Büyük Yap tlar m z. Düzen De iflikli i

Transkript

1 1961 Anayasas n n Ifl nda Türkiye nin Sorunlar na Çözümler: Büyük Yap tlar m z Konur Ertop Düzen De iflikli i Önerileri 27 May s a do ru geliflen direnifl hareketinde en büyük etkenin demokrasiye yan çizilmesi, a rlaflan siyasal bask oldu u ileri sürülüyordu. DP yönetimini a r biçimde elefltiren Org. Cemal Gürsel, Milli Savunma Bakan na sundu u bir dizi öneri kabul görmeyince ordudan ayr lm flt. Bakana gönderdi i mektup o dönem ayd nlar n n devletten beklentilerini özetler: Memlekette çok fleyler yapt n z muhakkakt r, fakat bu da asla kâfi de ildir. Bu yap lan iflleri sömürge yönetimleri de yapar, yap yor ve yapm flt r. As l mühim olan toplumun ruhunda yaflama flevk ve azminin gelifltirilmesi, hak ve hürriyet aflk n n köklefltirilmesi ve vatandafl idrakinin yüksek ve soylu duygularla donat lmas d r. Olaylar bu yolda olmad m z göstermektedir. Do an Avc o lu 63

2 27 May s 1960 Müdahalesi'nden sonra "Devlet Baflkan " ilan edilen Orgeneral Cemal Gürsel, 30 May s 1960 tarihinde Baflbakanl k'ta düzenledi i ilk bas n toplant s nda. Soldan sa a, Ulus gazetesi muhabiri Do an Kasaro lu, Dünya gazetesi muhabiri Nilüfer Yalç n, Milliyet gazetesi muhabiri Mete Akyol ve "Baflbakan Yard mc s " Albay Alparslan Türkefl. Oysa 27 May s tan hemen sonraki geliflmeler boyunca, mektupta anlat lanlardan çok daha baflka beklentiler, öneriler ortaya kondu. Toplumsal, ekonomik sorunlar ele al narak çözüm yollar araflt r ld. Düzenin de iflmesi iste i dillerdeydi Ancak de ifltirilmesi istenen düzeni tarihsel geliflmesiyle birlikte somut bir biçimde tan yanlar da pek azd. Bu dönemde düzen de iflikli ini genifl bir çerçeve içinde ayr nt lar yla inceleyerek ayd nlar n gündemine tafl yan önemli bir yap t, Do an Avc o lu nun Türkiye nin Düzeni adl incelemesi oldu.. Avc o lu Fransa'da siyasal bilimler ve ekonomi okumufl, Türkiye' ye dönünce Türkiye ve Orta Do u 64 Kamu Yönetimi Enstitüsü'nde araflt rma asistanl yapm flt. CHP nin kurdu u Araflt rma Bürosu'nda çal flt. Burada Ortak Pazar, Seçim Neticeleri, Türkiye için bir iktisadi ve sosyal politikan n esaslar n tesbite yarayacak malzeme, Kalk nma Meselemiz, Ziraatimizin Bugünkü Meseleleri, fiehirlere Ak n ve Mesken Dâvas, Devlet Personel Meselesi gibi incelemeleri haz rlad y l nda Kurucu Meclis'e girdi, Anayasa Komisyonu'nda görev yapt y llar nda Yön dergisinin yöneticisi ve baflyazar yd. Yön dergisinin temel sorunu, toplumsal ve ekonomik kalk nma için gerekli çözüm yolunu belirleyerek bunu uygulamaya sunmakt. Toprak reformu, iktisadi ve siyasi alanlarda tam ba ms zl k, devletin güdümünde h zl bir sanayileflme Do an Avc o lu nun yay mlad bir Yön Dergisi kapa

3 savunuluyordu. Dergi ilk say s nda bini aflk n ayd n n imzalad bir bildiriyle Türkiye nin geliflme do rultusuna öneriler getirmiflti. Bildiriye göre Atatürk devrimleriyle amaçlanan ça dafl uygarl k düzeyine ulaflmak, ulusal üretimi yükseltmekte gösterilecek baflar ya ba l yd. Topluma flekil vermek durumunda olan ayd nlar n belli bir kalk nma felsefesi üzerinde anlaflmaya varmalar gerekmekteydi. Böyle bir kalk nma felsefesinin hareket noktalar ise, bütün yurttafllar n seferber edilmesi, kitlelerin sosyal adalete kavuflturulmas, sömürünün kald r lmas, demokrasinin kitlelere mal edilmesiydi. Bildiride bu kalk nma yolu, Yeni Devletçilik diye adland r lm flt. Avc o lu nun dergide Türkiye nin kalk nmas için gelifltirdi i yol haritas, sosyalist ve Atatürkçü nitelikteydi: Radikal fakat insani bir sosyalizmden yanay z. ( ) Sosyalizmi halkç l k, devletçilik, devrimcilik, laiklik, Cumhuriyetçilik ve milliyetçilik ilkelerine dayanan Atatürkçülü ün en tabii sonucu ve devam say yoruz. Sosyalizmin Atatürk devrimlerini gelifltirme ve ileri götürme yolu oldu una inan yoruz. Yazar n 1969'da Yunus Nadi ödülünü kazanan Türkiye'nin Düzeni yap t nda, son 200 y l boyunca süregelen kalk nma-bat l laflma çabalar - Avc o lu nun dergide Türkiye nin kalk nmas için gelifltirdi i yol haritas, sosyalist ve Atatürkçü nitelikteydi. n n neden baflar s z kald aç klan - yordu. Avc o lu soruyordu: Mazlum milletler aras nda ilk kurtulufl savafl n Türkiye vermifl ve devrimler yoluyla ba ms zl k içinde ça dafl uygarl a ulaflmay amaç edinmifltir; ama bugün neden yine ba ms zl ktan söz etmekte ve ça dafl uygarl k düzeyini çok uzaklarda görmekteyiz? Gidifl nereyedir ve bu gidiflle kalk nabilir miyiz? Sorunun yan t n flöyle özetlemiflti: 'Neden kalk namad k, nas l kalk n - r z?' sorusu, 'Bu düzen nedir ve nas l de iflir?' sorusuyla efl anlaml - d r. Kemalizmin 'ba- ms zl k' ve 'ça dafl uygarl k' diye özetleyebilece imiz iki büyük ülküsünü gerçeklefltirme yolunda en büyük engeli, bugünkü düzen teflkil etmektedir. Türkiye'mizin y l içinde kalk n p ça dafl uygarl a ulaflmas n n temel flart, yürürlükteki düzenin de ifltirilmesidir. Yeni bir düzen nas l kurulacakt r? Denemenin son bölümünde bu soruyu cevapland rmaya ve düzen de iflikli i ve kalk nma için gerekli stratejiyi çizmeye çal flt k. Avc o lu nun yap t nda yeni bir düzen aray fl yla ilgili olarak Tanzimat döneminden bafllayarak tarih boyunca yaflanan geliflmelerin aksayan yanlar konu edinildikten sonra Cumhuriyet in kurulufl döneminin sorunlar genifl biçimde ele al nmaktad r: 65

4 Kurtulufl Savafl yla ba ms z kalk nma olana n bir ölçüde elde eden ülkemiz, milli bir kapitalizm kurarak, kalk nma ve ekonomik ba ms zl gerçeklefltirmeyi denemifltir. Ne var ki milli olmas istenen kapitalistler fabrika kurmak yerine ç karlar gere i, Bat firmalar n n komisyonculu una yönelmifller, hafif tüketim sanayii alan nda kurulan tek tük fabrika, makine yedek parça ve teknik bilgi bak m ndan Bat firmalar na ba l kalm flt r. Politik ba ms zl k, ekonomik ba ms zl kla tamamlanamam flt r. Daha sonralar yeniden Tanzimat Batıc l na dönülmüfl, yabanc sermaye ve borçlanmalarla kalk nma bir kez daha denenmifltir. Türkiye nin Düzeni araflt rmas, tarih içindeki geliflmeleri gösterir. Farkl kalk nma yollar n tan t r. Ülkede süregelmifl düzenin kesin olarak de iflmesi gerekti i sonucuna var r: Kalk nma ya da Atatürk ün deyimiyle ça dafl uygarl a ulaflma sorunu, toplumun yeni güçlerle yeniden düzenlenmesini gerektirmektedir. Kalk nma, toplumsal düzen ve güçlerle ilgisiz, soyut bir para, kredi, tasarruf, yat r m v.b. ayarlamas ndan ibaret de ildir. Bir düzen de iflikli i sorunudur. ncelemede baflka ülkelerin kalk nma yollar anlat ld ktan sonra Türkiye ye uygun modelin ne olabilece i araflt r lm flt r: Cumhuriyet Türkiye si de, 1923 ten sonra toprak a as, komprador ve tefeci egemenli ine son verecek düzenleme tedbirlerine gitmeden bir milli kalk nma yoluna girmifltir. Kalk nma bu tutucu toplumsal güçleri kuvvetlendirmifltir. Devletçilik de ayn yönde ifllemifltir. Kuvvetlenen bu güçler, ilk f rsatta milli kalk nma yolunu b rak p yabanc sermayeye s nm fllard r. Böylece devletçi milli kalk nma özlemlerinden Amerikan tipi kalk nmaya geçilmifltir. fiimdi dava, bir ç kmaz yol olan Amerikan tipi kalk nmadan kurtulup milli devrimci ya da devletçi kalk nma yoluna girebilmektedir. Bu noktada inceleme art k Türkiye için devrimci kalk nma yolunu aç klamaya giriflir. Devrimci bir iktidar n en genifl biçimde demokrasiden yana 66

5 olmas gerekti i aç klan r. Yazar demokrasinin Türkiye deki geliflmelerini sorgulamaktad r: Atatürk ün devrimlere ve toprak reformu yapmaya yönelmifl otoriter tek parti rejimi mi daha demokratiktir, yoksa toprak reformu yapmay reddeden güçleri devaml iktidara getiren bugünkü liberal rejim mi? Atatürk rejimi otoriterdir fakat daha demokratiktir. Demokrasi konusunun seçimleri, sand ktan niçin hep tutucu iktidarlar n ç kt sorusunu gündeme getirmesi kaç n lmazd r. ncelemenin ortaya koydu u sonuç, kitle oyunun ba ms z olmad, genifl ölçüde tutucu güçlerin ekonomik ve ideolojik etkisi alt nda bulundu unu göstermektedir: Tutucu güçlerin oy üzerindeki egemenli i, genel oya dayanan parlamenter sistemin, tutucu bir rejim haline gelmesine yol açmaktad r. Kitle oyunun ba ml durumdan kurtar labilmesi için radikal bir toprak reformu, millilefltirmeler ve güvenlik sa lay c kurumlar gereklidir. Fakat genel oyun iflbafl na getirdi i güçler, kitle oyunun ba ms zl n sa layacak reformlar n gerçeklefltirilmesine en büyük engeli teflkil etmektedir. Bu çeliflmenin nas l çözülece ini kestirmek kolay de ildir. Türkiye nin Düzeni dönemin ayd nlar n, siyasetçilerini derinden etkilemifltir. Yaz l fl ndan yar m yüzy l sonra, Türkiye halk önemli geliflmelerin öncüsü bir seçimde oy kullanmaya haz rlan rken Avc - o lu nun yap t yeni bir bas m yla Do an Avc o lu Kitle oyunun ba ml durumdan kurtar labilmesi için radikal bir toprak reformu, millilefltirmeler ve güvenlik sa lay c kurumlar gereklidir. yeni okur kuflaklar na sunulmufltur. Yap tta verilen bilgiler, gelifltirilen düflünceler, bofla gitmifl y llar n ard ndan önemini günümüzde de sürdürmektedir: Milli kalk nma yöntemiyle ülkemizin y l içinde kalk nmas, tam ba ms zl n sa lamas ve ça dafl uygarl k düzeyindeki onurlu yerini almas mümkündür. Yaln z bunun için gerçekten devrimci olmak, idare-i maslahatç l k tan (iflleri oluruna b rakmaktan) kesinlikle kaçmak, ve d fl destekli tutucu güçler koalisyonunun say s z tuzaklar n bofla ç kartmak gereklidir. konurertop@butundunya.com.tr 67