T.C. ATILIM ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ. TURĠZM ĠġLETMECĠLĠĞĠ ANABĠLĠM DALI TURĠZM YÖNETĠMĠ PROGRAMI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ.

Transkript

1 T.C. ATILIM ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TURĠZM ĠġLETMECĠLĠĞĠ ANABĠLĠM DALI TURĠZM YÖNETĠMĠ PROGRAMI TURĠZM PAZARLAMASINDA SOSYAL MEDYANIN ROLÜ: ÜNĠVERSĠTE ÖĞRENCĠLERĠ ÜZERĠNE BĠR ARAġTIRMA YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Hazırlayan GÜNCE ġengün Tez DanıĢmanı GONCA GÜZEL ġahġn ANKARA 2015

2 ATILIM ÜNĠVERSĠTESĠ BĠLDĠRĠM Hazırladığım tezin/raporun tamamen kendi çalıģmam olduğunu ve her alıntıya kaynak gösterdiğimi taahhüt eder, tezimin/raporumun kağıt ve elektronik kopyalarının Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü arģivlerinde aģağıda belirttiğim koģullarda saklanmasına izin verdiğimi onaylarım: Tezimin/Raporumun tamamı her yerden eriģime açılabilir. Tezim/Raporum sadece Atılım Üniversitesi yerleģkelerinden eriģime açılabilir. Tezimin/Raporumun yıl süreyle eriģime açılmasını istemiyorum. Bu sürenin sonunda uzatma için baģvuruda bulunmadığım takdirde, tezimin/raporumun tamamı her yerden eriģime açılabilir. [Tarih ve Ġmza] [Öğrencinin Adı Soyadı] Günce ġengün

3 ÖNSÖZ AraĢtırmamda görüģ, uyarı ve yönlendirmeleriyle, bana destek veren danıģman hocam Yrd. Doç.Dr Gonca GÜZEL ġahġn baģta olmak üzere, yardımlarını esirgemeyen Prof. Dr. Umur TALASLI ya, anket çalıģmamda destek olan Turizm ĠĢletmeciliği AraĢtırma Görevlisi Buğra ERDAL A bu çalıģmada bana gerekli idari izni sağlayan Atılım Üniversitesi Rektörlüğü ne,, yüksek lisans yapmam konusunda beni teģvik eden ve her zaman destekleyen, çalıģmamda yardımcı olan Annem Nur Hayat ġengün 'E ve Sami Orçun ONUR A teģekkürü bir borç bilirim. Günce ġengün

4 i ÖZET ġengün, Günce, Turizm Pazarlamasında Sosyal Medyanın rolü: Üniversite Öğrencileri Üzerinde Bir AraĢtırma, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2015 Günümüzde teknoloji ile birlikte internet kullanımı her yaģ kategorisinde giderek artmaktadır. Internet teknolojisi ile bilgi küresel anlamda çok hızlı bir Ģekilde çok fazla kiģiye ulaģabilmektedir. Sosyal medya kullanımı da bu anlamda turizm endüstrisi üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Sosyal medyanın kiģilerin tatil yeri, seyahat acentesi ve konaklama iģletmelerindeki seçimlerindeki rolünü ve konaklama sonrası da bu deneyimleri paylaģma üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla Atılım Üniversitesinde öğrenim görmekte olan lisans öğrencilerine yönelik bir anket uygulaması yapılmıģtır. Anket formu ile toplanan veriler SPSS paket programı ile analiz edilmiģtir. Verilerin sonuçlarına göre kiģilerin sosyal medya kullanımın turizm açısından değerlendirilmesi yapılmıģ ve sosyal medyanın turizm tercihlerinde önemli role sahip olduğu belirlenmiģtir. Anahtar kelimeler: Turizm Pazarlaması, Sosyal Medya, Internet, Turizm, Sosyal Medya Sitesi

5 ii ABSTRACT ġengün, Günce, The Effect of Social Media on Tourism Industry: A study on University Students, Master Thesis, Ankara, 2015 In parallel with the developments in internet technology, internet and social media usage are increasing for all age categories. Information technology and internet reach a lot of people quickly. Using social media is having a significant impact on the tourism industry in this sense. The main purpose of this research is searching the effect of social media on tourism industry. The Survey study was done with students who studies at Atılım University in order to determine the effect of social media on the decision process of social media users about tourism facilities. The following results were reached by analyzing data using SPSS data analysis programme. According to the data analysis social media has an important role in tourism preferences. Keywords: Tourisim, Tourism Marketing, Social Media, Internet, Social Media Site

6 iii ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ... iii ÖZET... i ABSTRACT... ii KISALTMALAR... v TABLOLAR... vi ġekġller... vii GĠRĠġ... 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM DÜNYADA VE TÜRKĠYE DE TURĠZM SEKTÖRÜ Yeni Ekonomi Ve Turizm Sektörüne Etkileri Turizm Pazarlaması ve Sosyal Medya ĠliĢkisi DeğiĢen Teknolojinin Turizm Pazarlamasına Etkisi Turizm Sektörü ve Internet Destinasyonların Internet Üzerinden Pazarlanması ĠKĠNCĠ BÖLÜM SOSYAL MEDYA KAVRAMI VE TURĠZM SEKTÖRÜ Dünyada ve Türkiye de Sosyal Medya Kullanımı Sosyal Medyanın Online Seyahat Üzerinde Etkisi Sosyal Medyanın Turizm Pazarlanması Açısından Etik Değerlendirmesi. 28 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ARAġTIRMANIN AMACI VE ÖNEMĠ AraĢtırma Yöntemi AraĢtırma Probleminin Belirlenmesi AraĢtırmanın Kapsamı ve Sınırlılıkları Veri Toplama Yöntemi Veri Analizi ve Güvenirliği DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ARAġTIRMA BULGULARININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Demografik Bulguların Değerlendirilmesi Cinsiyete Göre Dağılım YaĢa Göre Dağılım... 39

7 iv Fakülteye Göre Dağılım Sınıfa Göre Dağılım Sosyal Medyayı Kullanım Sıklığına Göre Dağılım Sosyal Medyayı Haftalık Kullanım Süresine Göre Dağılım En Sık Kullanılan Sosyal Medya Sitesi Sosyal Medyanın Turizm Pazarı Üzerindeki Etkisi Hipotezlerin Değerlendirilmesi ve Yorumu Likert Ölçekli Soruya Uygulanan Güvenirlik Analizi Faktör Analizi Veri Seti Faktör Analizi Ġçin Uygunluğu Bağımsız Örneklem t Testi Bıvarıate (Korelasyon ĠliĢkisi) Tek Yönlü Varyans Analizi Likert Ölçekli Soruların Test Edilmesi Anket Sorularına Verilen Cevapların Yorumu BEġĠNCĠ BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERĠLER KAYNAKÇA EK 1:ANKET

8 v KISALTMALAR UNWTO: United Nations World Tourism Organization ( Dünya Turizm Örgütü ) TUĠK: Türkiye Ġstatistik Kurumu GSYH: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla GSMH: Gayri Safi Milli Hasıla E-TĠCARET: Elektronik Ticaret TUROFED: Türkiye Otelciler Federasyonu

9 vi TABLOLAR Tablo 1 Uluslararası Turist Varışları İlk 10 Ülke... 4 Tablo 2 Türkiye Turizm Gelirleri / Aylara Göre ( )... 5 Tablo 3 Türkiye nin Turizmde İstikrarı... 6 Tablo 4 Türkiye Turizm Göstergeleri Tablo 5 Türkiye Turizm Göstergeleri

10 vii ġekġller ġekil 1 Four-Pillars Hotel Örneği ġekil 2Türkiye deki Internet Kullanıcılarının Sosyal Medya Kullanım Oranı ġekil 3 Araştırmanın Güvenirliği ve Geçerliliği (Cronbach Alpha Katsayısı) ġekil 4 Cinsiyete Göre Dağılım ġekil 5 Sosyal Medyayı Seyahat Planı Yapmak İçin Kullanan Katılımcılar ġekil 6: Bağımsız Örneklem Testi ( cinsiyete göre ) ġekil 7: Grup İstatistik Tablosu ( Cinsiyete Göre) ġekil 8: Crosstab Tablosu ( Cinsiyete Göre ) ġekil 9 Histogram Grafiği ( Yaşa göre Dağılım ) ġekil 10: Fakülteye Göre Dağılım ġekil 11: Anket Çalışmasına Katılanların Sınıfa Göre Değerlendirilmesi ġekil 12: Sosyal Medyayı Kullanım Sıklığına Göre Dağılım ġekil 13: Sosyal Medyayı Haftalık Kullanım Süresine Göre Dağılım ġekil 14: En Sık Kullanılan Sosyal Medya Sites ġekil 15: Sosyal Medyanın Turizm Pazarı Üzerindeki Etkisi ġekil 16: KMO Ve Barlett Test ġekil 17: Veri Setinin Faktör Analizine Uygunluğu ġekil 18: Korelasyon İlişkisi ( Haftalık Kullanım Süresine Göre) ġekil 19: Descriptives Tablosu ( Fakülteye Göre) ġekil 20: Anova Tablosu ( Fakülteye Göre )... 53

11 1 GĠRĠġ Sosyal medya, kullanıcıların karģılıklı paylaģımda bulunmasına imkan sağlayan ve kullanıcılarının kiģisel veya grup olarak medya içeriği oluģturmasını sağlayan teknolojilerdir. Sosyal medya ayrıca iģletmelerin pazarlama faaliyetleri için kolaylık da sağlamaktadır. ĠĢletmeler sosyal medya üzerinden reklam kampanyaları düzenleyerek az maliyet ve kullanıcılara hızlı eriģim ile iģletmenin bilinirliğini arttırabilmektedir. Bu sebeple Turizm sektöründe sosyal medyanın rolü giderek artmaktadır ve sosyal medyanın etkisi en çok turizm sektöründe görünmeye baģlamaktadır. Sosyal medya turizm sektöründe her açıdan değerlendirilmeli olumlu ve olumsuz etkileri yorumlanmalıdır. Bu sebeple araģtırma sosyal medyanın, turizm pazarlamasındaki önemini tespit etmek için yapılmıģtır. Sosyal medyanın en çok genç kitle tarafından kullanılması sebebiyle bu araģtırma üniversite öğrencileri üzerinde yoğunlaģmıģtır. Söz konusu araģtırma, bir anket çalıģmasına dayanmaktadır ve sosyal medya kullanımının gençler üzerindeki etkisinden yola çıkılarak Atılım Üniversitesi öğrencileri üzerinde bu anket çalıģması uygulanmıģtır. Fakültedeki öğrenci sayıları baz alınarak toplam 624 anket yapılması öngörülmüģ, bu anketlerden 71 adeti Fen Edebiyat Fakültesi ne, 83 adeti Güzel Sanatlar Fakültesine, 110 adeti Hukuk Fakültesi ne, 110 adeti ĠĢletme Fakültesi ne, 220 adeti Mühendislik Fakültesi ne ve 30 adeti Sivil Havacılık Meslek Yüksek Okuluna uygulanması amaçlanmıģ ancak 6 Fakülteye toplam 550 anket uygulanabilmiģtir. Uygulanması amaçlanan toplam 624 adet anketin 550 adeti öğrencilere uygulanabilmiģ ve bu anketlerden tam sonuç sağlanan 506 anketin verilerinin 104 adeti Fen Edebiyat Fakültesi nden, 84 adeti Güzel Sanatlar Fakültesi nden, 82 adeti Hukuk Fakültesi nden, 127 adeti ĠĢletme Fakültesi nden, 80 adeti Mühendislik Fakültesi nden ve 29 adeti Sivil Havacılık Meslek Yüksek Okulu ndan alınmıģtır.

12 2 Sonuç olarak Atılım Üniversitesi öğrencilerinden 506 kiģinin anket verileri bu tezde analiz edilerek yorumlanmıģtır. 1 AraĢtırmanın birinci ve ikinci bölümü; literatürden bilgilerden oluģmakta, üçüncü bölümüaraģtırmanın amacı ve önemi, araģtırma yöntemi, araģtırma probleminin belirlenmesi, araģtırmanın kapsamı ve sınırlılıkları, veri toplama yöntemi ve verilerin analizi ve güvenirliği, konularını kapsamaktadır. Dördüncü bölüm ise araģtırma bulgularının ve demografik bilgilerin değerlendirilmesi, hipotezlerin yorumlanmasını kapsamaktadır. Tez; sonuç ve öneriler bölümü ile tamamlanmıģtır yılı için Atılım Üniversitesi nde Lisans Eğitimi yapan öğrenci sayısı 6228 kiģidir.( Atılım Üniversitesi Öğrenci ĠĢleri)

13 3 BĠRĠNCĠ BÖLÜM 1. DÜNYADA VE TÜRKĠYE DE TURĠZM SEKTÖRÜ Turizm; bireylerin ticari amaçları dıģında dinlenme, eğlence, öğrenim, sağlık, zevk, merak, spor, din, kültürel vb. sebeplerle bireysel veya toplu olarak belli bir süre içerisinde turizm sektörü unsurlarından yararlanarak yapmıģ oldukları faaliyetleri kapsamaktadır ( BaĢol, 2012: 351). Turizm, küreselleģmenin etkilerinin en fazla hissedildiği sektörlerden biridir. KüreselleĢmenin en dikkat çekici sonuçlarından birisi, uluslararası turizm hareketlerinin çoğalmasıdır (Yavuz ve Karabağ, 2011: 114). BirleĢmiĢ Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO), 2013 yılında dünyadaki turist sayısını 1 milyar 87 milyon olarak açıklanmıģtır yılında 2012'ye göre 52 milyon daha fazla kiģi seyahat etmiģtir. UNWTO, 2014 için dünya turizminde yüzde 4 ila 4,5 arasında değiģen büyüme öngörmüģtür yılı öngörülerine göre de 1,8 milyara ulaģacağı tahmin edilmektedir yılları arasında turizm endüstrisinin geliģim oranının % 3 ve 2030 yılında uluslararası turist varıģlarının 1,8 milyar seviyesinde olması beklenmektedir. 2 Kalkınma Bakanlığı nın tarafından hazırlanan, dönemi 10. Kalkınma Planı na göre; Türkiye ekonomisi 2018 yılında 1,3 trilyon dolarlık yurtiçi hasılaya ulaģacaktır. Planda açıklanan hedeflere göre; 2018 yılına kadar Türkiye toplamda 48,3 milyon turist sayısına ulaģacaktır. Tahminleri açıklanan bulgularına göre; 2012 de % 3,7 olan turizm gelirlerinin GSYH YE oranı, 2018 de % 3,5 oranında gerçekleģecektir. Türkiye 2018 de 1,3 trilyon dolar hasıla üretecektir. 2 UNWTO, Tourism Trends ve Marketing Strategies Programme

14 4 Tablo 1 Uluslararası Turist Varışları İlk 10 Ülke 4 Uluslararası Turist VarıĢları (milyon) Sıra Yıllar DeğiĢim (%) /11 13/12 Dünya ,1 5,0 1 1 Fransa 77,6 81,6 83, , ABD 60,0 62,7 66,7 69,8 6,3 4,7 3 4 Ġspanya 52,7 56,2 57,5 60,7 2,3 5,6 4 3 Çin 55,7 57,6 57,7 55,7 0,3-3,5 5 5 Ġtalya 43,6 46,1 46,4 47,7 0,5 2,9 6 6 Türkiye 31,4 34,7 35,7 37,8 3,0 5,9 7 7 Almanya 26,9 28,4 30,4 31,5 7,3 3,7 8 8 Ġngiltere 28,3 29,3 29,3 31,2-0,1 6,4 9 9 Rusya 20,3 22,7 25,7 28,4 13,5 10, Tayland 15,9 19,2 22,4 26,5 16,2 18,8 Tablodaki veriler göz önüne alındığında tüm dünyada uluslararası Turist varıģlarında Fransa 2013 yılında en çok paydayı almıģtır. Fransa yı Amerika ve Ġspanya takip etmektedir. Türkiye ise ilk 10 sıralamasında 6. Sırayı almaktadır yılında 37,8 milyon turist varıģı gerçekleģmiģtir.

15 5 Tablo 2 Türkiye Turizm Gelirleri / Aylara Göre ( ) 3 Türkiye Turizm Gelirleri ise 2013 yılında toplam 32,309 milyar dolara ulaģmıģken, 2014 yılının ilk çeyreğinde 4807,8 milyar dolardır yılı ilk çeyreğine göre turizm gelirlerinde artıģ olmuģtur. 3 Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türkiye Ġstatistik Kurumu (TUĠK) ve Merkez Bankası verilerine göre (*) : Yabancı ziyaretçilerden elde edilen gelir. (**) : Yurt dıģında ikamet eden vatandaģ ziyaretçilerden elde edilen gelir. (***) GSM DolaĢım Harcamaları ile Marina Hizmet Harcamaları Toplam Gelirde Yer Almakta Olup, Yabancı - VatandaĢ Ayrımı Verilememektedir

16 6 Tablo 3 Türkiye nin Turizmde İstikrarı 4 Türkiye nin son çeyrek asırda Turizmde istikrarlı bir büyüme gerçekleģtirdiği görülmektedir yılında 34, turist ziyareti gerçekleģmiģken, 2014 yılının ilk çeyreğinde 3, turist giriģi gerçekleģmiģtir. Yıllar göz önüne alındığında bu istikrarın artacağı öngörülebilir. Turizm endüstrisinin baģladığı doksanlı yıllarda ülke geneline turistik amaçlı gelen ziyaretçilerin sayısı 4,4 milyon iken 2000 li yıllarda bu rakam 10 milyonu geçmiģtir. Türkiye 2010 lu yıllarda dünya pazarında önemli bir yer elde etmiģtir ve 30 milyon rakamlarını geçmiģtir. 4 Kültür ve Turizm Bakanlığı, (EriĢim tarihi: )

17 7 Son gelinen noktada Türkiye, turistlerin destinasyon olarak tercih ettikleri ülkeler kategorisinde dünya sıralamasında 6. sıraya yerleģmiģtir. Bu istikrar ile devam etmesi ve alternatif turizm kaynakları ile alternatif destinasyonlar üreterek Türkiye 2020 li yıllarda çok rahat ziyaretçi sayısı ile dünya sıralamasında ilk 5 ülke arasında olması öngörülmektedir. Türkiye Cumhuriyeti nin 100. yılında 2023 hedeflerinde 50 milyon turist 50 milyar dolar turizm geliri hedeflemektedir. 5 Tablo 4 Türkiye Turizm Göstergeleri -1 6 Tablodaki veriler sonucunda Türkiye 2001 senesinden itibaren istikrarlı bir büyüme göstermektedir.2013 yılı verilerinde toplam 39,3 Milyon ziyaretçi sayısına ulaģılmıģ, 32,3 Milyar dolar turizm geliri elde edilmiģtir. Bu durum göstermektedir ki Türkiye ekonomik geliģimi sürdürdüğü ve olumsuz dıģ faktörler olmadığı takdirde istikararınıvdevamvettirebilecektir. 5 TUROFED, Türkiye Otelciler Federasyonu Turizm Raporu, TÜĠK tarafından 2012 de uygulamaya konan yeni gelir hesaplama yöntemiyle revize edilen rakamlardır. Kaynak: Turizm Sektörünün Yapısı Büyüklüğü ve Ekonomiye Katkısı, Turizm ve Konaklama Sektörünün Sosyo-Ekonomik Etkileri, 2023 e doğru Türkiye de Turizmin 100 yılı, Antalya, 2014

18 8 Tablo 5 Türkiye Turizm Göstergeleri Tablodaki veriler doğrultusunda her yıl turizm gelirlerin artması ve ekonomiye katkının büyüyeceği öngörülmektedir. BirleĢmiĢ Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) tarafından açıklanan verilere göre 2013 yılında uluslararası turizmden elde edilen toplam kazanç 1 trilyon 400 milyon dolardır. Dünya turizm sektörü, turizmin uluslar arası olma niteliğinden kaynaklı olarak bugüne kadar kullanılan ve bugünden sonra geliģtirilebilecek tüm kitle iletiģim olanaklarını çok iyi bilmeli, yakından takip etmeli ve olabildiğince iyi kullanmalıdır. Ayrıca hedef kitlelere ulaģmalı, kendisini anlatmalı, satıģ yapmalı ve satıģ sonrasındaki süreçte de maksimum müģteri memnuniyetini gerçekleģtirmesi gerekmektedir (Yavuz ve Haseki, 2012 ). 7 Turizm Sektörünün Yapısı Büyüklüğü ve Ekonomiye Katkısı,2014,Turizm ve Konaklama Sektörünün Sosyo-Ekonomik Etkileri, 2023 e doğru Türkiye de Turizmin 100 yılı, Antalya

19 Yeni Ekonomi Ve Turizm Sektörüne Etkileri Günümüzde yeni ekonomi kavramı bilgi ekonomisi, bilgi üretimi, bilgi paylaģımı gibi kavramlar olarak tanımlanabilir. Yeni ekonomi bilgiyi ve teknolojiyi kullanmakta ayrıca teknoloji ile birlikte ekonomik açıdan verimi de arttırmaktadır. Bilgi teknolojisindeki geliģmelerin, geleneksel ekonomik faaliyetleri yeniden düzenlemesine paralel olarak en çok etkilediği alanlardan birisi ekonomi olmuģtur. Ancak çağın ekonomik anlayıģına göre; bilgi teknolojileri ve internetin doğurduğu etki sonucu yeni ekonomi, insanların kas güçleri yerine beyin güçleri ile çalıģtığı bir dünyayı temsil etmektedir (Vatansever ve Yıldız, 2014:54). Günümüzde iģletmeler iletiģim teknolojilerinde ve bilgi iģlemde yaģanan hızlı ilerleme ile birbirlerinden çok kısa sürede haberdar olabilmektedirler (Akın, 2001:77). Yeni ekonomi internet pazarını da içinde barındırmaktadır. Yeni teknoloji ve interneti kullanan iģletmeler kendi pazarının isteklerine daha kolay ulaģıp cevap verebilecek kapasiteye sahip olmaktadır. Teknolojik yeniliklerle birlikte ortaya çıkan en önemli olgulardan biri de internettir. Internet uygulamalarının popülaritesi nedeniyle oteller, havayolları, seyahat acenteleri gibi birçok turizm organizasyonu interneti pazarlama ve iletiģim stratejilerinin bir parçası olarak kabul etmiģtir. Böylece internet, turizm pazarında önemli bir araç olmaya baģlamıģtır (Özdipçiner:2010 ).

20 10 ĠletiĢim teknolojilerindeki geliģmeler sonucunda daha çok fiziki mal ve hizmetler üzerinden yürütülen geleneksel ticaretin Ģekli, dijital mal ve hizmetler ağırlıklı internet üzerinden yürütülen elektronik ticarete dönüģmüģtür. Sınırsız olduğu kabul edilen bilgi, en önemli üretim faktörü haline gelmiģ ve buna bağlı olarak bilgi ekonomisi kavramı literatüre girmiģtir. Dolayısıyla piyasalar daha rekabetçi ve küresel hale gelmektedir. Gelinen nokta itibariyle iktisadı öğretmek, iktisadı üretmek kadar önemli hale gelmiģtir (Akyazı ve Kalça, 2003:4). Sürekli bir hızla geliģen teknoloji, turizm sektörü üzerinde de önemli değiģimlere sebep olmuģtur. Seyahat acenteleri, tur operatörleri, havayolu Ģirketleri, ulaģım iģletmeleri, oteller gibi turizm sektörünün tüm iģletmeleri yeni bir pazarlama yöntemi olan teknolojiyi kullanmaya baģlamıģlardır. Yeni teknoloji ile beraber birlikte internet ve teknolojik aletleri, akıllı telefonları ve akıllı telefon uygulamalarını, sosyal medya sitelerini daha sık kullanmaya baģlamıģ ve bu durum ile teknoloji ve internetteki hızlı değiģim turizm sektörünü de önemli anlamada etkilemeye baģlamıģtır. Bu bağlamda turizm sektörünün önümüzdeki yıllarda teknoloji ile ilgili yeni bir döneme gireceği öngörülebilir. Turizm sektöründeki iģletmelerin artık internet üzerinden kendi hedef pazarlarına ulaģmakta olduğu ve yeni ekonominin değiģen dünya koģullarında kendi hedef kitlesini oluģturduğu görülmektedir. Yeni teknoloji ile birlikte 35 yaģ altı kitle gündelik yaģamlarında sürekli internet üzerinden sosyal yaģamlarını geçirmeye baģladığı ve bunun en önemli etkilerinin turizm sektöründe olduğunu varsayabiliriz. Yeni teknolojinin olumlu ve olumsuz etkileri ile birlikte turizm sektöründeki payının giderek artacağını görmekteyiz.

21 11 Yeni iletiģim teknolojisi, turizm sektörünün verimliğini arttırmaktadır. Teknolojik yenilikler, turizm iģletmelerinin rekabet gücü yüksek hizmetler sunmalarını sağlamaktadır. Örneğin, otel ve destinasyon tanıtımı ve satıģları için internet ve web sitelerinin kullanımı, seyahat acentelerinin ve tur operatörlerinin internet ve web sayfaları ile satıģ ve tanıtım yapmaları, sosyal medya üzerinden reklam kampanyalarının düzenlenmesi, turizm pazarlaması ve turizm faaliyetleri alanında önemli geliģmeler olarak tanımlanabilmektedir. Internet kullanımı faydaları kadar zararlarını da beraberinde getirmekte ve değiģime ayak uyduramayan veya gerekli esnekliği sağlayarak düzenlemeleri gerçekleģtiremeyen turizm iģletmeleri zor durumda kalmakta ve hatta faaliyetlerini sona erdirmektedirler (Pırnar, 2005). Turizm sektöründe bilgiye sahip olma öncelikli hedeftir. Bu kapsamda teknolojiyi etkin bir Ģekilde kullanmak; turizm sektörü açısından oldukça önemlidir (Polatoğlu,1994:67). Turizmin diğer sektörlere oranla en büyük dezavantajı hizmetlerin önceden satın alınamamasıdır. Ürünün turizm tüketicileri tarafından sınanabilmesi için satın alınması gerekmektedir. Bu sebeple turizm iģletmeleri kendilerini iyi pazarlayabilmeli ve müģterilerini saton alma sürecinden önce bilgilendirmelidir. Bu durumu avantaja çevirmek için iyi bir pazarlama turizm iģletmeleri için önemlidir. Internet bu durumda turizm iģletmelerine kendilerini pazarlayabilme açısından imkan sunmaktadır Turizm Pazarlaması ve Sosyal Medya ĠliĢkisi Turizm pazarlaması turizm iģletmelerinin ve ulusal ve uluslararası turizm iģletmelerinin ihtiyaçlarının tümü olarak ifade edilebilir. Turizm sektörünün yoğun rekabetin görüldüğü bir sektör olmasından dolayı pazarlamanın önemi çok fazladır.

22 12 Turizm endüstrisinde pazarlama faaliyetleri 19.yy sonlarında Ġngiltere de baģladığı ve 1950 li yıllarda Avrupa da görüldüğü bilinmektedir. Turizm sektöründe pazarlamanın ilk aģamasında mevcut talebe göre turizm arzının saptanması, ikinci aģamada ise ulaģılabilecek pazarın ayrıntılarının tespiti pazar bölümlendirmesi yapılmalıdır ve turizm arzı açısından pazara uyum sağlanabilecek unsurların sağlanması gerekmektedir (Ġçöz, 1991 ). Ulusal ve uluslararası turizm sektörü, sunduğu fayda, baģarı ve karlılığını sürdürebilmek için, medya alanındaki geliģmeleri, kendi pazarlama faaliyetlerinde uygulayabilmelidir. Bu noktada internetin, turizm faaliyetleri için etkin kullanımının sağlanması için önemlidir. Büyük sabit yatırımlar gerektiren turizm sektörü, yapılan bu büyük yatırımların geri dönüģünü, ancak hedeflenen sosyo-ekonomik düzeydeki turistlere yönelik olarak, istenen miktarda ve istikrarlı satıģlarla gerçekleģtirebilir (Yavuz ve Haseki, 2012:118 ). ĠĢletmeler açısından sosyal paylaģım siteleri, tüketicilerin mal ve hizmetlerle ilgili bilgi edinebildikleri, farkındalık sağladıkları, fikirlerinde, tutumlarında, satın alma kararlarında, satın alma sonrası değerlendirmelerinde çevirim içi olarak ağızdan ağza iletiģim kurabildikleri, aynı zamanda iģletmelerin ürünlerini pazarladıkları, markalarını güçlendirdikleri ve müģteri iliģkileri yönetiminde kullandıkları önemli bir araçtır (Albayrak, 2013:27). ĠĢletmeler sosyal paylaģım sitelerini pazarlama amacıyla kullandığında rakipleri karģısında önemli bir avantaj sağlamaktadır. Sosyal paylaģım sitelerinde yer alan kiģi sayısı her geçen gün artmaktadır ve fazla sayıda kiģi olması ve paylaģımların çok hızlı bir Ģekilde ve kısa sürede çok fazla sayıda kiģiye ulaģmasını sağlamaktadır. Böylece sosyal ağlarda bulunan iģletmeler hakkındaki olumlu haberlerin ve söylentilerin hızla yayılmasına olanak tanımaktadır (Mangold ve Faulds, 2009 ).

23 DeğiĢen Teknolojinin Turizm Pazarlamasına Etkisi Günümüzde teknolojik geliģim ve değiģimler ile birlikte turizm talebi ve beklentileri de aynı oranda değiģmektedir. Turizm sektöründeki bu değiģimler ile turistlerin beklentileri ve davranıģları da değiģmektedir. DeğiĢen teknoloji ile birlikte sanal ortamlar adı verilen elektronik ortamda pazarlama çalıģmaları baģlamaktadır. Sanal topluluklarda pazarlama çalıģmalarının baģlangıç tarihi olarak, internetin popülerleģmeye baģladığı 90 lı yıllar gösterilebilmektedir (Meydan ve Bayram, 2013 ) DeğiĢen teknoloji ile birlikte turizm pazarlaması hedef pazarına ulaģmak için teknolojiyi kullanmaya baģlamıģtır. Turizm sektörü pazarlamayı internet üzerinden gerçekleģtirip ayrıca sosyal medya uygulamalarınada aktarmaya baģlamıģtır. Turizm sektöründe teknoloji ile birlikte doğrudan iletiģime imkan sağlanmıģtır. Sosyal yaģamın sürekli değiģim içerisinde olması nedeniyle yeni teknolojiler turizm iģletmelerinin faaliyetlerini, yürütme biçimlerini, iletiģim yöntemlerini, tüketicilerin bilgiyi arama ve turistik hizmet ve ürün satın alma yollarını değiģikliğe uğratmaktadır (KarataĢ ve Babür, 2013:19). Turizm sektöründe teknoloji ile birlikte dağıtım iģleri kolaylaģmakta bu sayede maliyet azalmakta ve turistik ürünü alanlar ile hedef pazarlar arasında karģılıklı olarak iletiģim sağlanabilmektedir. Küresel dünya ölçeğinde günümüzde, turistik ürün ile hizmetlerin üretim ve dağıtım süreçleri verimliliği ve etkinliği artırmak için gözden geçirilerek yeniden düzenlenmektedir (Buhalis, 1998).

24 14 Turizm sektöründe seyahat acenteleri, konaklama hizmetleri ve tur operatörleri, tüketici cezbedici etkinlikler ile farklı bilgi sistemlerini ve iletiģim teknolojilerini kullanarak, iģletme, pazarlama ve yönetim tarzındaki faaliyetleri yürüterek, e-ticaret uygulamalarını gerçekleģtirmektedirler. Örneğin; turizm sektöründeki bir konaklama iģletmesi veya ulaģtırma firması, pazarlama, satıģ ya da finans fonksiyonlarında iletiģim teknolojisi kullandığında e-turizm faaliyetini de gerçekleģtirmiģ olmaktadır. ÇalıĢma hayatında özellikle iģ ortamında, bilgi sistemleri ve turizm sektörü, birbirleri ile etkileģimli olarak; iletiģim ve geri besleme sağlayarak elektronik turizmi gerçekleģtirmektedir (Çöklü, 2004:142). Teknolojinin beraberinde getirdiği sanal ortam ile birlikte turizm tüketicilerinin arz ve talepleri daha kolay Ģekilde ortaya çıkmaktadır. Bu sayede her türlü pazarlama süreci internet ortamında yürütülebilecek durumdadır. Bu geliģmelerin daha artacağı öngörülürse turizm sektörünün artık cihazların kendi içerisinde iletiģim kurduğu bir sektör haline gelinmesi beklenmektedir. Artık turizm ve teknolojinin ayrılmaz bir bütün haline geldiğinden, teknolojinin turizm pazarlamasındaki etkisi daha da artacaktır Turizm Sektörü ve Internet Kelime anlamı Ağlar Arası Ağ olarak ifade edilen internet, dünya üzerindeki binlerce bilgisayarı birbirine bağlayan, dev bir bilgisayar ağı olarak tanımlanabilir. Internet te birbirine bağlanan milyonlarca bilgisayar sayesinde, dünyanın her tarafındaki milyonlarca kiģi sınırsızca, kolay bir Ģekilde ve düģük bir maliyetle iletiģim kurabilmektedir (Vural ve Öz, 2007:222). Internet teknolojisinden önce turizm tüketicileri bir iģletme hakkındaki yorumları karģılıklı iletiģim ile elde edebilmekteydi. Internet teknolojisi ile birlikte kiģisel yorumlar internet ortamında paylaģılmaya baģlamıģ ve tüketiciler tercihlerini bu yorumlara göre değerlendirmeye baģlamıģlardır.

25 15 GeliĢen dünya pazarlarına açılarak istenilen nitelikte yeni hedef misafir kitlelerinin tespit edilmesi, uluslararası demografik, psikografik, sosyal yapıdaki değiģiklikleri gözlemleyerek kuģak ve kültürel farklılıkların beklentiler doğrultusunda düzenlemeler yapılması ve teknolojik değiģikliklere ayak uydurarak bunlardan yararlanılabilmesinin sağlanması noktasında, yeniçağın iletiģim araçları olan akıllı cep telefonları, bilgisayarlar ve internet kullanımı önem kazanmaktadır. Internet, çağın kitle iletiģim araçları içinde etkin bir role sahip olmakta, e-posta, sms, web sitesi, blog, TV, twitter, facebook, youtube gibi sosyal medya araçları ile geniģ tüketici kitlelerine ulaģmayı olanaklı hale getirmektedir (Yavuz ve Haseki, 2012). Turizm iģletmeleri tüm pazarlama faaliyetleri için inteneti kullanmaktadır. Internet sayesinde turizm iģletmeleri kendilerini tanıtma, satıģını gerçekleģtirme hatta satıģ sonrası müģteri tatmini için bile interneti kullanmaktadır. Bunun yanı sıra internet; turizm iģletmelerinin diğer turizm iģletmeleri ile kendileri kıyaslayabilme imkanı elde ederek eksiklerini gidermeye ve pazarlama faaliyetlerini geliģtirmeye yardımcı olmaktadır. Türkiye nin turizm pazarının Avrupa ağırlıklı olduğu ve onların da teknolojik geliģmeleri yakından takip ettiği düģünülecek olursa, Internet üzerinden yapılan pazarlama faaliyetlerinin pazar payını koruyabilmek için bile mutlaka takip edilmesi gereken bir strateji olduğu açıktır (Özdipçiner, 2010 ). Son yıllarda internet kullanımı neredeyse her yaģ grubundan bireyler için önemli bir iletiģim aracı haline gelmiģtir. Internet ile ilgili son geliģme ise sosyal paylaģım siteleri üzerinden iletiģimin sağlanmasıdır. Sosyal paylaģım siteleri kiģilerin iletiģim Ģekilleri, çalıģma ve harcama alıģkanlıkları üzerinde de önemli değiģikliklere neden olmuģ, kiģilerin sosyal ağlarda görüģtükleri kiģi sayısı yüz yüze görüģtükleri kiģi sayısını geçmiģtir (Albayrak, 2013:26-27). Turizm sektörü için internetin sektörde kullanılması sektöre büyük avantajlar sağlamaktadır. Turizmde hizmetler soyut olduğundan dolayı turistik hizmetin talebi hizmeti iyi pazarlamaya bağlıdır.

26 16 Internet ayrıca turistik tesislerde bir gelir kaynağı olarakta kullanılmaya baģlamıģtır. Birçok otel interneti ücretli olarak sunmaktadır. Bunun yanı sıra internet sayesinde turistik ürünler daha az maliyetle daha kaliteli sunulmaya baģlamıģtır. BroĢürler ve tanıtımlar internet üzerinden daha fazla kiģiye daha kolay bir Ģekilde daha az maliyetli olarak ulaģmaktadır. Oteller, seyahat acenteleri, tur operatörleri internet aracılığı ile sundukları imkanlarını internet teknolojisi ile birlikte hedef pazarlarına daha hızlı ve etkili biçimde ulaģmayı baģarmıģlardır. Ancak internete sadece broģür ve reklam çalıģması yapmanın yanında interneti yaygın kullanmak da önem kazanmıģtır. Bu sebeple pazarlama faaliyetleri açısından internetin etkin bir biçimde kullanılması önemlidir. Internetin turizm sektörüne en önemli katkısı evrensel bazda zaman ve mekan farkını ortadan kaldırmasıdır. Bir tüketici internet aracılığı ile gitmek istediği destinasyon ile ilgili bilgi sahibi olurken, zaman ve mekan farkı olmaksızın rezervasyon yapabilmektedir. Turizm ürünleri hizmet olduğundan somut bir ürün olmadığı için tanıtımı daha zor yapılmaktadır. Bu sebeple internet turizm sektöründe kendisini tanıtma ve pazarlama aracı olarak büyük avantaj sağlamaktadır ve internet aracılığı ile daha fazla turiste ulaģım sağlamaktadır..internet reklam maliyeti en düģük araçlardan biridir ve böylece daha çok insana daha düģük maliyet ile ulaģmak mümkündür (Özdemir, 2007:892).

27 Destinasyonların Internet Üzerinden Pazarlanması Destinasyon olarak kent, tatil yeri ve kasabaların yanında bir bölge, bir ülke ya da bir kıta da olabilmektedir. Ülkelerin, bölgelerin ve kıtaların birer destinasyon olarak pazarlanması son yıllarda geliģen bir faaliyet olarak ortaya çıkmaktadır. Sürdürülebilir geliģimini sağlayamayan, çekiciliklerini çeģitlendirerek sunamayan, kaynaklarını en iyi Ģekilde değerlendiremeyen, yeni ve yaratıcı pazarlama faaliyetleri gerçekleģtiremeyen destinasyonlar, gelecekte uluslararası pazardaki paylarını kaybedebileceklerdir (Özdemir, 2007:6). Internetin büyük bir geliģim kaydetmesi ve iģletmelere çeģitli avantajlar sunması ile birçok iģletme müģteriyi pazara çekmektedir ve pazarlama faaliyetlerinin internet aracılığı ile gerçekleģtirilmesi sağlamaktadır (Ellsworth,1995).Turizm iģletmeleri için internet üzerinden yapılan uygulamalar önem kazanmıģtır. Turizm ürününün soyut olma özelliğinden dolayı internet teknolojisinin turizm ürününün tüketiciye sunulması sürecinde birçok yararı bulunmaktadır. Örneğin; turizm ürününün soyut özellik taģıması, üretildiği yerde tüketilme zorunluluğunun olması ve satın alma kararı verilirken test etme olanağının bulunmaması vb. özellikleri pazarlamada etkili tanıtımın önemini ortaya koymaktadır (KaĢlı ve Ġlban ve Bayram, 2009:89 ). Internet kullanıcılarının birçoğu turizm iģletmesi tercihine karar vermeden önce internette araģtırma yapmaktadır. Milyonlarca insan yorumlarını ve düģüncelerini internet aracılığı ile sosyal medya sitelerinde paylaģmakta ve baģkalarının karar verme sürecinide sosyal medya yorumları ile etkileyebilmektedir. Bu sebeple sosyal paylaģım sitelerindeki yorumlar, iģletmelerin sunduğu bilgilerden daha güvenilir bulunmaktadır ve iģletmelerin satıģ ve pazarlama faaliyetleri için sosyal medya önemli bir araçtır. Reklam kampanyalarını sosyal medya üzerinden gerçekleģtirilmesi, iģletmenin pazarlanması hem daha inandırıcı ve güvenilir hem de daha az maliyetli olmaktadır.

28 18 Destinasyonların internet üzerinden pazarlanmasının en yaygın yolu web siteleri ve sosyal medya siteleridir. Bir destinasyonun web sitesinde yer alması iģletmenin bilinirliğini arttırmakla beraber, iģletmeye eriģim kolaylığı da sağlamaktadır. Bir destinasyonun internette yer almaması internete giriģ yapan milyonlarca insana ulaģamaması anlamındadır. Destinasyonlarla ilgili internette araģtırma yapan potansiyel bir turisti sunulan bilginin içeriği ve sunum Ģekli ile ikna edebilmek çok önemlidir. Turistler diğer destinasyonlar ile karģılaģtırma yapacaktır ve tercihini destinasyonların vereceği hizmet ve ürün deneyimine göre yapacaklardır (KarataĢ ve Babür, 2013:15-24 ). Günümüzde internet ve akıllı cep telefon teknolojisinin geliģmesi ve kullanımının artması sebebiyle bu sosyal iletiģim yöntemleri; turizm iģletmelerinin tanıtımı, pazarlanması, rezervasyon aģamaları ve geri bildirim Ģikayet ve Ģikayetlere geri dönüģ gibi konularda önemli yere sahiptir. Turizm tüketicisi hizmeti satın alma karar vereceği zaman, sosyal paylaģım sitelerindeki ailesine, arkadaģlarına ve tanıdıklarına bilgi almak için danıģmaktadır ve bu sürecin otel iģletmeleri için büyük bütçeli reklam kampanyalarına nazaran hızlı ve maliyetsiz birvtanıtımavnedenvolmaktadır (Lim,2010).

29 19 ĠKĠNCĠ BÖLÜM 2. SOSYAL MEDYA KAVRAMI VE TURĠZM SEKTÖRÜ Teknolojinin geliģimi ile birlikte akıllı telefonlar ve tabletler de hayatımıza girmiģtir. Artık internete her anda ulaģımını sağlayan bu mobil cihazlar ile birlikte sosyal medya siteleri oluģmuģ ve insanların bu siteleri kullanımları artmıģtır. Sosyal medya kavramı çeģitli Ģekillerde tanımlanmıģtır. Sosyal medya, bloglar ve forumlar üzerindeki yazılar, fotoğraflar, ses kayıtları, videolar, linkler, sosyal paylaģım sitelerindeki profil sayfaları ve daha çok sayıda sosyal ağları oluģturan tüm farklı içerikleri tanımlayan geniģ bir terimdir. Bir baģka tanım ise Sosyal Medya iģbirlikçi, kullanıcı yaratımlı online içerik olarak ifade edilmektedir. Sosyal medya; interneti teknolojik ve ideolojik temelleri üzerine kurulan, kullanıcının geliģtirdiği içeriğin yaratılması ve değiģimine izin veren, internete dayanan bir uygulamalar grubu olarak tanımlanmıģtır (alıntılayan:saçlıveaymankuyvesoydaģ,2013:378) Sosyal medya ile birçok sosyal medya aracı oluģmuģtur. Sosyal ağlar, bloglar, forumlar, elektronik posta, öneri ve Ģikayet platformları, anlık mesajlaģma siteleri ve uygulamaları gibi birçok baģlık verebiliriz. Günümüzde sosyal paylaģım sitelerinde yalnızca kiģilerin kendilerine ait kiģisel paylaģımları yapmalarına olanak sağlayan siteler değil aynı zamanda iģletmelerin de kendilerine ait gruplar oluģturarak bu gruplara üye kabul ettikleri, iģletmelerine ait çeģitli fotoğraf, video ve bilgileri paylaģabilmelerine, üyelerinin birbiri ile iletiģim kurmalarına ve üyelerin düģüncelerini grupta özgürce paylaģabilmelerine olanak sağlayan sitelerdir. Bu açıdan bakıldığında iģletmeler sosyal paylaģım sitelerinivbirervpazarlanmavaracıvolarakvkullanabilmektedir (Albayrak,2013:27).

30 20 Hatipoğlu (2009) ise sosyal medyayı fikirlerin, düģüncelerin, yazıların, sayısal varlıkların, markanın, ürünün, sunulan fırsatların konuģulduğu, tartıģıldığı, övüldüğü, eleģtirildiği kocaman bir oyun alanı olarak tanımlamaktadır. Sosyal medyayı iyi kullanan markaların uygulamaları ve tüketici kitleleri ile iletiģimleri incelendiğinde, tüketici Ģikayetlerine çözüm aramaktan ürün tanıtımına, kampanya duyurularından özel uygulamalara, ilgili tanıtıcı link yayınlamadan ürün kullanım bilgilerine pek çok alanda sosyal medyayı kullandıkları görülmektedir. Sosyal medya, kanallarının etkililiği ve mesaj içeriğinin serbestliğinden dolayı iģletmelerle ilgili pek çok alanda etkili olabilmektedir (Köksal ve Özdemir, 2013:335 ). Turizm iģletmeleri sosyal paylaģım sitesinin avantajlarından yararlanarak, hem fiili hem de potansiyel tüketicileri ile daha güçlü iliģkiler kurmaktadır. Bu iliģkilerde kurulacak güven, inandırıcılık ve karģılıklı katılım doğrudan otel iģletmesinin satıģlarına yansımaktadır (Albayrak, 2013:25-42 ). TUĠK tarafında 2014 yılının ilk üç ayı için internetin kullanım amaçları incelendiğinde internet kullanıcılarının en fazla oranla %78,8 i interneti sosyal paylaģım sitelerine giriģ için kullanırken, %74,2 oran ile online yayın okumak için, %67,2 oran ile hizmetler hakkında bilgi almak için, %58,7 ile oyun, müzik, film için, %53,9 ile e-posta alımı ve gönderimi yapmak için kullanmaktadır.2014 yılı itibariye en çok kullanılan sosyal medya siteleri Facebook, Twitter, Ġnstagram, Youtube, Linkdein gibi sitelerdir.bu sitelerin milyarlara varan kullanıcı sayıları olmakla beraber mobil cihazlar ile bu sitelere kolay eriģim sağlanmaktadır (TUĠK,2014). Sosyal medyanın turizm sektörüne etkisi ile ilgili bir reklam kampanyası düzenleyen Four-Pillars Hotel bir grafik hazırlamıģtır. Four-Pillars Hotels tarafından hazırlanan grafikte, seyahat edenlerin sosyal medya ile olan bağlantıları ve sosyal medyanın turizm sektörüne yararları anlatılmaktadır.

31 21 Amerika da yolcuların %32 si yolculuk sırasındaki tecrübelerini paylaģmaktadır, dünya genelindeki oran ise %22 dir. Yolculuk sırasında yolcuların %85 i telefonlarlarını kullanmakta ancak akıllı telefon kullanıcılarının sadece %30 u turizm uygulamalarına sahiptir ve bu uygulamaları kullanarak araģtırma yapmaktadır. AraĢtırmaya katılanların %92 sine göre, sosyal medyadan aldığı bilgiler daha güvenilirdir. AraĢtırmaya katılanları %52 si Facebook taki arkadaģlarının paylaģtıkları tatil fotoğrafları görerek karar verdiklerini söylemiģtir. Turistlerin %33 ü otelleri, %7 si yolculuk edecekleri noktayı ve %5 i de anlaģtıkları hava yolları firmasını sosyal medya etkisi ile değiģtirmektedir. Gittikleri restoran, otel gibi destinasyonlardan etkilenen yolcuların %40 ı beğendikleri destinasyonun tanıtımını paylaģmaktadır. %46 sı da bulundukları otelin tanıtımını paylaģmaktadır. Sosyal medyada aktif kullanıcı olan yolcuların %76 sı tatilleriyle ilgili fotoğraf paylaģmaktadır. ġekil 1 Four-Pillars Hotel Örneği

32 22 Günümüzde tüketicilerin bilinç düzeyinin artması, dünyada bilgi paylaģımının kolaylaģması ve sanal ortamda birçok yorumun incelenebilmesi, turizm destinasyonlarının veya iģletmelerinin tüketiciler tarafından ucuz, hızlı ve kolay değerlendirilebilmesine olanak sağlamaktadır. Birçok potansiyel turist, seyahat planları için internet kullanmaktadır. Seyahat kararı vermeden önce ilgili sosyal medya sitelerini ziyaret etmektedir. Çünkü sanal değerlendirmelerin verecekleri satın alma kararları için yararlı olduğuna inanmaktadırlar (Sarıısık ve Özbay, 2012:8 ) Dünyada ve Türkiye de Sosyal Medya Kullanımı Sosyal medya, yüksek düzeyde ulaģılabilir yayımlama teknikleri kullanılarak yaratılmıģ ve bu yayımlama fonksiyonunu, kullanıcıların birbirleri ile kurdukları sosyal etkileģimler aracılığıyla yerine getirme durumundaki medya iletiģim aracıdır (Yavuz ve Haseki, 2012:127). Sosyal medya siteleri yorum ve değerlendirmeler barındırdığı için turizm iģletmesinin markasının yaratılmasına etki eder, iģletmelere, ürün ve hizmetlerinin pazarlama ve iletiģim süreçlerinde etkinlik sağlar, marka sadakatini ve algılanan kaliteyi artırır (Wang ve Hsieh, 2011 ). Sosyal medya kullanımı ve kullanıcı sayıları her geçen gün artmaktadır.2014 Global Ġstatistik Raporuna göre 2014 yılı sosyal medya kulacılarının sayıları Ģıu Ģekildedir; (Global Digital Statistics,2014) Dünyada yaklaģık olarak 2,5 milyar kiģi interneti kullanmaktadır ve bu kullanıcıların yaklģaık 1,8 milyarı sosyal medya hesaplarına sahiptir. Uluslararası internet kullanımında ilk sırada %81 oranla Kuzey Amerika yer almaktadır ve %12 lik oranla Güney Asya internet kullanımının en az olduğu ülkedir. Sadece 2013 yılında 135 milyon kiģi sosyal medya hesabı oluģturmuģtur. 1,184 milyarlık l aktif kullanıcıya sahip olan Facebook sosyal paylaģım sitelerinde en çok kullanıcıya sahip sitedir.

33 23 En populer ve aktif kullanıcı sayısına sahip sosyal medya siteleri ise Ģu Ģekildedir (Global Digital Statistics,2014): Facebook (1,184 milyar) Whatsapp (400 milyon) Google+ (300 milyon) LinkedIn (259 milyon) Twitter (232 milyon) Tumblr (230 milyon) Türkiye de internet ve sosyal medya kullanıcı sayıları ise; Türkiye de internet kullanım oranı %45 tir. Türkiye de sahte hesaplar dahil olmak üzere 35 milyonun üzerinde internet kullanıcısı, 36 milyon aktif Facebook hesabı bulunmaktadır. Türkiye de kullanıcılar zamanının ortalama 4,9 saatini bilgisayar üzerinden, 1,9 saatini mobil aygıtlar üzerinden internette geçirmektedir. Türkiye deki kullanıcılar günde ortalama 2 saat 32 dakika süre sosyal medyada vakit geçirmektedir. Türkiye de en çok kullanılan sosyal medya sitesi %93 oranla Facebook tur. Sırasıyla kullanım oranlarına göre Twitter %72, Google %70 ve Linkedin %33 facebook tan sonra en çok kullanılan sosyal medya siteleridir (Global Digital Statistics,2014). En büyük internet arama sitelerinden google.com internet sitesinin Türkiye nin içerisinde olduğu ve internet kullanım alıģkanlıklarını ölçtüğü 46 ülkedeki kullanıcıların mobil, video, ve alıģveriģ kullanımlarının sonuçlarını sağlayan Tüketici Barometresi araģtırmasının 2014 yılı sonuçlarına göre sosyal medya kullanımında Türkiye ilk sırada yer almaktadır.tüketici Barometresi raporuna göre, Türkiye deki internet kullanıcılarının sosyal medya kullanım oranı %92, dünya genelinde ise bu oran yaklaģık %40 tır. Sosyal medya kullanımı konusunda lider olan Türkiye yi %86 ile Arjantin ve %84 ile Brezilya ve %83 ile Çin takip etmektedir. ġekil 1 dünya genelinde sosyal medyayı en çok kullanan ülkeleri göstermektedir.

34 24 ġekil 2Türkiye deki Internet Kullanıcılarının Sosyal Medya Kullanım Oranı 8 GeliĢen teknoloji ile birlikte yeni sektörleri içinde barındıran internet ve biliģim teknolojileri için gerekli teknik desteğin alınması, internet üzerinden yapılacak PR çalıģmalarına ve markalaģmaya dönük tanıtım araçlarına önem verilmesi ve bu iģlerin yapılmasında profesyonel ekiplerden faydalanılması kısa vadede üzerinde durulması gereken öncelikler olarak karģımıza çıkmaktadır ( Çakır ve Yalçın, 2012:30 ) Sosyal Medyanın Online Seyahat Üzerinde Etkisi Seyahat planı yapan internet kullanıcılarının oranının fazlalığı göz önüne alındığında sosyal medyadaki yorumlar tercihler için önem taģımaktadır. Özellikle ilk defa konaklayacağı veya kullanacağı turizm destinasyonu ile ilgili bilgi almak isteyen kullanıcılar için sosyal medyadaki yorumlardan büyük ölçüde etkilenmektedir. Turizm iģletmeleri açısından sosyal medya kullanımı ile elde edilmek istenen en önemli amaç, hedef kitlelerin rezervasyon yapmasını sağlamaktır. 9 8 Google Consumer Barometer, , ( eriģim tarihi ) 9 Evision Worldwide (2012), Social Media Strategy For Hotels, eriģim tarihi [ ]

35 25 Turistlerin turizm iģletmelerine ulaģmasının en hızlı ve güvenilir yolu internet aracılığı ile olmaktadır. KiĢiler turizm iģletmesi hakkında kolayca bilgi sahibi olmak ve rezervasyonlarını gerçekleģtirmek için internet kullanmaktadır. Sosyal medya aracılığı ile turist memnuniyeti ve marka değeri artmaktadır. Interneti kullanan turist, rezervasyon aģamasında sosyal medyadaki yorumlardan da etkileneceğinden, turizm iģletmesinin marka bilinirliği ve güvenirliği bu yorumlara bağlanmaktadır. Bu sebeple sosyal medyanın online seyahat üzerindeki etkisi oldukça fazladır. Olumlu ürün yorumlanması; ürün ile ilgili iyi deneyimleri ve tavsiyeleri içerirken; olumsuz ürün yorumları ürünle ilgili hayal kırıklıkları ve kötü deneyimlerden oluģmaktadır. Bu sebeple özellikle olumsuz ürün yorumlarının etkileri iyi analiz edilmelidir. Olumsuz deneyimi yaģayan turistler, olumlu deneyim yaģayanlar turistlere oranla olumsuz deneyimlerini daha fazla paylaģma eğilimindedir.bu sebeple turistler interenet ortamında özellikle olumsuz değerlendirmeleri aramaktadırlar (Sachse ve Mangold, 2011 ). Turizm iģletmelerinin sosyal medyada misafirleriyle bağlantıya geçmesinin önemli yollarından en önemlisi Twitter, Instagram ve Facebook üzerinden oluģturulan hashtag kampanyalarıyla kullanıcıların paylaģım yapmasını sağlamaktır. Bu Ģekilde paylaģımlar milyonlarca kiģiye çok kısa sürede ve etkili bir biçimde ulaģmaktadır. Turistlerin beklentilerinin karģılanması için sosyal medya sitelerinin aktif olarak kullanılması önemlidir. Örneğin, Ets Tur un web sayfası üzerinde ziyaretçilere sunduğu hizmetler içinde; iģletme ile ilgili bilgi sahibi olma ve online rezervasyon hizmetinin yanı sıra öneri ve Ģikayet bölümü de yer almaktadır. Bir çok turizm iģletmesi artık online olarak rezervasyon ve ödeme kabul etmekte, tüketicilerin istek ve Ģikayetlerine bu ortamlardan cevap vermektedir. Sanal ortamlardaki bu geliģmelere uyum sağlayamayan iģletmeler sadece sanal topluluklara pazarlama açısından değil değiģen tüketici gereksinimlerine cevap veremediği için tercih edilmeme durumu ile karģı karģıya kalabilmektedirler (Meydan ve Bayram, 2013:29)

36 26 Örneğin, Four Seasons Hotel müģterileri ile ikili iliģkilerde bulunarak iliģkisel amaçlarla, online rezervasyon imkanı sunan Hilton gibi oteller iģlemsel amaçlarla, video paylaģım sitelerinde yer alan Tui ve Neckermann gibi tur operatörleri ise bilgi verici ve tanıtıcı amaçlarla sanal topluluklarda pazarlama faaliyetleri gerçekleģtirmektedirler (Meydan ve Bayram, 2013:29). Sosyal medya kullanıcılarının tatillerini planlama sürecinde sosyal medyayı kullanım nedenlerini tatil öncesi, tatil sırasında ve tatil sonrasında olarak sıralamıģtır ( Fotis, 2012). Tatil öncesinde; Tatile gidilmeyi düģünülen alternatifler aramak için (%44,5) Destinasyon tercihlerini azaltmak için (%24) Doğru destinasyon seçimi yapıldığını doğrulamak için (%30,9) Konaklama alternatifleri bilgisini aramak için (%34,4) Eğlence aktiviteleri ile ilgili bilgi için (%41,6) Tatil sırasında; Eğlence faaliyetleri hakkında bilgi edinmek için (%29,5) Tatil sırasındaki deneyimleri yorumlarını paylaģmak için (%16,5) ArkadaĢları ile bağlantıda kurabilmek için (%49,1) Sosyal medya sitelerini bilgi almaktan bağımsız ziyaret etmek için (%15)

37 27 Tatil sonrasında; Tatil sonrasında deneyimleri ve fotoğrafları arkadaģlarla paylaģmak için (%78,3) Konaklanan destinasyon için değerlendirmeler ve yorumlar yapmak için (%26,6) Bir sonraki tatil planıyla ilgili fikir sahibi olmak için (%29,2) Turizm ürününün yatak, yemek, tur, uçak koltuğu vb. gibi birbirinden ayrılmaz parçalardan oluģtuğundan ve bunların uygun zamanda, maliyette ve zahmetle bir araya getirilmesinin müģteri memnuniyeti üzerine kaçınılmaz etkisi olduğu kabul edilmektedir. Ayrıca, web sitesi içeriklerinin veya bağlı rezervasyon sistemlerinin bunları da sağlayabilecek Ģekilde yapılandırılması turizm sektöründe büyük önem taģımaktadır ( Yavuz ve Haseki, 2012:134 ). Bronner ve Hoog (2011) tarafından yapılan bir araģtırmada, 3176 katılımcının %14 ü ilgili bir sitede tatil deneyimleri hakkında yorumlarını paylaģtıkları belirlenmiģtir. Yorum göndermedeki en önemli nedenler arasında kendini kanıtlama ve potansiyel tüketicilere yardımcı olma amacı ilk sıralarda yer almıģtır. Xie vd. nin (2011) yaptıkları araģtırmada, sanal tüketici yorumlarının ve otel rezervasyon niyetlerinin, karar verme sürecine etkisi incelenmiģtir. 274 lisans öğrencisinin katıldığı araģtırmada, sanal yorumların güvenilir olarak algılandığı, ancak çeliģkili sanal yorumların bulunmasının tüketicilerin otel rezervasyon eğilimlerini azalttığı ortaya çıkmıģtır (Sarıısık ve Özbay, 2012:13).

38 Sosyal Medyanın Turizm Pazarlanması Açısından Etik Değerlendirmesi Sosyal medya kavramı ile çeģitli tanımlar yapılmıģtır. Sosyal medyayı, geniģ anlamda Web teknolojileri üzerine kurulan, daha derin sosyal etkileģime, topluluk oluģumuna ve iģbirliği projelerini baģarmaya imkan sağlayan web siteleri olarak tanımlamak mümkündür (Akar, 2011). Bir baģka tanıma göre sosyal medya, elektronik ve internet aracılığıyla, insanların deneyimlerini, bilgilerini paylaģmak ve tartıģmak amacıyla kullanılmasıdır (Gürsakal, 2009). Kısaca sosyal medya katılımcı, etkileģimli ve değiģken online topluluklar olarak tanımlanabilir (Kozak ve Özel ve Yüncü, 2011 ). Etik sözcüğü, Yunanca karakter anlamına gelen ethos sözcüğünden türetilmiģtir. Ġnsanların kurduğu bireysel ve toplumsal iliģkilerin temelini oluģturan değerleri, normları, kuralları, doğru-yanlıģ ya da iyi kötü gibi ahlaksal açıdan araģtıran bir felsefe disiplinidir (Ġnal,1996). Solomon-Hanson, Sokrat tan esinlenerek, etik kavramını Etik istenilecek bir yaģamın araģtırılması ve anlaģılmasıdır. Neyin yapılacağı ya da yapılamayacağının; neyin isteneceği ya da istenmeyeceğinin; neye sahip olunacağı ya da olunmayacağının bilinmesidir, insanın tutum ve davranıģlarının iyi ve kötü, doğru ve yanlıģ olarak değerlendirilmesidir. olarak tanımlamıģtır ( Hitt, 1990 ). Teknolojinin çok yaygın bir Ģekilde hayatımızın her aģamasana girdiği bir dönemde yine teknolojinin birey ve toplum üzerine yapabileceği olası olumsuz etkiler baģtan bilinip ve hesaba katılarak gerekli yasal ve teknik önlemler alınmalıdır( Cerrah, 2002 ).

39 29 Internet kullanımında etik ise, birey ve internet etkileģiminde ortaya çıkan çok boyutlu bir kavramdır. Internet üzerinde iletiģimde bulunurken kabul edilebilir ya da edilemez davranıģları belirleyen kurallara internet etiği denilmektedir. Bu kurallar, internet kullanımında diğer insanların haklarına saygılı olmak için ne yapılıp ne yapılamayacağı ile ilgilidir. Internet etiğinin amacı, kiģilerin yüz yüze iletiģimde birbirlerine gösterdikleri saygı ve anlayıģın, internet ortamda da gösterilmesini sağlanmaktır ( Ercan, 2009 ). Etik kavramı ve sosyal medya kavramı incelendiğinde sosyal medyanın turizm pazarında etkisi fazladır. Sosyal medya kullanan kesimin turizm pazarındaki değerlendirmelerini yaparken etik kurallara göre olması maalesef zor görünmektedir. Etik kurallar çerçevesinde olumlu yorumların yanı sıra olumsuz ve gerçekdıģı yorumlar yapıldığı takdirde o destinasyonun turizm ve sürdürülebilirlik açısından olumsuz etkilenebileceği sonucuna varabiliriz. Etiğin yarattığı toplumsal kazanımlar; karlılık, verimlilik, kurumsal güven, inandırıcılık, en iyi çalıģanları kazanmak, marka değerini, çalıģanların bağlılığını ve hissedarların güvenini artırmak, oluģan hataları daha kolay telafi etmek, tüketicilerle ve rakiplerle iģ birlikleri oluģturmak, kredi olanaklarını artırmak gibi avantajlar olarak, iģletmelere katlanarak geri dönmektedir (Altuntuğ, 2008;37). Pazarlama etiği; ürün, fiyatlama, dağıtım, tutundurma olarak adlandırılan pazarlamanın 4 temel P si esas alınarak incelenmektedir. Sosyal medyada yer alan etik dıģı davranıģlar incelendiğinde baģlıca etik dıģı davranıģların olduğu görülmektedir (Mavnacıoğlu, 2009:64). KiĢisel verileri izinsiz kopyalamak ve dağıtmak, Sahte içerik hazırlayarak kullanıcıları yanıltmak, Reklam ve sponsorluk almak için içerik yayımlamak, Telif haklarının göz ardı edilmesi, Firmalara zarar vermek için firmanın sahte blogunu oluģturmak, Kaynak göstermeden içerik kullanmak, KiĢilerin gerçek kimliklerini gizleyerek sahte profiller oluģturmaları,

40 30 Sosyal medyada turizm pazarlaması açısından etik olmayan davranıģlar olarak yanıltıcı bilgi verme ve doğru olmayan reklam içerikleri örnek gösterilebilir.sosyal paylaģım sitelerinde para karģığı iģletme lehine yapılan yorumlar ile iģletmenin ürün ve hizmetleri konusunda aldatıcı, abartılı ve yanlı bilgilerin sunulması turizm pazarlamasında sosyal medyadan yararlanılması sırasında en çok rastlanabilecek etik olmayan davranıģlardır.bu durumda turizm açısından ürün tanıtımı ve tüketiciyi bilgilendirme süreçleri turistik ürünün satın alma sonrası davranıģlara olan etkisi nedeniyle de oldukça önemlidir. Turizm iģletmelerinde gerçek olmayan yorumların paylaģılıyor olması ve hizmet kalitesinin kiģiden kiģiye değiģiyor olması sosyal medya sitelerinde paylaģılan bilgiler doğrultusunda tercih yapılmasının sakıncalarını göstermektedir. Ayrıca turistler kendilerine sunulan hizmetten memnun kalmadığı takdirde iģletmeye Ģikayetlerini sunabileceği teknolojik ortamlar olduğu takdirde etik dıģı yorumların direk tüketiciden önce iģletme ile paylaģımı sağlanıp, çözüm süreci kolaylaģmaktadır. Turizm iģletmelerinde müģteri memnuniyeti en önemli önceliktir ve söz konusu etik dıģı uygulamalar iģletmelere olmayan zarar verebilmektedir. Bu zararları; tüketicinin güveninin yitirilmesi, iģletme imajının zedelenmesi, sadık müģteriler yaratılamaması, müģterilerin rakip iģletmelere kaptırılması ve tüm bunların sonucunda iģletmelerin birincil amacı olan karlılık ve büyümenin sürdürülebilir bir biçimde sağlanamaması ve dolayısıyla iģletmenin pazardan çekilmek zorunda kalması olarak sıralamak mümkündür( Eröz ve Doğdubay, 2012 ). Sosyal medyada turizm iģletmeleri açısından dikkat edilmesi gereken en önemli unsur, mevcut müģterilerin ve potansiyel müģterilerin bilgi alıģveriģinde bulunuyor olmalarıdır. Sosyal medyanın turizm açısından kontrol edilemiyor oluģu da pazarlamada etik yaklaģımlar açısından oldukça önemli bir konudur. Hizmetlerin soyut olmaları, hizmet kalitesinin belirlenmesini ve kontrolünü zorlaģtırmakta, buna bağlı olarak, iģletmenin sunduğu hizmet ile tüketicinin beklentileri arasında önemli farklılıklar ortaya çıkabilmektedir. Bu farklılık, tüketici Ģikayetlerinin en önde gelen nedenidir ( Akan, 2007 ).

41 31 Bu Ģikayetlerin sosyal medya aracılığı ile azalması da mümkündür. Turizm hizmetleri soyut olduğundan dolayı, turistik deneyimi gerçekten yaģayan kullanıcıların yorumları hizmetin gerçek kalitesini belirleyebilir. Ancak etik açısından bakıldığında gerçek dıģı yorumlarda turistik hizmeti almak isteyen kullanıcıları da kötü anlamda etkileyebilir. Bu sebeple etik açıdan da iģletmelerin bu olumlu ve olumsuz yorumlara hızlı geri dönüģ yapabilmesi önemlidir. Turizm sektöründe yüksek rekabet avantajı elde etmek iģletmeler tarafından kalite standartları kadar etik uygulamalarında sunulmasıyla mümkündür (Beeton, 2006). Tüketiciler sosyal medyayı kullanırken bilginin ve kaynağın doğruluğunu sorgulamalı ve ona göre davranıģlarına yön vermelidirler (Eröz ve Doğdubay, 2012:153). Internetin ve sosyal medyanın kullanımının artıģının belirli etik ilkeleri bulunmamaktadır. Sosyal medya artık kiģilerin sosyalleģmesinden çok Ģirketlerin ve destinasyonların kurumsal iletiģiminde önemli rol sahibidir. Ancak sosyal medya kullanımının olumlu birçok etkisinin yanı sıra etik kurallar çerçevesinde baktığımızda yapılan yorumların doğruluğu her zaman doğru olmayabilmektedir. Bunun yanı sıra yazım dili ile ifade sözlü ifadeden farklı olarak kiģiye göre yorumlanabildiğinden farklı anlaģılmalar, rakip Ģirketlerin kötü yorum yapma ihtimalleri, hakaret içeren ve gerçek dıģı yorumlar etik olarak sosyal medyanın kötü yanlarını göstermektedir. Ġnstagram gibi sosyal paylaģım sitelerinin turizm Ģirketleri için reklam ve pazarlama için önemli bir mecra olduğunu görmekteyiz. Ancak sosyal medya pazarlaması için yapılan çalıģmalar için paylaģılan resimler, yorumlar vb içeriklerin altına diğer rakip Ģirketlerin reklamının yapılması da etik iliģkisi açısından doğru olmamaktadır. Sosyal medyadaki davranıģ kurallarını bilmek turistler ve o destinasyonu veya turizm Ģirketini seçmeyi düģünen kullanıcıların bağlılığını arttırmaktadır ve bu sitelerin takipçileride bu sebepten artıģ göstermektedir. Turizm Ģirketinin pazarlamasını yapmak için kullanılan sosyal medyada etik kurallara uyum sağlayan sayfalar çok daha fazla güvenilir olmaktadır.

42 32 Bu sebeplerden dolayı sosyal medyada etik iliģkisinin önemi hem iģletmeler hemde turistler için önem arz etmektedir. Kullanıcı bağlılığını sağlamak ve korumak isteyen turizm iģletmeleri, etik kurallar çerçevesinde sosyal medya siteleri kullanmalı ve kullanıcılarının bu kurallara bağlı kalmasını sağlamalıdır. Internet ve sosyal medya üzerinde kısıtlama imkanı olmadığından iģletme kendi sayfasını doğru ya da yanlıģ yorumlara cevap vererek misafir memnuniyetini sağlamalı, kullanıcılar ise etik çerçeve doğrultusunda ki yorumlamalara itina gösterip tercihlerini yapmalıdırlar.

43 33 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. ARAġTIRMANIN AMACI VE ÖNEMĠ Günümüzde hızla geliģmekte olan teknoloji ile birlikte hayatımıza giren sosyal medya kavramı özellikle turizm sektörü açısından önem kazanmıģtır. Dünyadaki ve Türkiye deki internet kullanıcılarının birçoğu tatil tercihlerinde, tatil sonrasında ve tatil deneyimlerinde sosyal medyadaki yorumlardan etkilenmekte ayrıca kendileri de deneyimlerini paylaģmaktadır. Sosyal medya kullanıcılarının büyük kısmını genç kitle oluģturduğu için araģtırmada üniversite öğrencileri üzerine yoğunlaģılmıģtır. AraĢtırmanın amacı ise sosyal medya kullanan kitlenin turizm iģletmelerine etkisi üzerindeki önemini istatistiksel yöntemlerle analiz ederek sosyal medyanın turizm pazarlamasındaki önemini ortaya koymaktır. AraĢtırmanın anket soruları hazırlanırken Sosyal Medya Kullanımının Turistlerin Tatil Kararlarına Etkisi: Akademik Personel Üzerinde Bir Uygulama, konulu 2013 yılında yayımlanmıģ olan makaleden yararlanılmıģ, araģtırmaya göre üzerine eklemeler yapılmıģtır AraĢtırma Yöntemi AraĢtırma Probleminin Belirlenmesi AraĢtırma problemini, Sosyal Medyanın Turizm Pazarlamasındaki Rolü Nedir? sorusu oluģturmaktadır. Bu araģtırmada sosyal medyanın turizm sektöründeki etkisi araģtırılacaktır.

44 AraĢtırmanın Kapsamı ve Sınırlılıkları AraĢtırma genç kitlenin sosyal medya ve turizm üzerindeki algılarını saptamaya yönelik Atılım Üniversitesi öğrencileri üzerine yapılmıģtır. ÇalıĢmada, verilerin yansız olması ve istatistiksel sonuçlar elde edilebilmesi için yöntem olarak anket tekniği kullanılmıģtır. Anket, iki bolümden oluģmaktadır. Birinci bölümde, öğrencilerin kiģisel özelliklerine iliģkin demografik sorular bulunmaktadır. Ġkinci bolümde ise Sosyal Medya kullanımının turizm pazarlaması üzerindeki etkisini değerlendirmeye iliģkin, 36 önerme bulunmaktadır. Anketin uygulandığı fakülte kafeteryalarında, anketlerin dağıtımını tarafımdan yapılmıģtır, bir kısmı ise üniversiteden gerekli izinler alınarak sınıflarda dağıtılmıģtır. Toplam 506 anket dağıtılmıģ, cevaplanmıģ ve toplanmıģtır. Anketler toplandıktan sonra uygulamadan elde edilen veriler istatistiksel yöntemlerle analiz edilmiģ ve değerlendirilmiģtir. Daha sonra elde edilen bulgular yorumlanarak, sonuç ve öneriler oluģturulmuģtur Veri Toplama Yöntemi AraĢtırmada kullanılan anket; 7 si demografik alt kategorilere ayrılan, 36 sı ise 5 li Likert ölçeği ile hazırlanmıģ olup, toplam 43 sorudan oluģmaktadır. Anket, Atılım Üniversitesi nde toplam 550 öğrenciye dağıtılmıģtır. Dağıtılan 550 anketten 506 sı eksik ve hatasız olarak doldurulmuģ, doldurulan diğer 44 ankette ise karģılaģılan eksik ve hatalardan dolayı, toplam 506 anket araģtırmaya kusursuz olarak uygulanabilmiģtir. AraĢtırmada yer alan sorular iki bolum olmak üzere, birinci bolum 7 demografik sorudan, Ġkinci bolum ise, 5 li Likert ölçeği kullanılarak Kesinlikle katılmıyorum, Katılmıyorum, Kararsızım, Katılıyorum, Kesinlikle Katılmıyorum olmak üzere 5 ayrı yanıtlama tercihi kullanılmıģtır. 10 Anket Örneği Ek 1 de yer almaktadır

45 Veri Analizi ve Güvenirliği AraĢtırmanın analizine geçilmeden önce, araģtırmanın güvenirliliği ve geçerliliği Cronbach Alpha Katsayısı ile test edilmiģtir. Bilindiği üzere güvenilirlik değeri bir ölçme aracının tekrarlanan ölçümlerde aynı sonucu verme derecesinin göstergesidir. Bu araģtırmada, etik algı Katsayısı nın değerlendirilmesinde uyulan değerlendirme ölçütü olarak; 0.00 α < 0.40 ise sorular arasında güvenirlik yoktur, 0.40 α < 0.60 ise, düģük bir güvenirlik, 0.60 α < 0.80 ise, oldukça yüksek bir güvenirlik, 0.80 α < 1.00 ise yüksek derecede güvenirlik var demektir. ġekil 3 Araştırmanın Güvenirliği ve Geçerliliği (Cronbach Alpha Katsayısı) Cronbach s Alpha değeri 0,908 dir. Bu çerçevede yukarıdaki Ģekil göz önüne alındığında sorularımızın ölçülmek istenen olgu yani turizm pazarlaması üzerinde sosyal medyanın etkisi olup olmadığı sorulduğunda katılımcıların verdiği cevaplar yaklaģık olarak %90 oranında tutarlı cevaplar ile baģarıyla ölçtüğü sonucuna varılabilir.

46 36 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. ARAġTIRMA BULGULARININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Yapılan araģtırmanın demografik bulguları değerlendirilmiģtir ve sosyal medyanın Turizm pazarı üzerindeki etkisi yorumlanmıģtır. 5 li likert ölçeği uygulanarak oluģturulan soruların SPSS programı ile güvenirlik analizi yapılmıģ ve anket sorularına verilen yanıtların cinsiyete, okunulan bölüme, sınıfa ve yaģa göre değerlendirilmesi gerçekleģmiģtir Demografik Bulguların Değerlendirilmesi Yapılan araģtırma bulguları demografik olarak değerlendirilerek; cinsiyet, yaģ, okunulan fakülte, sınıfa göre, sosyal medyayı kullanım sıklığına göre ve sosyal medyayı haftalık kullanım süresine göre dağılımı yapılmıģtır Cinsiyete Göre Dağılım SPSS paket programında yapılan analize göre anket çalıģmasına katılan 506 kiģiden 225 tanesi erkek 281 tanesi bayandır. Yüzde olarak Yapılan analiz sonucu ankete katılanların %55,3 nün kadın ve %44,47 sinin erkek olduğu tespit edilmiģtir. ġekil 4 Cinsiyete Göre Dağılım

47 37 ġekil 5 Sosyal Medyayı Seyahat Planı Yapmak İçin Kullanan Katılımcılar 3-D Bar grafiğine göre erkeklerin çoğunluğu sosyal medyayı seyahat planı yapmak için kullanmaya katılmıyorken, bayanların çoğu bu fikre katılmaktadır. Cinsiyete göre sosyal medyayı seyahat planı yapmak amacıyla kullanan, sosyal medyayı iletiģim amacıyla kullanan, sosyal medyayı yeni ürün takibi amacıyla kullananlar arasındaki iliģkiyi belirlemek amacıyla bağımsız örneklem testi uygulanmıģtır. ġekil 6: Bağımsız Örneklem Testi ( cinsiyete göre )

48 38 ġekil 7: Grup İstatistik Tablosu ( Cinsiyete Göre) Grup istatistik tablosuna göre; Bayanlar sosyal medyayı seyahat planı yapmak için erkeklere oranla daha fazla kullanmaktadır. Bayanlar sosyal medyayı iletiģim amacıyla erkeklere göre daha fazla kullanmaktadır. Yeni ürün takibi amacıyla sosyal medyayı kullananların çoğu bayanlardır. Ġndependent samples sonuçlarına göre; H0: Cinsiyet ile sosyal medyayı kullanım amacı arasında fark yoktur. H1: Cinsiyet ile sosyal medyayı kullanım amacı arasında fark vardır Significant değerleri incelendiğinde H0 hipotezinin reddedildiği ve sosyal medyayı kullanım amacı ile cinsiyet arasında fark olduğu buradan da anlaģılabilir. Crosstabs ( iki değiģkenli analiz ) Cinsiyet ile seyahat acenteleri ile ilgili olumsuz yorumlardan etkilenirim arasındaki iliģki crosstab yardımı ile incelenmiģtir.

49 39 ġekil 8: Crosstab Tablosu ( Cinsiyete Göre ) Tablodaki verilere baktığımızda en belirgin farkın katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medyada seyahat acenteleri hakkındaki olumsuz yorumlardan etkilenirim görüģüne erkeklerin % 37,7 i katılırken, bayanlarda bu oran % 27,6 dır. Tablodaki veriler göz önüne alındığında sosyal medyada seyahat acenteleri hakkındaki olumsuz yorumlardan etkilenirim görüģüne erkeklerin % 37,7 si ve bayanların % 27,6 sı olmak üzere toplam % 33,2 oranla 506 kiģiden 168 i bu ifadeye katılmaktadır YaĢa Göre Dağılım 506 kiģilik örneklemin %24,9 u yaģ aralığında, %56,9 u yaģ aralığında %17,6 sı ise yaģ aralığındadır. Bu durumda ankete katılan öğrencilerin büyük çoğunluğu yaģ aralığındadır. Histogram grafiği incelendiğinde de bu sonuç görülebilir çünkü grafik sola çarpık çıkmıģtır.

50 40 ġekil 9 Histogram Grafiği ( Yaşa göre Dağılım ) Fakülteye Göre Dağılım Analiz sonuçları incelendiğinde çalıģmaya katılan genç kitlenin %25,1 nin ĠĢletme Fakültesi ndeki öğrencilerden oluģtuğu, en az katılan Fakülte nin ise %5,7 oranla Hukuk Fakültesi olduğu sonucuna ulaģılmıģtır.

51 41 ġekil 10: Fakülteye Göre Dağılım Ankete katılan 506 öğrencinin 127 tanesi ĠĢletme Fakültesi, 104 ü Fen Edebiyat Fakültesi, 84 ü Güzel Sanatlar Fakültesi olmak üzere 82 si Hukuk Fakültesi, 80 ni Mühendislik Fakültesi ve 29 u Sivil Havacılık Meslek Yüksek Okulu öğrencisinden oluģmaktadır Sınıfa Göre Dağılım Pie Chart grafiği ve frekans değerlerinin sonucuna göre anket çalıģmasına katılanların %24,70 oranla Ġkinci sınıf öğrencisi olduğu belirlenmiģtir. Bunu takiben Dördüncü sınıf, Birinci sınıf, Üçüncü sınıf ve Hazırlık sınıfları gelmektedir.

52 42 ġekil 11: Anket Çalışmasına Katılanların Sınıfa Göre Değerlendirilmesi Sosyal Medyayı Kullanım Sıklığına Göre Dağılım Analiz sonuçlarına göre sosyal medyayı kullanım sıklığı 142 kiģi ile 4-6 yıldır kullanım oranı birinci sıradadır. Bu durumda yapılan analizler %95 önem seviyesinde anlamlı ve doğru sonuçlar vermektedir. Bunu takiben 6-8 yıl, 8 yıl ve daha fazla, 1-3 yıl ve 1 yıldan az cevapları anket sonucunu oluģturmaktadır. ġayet 1-3 yıl süreyle sosyal medya kullanım sıklığı fazla olsaydı yapılan analizler ve anket çalıģmaları sonucu tutarsızlık gösterip güvenilirliği azaltabilirdi.

53 43 ġekil 12: Sosyal Medyayı Kullanım Sıklığına Göre Dağılım Sosyal medya kullanımı %28,1 oranla en yüksek değere ulaģmıģken bunu takiben 8 yıl ve daha fazla ve 6 8 yıl aralığı iki ve üçüncü sırada yer almaktadır. Bu sonuçlar göz önüne alındığında sosyal medya kullanım süresinin fazla olması ve sosyal medyanın etkisinin genç kitle üzerinde ne kadar fazla olduğunu gözlemleyebiliriz Sosyal Medyayı Haftalık Kullanım Süresine Göre Dağılım Genç kitle tarafından sosyal medya 4-6 yıldır 2-6 saat süreyle kullanılmaktadır.

54 44 ġekil 13: Sosyal Medyayı Haftalık Kullanım Süresine Göre Dağılım Analiz sonuçları göz önüne alındığında 506 öğrencinin 134 ü sosyal medyayı haftada 2-6 saat kullanmakta olup bu oran %26,5 e denk gelmektedir. Bunu takiben 127 öğrenci 17 saat ve daha fazla 106 öğrenci ise 7-11 saat aralığında kullandığını belirtmiģtir. Bu oranlara göre genç kitlenin üzerinde sosyal medya kullanım süresinin fazla olduğunu ve bunun sosyal medya etkileģimlerini arttırdığını gözlemleyebiliriz.

55 En Sık Kullanılan Sosyal Medya Sitesi Area grafiği ve Frequency Tabloları yorumlandığında en sık kullanılan sosyal medya sitesi Ġnstagramdır. Takiben sırasıyla; Facebook, Twitter, diğer ağlar ve Linkedin gelmektedir. Area grafiği ve Fequency tabloları yorumlandığında denek grubunun en sık kullandığı sosyal medya sitesi Ġnstagramdır. Buradan turizm pazarlamasında Ġnstagram da yapılan paylaģımların önerilerin genç kitlenin daha çok dikkatini çektiği ve diğerlerine göre daha fazla önem arz ettiği anlaģılmaktadır. ġekil 14: En Sık Kullanılan Sosyal Medya Sites i En sık kullanılan sosyal medya sitesi %34,6 ile Ġnstagram, % 26,5 ile Facebook ve % 22,3 ile Twitterdır. Bu siteleri takiben Linkdein ve diğer sosyal medya hesapları vardır.

56 46 En sık kullanılan sosyal medya sitesinin Ġnstagram olması, öğrencilerin % 34,6 sının sosyal medya üzerinde deneyimlerin paylaģtığı sonucuna varılabilir. Ġnstagram ve Facebook gibi sosyal medya siteleri kullanıcıların ziyaret ettiği yerlerin resimlerini, konumlarını paylaģıp sosyal medyadaki arkadaģları ile olumlu ve olumsuz yorumlar yapabildiği internet siteleridir. Genç kitlenin büyük rağbet gösterdiği bu sitelerin kullanım oranının fazlalığı turizm destinasyonları ile ilgili yapılan olumlu olumsuz yorumların etkileģimim sosyal medya üzerinde ne kadar fazla olduğunun göstergesidir Sosyal Medyanın Turizm Pazarı Üzerindeki Etkisi Sosyal medyadaki seyahat acenteleri hakkındaki olumlu yorumlar anket çalıģmasına katılan öğrencileri etkilemektedir. ÇalıĢmaya katılan 506 öğrencinin 181 i Sosyal Medyada Seyahat Acenteleri Hakkındaki Olumlu Yorumlardan Etkilenirim sorusuna Katılıyorum seçeneğini iģaretlemiģtir. Bu oran göz önüne alındığında sosyal medyanın turizm pazarı üzerindeki etkisinin fazlalığı bu örneklem ile açıklanabilir. Sosyal medya turizm pazarı üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. ġekil 15: Sosyal Medyanın Turizm Pazarı Üzerindeki Etkisi

57 Hipotezlerin Değerlendirilmesi ve Yorumu Anket çalıģmasında toplam 36 adet soruya verilen yanıtlar SPSS programı ile yorumlanmıģtır. Likert ölçekli sorulara Güvenirlik analizi uygulanmıģtır ve verilen yanıtlar; Cinsiyet, YaĢ ve Okunulan Fakülteye göre analiz edilmiģtir Likert Ölçekli Soruya Uygulanan Güvenirlik Analizi Güvenilirlik değeri bir ölçme aracının tekrarlanan ölçümlerde aynı sonucu verme derecesinin göstergesidir. Cronbach s Alpha değeri yorumlanırken; arasında ise çok az güvenilir arasında ise az güvenilir arasında ise orta derecede güvenilir arasında ise yüksek güvenilir arasında ise çok yüksek güvenilirdir. Faktör analizi birbiriyle iliģkili çok sayıda değiģkeni bir araya getirerek az sayıda kavramsal olarak anlamlı ve birbirinden bağımsız faktörler haline getiren çok değiģkenli bir istatistik yöntemidir (Kleinbaum, Kupper, Miller 1998:601). Temel amaç; DeğiĢken sayısını azaltmak (maksimum varyansı açıklayan az sayıda değiģken) DeğiĢkenler arası iliģkilerdeki yapıyı ortaya çıkarmak (değiģkenleri sınıflandırmak)

58 48 Faktör analizi, yapı olarak regresyon analizine çok benzemektedir. Çünkü faktör analizinde de, değiģkenler arasındaki iliģkiler doğrusaldır. Ancak regresyon analizinde olduğu gibi bağımlı değiģken ve bu değiģkenleri açıklamaya çalıģan bağımsız değiģkenler seti mevcut değildir. Ayrıca faktör analizinde, regresyon analizinin tersine, değiģkenler arasında yüksek korelasyon iliģkisi aranır. Veri setinin faktör analizi için uygunluğu; Ho: Korelasyon matrisi birim matristir H1: Korelasyon matrisi birim matris değildir (değiģkenler arasında yüksek korelasyon var) KMO ve Bartlett testi Korelasyon matrisinde değiģkenlerin en azından bir kısmı arasında yüksek oranlı korelasyonlar olduğu olasılığını test eder. ġekil 16: KMO Ve Barlett Test KMO örnekleme uygunluk ölçüsü olup iyi derecede uygunluğun söz konusu olduğunu göstermektedir Bartlett küresellik testine göre korelasyon matrisi kullanılarak faktör analizi yapılabilir. P<0.05

59 Faktör Analizi Faktör analizi birbiriyle iliģkili çok sayıda değiģkeni bir araya getirerek az sayıda kavramsal olarak anlamlı ve birbirinden bağımsız faktörler haline getiren çok değiģkenli bir istatistik yöntemidir (Kleinbaum, Kupper, Miller 1998:601). Temel amaç; DeğiĢken sayısını azaltmak (maksimum varyansı açıklayan az sayıda değiģken) DeğiĢkenler arası iliģkilerdeki yapıyı ortaya çıkarmak (değiģkenleri sınıflandırmak) Faktör analizi, yapı olarak regresyon analizine çok benzemektedir. Çünkü faktör analizinde de, değiģkenler arasındaki iliģkiler doğrusaldır. Ancak regresyon analizinde olduğu gibi bağımlı değiģken ve bu değiģkenleri açıklamaya çalıģan bağımsız değiģkenler seti mevcut değildir. Ayrıca faktör analizinde, regresyon analizinin tersine, değiģkenler arasında yüksek korelasyon iliģkisi aranır Veri Seti Faktör Analizi Ġçin Uygunluğu Veri setinin faktör analizine uygun olup olmadığını belirlemek için öncelikle hipotez kurup KMO testi ve Bartlett küresellik testine göre sonuçları yorumlamak gerekmektedir. Bartlett küresellik testine göre significant değeri (p-value) eğer <0,05 ise H0 hipotezimiz red olup sonucumuz istatistiksel olarak anlamlı olduğundan iģleme devam edilir. Burada hipotezlerimiz: Ho: Korelasyon matrisi birim matristir H1: Korelasyon matrisi birim matris değildir (değiģkenler arasında yüksek korelasyon var)

60 50 KMO ve Bartlett testi Korelasyon matrisinde değiģkenlerin en azından bir kısmı arasında yüksek oranlı korelasyonlar olup olmadığının olasılığını test eder. Buna göre: ġekil 17: Veri Setinin Faktör Analizine Uygunluğu KMO örnekleme uygunluk ölçüsü olup iyi derecede uygunluğun söz konusu olduğunu göstermektedir Bartlett küresellik testine göre korelasyon matrisi kullanılarak faktör analizi yapılabilir. P<0.05 olduğundan sonuç istatistiksel olarak anlamlıdır. Faktör analizi sonucuna göre 36 faktörlük likert tipli soru 7 faktöre indirilerek toplam değiģim açıklanabilir. OluĢturulan faktör yapısı toplam değiģimin % ini açıklamaktadır. Bu sonuç yeterlidir.

61 Bağımsız Örneklem t Testi DEĞERLENDĠRME OLASILIK SONUÇ KARAR lti < t0,05;sd P> 0.05 Önemsiz H0 Kabul lti > t0,05;sd P< 0.05 Önemli H0 Red, H1 Reddedilemez Yüzde 5 lik anlamlılık düzeyi (p<0.05) : Yukarıda ki tablodan görüldüğü gibi, araģtırmacılar genellikle bağımsız değiģkenin bağımlı değiģken üzerindeki etkisinin Ģansa bağlı olarak ortaya çıkma olasılığı %5 den az ise sıfır hipotezini reddeder ve araģtırma hipotezini kabul ederler. Bu durumda araģtırma sonucu istatistiksel acıdan anlamlı kabul edilir. AraĢtırma hipotezleri de bu açıklamaya dayalı olarak test edilmiģtir. Cinsiyete göre sosyal medyayı seyahat planı yapmak amacıyla kullanan sosyal medyayı iletiģim amacıyla kullanan, sosyal medyayı yeni ürün takibi amacıyla kullananlar arasındaki iliģkiyi bağımsız örneklem testi ile inceleyelim. Test sonuçları aģağıdaki gibidir. H0: Cinsiyet ile sosyal medyayı kullanım amacı arasında fark yoktur. H1: Cinsiyet ile sosyal medyayı kullanım amacı arasında fark vardır Bıvarıate (Korelasyon ĠliĢkisi) Korelasyon analizi ile iki farklı değiģken arasındaki iliģkinin yönü ve Ģiddeti hakkında bilgi edinebiliriz. Ancak korelasyon, neden-sonuç iliģkisinin göstergesi değildir. Bu kısımda sosyal medyayı haftalık kullanım süresiyle, ne kadar süredir sosyal medya kullanıldığı değiģkenleri arasındaki iliģki ile ilgili bilgi edinelim

62 52 ġekil 18: Korelasyon İlişkisi ( Haftalık Kullanım Süresine Göre) Pearson Correlation ifadesinin karģısındaki 0,228 değeri r ile ifade edilir ve 1 ile + 1 arasında bir değer alır. Burada iliģkinin yönünü r nin iģareti, derecesini ise katsayının büyüklüğü belirler. Tablodaki 0,228 değeri ise haftada kaç saat sosyal medya kullanıldığı ile ne kadar süredir sosyal medya kullanıldığı arasında pozitif doğrusal bir iliģki olduğunu göstermektedir Tek Yönlü Varyans Analizi Ankete katılan kiģilerin okuduğu bölümlere göre sosyal medyada seyahat acenteleri hakkındaki olumlu yorumlardan etkilenme farklılık gösterir mi göstermez mi? H0: Okunulan bölümle, sosyal medyada seyahat acenteleri hakkındaki olumlu yorumlardan etkilenme arasında fark yoktur. H1: Okunulan bölümle, sosyal medyada seyahat acenteleri hakkındaki olumlu yorumlardan etkilenme arasında fark vardır.

63 53 ġekil 19: Descriptives Tablosu ( Fakülteye Göre) Descriptives tablosunda her bir grupta kaç kiģi bulunduğu, bunların ortalama değerleri ile bunlara ait standart sapma ve standart hata değerleri yer almaktadır. ġekil 20: Anova Tablosu ( Fakülteye Göre ) ANOVA tablosunun Sig. (Anlamlılık) sütunundaki değerin 0,059 olduğu görülmektedir. Söz konusu değer 0,01 den büyük olduğu için, okunulan bölüm ile sosyal medyada seyahat acenteleri hakkındaki olumlu yorumlardan etkilenme iliģkisinin p < 0,05 düzeyinde istatistiksel olarak anlamsız olduğunu söyleyebiliriz Likert Ölçekli Soruların Test Edilmesi Bu bolümde hipotezlerin test edildiği 36 soru anketlerden alınan yanıtlara göre değerlendirilmiģtir. Önem derecesine göre yanıtlanan soruların, doğrudan etik değerlerle iliģkili olduğu anlaģılarak yanlı cevap verilmesinin önlenmesi amacıyla, sorular düzensiz olarak sıralanmıģtır. Bu değerler de değerlendirme sonunda söz konusu 36 kategoride sosyal medyanın turizm pazarlamasındaki rolü üzerine verilen cevapların ortalamaları CROSS TABS ile test edilmiģtir. Elde edilen ortalama cevaplara göre deneklerin hangi ölçeğe ne oranla katılıp katılmadığı ya da kararsız kaldığı belirlenmiģtir.

64 54 AĢağıdaki grafikte turizm sektörünün alt problemlerinin yanıtlarından oluģan kategori yer almaktadır. Ankette AĢağıdaki Değerlerin Sizin Ġçin Önemini Belirtiniz ifadesi ile görüģlerin, aģağıdaki tabloda yer alan numaralandırılma sistemine göre derecelendirilmesi istenmiģtir Kesinlikle katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle katılıyorum 4.4. Anket Sorularına Verilen Cevapların Yorumu Soru 1: Sosyal Medyayı Yorumları Takip Etmek Amacıyla Kullanırım Cinsiyete Göre Analiz; Tablodaki verilere baktığımızda en belirgin farkın katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medyayı yorumları takip etmek amacıyla kullanırım hakkındaki görüģe erkeklerin % 32,4 ü katılırken, bayanlarda bu oran % 43,1 dir. Buradan da anlaģılacağı gibi ankete katılan kiģilerin çoğunluğu sosyal medyayı yorumları takip etmek amacıyla kullanmaktadır.

65 55 Fakülteye Göre Analiz; Tablodaki veriler incelendiğinde sosyal medyayı yorumları takip etmek amacıyla kullanırım ifadesine toplam 506 öğrenciden 194 öğrenci katılıyorum görüģüne sahiptir, en fazla oran bu görüģte yer almaktadır. Fakülteye göre analiz yapıldığında sırasıyla 61 katılımcı fen edebiyat fakültesi, 49 katılımcı iģletme fakültesi, 37 katılımcı sivil havacılık meslek yüksek okulu, 19 katılımcı güzel sanatlar fakültesi ve 12 katılımcı hukuk fakültesi öğrencisidir.

66 56 YaĢa Göre Analiz; Tablodaki veriler incelendiğinde yaģ arasındaki katılımcıların büyük oranda sosyal medyayı yorumları takip etmek amacıyla kullanırım ifadesine katılıyorum görüģüne sahiptir. Katılıyorum görüģüne sahip en fazla oran ise yaģ grubuna sahip katılımcılardır. Sınıfa Göre Analiz; Tablodaki veriler incelendiğinde tüm sınıflardaki katılımcıların büyük oranda sosyal medyayı yorumları takip etmek amacıyla kullanırım ifadesine katılıyorum görüģüne sahiptir. Katılıyorum görüģüne sahip en fazla oran ise ikinci sınıf öğrencisi olan katılımcılardır.

67 57 Sosyal medyayı yorumları takip etmek amacıyla kullanırım ifadesine tüm yaģ ve cinsiyet grubundan, tüm fakülte ve sınıf öğrencileri büyük oranda katılıyorum görüģüne sahiptir. Analiz sonucuna göre sosyal medyada yapılan yorumların etkisinin önemini anlamaktayız. Soru 2: Sosyal Medyayı Oyun Oynamak Amacıyla Kullanırım Cinsiyete Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın kesinlikle katılmıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medyayı oyun oynamak amacıyla kullanırım hakkındaki görüģe erkeklerin % 24,4 ü kesinlikle katılmıyorken, bayanlarda bu oran % 34,5 tir.yapılan analizden çıkarılan sonuç: denekler sosyal medyayı oyun oynamak amacıyla kullanmamaktadır.

68 58 Fakülteye Göre Analiz; Tablodaki veriler incelendiğinde sosyal medyayı oyun oynamak amacıyla kullanırım ifadesine; iģletme fakültesi en yüksek oranla katılıyorum, fen edebiyat fakültesi en yüksek oranla katılıyorum, hukuk fakültesi, en yüksek oranla katılıyorum mühendislik fakültesi en yüksek oranla kararsızım, sivil havacılık meslek yüksek okulu öğrencileri en yüksek oranla katılıyorum, güzel sanatlar fakültesi en yüksek oranla kesinlikle katılıyorum görüģüne sahiptir.

69 59 YaĢa Göre Analiz; Tablodaki veriler incelendiğinde yaģ arası katılımcılar çoğunlukla kesinlikle katılmıyorum, yaģ arası katılımcılar kesinlikle katılmıyorum ve yaģ arası katılımcılar kararsızım ve katılmıyorum cevabını yüksek oranda mantıklı bulmuģtur. Sınıfa Göre Analiz; Tablodaki veriler incelendiğinde hazırlık sınıfı öğrencileri çoğunlukla kararsızım, birinci sınıf öğrencileri katılmıyorum, ikinci sınıf öğrencileri kesinlikle katılmıyorum, üçüncü sınıf öğrencileri kesinlikle katılmıyorum ve dördüncü sınıf öğrencileri kesinlikle katılmıyorum görüģüne sahiptir.

70 60 Tüm analiz sonucunda sosyal medyayı oyun oynamak amacıyla kullanırım ifadesine anket çalıģmasına katılan öğrencilerin büyük kısmı katılmıyorum görüģüne sahiptir. Bu durum gösteriyor ki sosyal medyayı kullanan gençlerin büyük kısmı oyun oynamak için sosyal medyayı kullanmamaktadır. Soru 3: Sosyal Medyayı Seyahat Planı Yapmak Amacıyla Kullanırım Cinsiyete Göre Analiz; Tablodaki verilere baktığımızda en belirgin farkın katılmıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medyayı seyahat planı yapmak amacıyla kullanırım hakkındaki görüģe erkeklerin % 26,7 si katılmıyorken, bayanlarda bu oran %22,1 dir. Bu durumda sosyal medya seyahat planı yapmak için kullanılmamaktadır.

71 61 Fakülteye Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda sosyal medyayı seyahat planı yapmak amacıyla kullanırım ifadesine; iģletme fakültesi en yüksek oranla katılıyorum, fen edebiyat fakültesi en yüksek oranla katılıyorum, hukuk fakültesi, en yüksek oranla katılıyorum mühendislik fakültesi en yüksek oranla kararsızım, sivil havacılık meslek yüksek okulu öğrencileri en yüksek oranla katılıyorum, güzel sanatlar fakültesi en yüksek oranla kesinlikle katılıyorum görüģüne sahiptir.

72 62 YaĢa Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda sosyal medyayı seyahat planı yapmak amacıyla kullanırım ifadesine; yaģ arası katılımcılar çoğunlukla katılıyorum, yaģ arası katılımcılar katılmıyorum ve yaģ arası katılımcılar kararsızım cevabını yüksek oranda mantıklı bulmuģtur. Sınıfa Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda hazırlık sınıfı öğrencileri çoğunlukla katılıyorum, birinci sınıf öğrencileri katılmıyorum, ikinci sınıf öğrencileri katılıyorum, üçüncü sınıf öğrencileri kararsızım ve dördüncü sınıf öğrencileri kesinlikle katılmıyorum görüģüne sahiptir.

73 63 Tüm analiz incelendiğinde sosyal medyayı seyahat planı yapmak amacıyla kullanırım ifadesine katılımcıların büyük bölümü katılmamaktadır. Bu durum sosyal medyanın seyahat planı tercihinde rolü olmadığını göstermektedir. Soru 4: Sosyal Medyayı Yeni Ürün Takibi Amacıyla Kullanırım Cinsiyete Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medyayı yeni ürün takibi yapmak amacıyla kullanırım hakkındaki görüģe erkeklerin %23,6 sı katılıyorken, bayanlarda bu oran %37 dir. Katılımcıların verdikleri cevaplara göre yapılan analiz sonucu sosyal medya yeni ürün takibi amacıyla kullanılmaktadır.

74 64 Fakülteye Göre Analiz; Tablodaki veriler incelendiğinde sosyal medyayı yeni ürün takibi amacıyla kullanırım ifadesine; iģletme fakültesi ve fen edebiyat fakültesi katılıyorum, hukuk fakültesi ve mühendislik fakültesi en yüksek oranla kararsızım, sivil havacılık meslek yüksek okulu öğrencileri en yüksek oranla katılıyorum, güzel sanatlar fakültesi en yüksek oranla katılmıyorum görüģüne sahiptir.

75 65 YaĢa Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda sosyal medyayı yeni ürün takibi amacıyla kullanırım ifadesine; yaģ arası katılımcılar çoğunlukla katılıyorum, yaģ arası katılımcılar katılıyorum ve yaģ arası katılımcılar katılıyorum cevabını yüksek oranda mantıklı bulmuģtur. Sınıfa Göre Analiz; Hazırlık öğrencileri kararsız kalmıģtır aynı oranda da katılıyorum cevabı verilmiģtir, birinci, ikinci üçüncü ve dördüncü sınıf öğrencileri ise soruya olumlu cevap vererek katıldığını belirtmiģtir.

76 66 Soru 5: Sosyal Medyayı Kampanya Takibi Amacıyla Kullanırım Cinsiyete Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medyayı kampanya takibi yapmak amacıyla kullanırım hakkındaki görüģe erkeklerin %20 sı katılıyorken, bayanlarda bu oran %30,6 dır. Analiz sonucuna göre sosyal medya kampanya takibi yapılmak amacıyla kullanılmaktadır.

77 67 Fakülteye Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda sosyal medyayı kampanya takibi amacıyla kullanırım ifadesine; iģletme fakültesi en yüksek oranla katılıyorum ve kararsızım fen edebiyat fakültesi en yüksek oranla katılıyorum, hukuk fakültesi, en yüksek oranla kararsızım, mühendislik fakültesi en yüksek oranla kararsızım, sivil havacılık meslek yüksek okulu öğrencileri en yüksek oranla katılıyorum, güzel sanatlar fakültesi en yüksek oranla kesinlikle katılıyorum görüģüne sahiptir.

78 68 YaĢa Göre Analiz; yaģ arası katılıyorum, yaģ arası katılıyorum,24-28 yaģ arası kesinlikle katılmıyorum ve diğer grubu katılıyorum cevabını vermiģtir. Sınıfa Göre Analiz; Üçüncü sınıf öğrencileri dıģındaki tüm sınıf grupları bu soruya olumlu cevap vererek katılmıģtır.

79 69 Tüm analiz incelendiğinde; sosyal medyayı kampanya takibi amacıyla kullanırım ifadesine çoğunluk olumlu yanıt vermiģtir. Bu durum kampanya takibi açısından sosyal medyanın önemini vurgular ve turizm iģletmelerinin pazarlama kampanyalarının sosyal medya üzerinde gerçekleģmesinin hızlı, kolay ve ekonomik olarak avantaj sağlayacağının göstergesidir. Soru 6: Sosyal Medyayı Fotoğraf, Video ve Deneyim Paylaşımı Amacıyla Kullanırım Cinsiyete Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın kesinlikle katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medyayı fotoğraf, video ve deneyim paylaģımı yapmak amacıyla kullanırım hakkındaki görüģe erkeklerin %28,4 ü katılıyorken, bayanlarda bu oran %38,1 dir.

80 70 Fakülteye Göre Analiz; Okunulan fakülte olarak analizde tüm fakülte öğrencileri sosyal medyayı fotoğraf, video ve deneyim paylaģımı amacıyla kullanırım yargısına katılmakta ya da kesinlikle katılmaktadır. YaĢa Göre Analiz; yaģ arası kesinlikle katılıyorum, yaģ arası kesinlikle katılıyorum, yaģ arası katılıyorum ve diğer grupta katılıyorum cevabını vermiģtir.

81 71 Sınıfa Göre Analiz; Grafik analizine göre tüm sınıf grupları soruya katılıyorum veya kesinlikle katılıyorum cevabını vermiģtir. Tüm analiz incelendiğinde sosyal medyayı fotoğraf, video ve deneyim paylaģımı amacıyla kullanırım yargısına genellikle olumlu geri dönüģ alınmıģtır. Bu durumda sosyal medya kullanıcıları deneyimlerini fotoğraf ve video paylaģarak gerçekleģtirmektedir. Bu durum turizm sektörü açısından olumlu ve olumsuz olarak değerlendirilebilir.

82 72 Soru 7: Sosyal Medyayı İletişim Amacıyla Kullanırım Cinsiyete Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın kesinlikle katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden Sosyal Medyayı ĠletiĢim Amacıyla Kullanırım Hakkındaki görüģe erkeklerin %33,8 i katılıyorken, bayanlarda bu oran %34,5 tir. Fakülteye Göre Analiz;

83 73 Grafik analizine göre sosyal medyayı iletiģim amacıyla kullanırım hakkındaki görüģe tüm fakülte grupları katılıyorum veya kesinlikle katılıyorum cevabını vermiģtir. YaĢa Göre Analiz; Grafik analizine göre sosyal medyayı iletiģim amacıyla kullanırım hakkındaki görüģe tüm yaģ grupları katılıyorum veya kesinlikle katılıyorum cevabını vermiģtir. Sınıfa Göre Analiz; Grafik analizine göre sosyal medyayı iletiģim amacıyla kullanırım hakkındaki görüģe tüm sınıf grupları katılıyorum veya kesinlikle katılıyorum cevabını vermiģtir.

84 74 Tüm analiz incelendiğinde sosyal medyayı iletiģim amacıyla kullanırım yargısına genellikle olumlu geri dönüģ alınmıģtır. Bu durumda sosyal medya kullanıcıları çoğunlukla sosyal medyayı iletiģim amacıyla kullanmaktadır. Soru 8: Sosyal Medya Adresime Seyahat Acentelerini Eklerim Cinsiyete Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın kesinlikle katılmıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya adresime seyahat acentelerini eklerim hakkındaki görüģe erkeklerin %28,9 u katılmıyorken, bayanlarda bu oran %31,7 dir.

85 75 Fakülteye Göre Analiz; Tüm fakültelerin bu soruya cevabı yüksek oranla kesinlikle katılmıyorum ve katılmıyorum olmuģtur. YaĢa Göre Analiz; yaģ arası kesinlikle katılmıyorum, yaģ arası kesinlikle katılmıyorum, yaģ arası kesinlikle katılmıyorum ve diğer grubu kararsızım cevabını vermiģtir.

86 76 Sınıfa Göre Analiz; Grafik analizine göre tüm sınıf grupları soruya katılmıyorum veya kesinlikle katılmıyorum cevabını vermiģtir. Tüm analiz incelendiğinde sosyal medya adresime seyahat acentelerini eklerim yargısına genellikle olumsuz geri dönüģ alınmıģtır. Bu durumda sosyal medya kullanıcıları çoğunlukla sosyal medya adresleri üzerinden seyahat acentelerini takip etmemektedir. Turizm sektörü açısından bu durum en ufak bir olumsuz veya olumlu yorumun kullanıcıları ne kadar etkileyebileceğini varsayabiliriz. Acentelerin bu durumda reklam ve pazarlama kampanyaları yaparak sosyal medya adreslerinin takibini kolaylaģtırmalıdır.

87 77 Soru 9: Sosyal Medya Adresime Yiyecek-İçecek İşletmelerini Eklerim Cinsiyete Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın kesinlikle katılmıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya adresime yiyecek-içecek iģletmelerini eklerim hakkındaki görüģe erkeklerin %26,7 si katılmıyorken, bayanlarda bu oran %27,8 dir. Yani yiyecek içecek iģletmeleri sosyal medya adresine eklenmektedir. Fakülteye Göre Analiz

88 78 Tüm fakültelerin sosyal medya adresime yiyecek-içecek iģletmelerini eklerim yargısına görüģü yüksek oranla kesinlikle katılmıyorum ve katılmıyorum olmuģtur. YaĢa Göre Analiz; yaģ arası kesinlikle katılmıyorum, yaģ kesinlikle katılmıyorum, yaģ arası katılmıyorum ve diğer grubu kararsızım cevabını vermiģtir. Sınıfa Göre Analiz Dördüncü sınıf öğrencileri haricinde soruya katılmıyorum ya da kesinlikle katılmıyorum cevabını verilirken, dördüncü sınıf öğrencileri katılıyorum cevabını vermiģtir.

89 79 Tüm analiz incelendiğinde sosyal medya adresime yiyecek-içecek iģletmelerini eklerim yargısına genellikle olumsuz geri dönüģ alınmıģtır. Bu durumda acenteler ile aynı sonuca varmaktadır. Sosyal medya üzerinden reklam ve pazarlama kampanyaları düzenlenmelidir. Soru 10: Sosyal Medya Adresime Konaklama İşletmelerini Eklerim Cinsiyete Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın kesinlikle katılmıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya adresime konaklama iģletmelerini eklerim hakkındaki görüģ için erkeklerin %23,6 sı katılmıyorken, bayanlarda bu oran %27,4 tür.

90 80 Fakülteye Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda sosyal medya adresime konaklama iģletmelerini eklerim ifadesine; fakülteler katılıyorum ve katılmıyorum olarak farklı yorumlar yapmıģlardır.

91 81 YaĢa Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda sosyal medya adresime konaklama iģletmelerini eklerim ifadesine yaģ grubu katılıyorum, yaģ grubu kesinlikle katılmıyorum, yaģ grubu kararsızım ve diğer grubu kararsızım cevabını vermiģtir. Sınıfa Göre Analiz; Sosyal medya adresime konaklama iģletmelerini eklerim ifadesine hazırlık ve ikinci sınıf grubu katılıyorum, birinci sınıf, üçüncü sınıf ve dördüncü sınıf grubu kesinlikle katılmıyorum cevabını vermiģtir.

92 82 Tüm analiz sonucuna göre genellikle olumsuz geri dönüģ alınmıģtır. Bu durumda kullanıcılar sosyal medya adreslerinde turizm iģletmelerini takip etmemektedir. Soru 11: Sosyal Medya Adresime Ulaşım İşletmelerini Eklerim Cinsiyete Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın kesinlikle katılmıyorum Kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya adresime ulaģım iģletmelerini eklerim hakkındaki görüģe erkeklerin %23,1 i katılmıyorken, bayanlarda bu oran %30,2 dir.

93 83 Fakülteye Göre Analiz; Tablodaki veriler doğrultusunda tüm fakülte grupları katılmıyorum ve kararsızım görüģüne sahiptir. YaĢa Göre Analiz; yaģ grubu kesinlikle katılmıyorum yaģ kesinlikle katılmıyorum yaģ arası kesinlikle katılıyorum ve diğer grubu kararsızım cevabını vermiģtir.

94 84 Sınıfa Göre Analiz; Sosyal medya adresime ulaģım iģletmelerini eklerim ifadesine çoğunlukla kesinlikle katılmıyorum ve katılmıyorum cevabı verilmiģtir. Sosyal medya adresime ulaģım iģletmelerini eklerim ifadesi de çoğunlukla olumsuz olarak değerlendirilmiģtir Soru 12: Sosyal Medya Adresime Eğlence İşletmelerini Eklerim Cinsiyete Göre Analiz;

95 85 Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya adresime eğlence iģletmelerini eklerim hakkındaki görüģe erkeklerin %26,7 si katılıyorken, bayanlarda bu oran %28,8 dir. Fakülteye Göre Analiz; Fakülteye göre analize bakıldığında olumlu ifadelerin fazla olduğunu görebilmekteyiz. YaĢa Göre Analiz; yaģ grubu kesinlikle katılıyorum yaģ grubu katılıyorum yaģ grubu kesinlikle katılmıyorum ve diğer grubu kararsızım görüģüne sahiptir.

96 86 Sınıfa Göre Analiz; Hazırlık, 1. ve 2. ve 4. sınıflar katılıyorum ve 3. sınıf öğrencileri kesinlikle katılmıyorum cevabını vermiģtir. Sosyal medya kullanıcıları acente, konaklama ve ulaģım iģletmelerinden daha çok eğlence iģletmelerinin sayfalarının takip edildiğini görmekteyiz.

97 87 Soru 13: Sosyal Medyada Tatil Destinasyonları Hakkındaki Olumlu Yorumlardan Etkilenirim Cinsiyete Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da tatil destinasyonları hakkındaki olumlu yorumlardan etkilenirim hakkındaki görüģe erkeklerin %23,6 sı katılıyorken, bayanlarda bu oran %35,9 dur.

98 88 Fakülteye Göre Analiz; Sosyal medyada tatil destinasyonları hakkındaki olumlu yorumlardan etkilenirim ifadesine iģletme fakültesi ve, fen edebiyat fakültesi en yüksek oranla katılıyorum, hukuk fakültesi, ve, mühendislik fakültesi en yüksek oranla kesinlikle katılmıyorum, sivil havacılık meslek yüksek okulu öğrencileri en yüksek oranla katılıyorum, güzel sanatlar fakültesi en yüksek oranla katılmıyorum görüģüne sahiptir.

99 89 YaĢa Göre Analiz; yaģ grubu katılmıyorum yaģ grubu katılıyorum yaģ grubu ve diğer grubu kesinlikle katılmıyorum görüģüne sahiptir. Sınıfa Göre Analiz; Hazırlık kararsız kalırken 1. Sınıf katılmıyorum 2. Sınıf katılıyorum üçüncü sınıf katılıyorum ve 4. Sınıf katılıyorum cevabını vermiģtir.

100 90 Sosyal medya kullanıcıları çoğunlukla sosyal medyada tatil destinasyonları hakkındaki olumlu yorumlardan etkilenirim ifadesine olumlu görüģ sergileyerek sosyal medya yorumlarının turizm sektörüne etkisinin göstergesi olmaktadır. Soru 14: Sosyal Medyada Tatil Destinasyonları Hakkındaki Olumsuz Yorumlardan Etkilenirim Cinsiyete Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da tatil destinasyonları hakkındaki olumsuz yorumlardan etkilenirim hakkındaki görüģe erkeklerin %26,2 si katılıyorken, bayanlarda bu oran %40,6 dır.

101 91 Fakülteye Göre Analiz; Hukuk fakültesi ve güzel sanatlar fakültesi öğrencileri hariç tüm fakülteler olumlu olarak görüģ sergilemiģlerdir.

102 92 YaĢa Göre Analiz; Tüm yaģ grubundaki öğrenciler katılıyorum ve kesinlikle katılıyorum olarak olumlu görüģ sergilemiģlerdir. Sınıfa Göre Analiz; Hazırlık sınıfı öğrencileri kararsızım görüģüne sahip diğer sınıf öğrenci grupları ise katılıyorum görüģüne sahiptir.

103 93 Sosyal medya kullanıcıları sosyal medyada tatil destinasyonları hakkındaki olumsuz yorumlardan etkilenirim ifadesine olumlu görüģ sergilemiģtir. Bu durumda turizm iģletmeleri hakkındaki yorumlardan büyük ölçüde etkilenildiği sonucuna varılmaktadır. Soru 15: Sosyal Medyada Tatil Destinasyonları Hakkındaki Olumlu Deneyimlerimi Paylaşırım Cinsiyete Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılmıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da tatil destinasyonları hakkındaki olumlu deneyimlerimi paylaģırım hakkındaki görüģe erkeklerin %20 si katılmıyorken, bayanlarda bu oran %26 dır.

104 94 Fakülteye Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda sosyal medyada tatil destinasyonları hakkındaki olumsuz yorumlardan etkilenirim ifadesine; iģletme fakültesi en yüksek oranla kararsızım, fen edebiyat fakültesi en yüksek oranla katılmıyorum, hukuk fakültesi, en yüksek oranla kesinlikle katılmıyorum, mühendislik fakültesi en yüksek oranla kararsızım, sivil havacılık meslek yüksek okulu öğrencileri en yüksek oranla katılıyorum, güzel sanatlar fakültesi en yüksek oranla kesinlikle katılmıyorum görüģüne sahiptir.

105 95 YaĢa Göre Analiz; yaģ grubu kesinlikle katılmıyorum yaģ grubu katılıyorum, yaģ grubu ve diğer grubu kesinlikle katılmıyorum görüģüne sahiptir. Sınıfa Göre Analiz; Hazırlık sınıfı öğrencileri eģit oranla üç farklı cevap verirken, 1. Sınıf öğrencileri kesinlikle katılmadığını, ikinci sınıflar kararsız kaldığını üçüncü sınıflar katılmıyorum ve dördüncü sınıf öğrencileri katılıyorum cevabını vermiģtir.

106 96 Tüm analiz incelendiğinde Sosyal medya kullanıcıları Sosyal Medyada Tatil Destinasyonları Hakkındaki Olumlu Deneyimlerimi PaylaĢırım ifadesine olumsuz görüģ sergilemiģlerdir. Soru 16: Sosyal Medyada Tatil Destinasyonları Hakkındaki Olumsuz Deneyimlerimi Paylaşırım Cinsiyete Göre Analiz; Verilerin incelenmesinin ardından sonucun eģit oranda katılmıyorum ve katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da tatil destinasyonları hakkındaki olumsuz deneyimlerimi paylaģırım hakkındaki görüģe erkeklerin %19,1 i katılmıyorken, bayanlarda bu oran %26 dır. Katılımcılar sosyal medyada tatil destinasyonları hakkındaki olumsuz deneyimleri paylaģmaktan yana değildir.

107 97 Fakülteye Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda sosyal medyada tatil destinasyonları hakkındaki olumsuz deneyimlerimi paylaģırım ifadesine; iģletme fakültesi en yüksek oranla katılıyorum, fen edebiyat fakültesi en yüksek oranla katılmıyorum, hukuk fakültesi, en yüksek oranla kesinlikle katılmıyorum, mühendislik fakültesi en yüksek oranla katılıyorum, sivil havacılık meslek yüksekokulu öğrencileri en yüksek oranla katılıyorum, güzel sanatlar fakültesi en yüksek oranla katılmıyorum ve kesinlikle katılmıyorum görüģüne sahiptir.

108 98 YaĢa Göre Analiz yaģ grubu öğrencileri kesinlikle katılıyorum, yaģ grubu öğrencileri katılıyorum yaģ grubu öğrencileri kesinlikle katılmıyorum ve diğer grubundaki 28 yaģ üstü öğrenciler kesinlikle katılıyorum cevabını vermiģtir. Sınıfa Göre Analiz; Hazırlık, birinci sınıf öğrenci grupları kesinlikle katılıyorum ve katılıyorum cevabını vermiģtir. Ġkinci sınıf katılmıyorum 3. Ve 4. Sınıflar ise eģit oranla katılmıyorum ve katılıyorum görüģüne sahiptir.

109 99 Sosyal medyada tatil destinasyonları hakkındaki olumsuz deneyimlerimi paylaģırım görüģüne yüksek oranla olumlu görüģ sergilemiģlerdir. Bu durum sosyal medya kulacılarının olumlu deneyimlerinden daha çok olumsuz deneyimlerini paylaģmaktadır. Soru 17: Sosyal Medyada Seyahat Acenteleri Hakkındaki Olumlu Yorumlardan Etkilenirim Cinsiyete Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da seyahat acenteleri hakkındaki olumlu yorumlardan etkilenirim hakkındaki görüģe erkeklerin %28,9 u katılıyorken, bayanlarda bu oran %41,3 tür.

110 100 Fakülteye Göre Analiz; ĠĢletme fakültesi, fen edebiyat fakültesi, mühendislik fakültesi ve güzel sanatlar fakültesi katılıyorum görüģüne sahipken, hukuk fakültesi kesinlikle katılmıyorum, sivil havacılık meslek yüksek okulu eģit oranla katılmıyorum ve katılıyorum cevabını vermiģtir.

111 101 YaĢa Göre Analiz; yaģ grubu öğrencileri katılıyorum, yaģ grubu öğrencileri katılıyorum yaģ grubu öğrencileri katılmıyorum ve diğer grubundaki 28 yaģ üstü öğrenciler kesinlikle katılıyorum cevabını vermiģtir. Sınıfa Göre Analiz; Hazırlık sınıfı öğrencileri katılmıyorum, birinci sınıf, ikinci sınıf üçüncü sınıf ve dördüncü sınıf öğrenci grupları yüksek oranla katılıyorum cevabını vermiģtir.

112 102 Tüm analiz sonucunda sosyal medyada seyahat acenteleri hakkındaki olumlu yorumlardan etkilenirim görüģüne yüksek oranda olumlu yorumlanma yapılmıģtır. Soru 18: Sosyal Medyada Seyahat Acenteleri Hakkındaki Olumsuz Yorumlardan Etkilenirim Cinsiyete Göre Analiz; Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da seyahat acenteleri hakkındaki olumsuz yorumlardan etkilenirim hakkındaki görüģe erkeklerin %27,6 sı katılıyorken, bayanlarda bu oran %37,7 dir.

113 103 Fakülteye Göre Analiz; Tablodaki veriler incelendiğinde sosyal medyayı yeni ürün takibi amacıyla kullanırım ifadesine; iģletme fakültesi en yüksek oranla katılıyorum, fen edebiyat fakültesi en yüksek oranla katılıyorum, hukuk fakültesi, en yüksek oranla katılıyorum, mühendislik fakültesi en yüksek oranla katılıyorum, sivil havacılık meslek yüksek okulu öğrencileri en yüksek oranla katılıyorum, güzel sanatlar fakültesi en yüksek oranla kararsızım görüģüne sahiptir.

114 104 YaĢa Göre Analiz; yaģ grubu öğrencileri katılıyorum, yaģ grubu öğrencileri katılıyorum yaģ grubu öğrencileri katılıyorum ve diğer grubundaki 28 yaģ üstü öğrenciler kesinlikle katılıyorum cevabını vermiģtir. Sınıfa Göre Analiz Hazırlık sınıfı öğrencileri katılıyorum ve katılmıyorum görüģüne aynı oranda, birinci sınıf, ikinci sınıf üçüncü sınıf ve dördüncü sınıf öğrenci grupları yüksek oranla katılıyorum cevabını vermiģtir.

115 105 Sosyal medyada seyahat acenteleri hakkındaki olumsuz yorumlardan etkilenirim görüģüne çoğunlukla tüm öğrenciler olumlu görüģler sergilemektedir. Bu durum sosyal medyadaki yorumların kullanıcılar üzerinde etkili olduğunu göstermektedir. Soru 19: Sosyal Medyada Seyahat Acenteleri Hakkındaki Olumlu Deneyimlerimi Paylaşırım Cinsiyete Göre Analiz Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın kararsızım kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da seyahat acenteleri hakkındaki olumlu deneyimlerimi paylaģırım hakkındaki görüģe erkeklerin %24 ü kararsızken, bayanlarda bu oran %24,2 dir.

116 106 Fakülteye Göre Analiz ĠĢletme fakültesi katılıyorum, fen edebiyat fakültesi katılmıyorum hukuk fakültesi kesinlikle katılmıyorum, mühendislik fakültesi kesinlikle katılıyorum, güzel sanatlar fakültesi aynı oranda katılmıyorum ve karasızım görüģüne sahipken, sivil havacılık meslek yüksek okulu eģit oranla karasızım görüģüne sahiptir. YaĢa Göre Analiz

117 yaģ grubu öğrencileri kararsızım, yaģ grubu öğrencileri katılmıyorum yaģ grubu öğrencileri kararsızım ve diğer grubundaki 28 yaģ üstü öğrenciler kesinlikle katılıyorum cevabını vermiģtir. Sınıfa Göre Analiz Hazırlık sınıfı öğrencileri katılıyorum ve katılmıyorum görüģüne aynı oranda, birinci sınıf ve ikinci sınıf öğrencileri kararsızım üçüncü sınıf ve dördüncü sınıf öğrenci grupları yüksek oranla katılıyorum cevabını vermiģtir. Sosyal medyada seyahat acenteleri hakkındaki olumlu deneyimlerimi paylaģırım ifadesine katılımcılar tarafından karasız geri dönüģ alınmıģtır. Bu durumda kullanıcılar olumlu yorumlarını sosyal medya üzerinde paylaģmak konusunda kararsızdır.

118 108 Soru 20: Sosyal Medyada Seyahat Acenteleri Hakkındaki Olumsuz Deneyimlerimi Paylaşırım Cinsiyete Göre Analiz Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılmıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da seyahat acenteleri hakkındaki olumsuz deneyimlerimi paylaģırım hakkındaki görüģe erkeklerin %24 ü katılmıyorken, bayanlarda bu oran %28,5 tir.

119 109 Fakülteye Göre Analiz ĠĢletme fakültesi, fen edebiyat fakültesi, mühendislik fakültesi ve güzel sanatlar fakültesi katılmıyorum görüģüne sahipken, hukuk fakültesi kararsızım ve katılmıyorum görüģüne aynı randa sahipken, sivil havacılık meslek yüksek okulu eģit oranla katılmıyorum görüģüne sahiptir. YaĢa Göre Analiz yaģ grubu öğrencileri katılmıyorum, yaģ grubu öğrencileri katılmıyorum yaģ grubu öğrencileri kesinlikle katılmıyorum ve diğer grubundaki 28 yaģ üstü öğrenciler kesinlikle katılıyorum cevabını vermiģtir.

120 110 Sınıfa Göre Analiz Hazırlık sınıfı öğrencileri katılıyorum, birinci sınıf, ikinci sınıf üçüncü sınıf ve dördüncü sınıf öğrenci grupları yüksek oranla katılmıyorum cevabını vermiģtir. Sosyal medyada seyahat acenteleri hakkındaki olumsuz deneyimlerimi paylaģırım ifadesine yüksek oranda olumsuz yanıt verilmiģtir. Bu durumda seyahat acentelerinin olumsuz yorumlarının paylaģımının fazla olmadığını görebiliriz.

121 111 Soru 21: Sosyal Medyada Konaklama İşletmeleri Hakkındaki Olumlu Yorumlardan Etkilenirim Cinsiyete Göre Analiz Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da konaklama iģletmeleri hakkındaki olumlu yorumlardan etkilenirim hakkındaki görüģe erkeklerin %23,1 i katılıyorken, bayanlarda bu oran %39,5 dir.

122 112 Fakülteye Göre Analiz ĠĢletme fakültesi, fen edebiyat fakültesi, hukuk fakültesi, mühendislik fakültesi ve güzel sanatlar fakültesi katılıyorum görüģüne sahipken, sivil havacılık meslek yüksek okulu eģit oranla katılıyorum ve kararsızım cevabını vermiģtir. YaĢa Göre Analiz yaģ grubu öğrencileri katılıyorum, yaģ grubu öğrencileri katılıyorum yaģ grubu öğrencileri katılıyorum ve diğer grubundaki 28 yaģ üstü öğrenciler kesinlikle katılıyorum cevabını vermiģtir.

123 113 Sınıfa Göre Analiz Hazırlık sınıfı, birinci sınıf ve ikinci sınıf üçüncü sınıf ve dördüncü sınıf öğrenci grupları yüksek oranla katılıyorum cevabını vermiģtir. Sosyal medyada konaklama iģletmeleri hakkındaki olumlu yorumlardan etkilenirim ifadesine yüksek oranla olumlu geri dönüģ alınmıģtır. Bu durum seyahat acentelerine nazaran konaklama iģletmeleri hakkındaki olumlu yorumların paylaģımının yapıldığını göstermektedir.

124 114 Soru 22: Sosyal Medyada Konaklama İşletmeleri Hakkındaki Olumsuz Yorumlardan Etkilenirim Cinsiyete Göre Analiz Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da konaklama iģletmeleri hakkındaki olumsuz yorumlardan etkilenirim hakkındaki görüģe erkeklerin %25,8 i katılıyorken, bayanlarda bu oran %38,1 dir. Fakülteye Göre Analiz

125 115 ĠĢletme fakültesi ve fen edebiyat fakültesi katılıyorum görüģüne, hukuk fakültesi katılmıyorum ve karasızım görüģüne eģit oranda, mühendislik fakültesi ve sivil havacılık meslek yüksek okulu katılıyorum görüģüne, güzel sanatlar fakültesi ise kararsızım görüģüne sahiptir. YaĢa Göre Analiz yaģ grubu öğrencileri katılıyorum, yaģ grubu öğrencileri katılıyorum yaģ grubu öğrencileri katılıyorum ve diğer grubundaki 28 yaģ üstü öğrenciler kesinlikle katılıyorum cevabını vermiģtir. Sınıfa Göre Analiz Tüm sınıf öğrencileri katılıyorum görüģüne sahiptir.

126 116 Sosyal medyada konaklama iģletmeleri hakkındaki olumsuz yorumlardan etkilenirim görüģüne olumlu yorumlardan etkilenirim görüģüne benzer olarak olumlu görüģ sergilenmiģtir. Soru 23: Sosyal Medyada Konaklama İşletmeleri Hakkındaki Olumlu Deneyimlerimi Paylaşırım Cinsiyete Göre Analiz Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da konaklama iģletmeleri hakkındaki olumlu deneyimlerimi paylaģırım hakkındaki görüģe erkeklerin %23,1 i katılıyorken, bayanlarda bu oran %23,5 tir.

127 117 Fakülteye Göre Analiz ĠĢletme fakültesi kararsızım, fen edebiyat fakültesi katılmıyorum, hukuk fakültesi kesinlikle katılmıyorum, mühendislik fakültesi kesinlikle katılmıyorum ve güzel sanatlar fakültesi katılıyorum görüģüne sahipken, sivil havacılık meslek yüksek okulu eģit oranla katılıyorum cevabını vermiģtir.

128 118 YaĢa Göre Analiz yaģ grubu öğrencileri katılıyorum, yaģ grubu öğrencileri kararsızım yaģ grubu öğrencileri kesinlikle katılmıyorum ve diğer grubundaki 28 yaģ üstü öğrenciler kesinlikle katılıyorum cevabını vermiģtir. Sınıfa Göre Analiz Hazırlık, ikinci, üçüncü ve dördüncü sınıf öğrencileri soruya olumlu cevap verirken birinci sınıf öğrencileri kararsız kalmıģtır.

129 119 Sosyal medyada konaklama iģletmeleri hakkındaki olumlu deneyimlerimi paylaģırım görüģüne yüksek oranda olumlu dönüģ alınmıģtır. Soru 24: Sosyal Medyada Konaklama İşletmeleri Hakkındaki Olumsuz Deneyimlerimi Paylaşırım Cinsiyete Göre Analiz Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılmıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da konaklama iģletmeleri hakkındaki olumsuz deneyimlerimi paylaģırım hakkındaki görüģe erkeklerin %21,8 i katılmıyorken, bayanlarda bu oran %24,6 dır.

130 120 Fakülteye Göre Analiz ĠĢletme fakültesi kararsızım, fen edebiyat fakültesi katılmıyorum, hukuk fakültesi kesinlikle katılmıyorum, mühendislik fakültesi kesinlikle katılmıyorum ve güzel sanatlar fakültesi katılıyorum görüģüne sahipken, sivil havacılık meslek yüksek okulu eģit oranla katılıyorum cevabını vermiģtir. YaĢa Göre Analiz yaģ grubu öğrencileri kesinlikle katılmıyorum, yaģ grubu öğrencileri katılmıyorum, yaģ grubu öğrencileri katılmıyorum ve diğer grubundaki 28 yaģ üstü öğrenciler kesinlikle katılıyorum cevabını vermiģtir.

131 121 Sınıfa Göre Analiz Dördüncü sınıf öğrenci grubu hariç diğer tüm sınıflar soruya katılmıyorum ya da kesinlikle katılmıyorum cevabını verirken dördüncü sınıf öğrencileri katılıyorum cevabını vermiģtir. Sosyal medyada konaklama iģletmeleri hakkındaki olumsuz deneyimlerimi paylaģırım görüģüne olumsuz görüģ sergilenmiģtir. Soru 25: Sosyal Medyada Yiyecek-İçecek İşletmeleri Hakkındaki Olumlu Yorumlardan Etkilenirim Cinsiyete Göre Analiz

132 122 Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da yiyecek-içecek iģletmeleri hakkındaki olumlu yorumlardan etkilenirim hakkındaki görüģe erkeklerin %24 ü katılıyorken, bayanlarda bu oran %37,7dir. Fakülteye Göre Analiz ĠĢletme fakültesi öğrenci grubu katılıyorum, fen edebiyat fakültesi öğrenci grubu katılıyorum, hukuk fakültesi öğrenci grubu kesinlikle katılmıyorum, mühendislik fakültesi öğrenci grubu katılmıyorum, güzel sanatlar fakültesi ve sivil havacılık meslek yüksek okulu öğrenci grubu katılıyorum cevabını vermiģtir.

133 123 YaĢa Göre Analiz yaģ arası katılıyorum, yas arası katılıyorum, yaģ arası kesinlikle katılmıyorum ve diğer grubu kesinlikle katılıyorum cevabını vermiģtir. Sınıfa Göre Analiz Tüm sınıf grubu soruya katılıyorum cevabını vermiģtir.

134 124 Sosyal medyada yiyecek-içecek iģletmeleri hakkındaki olumlu yorumlardan etkilenirim ifadesini katılımcıların çoğunluğu olumlu yorumlamıģtır. Bu durum sosyal medya kullanıcılarının olumlu yorumlardan etkilendiğinin göstergesidir. Soru 26: Sosyal Medyada Yiyecek-İçecek İşletmeleri Hakkındaki Olumsuz Yorumlardan Etkilenirim Cinsiyete Göre Analiz Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da yiyecek-içecek iģletmeleri hakkındaki olumsuz yorumlardan etkilenirim hakkındaki görüģe erkeklerin %28,9 u katılıyorken, bayanlarda bu oran %41,3 tür.

135 125 Fakülteye Göre Analiz ĠĢletme fakültesi öğrenci grubu katılıyorum, fen edebiyat fakültesi öğrenci grubu katılıyorum, hukuk fakültesi öğrenci grubu katılıyorum, mühendislik fakültesi öğrenci grubu eģit oranda katılıyorum ve kesinlikle katılıyorum, sivil havacılık meslek yüksek okulu öğrenci grubu katılıyorum ve güzel sanatlar fakültesi öğrenci grubu katılmıyorum cevabını vermiģtir. YaĢa Göre Analiz 28 yaģ üstü öğrenci grubu kesinlikle katılıyorum diğer tüm yaģ öğrenci grubu soruya katılıyorum cevabını vermiģtir.

136 126 Sınıfa Göre Analiz Tüm sınıf öğrenci grupları soruya yüksek oranla katılıyorum cevabını vermiģtir. Sosyal Medyada Yiyecek-Ġçecek ĠĢletmeleri Hakkındaki Olumsuz Yorumlardan Etkilenirim ifadesine olumlu yorumlardan etkilenirim ifadesinde eģdeğer olarak olumlu geri dönüģ alınmıģtır. Soru 27: Sosyal Medyada Yiyecek-İçecek İşletmeleri Hakkındaki Olumlu Deneyimlerimi Paylaşırım Cinsiyete Göre Analiz

137 127 Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da yiyecek-içecek iģletmeleri hakkındaki olumlu deneyimlerimi paylaģırım hakkındaki görüģe erkeklerin %23,6 sı katılıyorken, bayanlarda bu oran %24,9 dur. Fakülteye Göre Analiz; ĠĢletme fakültesi öğrenci grubu katılıyorum, fen edebiyat fakültesi öğrenci grubu kararsızım, hukuk fakültesi öğrenci grubu kesinlikle katılmıyorum, mühendislik fakültesi öğrenci grubu katılıyorum, güzel sanatlar fakültesi öğrenci grubu ve sivil havacılık meslek yüksek okulu öğrenci grubu katılmıyorum cevabını vermiģtir.

138 128 YaĢa Göre Analiz yaģ arası kararsızım,20-24 yaģ arası katılıyorum,24-28 yaģ arası eģit oranda katılmıyorum ve kesinlikle katılmıyorum diğer grubu da kesinlikle katılıyorum cevabını vermiģtir. Sınıfa Göre Analiz Hazırlık sınıfı öğrenci grubu katılıyorum, birinci sınıf öğrenci grubu kararsızım, ikinci sınıf öğrenci grubu kararsızım, üçüncü sınıf öğrenci grubu katılıyorum ve dördüncü sınıf öğrenci grubu katılmıyorum cevabını vermiģtir.

139 129 Sosyal medyada yiyecek-içecek iģletmeleri hakkındaki olumlu deneyimlerimi paylaģırım ifadesine olumlu görüģ sergilendiğinden kullanıcıların olumlu deneyimlerini sosyal medya hesaplarından paylaģtığını görmekteyiz. Soru 28: Sosyal Medyada Yiyecek-İçecek İşletmeleri Hakkındaki Olumsuz Deneyimlerimi Paylaşırım Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın kesinlikle katılıyorum Kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da yiyecek-içecek iģletmeleri hakkındaki olumsuz deneyimlerimi paylaģırım hakkındaki görüģe erkeklerin %18,3 u kesinlikle katılıyorken, bayanlarda bu oran %11 dir.

140 130 Fakülteye Göre Analiz ĠĢletme fakültesi öğrenci grubu katılıyorum, fen edebiyat fakültesi öğrenci grubu kesinlikle katılmıyorum, hukuk fakültesi öğrenci grubu kesinlikle katılmıyorum, mühendislik fakültesi öğrenci grubu kesinlikle katılmıyorum, güzel sanatlar fakültesi öğrenci grubu katılıyorum ve sivil havacılık meslek yüksek okulu öğrenci grubu katılıyorum cevabını vermiģtir. YaĢa Göre Analiz

141 yaģ grubu öğrencileri kararsızım, yaģ grubu öğrencileri katılıyorum, yaģ grubu öğrencileri katılıyorum ve diğer grubundaki 28 yaģ üstü öğrenciler kesinlikle katılıyorum cevabını vermiģtir. Sınıfa Göre Analiz Hazırlık öğrenci grubu katılıyorum, birinci sınıf öğrenci grubu kesinlikle katılmıyorum, ikinci sınıf öğrenci grubu katılıyorum, üçüncü sınıf öğrenci grubu katılmıyorum, dördüncü sınıf öğrenci grubu eģit oranda kesinlikle katılmıyorum ve katılıyorum cevabını vermiģtir. Sosyal medyada yiyecek-içecek iģletmeleri hakkındaki olumsuz deneyimlerimi paylaģırım görüģüne yüksek oranda olumlu geri dönüģ alınmıģtır. Kullanıcılar olumsuz deneyimlerini sosyal medya hesaplarında paylaģmaktadır.

142 132 Soru 29: Sosyal Medyada Ulaşım İşletmeleri Hakkındaki Olumlu Yorumlardan Etkilenirim Cinsiyete Göre Analiz Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da ulaģım iģletmeleri hakkındaki olumlu yorumlardan etkilenirim hakkındaki görüģe erkeklerin %28,9 u katılıyorken, bayanlarda bu oran %36,7 dir.

143 133 Fakülteye Göre Analiz ĠĢletme fakültesi öğrenci grubu katılıyorum, fen edebiyat fakültesi öğrenci grubu katılıyorum, hukuk fakültesi öğrenci grubu aynı oranda kararsızım ve katılıyorum, mühendislik fakültesi öğrenci grubu aynı oranda kesinlikle katılıyorum ve katılıyorum, güzel sanatlar fakültesi kesinlikle katılmıyorum ve sivil havacılık meslek yüksek okulu öğrenci grubu katılıyorum cevabını vermiģtir. YaĢa Göre Analiz yaģ grubu katılıyorum, yaģ grubu katılıyorum, yaģ grubu katılıyorum ve diğer grubu kesinlikle katılıyorum cevabını vermiģtir.

144 134 Sınıfa Göre Analiz Tüm sınıflardaki öğrenci grupları katılıyorum cevabını vermiģtir. Soru 30: Sosyal Medyada Ulaşım İşletmeleri Hakkındaki Olumsuz Yorumlardan Etkilenirim Cinsiyete Göre Analiz Verilerin incelenmesi sonucunda en belirgin farkın katılıyorum kategorisinde olduğu gözlenmektedir. Bu kategorideki verilerden sosyal medya da ulaģım iģletmeleri hakkındaki olumsuz yorumlardan etkilenirim hakkındaki görüģe erkeklerin %28,4 ü katılıyorken, bayanlarda bu oran %39,9 dur.

145 135 Fakülteye Göre Analiz ĠĢletme fakültesi öğrenci grubu katılıyorum, fen edebiyat fakültesi öğrenci grubu katılıyorum, hukuk fakültesi öğrenci grubu katılıyorum, mühendislik fakültesi öğrenci grubu eģit oranda karasızım ve katılıyorum, güzel sanatlar fakültesi ve sivil havacılık meslek yüksek okulu öğrenci grubu katılıyorum cevabını vermiģtir. YaĢa Göre Analiz Diğer grubu öğrenci grubu dıģında tüm yaģ grubundaki öğrenciler katılıyorum görüģüne sahiptir.