve ı6 ı 6 2 ı 12 ı8. ı7 2ı ı ~ı yüzdesi (% 11.94) (% 0.74) (% 4.47) (% 1.49) (% o. 74) (% 8 95) (% 13.34) (% 12.68) (% 15.67) (% ı7.9~)(% 5.97) (% 4.47) (% 0.74) (% ci.74)1

8 60 Feridun Öztürk - Asuman Toker - Sibel Yavru 30 Vl 20 >- ro Vl c ro > 10 >- ro :r: ~ ~ (J1 :--.ı N N uı -J... w <.D :-" :-- o (X) w en <.D tn tn m w j..j w ::i i-..) C.O w w td w tn l.rı Şekil 1. IBR/IPV pozitif sığır senımlarının SN 50 değerleri. Tartışına ve Sonuç IBR 1 IPV hastalığı, sığırlarda büyük ekonomik kayıplara yol açan dünyada yaygın bir hastalıktır. Hastalığın indirekt teşhisinde nötralizasyon testi en uygun ve sık kullanılan teşhis meto~larından birisidir. Türkiye' de IBR üzerinde ilk çalışma Er han ve ark. ( 13) tarafından yapılmış; inanlı İnekhanesindeki sığırlarda / 0 24, Karacabey 0 Harasındaki sığırlarda o/ 0 29 oranında IBR'ye karşı pozitif nötralizan antikorlar saptanmıştır. Gürtürk ve ark. ( 19) Türkiye'nin çeşitli bölgelerinden ve Deviere bağlı hayvancılık işletmelerinden topladıkları sığır serumlarının %ı 54.5l'inde, Akça (1) Konya ilinin de içinde bulunduğu Türkiye'nin çeşitli illerinden topladığı sığır serumlarının % 54.46'sında (Konya ilinden alınan serumların o/ 'inde), Burgu ve Akça (9) Gelemen Devlet Üretme Çiftliği sığırlarının % 'ünde IBR'ye karşı nötralizan antikorlar saptamışlardır. Bu araştırma ile K.onya HayvanCılık Merkez Araştırma Enstitüsü sığırlannda IBR 1 IPV'ye karşı o/o oranında serapozitiflik saptanmıştır. Bu oran Türkiye'de önceden yapılan araştırmaların (1, 9, 19) sonuçlarıyla tamamen paralellik göstermektedir. Bauer ve ark. (6), Msolla ve ark. (34), Murasa ark. (35), 1\!litchell ve Greig (32), I konomi ve ark. (23) ülkelerinde sığırlarda JBR /

9 Konya Hayvancılık l'vlerkez Araştırma Enstitüsü IPV üzerinde yaptıkları çalışmalarda, sırasıyla % 9.5, % 12, 0 /o 1 O, 0 / 0 28, 0 / oranında pozitif nötralizan antikorlar tesbit etmişlerdir. Bu sonuçlarla Türkiye'de yapılan araştırma sonuçları ve bu araştırmanın sonuçları kıyaslanacak olursa enfeksiyonun Türkiye'de sığır populasyonu içerisinde oldukça yaygın olduğu görülmektedir. IBR'ye karşı pozitif sonuç veren sığır kan serumlarının en yüksek nötralizan antikor titrelerini Gürtürk ve ark. (20) 1:512, Akça (1) 1:256, Burgu ve Akça (9) 1:251 olarak bulmuşlardır. Bu çalışmada, en yüksek antikor titnisi 1 :317 olarak tesbit edilmiştir. Rüsch ve ark. (36), ler'nin ilk klinik belirtisinden sonraki 3 hafta içinde sığır.,. ların kan serumlarında 1 :750'ye kadar ulaşan antikor titresi saptamışlardır. Gürtürk ve ark. (20) IBR pozitif 561 sığır kan serumundan 131 adedinin (% 23.35) 1:31.6-1:512, Bauer ve ark. (6) ise IBR pozitif sığır serumlarının % 50'den fazlasının 1 :32-1 :256 arasında değişen antikor titresi gösterdiklerini bildir:ı;nişlerdir. Bu çalışmada, 134 pozitif sığır serumunun 61 adedi ( 0 / ) 1: :317 arasında değişen antikor titresi göstermiştir.... Jessett ve Rambton (24), IBR virusuna kaqı nötralizan anti.korlarııi. 2 yaşın üzerindeki sığırlarda daha fazla görüldüğünü (o/ 0 62) bildirmişlerdiı. Bu çalışmada.yaş durumuna göre nötralizan antikor dağılımıriıi:ı en fazla 2 yaşın üzerindeki sığırlarda olduğu görülmüş (% ) ve bu hayvanların yüksek antikor titrelerine sahip olduğu saptanmıştır. Türkiye' de IBR / IPV üzerinde yaş gruplarına göre bir çalışmaya rastlanılamadığı için bıi konuda mukayese yapılamamiştır. Türkiye'de bugüne kadar yapılan çalışmalar ve bu araştırma ile ortaya konulan sonuçlar, IBR/ IPV enfeksiyonunun Türkiye'de sığırlar arasında yaygın olduğunü göstermektedir. Sonuç olarak sığırlarda viral hastalıklar içerisinde önemli bir yeri olan IBR f IPV enfeksiyonu solunum, sindiri~ ve merkezi sinir sistemi hastalığı, abort, infertilite ve neonatal ölümlere yol açmakta ve bu şekilde ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Bu hastalık, intensifşekilde hayvancılık yapılan yerlerde ve işletmelerde bir yetiştirme hastalığı olarak ortaya çıkmaktadır. Hastalıkta özellikle inapparent latent enfeksiyonların (ll, 31) bulunduğu unutulmamalıdır. Latent enfeksiyona yakalanmış yabancı bir hayvanın sürü içine sokulmasıyla hastalık yayılır ve bir problem halini alır. Bu nedenle ithal edilen damızlık hayvanların; tabii tohumlamada kullanılan boğaların (40) ve suni tohumhima için kullanılan spermanın (27) hastalığın yayılmasını önlemek açısından virolojik kontrollarının yapılması gerekmekte ve koruyucu olarak aşı uygulamasına geçilmesi tavsiye edilmektedir.

10 62 Feridun Öztürk - Asuman Toker - Sibel Yavru Kaynaklar ı. Akça, Y. (ı 98 ı) Türkiye' de sı.ğır ve koyunlarda erifeksiyöz bovine rhinotracheitis-enfeksiyöz puslular vulvovaginitis ( IBR-IPV) üzerinde serotojik araştırmalar, Doktora tezi, Ankara Üniv. Vet.Fak., Ankara. 2. Andrewes, C. and Pereira, H.G. (ı967) "Viruses of vertebrates", 2nd Ed., Bailliere, Tindall and Cox., London. 3; Armstrong, J.A., Pereira, H.G. and Andrewes, C.H. (1961) Observations on the vims of infectious bovine rhinotracheitis, and its affinity with the Herpesvirus group, Viroıogy, ı4, S. 4. Babu, T.S;, Mallick, B.B. and Das, S.K. (ı984) Prevalence of infectious bovine rhinot - riıcheitis virus (BHV ı) antibodies in bovines, Inciian Vet..J., 6ı, ı9s Baker, j.a., McEntee, K. and Gillespie, J.H. (ı960) Effects ~f infectious bovine rhinotracheitis-injectious puslular vulvovaginitis ( IBR-IPV) virus on newbom calves, Cornell Vet., 50, 1S6-ı Bauer, K., Gerbermann, H., Schmittdiel, E. und Winteroll, Gabriele (ı980) Sero!ogische untersuchungen über den verbreitungsgrad der IBR-IPV-virusil!fektion bei rindem in Bayern, Tierarztliche Umschau, 9, ı, S Beck, B.E. (197S). Infectious bovine rhinotracheitis enceplıelomyelitis in cattle and its differential diagnosis, Can. Vet.J., ı6, B urgu, İ. (ı 980) lnjectious bovine rhinotraclıeitis 1 Infectious pustular vulvovaginitis, coital exanthemllnfectious bovine necrotic rhinotraclıeitis, Vet.Hek.Der.Derg., SO, ı-2, Burgu, İ. ve Akça, Y. (1982). Gelemen Devlet Üretme Çiftliği stğırlarında bazı viral enfekyonlara karşı serotojik araştırmalar, A.Ü.Vet.Fak.Der., 29, 3-4, S06-5ı2. ı O. Bwangamoi, O. and Kaminjolo, I. S. (ı 97 ı) Isolation of!br 1 IPV virus from the semen and skin lesions of bulls at Kabete~ Kenya, Zenbtl.Vet.Med., ı88, ı ı. Castrucci, G., Frigeri, F., Ranucci, S., Ferrari, M., Cilli, V., Pedini, B., Nettleton, P., Caleffi, F., Aldrovan~i, V. and Herring, A.j. (ı984) Comparative studies of strains of infectious bovine rhinotracheitis virus isolated from latent(y ilifected calves, Comp. Immun.Microbiol. InfeeL Diş,. 7, ı, ıo-ıo. ı2. Cruicltshank, j.g. and Berry, D.M. (ı965). Nforplwlogy of infectious bovine rlıinotraclıeitis virus, Virology, 25, 48ı Erhan, M., Onar, B., Csontos, L. ve Hopkins, I.G. (197 ı). Koyun sığır ve atların bazı virusi ve bedzonya hastalıkları üzerinde serolajik araştırmalar, Pendik Vet. Kon. ve Araş.Enst. Derg., 4, 2, sı-s Frey, H.R. und Liess, B. (ı97ı) Vermelırungskinetik und veru;endbarkeit einer stark zytopathogenen VD-1HD virusstammes fiir diagnostisdıe zmtersuchungen mit der mikı-otiter-met/ıode, Zbl.Vet.Med., ı8, 6ı-7I. ıs. 1 Gibhs, E.P.j., Johnson, R.N. and Voyle, C.A. (1970). Differential diagnosis of virus infections of tlıe bovine teat skin by electronmicroscopy, J. Comp. Path., 80, 4SS-463.

11 Konya Hayvancılık Merkez Araştırma Enstitüsü Gillepsie, J.H., McEntee, K., Kendrick, T.W. and Wagner, W.C. (ı959) Comparison of infictious puslular vulvo-vaginitis virus with infectious bovine dıinotraclıeitis virus, Cornell Vet., 49, ı 7. Gorulay, R.N., Stott, E.J., Espinasse, J. and Barle, C. (ı974) isolation of Mycoplasma agalactiae mr. bovis and in.fectious bovine rlıinotraclıeitis virus from an outbreak of nıastitis in Fı ance, Vet.Rec., 95, Griffin, T.P., Howells, W.V., Crandell, R.A. and Maurer, F.D. (1958) Stability of the ıirus of infectious bovine rlıinotracheitis, Am.J.Vet.Res., 19, ı9. Gürtürk, S., Finci, E. ve Burgu, İ. (ı974) Turdumuz sığırlarında e11feksiyöz rlıinotrac/ıeitis ( IBR) üzerinde araştırmalar, A.Ü. Vet.Fak.Derg., XXI, ı-2, Gürtür k, S., Finci, E. ve B urgu, İ. (ı 97 5) Turdumuz sığırlarında enfeksüıöz rlıinotraclıeitis ( IBR) üzerinde araştırmalar, A.Ü. Vet.Fak.Derg., XXII, 3-4, ıo4-ll I. 2 ı. Gedger, R.S. and Hamblin, C. (1978).Neutralizing antibodies to bovid lıeıpes virus ı (infectious bovine rhinotraclıeitis / infectious puslular vulvo-vaginitis) in african wildlife u:itlı special reference to the cape buffalo (syncerus Caffer),.J.Comp.Path., 88, 2ıı-2ı8. 2ı. Hedgeı, R.S. and Hamblin, C. (ı978).neutralizing antibodies to bovid heıpers virus l(infectious bovine rhinotraclıeitis finfectious puslular vulvo-vaginitis) in african wildlife with special reference to the cape buffalo (syncerus Caffer),.J.Comp.Path., 88,2ıı-2ı Hunhes, J.P., Olandeı, H.J. and Wada, M. (ı964) Keratoconjunctivitis associated with infectious boviııe rhinotracheitis, J.Am.Vet.Med.Ass., ı45, Ilmnomi, R., Frasheri, D., Ostreni, F.snd Qiqi, J. (ı986) Viral infections in ca(f bronchojmeımıonia, Buletini i Shkencave Zooteknike e Veterinare, 4, 5ı Jessett, D.M. and Rampton, C.S. (ı975) The indicence of antibody to irifectious bovine rlıinotraclıeitis virus in Kenyan cattle, Res.Vet.Sci., ı8, Johnston, J.A.T., Simınons, G.C. and McGavin, M.D. ( ı964). Studies crı the transmissibility f!f a viral meningoencephalitis of calves, Aust.Vet.J., 40, ıs9-ı Kar her, G. (ı 93 ı) Beitrag zur kollektiven Behandlwzg jjharmokologischer Reilıeıwersuche, Arehiv für experimentaile Pathologie und Pharmakologie, ı62, Kupfcrschmied, H. U., Kihm, U., Bachmann, P., 1"..1üller, K.H. and Aclı:.erınann, M. (ı986) Transmission of IBRJIPV virus in bovine semen: a case report, Theriogenology, 25, 439-H Madin, S.H., York, C.J. and McKercher, D.G. )1956) Isolation oftlıe irifectious bovine rhinotraclıeitis virus, Science, ı24, 72ı Mare, C.J. and avn Ressburg, S.J. (ı96ı) The isolation f![viruses associated witlı irifertility in cattle: a preliminaıj' report, J.S. Afr. Vet. Ass., 32, 20ı-2ı McKercher, D.G. and Wada, E.M. (ı964-) Tlıe virus of ilifectious bovine rlıinotracheitis asa cause of abortion in cattle, ]. Am.Vet.l\tfed.Ass., ı44, ı :H. McKercher, D.G., Wada, E.M. and Strauh, O.C. (1963) Distribution and persistance of irifectious bovine rhinotracheitis virus in e.\perinıentall_y iıifected cattle, Am. J.Vet. Res., 24, 5ı0-451.

12 64 Feridun Öztürk - Asuman Toker - Sibel Yavru 32. Mitchell, D. and Greig, A.S. ( 1967) Ineidence and significance of!br antibodies in aborting cattle, Can. J. Comp. Med., 31, Mondino, G. and Straub, O.C. ( 1966) Vergleichende untersuclıungen an zweı eurojıaisclzen rhinotmcheitisvirusstaınmen, Tierarztl. Umsch., 21, Msolla, P.M., Wiseınan, A. and Selınan, I.E. (1981) The prevalen'ce of serum ~~eutralizing antibodies to infectious bovine dıinotmcheitis virus in Scotland, J.Hyg. Camb., 86, Murase, N., Shiınizu, Y. and Kawakaıni, Y. (1973) A serological surv!d' of infectious bovine rhinotracheitis in cattle in Hokkaido,.Japan, Nat. lnst. Anim. Hlth. Guart., 13, Rücsh, P., Engels, M., Berchtold, M. und Wyler, R. (1981) Untersuchungen über den titerverlaufvirusneutralisierender antikörper nach akuter!br, Sclıweiz. Arch.Thierheilk., 123, Sheffy, B.E. and Rodınan, S. ( 1973) Activation of latent infectious bovine rlıinotraclıeitis irifection, J.Am.Vet.Med. As., 163, Straub, O.C. ( 1965) In vitro-untersuclıungen ii b er die Wirkung e iniger desinfektionsmittel auf ein zuı herpersgruppe gehörendes virus der!br f IPV virusgrup pe ( rhinotraclıeitis-und blaschenaussclılagviren der rinder), Tierarztl.Umsch., 20, Straub, O.C. ( 1978) Vorkommen der durc/ı IBR-IPV-viren hervorgerıifenen krankizeiten und mögliclıe differentialdiagnostisclıe probleme in den versclıiedenen kontinenten und derlandem, Dt. Tierarztl. Wschr., 78, Studdert, M.j., Baker, C.A.V. and Savan, M. (1964) lnfectious pustular vulvovaginitis virus it?fection in bulls, Am.].Det.Res., 25, ~ Suzan, V.M., Onuına, M., Aguilar, R.E. and Murakaıni, Y. (1983) Prevalence of bovine herpesvirus-i, Paraiıifluencza-3, bovine rotavims, bovine viral diarrlıea, bovine adenovirus-7 boviıte leukemia virus and biuetongue virus antibodies in cattle in Mexico, Jpn.J.Vet.Res., 31, Taylor, R.L. and Hanks, M.A. (1969) Viral isolations from bo~ine eye tumors, AN.]. Vet.Res., 30, Welle:qıans, G., Lennen, J., Loınba,.F. and Gouflaux, M. (1974) Le tropisme diges tif du virus IBR, Annls. Med.Vet.~ 118, Woernle, H. und Brunner, A. (1982) Erkrankungen der atemwege des rindes, diarrhoe, fruchtbarkeitsstörungen, verkalbungen und friilısterblichkeit, virologische-serologische, untersur hıingsergebnisse, Tierarztl. Umsch., 37, 2, York, C.j., Schwarz, A.J.F. and Estela, L.A. (1957) Isolation and identification ofinfectious bovine rliinotracheitis virus in tissue culture, Proc.Soc.Exp.Biol.Med., 94,