Bakanlar Komitesi Avrupa Konseyi Statüsü'ne dair Sözleşmenin 15. maddesi b bendi uyarınca,

Transkript

1 Bakanlar Komitesi'nin Üye Devletlere Silahlı Kuvvetler Mensuplarının sahip oldukları İnsan Hakları konusunda verdiği CM/Rec(2010)4 sayılı Tavsiye Kararı (Bu karar, 24 Şubat 2010 tarihinde Bakan Yardımcılarının katılımıyla yapılan Bakanlar Komitesi Toplantısında alınmıştır) Bakanlar Komitesi Avrupa Konseyi Statüsü'ne dair Sözleşmenin 15. maddesi b bendi uyarınca, Diğer amaçlara ilaveten Avrupa Konseyi'nin amacının ortak kuralların benimsenmesinin teşvik edilerek üye ülkeler arasında daha geniş kapsamlı bir birlik sağlamak olduğunu dikkate alarak; İnsan Hakları ve Temel Hürriyetlerin Korunmasına Dair Sözleşme nin Ek Protokolünü (ETS No. 5) hatırda tutarak; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihadı, Avrupa Sosyal Şartı (ETS No.35) ve Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı (ETS No. 163) ışığında; Avrupa Sosyal Haklar Komitesi'nin ilgili içtihadını ve Avrupa İşkencenin ve İnsanlık dışı veya Onur Kırıcı Ceza veya Muamelenin Önlenmesi Komitesinin standartlarını göz önünde bulundurarak; Başta Medeni ve Siyasi Haklara ilişkin Uluslararası Sözleşme, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara ilişkin Uluslararası Sözleşme; Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına ilişkin Uluslararası Sözleşme, Kadınlara karşı Her Türlü Ayrımcılığın Kaldırılmasına ilişkin Sözleşme, Çocuk Hakları Sözleşmesi, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme'nin Çocukların Silahlı Çatışmalara dâhil Olmaları Konusundaki İhtiyari Protokol, İşkence ve diğer Zalimane, İnsanlık dışı veya Aşağılayıcı Muamele veya Cezaya karşı Sözleşme olmak üzere ilgili Birleşmiş Milletler belgeleri ile yukarıda belirtilen belgeler kapsamında kurulmuş olan izleme kuruluşlarının gözlemleri ve kararları göz önüne alarak; Bakanlar Komitesinin aldığı Zorunlu Askerlik Hizmetine karşı Vicdani Redde ilişkin (87) 8 sayılı Tavsiye Kararı, (2006) 1742 sayılı "Silahlı Kuvvetler Mensuplarının Sahip olduğu İnsan Hakları", (2005) 1714 sayılı "Oy Kullanma Hakkının önündeki Kısıtlamaların Kaldırılması", (2002) 1572 sayılı "Silahlı Kuvvetler Personelinin Örgütlenme Hakkı", (2001) 1518 sayılı "Avrupa Konseyi üye ülkelerinde Zorunlu Askerliğe Karşı Vicdani Ret Hakkının Uygulanması ve (1998) 1380 sayılı "Askere Alınmış olan Kişilerin İnsan Hakları"na ilişkin Parlamenter Meclisi'nin aldığı tavsiye kararlarını dikkate alarak; Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Demokrasi Kurumları ve İnsan Hakları Şubesi (OSCE/ODIHR) ve Silahlı Kuvvetlerin Demokratik Denetimi Merkezi (DCAF) tarafından 2008 yılında yayınlanan "Silahlı Kuvvetler Personelinin sahip olduğu İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklere ilişkin El Kitabını göz önünde bulundurarak; üye devletlerin hükümetlerine: 1. Bu tavsiye kararının ek bölümünde belirtilen ilkelerin silahlı kuvvetler personeline ilişkin ulusal mevzuat ve uygulamalara uyumlu olmasını sağlamayı; 2. silahlı kuvvetler personelinin insan hakları ve temel özgürlüklere ilişkin farkındalıklarını artırmak ve personelin insan haklarına ilişkin bilgisini artırmaya yönelik eğitimler düzenlemek amacıyla gerektiğinde çeviri de dahil olmak üzere uygun yollar ve eylemlerle bu tavsiye kararının yetkili sivil ve askeri makamlar ve silahlı kuvvetler üyelerine dağıtılmasını sağlamayı; 3. Tavsiye kararın alınmasından sonra iki yıl içerisinde kararın uygulanmasını Bakanlar Komitesi nezdinde incelemeyi; tavsiye eder.,

2 CM/Rec(2010)4 sayılı Tavsiye Kararına Ek 1. Bu tavsiye kararı silahlı kuvvetler personelinin iş ve hizmet hayatı bağlamında sahip olduğu insan hakları ve temel özgürlüklerden faydalanmasına ilişkin bir karardır. Genel İlkeler 2. Askeri hayatın kendine özgü özelliklerini dikkate alarak statüsü ne olursa olsun silahlı kuvvetler personeli devletlerin tabi olduğu ölçüde İnsan Hakları ve Temel Hürriyetlerin Korunmasına Dair Sözleşme (bundan sonra "Sözleşme" olarak anılacaktır), Avrupa Sosyal Şartı, gözden geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı (bundan sonra "Şart" olarak anılacaktır) ve ilgili diğer insan hakları belgeleri ile garanti altına alınmış haklardan faydalanır. 3. Sözleşmenin 15. maddesi ve Avrupa Sosyal Şartının 30. maddesi uyarınca savaş veya ulusun varlığını tehdit eden başka bir acil durum halinde devletler, durumun aciliyetinin gerektirdiği ölçüde ve uluslararası hukuktan doğan diğer yükümlülüklerine ters düşmemek koşuluyla bu Sözleşmede ve Şartta öngörülen yükümlülüklerinin bazılarını askıya alabilir. 4. Sözleşmenin 15. maddesi kapsamındaki istisnai durumlar şu haklar için geçerli değildir: savaş durumunun getirdiği hukuka uygun fiillerden kaynaklanan ölümler haricinde yaşam hakkı, işkence ve insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele veya cezanın yasaklanması, kölelik ve zorla çalıştırmanın yasaklanması, kanunlarda yer almayan hiçbir cezanın verilememesi ilkesi ve aynı suçtan iki kez yargılanmama ve cezalandırılmama hakkı. 5. Aşağıdaki haklar ve özgürlüklere beraberindeki ilkelere uygun olarak riayet edilir ve uygulanır: A. Silahlı kuvvetler mensuplarının yaşama hakkı vardır. 6. Silahlı kuvvetler mensupları net ve meşru bir askeri amaç olmadıkça önlenebilecekken hayatlarının riske atıldığı durumlara veya hayati tehlikenin dikkate alınmadığı koşullara maruz bırakılmamalıdır. 7. Bir silahlı kuvvetler mensubunun şüpheli şekilde ölmesi durumunda veya yaşama hakkının ihlal edildiğine dair iddialar karşısında bağımsız ve etkin bir soruşturma yürütülmelidir. 8. Üye devletler silahlı kuvvetler mensuplarının yaşama hakkıyla bağdaşmayan fiillerin bildirilmesini teşvik etmek ve bu tür fiilleri bildiren şahısları mukabeleye karşı korumak için gereken önlemleri almalıdır. 9. Silahlı kuvvetler mensupları hiçbir şekilde ölüme mahkûm edilmemeli veya infaz edilmemelidir. B. Hiçbir silahlı kuvvetler mensubu işkenceye ya da insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele veya cezaya maruz bırakılamaz. 10. Üye devletler silahlı kuvvetler mensuplarının işkence ya da insanlık dışı veya onur kırıcı muamele veya cezaya maruz kalmasını engellemek için gereken önlemleri almalıdır. Askere alınmış kişiler gibi hassas gruplara ayrı bir önem verilmelidir. 11. Silahlı kuvvetler mensupları Sözleşmenin 3. maddesini ihlal eden bir muameleyle karşılaştığına dair bir iddia ortaya attığında veya yetkili makamların böyle bir muamelenin gerçekleştiğine dair şüphe uyandıracak sağlam gerekçeleri olduğunda derhal bağımsız ve etkin resmi bir soruşturma açılmalıdır. 12. Üye devletler silahlı kuvvetler içinde işkence veya kötü muamele fiillerinin yetkililere bildirilmesini teşvik etmek ve bu tür fiilleri yetkililere bildiren şahısları mukabeleye karşı korumak amacıyla gereken önlemleri almalıdır. 13. Özellikle de özgürlüklerinden mahrum bırakıldıklarında silahlı kuvvetler mensuplarına insani bir yaklaşımla ve tüm insanların doğuştan sahip olduğu onura yakışır biçimde muamele edilmelidir.

3 C. Silahlı kuvvetler mensupları zorla veya zorunlu çalışmaya tabii tutulamaz. 14. Askerlik veya zorunlu askerlik yerine yapılan hizmetler zorla veya zorunlu çalışma olarak görülmemelidir. Zorunlu askerlik yerine yapılan hizmetin süresi ve niteliği askerliğe kıyasla cezalandırıcı, orantısız veya makul olmayan biçimde olmamalıdır. 15. Acil durumlar ve kanuna uygun biçimde yapılan sivil yardımlar hariç olmak üzere silahlı kuvvetler mensuplarından milli savunma hizmeti kapsamında üstlendikleri görevlerle bağdaşmayan vazifeleri yerine getirmek üzere faydalanılmamalıdır. 16. Yetkili makamlar silahlı kuvvetler mensuplarından silahlı kuvvetlerden ayrılma haklarına makul olmayacak ölçüde kısıtlama getirecek ve zorla çalıştırmaya denk düşecek sürede bir hizmet yerine getirmesini istememelidir. D. Askeri disiplin adil olma özelliği taşımalı ve usule ilişkin güvenceler verilmelidir. 17. Her üye devlet kendi askeri disiplin sistemini düzenlemeye yetkindir ve konuya ilişkin belli bir takdir payına sahiptir. Fakat sadece askeri disipline, düzene, güvenlik veya emniyete tehdit teşkil edebilecek davranışlar disiplin suçu olarak tanımlanabilir. Verilen ceza işlenen suçla orantılı olmalıdır. 18. Toplu cezalandırma yasaklanmalıdır. 19. Silahlı kuvvetler mensuplarının hangi davranışlarının veya ihmallerinin disiplin suçu teşkil ettiği, disiplin duruşmalarında uyulacak prosedürler, verilebilecek cezaların türleri ve süresi, bu tür cezaları verme yetkisine sahip makamlar ve temyiz hakkının olup olmadığına dair hususlar kanunda belirtilmelidir. 20. Silahlı kuvvetler mensuplarının disiplin kurallarını ihlal ettiğine dair her türlü iddia derhal yetkili makamlara bildirilmelidir. Yetkili makamlar da bu iddiaları gecikmeksizin soruşturmalıdır. 21. Haklarında disiplin suçu isnat edilen silahlı kuvvetler mensuplarına derhal ayrıntılı biçimde hakkındaki suçlamaların niteliğiyle ilgili bilgi verilmelidir. Sözleşmenin 6. maddesinin geçerli olduğu durumlarda silahlı kuvvetler mensupları adil yargılanma hakkından yararlanmalıdır. Hakkında suçlamalar olan personele ayrıca daha üst ve bağımsız bir kuruluşa temyiz için başvurma fırsatı da verilmelidir. E. Silahlı kuvvetler mensupları özgürlük ve güvenlik hakkına sahiptir. 22. Sözleşmenin 5. maddesi 1. paragrafında belirtilen durumlar hariç ve kanunda belirtilen usule uygun olarak hiçbir silahlı kuvvetler mensupları özgürlüğünden mahrum bırakılmamalıdır yaş altı şahısların askere alınmasına devam edildiği sürece bu şahıslar sadece son çare olarak ve mümkün olan en kısa süre için alıkonulmalıdır. Ayrıca alıkonulduklarında bu şahıslar yüksek çıkarlarına aykırı olmadıkça yetişkinlerden ayrı bir yerde tutulmalıdır. 24. Alıkonulan veya tutuklanan silahlı kuvvetler mensuplarına derhal şu konularda bilgi verilmelidir: alıkonulma veya tutuklanma nedenleri; kendilerine yöneltilen suçlamalar; usule ilişkin hakları. 25. Silahlı kuvvetler mensupları ceza gerektiren bir suç nedeniyle alıkonulduğunda veya tutuklandığında derhal bir hakim veya yasayla yargı yetkisini kullanmaya yetkili kılınmış sair makamların karşısına çıkarılmalı ve makul bir süre içinde yargılanmalı ya da tutuksuz yargılanmak üzere serbest bırakılmalıdır. 26. Özgürlüğünden mahrum bırakılmış silahlı kuvvetler mensupları tutuklamanın hukuka uygunluğu hakkında kısa süre içinde karar verilmesi ve, eğer tutuklama hukuka aykırı ise, salıverilmek için bir mahkemeye başvurma hakkına sahip olmalıdır. 27. Sözleşmenin 5. maddesi 1. paragrafına göre özgürlükten mahrum bırakılma anlamına gelecek her türlü disiplin cezası veya önlemi bu hükümde yer alan şartlara uyumlu olmalıdır.

4 F. Silahlı kuvvetler mensuplarının adil yargılanma hakkı vardır. Cezai Konularda 28. Ulusal kanunlarda ister disiplin takibatı ister cezai takibat olarak nitelendirilmiş olsun suçun mahiyeti ve muhtemel cezanın ciddiyeti ile amacı açısından sözleşmeye göre cezai nitelik taşıyan tüm adli işlemler için adil yargılanma teminatı geçerli olmalıdır. 29. Cezai kovuşturmalarda görev yapan adli makamların bağımsızlığını ve tarafsızlığını korumak amacıyla yasal takibatı yürüten makamlar ve mahkeme hükmünü veren makamlar arasında net bir ayrım olmalıdır. 30. Haklarında ceza gerektiren suç isnat edilen silahlı kuvvetler mensuplarına sivillere karşı yürütülen cezai kovuşturmalarda olduğu düzeyde ceza davası dosyasına tam erişim olanağı verilmelidir ve savunmalarını sunma hakkı tanınmalıdır. 31. Haklarında suçlu hükmü verilen silahlı kuvvetler mensupları sivillere karşı yürütülen cezai kovuşturmalarda olduğu gibi bağımsız ve yetkili bir üst makama kararı temyiz için başvurabilmelidir. Başvurulan üst makam Sözleşmenin 6. maddesinde yer alan şartlara tam olarak uyum sağlayan bağımsız ve tarafsız bir mahkeme olmalıdır. Sivil Konularda 32. Silahlı kuvvetler mensuplarının sahip olduğu sivil hak ve yükümlülüklerin belirlenmesi amacıyla mahkemeye erişme hakkına ilişkin her türlü istisna kanunlarda açıkça ifade edilmeli ve kamu yararına tarafsız bir zeminde gerekçelendirilmelidir. Askeri Mahkemelerde Usule İlişkin Güvenceler 33. Askeri mahkemelerin örgütlenmesi ve işleyişi kapsamında herkese adli kovuşturmanın her aşamasında yetkili, bağımsız ve tarafsız bir mahkemede yargılanma hakkı tanınmalıdır. 34. Silahlı kuvvetler mensupları yetkili bir mahkemede açık bir duruşmada yargılanma hakkına sahip olmalıdır. Oturumların gizli olması istisnai durumlarda söz konusu olmalı ve bu kapsamda gereken izin spesifik ve iyi gerekçelendirilmiş bir kararla alınmalıdır. Bu kararın hukuka uygunluğu incelemeye tabidir. G. Silahlı kuvvetler mensupları özel hayat ve aile hayatına, ev hayatı ve yazışmalarına saygı gösterilmesi hakkına sahiptir. Bu hakkın kullanılmasına yönelik kamu makamlarının yapacağı her türlü müdahale Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 8. maddesi 2. paragrafında yer alan şartlara uygun olmalıdır. 35. Devletler milli güvenliğe dayanarak özel hayata ve aile hayatına saygı gösterilmesi hakkına yönelik kısıtlamalar getirmeye çalıştığında sadece milli güvenliğe yönelik gerçek bir tehdit söz konusu olduğunda bu şekilde davranmalıdır. 36. İşlenmiş bir suç şüphesi olmadıkça veya en üst düzey güvenlik soruşturması kapsamında gerekmedikçe silahlı kuvvetler mensupları özel hayatlarının en mahrem yönlerini de kapsayacak soruşturmalara maruz bırakılmamalıdır. 37. Askere alınmış şahıslar ailelerinin ve evlerinin mümkün olduğunca yakınında bir yerde görevlendirilmelidir. Silahlı kuvvetlerde çalışan profesyonel askerlerin evlerine en yakın yerlerin uzağında görevlendirilmeleri sadece operasyonların etkililiği için kullanılacak bir yöntem olmalı ve bir disiplin cezası olarak bu yönteme başvurulmamalıdır. 38. Silahlı kuvvetler personeli yurt dışında görevlendirildiğinde mümkün olduğunca kısa sürede özel temaslarını kurabilmeli ve kendilerine bu temasları kurabilmek için gereken araçlar sağlanmalıdır. Silahlı kuvvetler personeli yurt dışında görevlendirildiğinde onlara yakınları da eşlik ediyorsa bu kişiler için görev öncesi, sonrası ve görev sırasında katılabilecekleri yardım programları düzenlenmelidir.

5 39. Küçük çocukları olan silahlı kuvvetler mensupları annelik veya babalık izninden ve uygun çocuk yardımlarından faydalanmalı, ana okullarına ve çocuklara yönelik yeterli eğitim ve sağlık sistemlerine erişebilmelidir. H. Silahlı kuvvetler mensupları düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne sahiptir. Bu hak üzerinde uygulanacak her türlü kısıtlama Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 9. maddesi 2. paragrafından yer alan hükümlere uygun olarak uygulanmalıdır. 40. Silahlı kuvvetler mensupları herhangi bir zamanda din veya inanç değiştirme hakkı da dahil olmak üzere düşünce, vicdan ve din özgürlüğü hakkına sahiptir. Askerlik hayatının kısıtları çerçevesinde bu hakkın kullanımı üzerine bazı kısıtlamalar getirilebilir. Fakat getirilecek her türlü kısıtlama Sözleşmenin 9. maddesinin 2. paragrafında yer alan şartlara uygun olmalıdır. Silahlı kuvvetler mensupları din veya inançları nedeniyle hiçbir ayrımcılığa maruz kalmamalıdır. 41. Zorunlu askerlik hizmetinin amaçları kapsamında askere alınan kişilere vicdani retçi statüsü kazanabilme hakkı tanınmalı ve sivil içerikli alternatif bir hizmet bu kişilere önerilmelidir. 42. Silahlı kuvvetlerde profesyonel olarak görev yapan kişiler vicdani sebepler nedeniyle silahlı kuvvetlerden ayrılabilmelidir. 43. Silahlı kuvvetler mensuplarının vicdani sebepler nedeniyle silahlı kuvvetlerden ayrılma talepleri makul bir süre içinde incelenmelidir. Talepleri inceleme sürecindeki silahlı kuvvetler mensupları mümkün olduğu durumlarda savaşmayı gerektirmeyen görevlere getirilmelidir. 44. Vicdani sebepler nedeniyle silahlı kuvvetlerden ayrılma yönündeki herhangi bir talep reddedildiğinde son aşamada bağımsız ve tarafsız bir kurum tarafından incelenmelidir. 45. Vicdani sebeplerle silahlı kuvvetlerden yasal yollarla ayrılmış olan silahlı kuvvetler mensupları ayrımcılığa veya cezai kovuşturmaya maruz bırakılmamalıdır. Vicdani sebeplerle silahlı kuvvetlerden ayrılma talebinde bulunma sonucunda talep sahiplerine karşı ayrımcılık veya cezai kovuşturma söz konusu olmamalıdır. 46. Silahlı kuvvetler mensupları yukarıdaki 41 ila 45 sayılı paragraflarda bahsedilen haklarla ve bu hakları kullanmaya ilişkin prosedürlerle ilgili bilgilendirilmelidir. I. Silahlı kuvvetler mensupları ifade özgürlüğü hakkına sahiptir. Bu ifade özgürlüğünden faydalanılmasına yönelik her türlü kısıtlama Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 10. maddesi 2. paragrafından yer alan hükümlere uygun olarak uygulanır. 47. İfade özgürlüğü hakkı kapsamında fikir sahibi olma, fikir ve bilgi alma ve fikrini açıklama özgürlüğü yer alır. Silahlı kuvvetler mensupları da dâhil olmak üzere herkesin bu özgürlüklerden faydalanması bazı görev ve sorumlulukları da beraberinde getirir. Kargaşa veya suçun önlenmesi, sağlık veya ahlaki değerlerin korunması, başkalarının itibar veya haklarının korunması, gizlilik şartıyla alınmış bilgilerin açığa çıkmasının önlenmesi veya yargı sisteminin yetkileri ya da tarafsızlığının korunması amacıyla bu özgürlükten faydalanılması hususu; milli güvenliğin, toprak bütünlüğünün veya kamuoyu emniyetinin yararına demokratik bir toplum için gerekli olan ve kanunlarda tanımlanan bazı formalite, koşul, kısıtlama veya cezalara tabi olabilir. Bu tür önlemler orantılı olmalı, keyfi olmamalı ve makul ölçüde ön görülebilir olmalıdır. 48. Silahlı kuvvetlerin düzgün biçimde işleyişinin silahlı kuvvetler mensuplarının bu işleyişi bozmasını engellemek için tasarlanmış hukuk kuralları olmadan mümkün olmadığı düşünüldüğünde askeri disipline yönelik gerçek bir tehdit olduğunda ifade özgürlüğüne yönelik uygulanacak her türlü kısıtlama yukarıda bahsi geçen şartlara uygun olmalıdır. Örneğin, bu kısıtlamalar askeri görevlerin nasıl yerine getirildiği veya silahlı kuvvetlerin siyasi tarafsızlığının etkilenip etkilenmediği ile ilgili olabilir.

6 J. Silahlı kuvvetler mensuplarının kendilerine ilişkin bilgilere erişme hakkı vardır. 49. Askere alınacak acemi erlere askere alma ve göreve başlama sürecinin tüm yönleri ile silahlı kuvvetlere katılınca verecekleri taahhütlerin niteliğine ilişkin detaylı ve eksiksiz bilgi verilmelidir. Askere alınacak kişiler 18 yaşın altındaysa bu bilgiler kişilerin ebeveynleri veya yasal vasilerine de verilmelidir. 50. Silahlı kuvvetlerin eski ve şu anki mensupları talepleri üzerine sağlık raporları da dahil olmak üzere kendi kişisel verilerine erişebilmelidir. 51. Silahlı kuvvetlerin halihazırdaki mensupları ve mümkünse önceki mensupları da geçmişteki ve şimdiki hizmetleri sırasında potansiyel olarak sağlığa zararlı koşullara maruziyetleriyle ilgili bilgilere erişebilmelidir. 52. Dokümanlar tarafsız biçimde gizli olarak sınıflandırılmışsa veya kısıtlamalarla milli güvenliğin korunması, savunma veya uluslararası ilişkiler amaçlanıyorsa bilgiye erişim kısıtlanabilir. Bu tür kısıtlamalar uygun biçimde gerekçelendirilmelidir. K. Silahlı kuvvetler mensupları barışçı toplantı yapma ve örgütlenme özgürlüğüne sahiptir. Bu hakkın kullanılmasına ilişkin getirilecek her türlü kısıtlama Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 11. maddesi 2. paragrafında yer alan şartlara uygun olmalıdır. 53. Kargaşa veya suçun önlenmesi, sağlık veya ahlaki değerlerin korunması, başkalarının özgürlük veya haklarının korunması amacıyla milli güvenlik veya kamuoyu emniyetinin yararına demokratik bir toplum için gerekli olan ve kanunlarda tanımlanan kısıtlamaların haricinde barışçı toplantı yapma ve örgütlenme özgürlüğünün kullanılmasına ilişkin hiçbir kısıtlama getirilmemelidir. 54. Silahlı kuvvetler mensupları kendi çıkarlarını temsil eden bağımsız örgütlere katılma hakkına ve örgütlenme hakkıyla toplu sözleşme hakkına sahip olmalıdır. Bu haklar temin edilmediğinde bu tür kısıtlamalar için öne sürülen gerekçeler incelenmeli ve toplanma ve örgütlenme hakkına yönelik getirilen gereksiz ve orantısız kısıtlamalar kaldırılmalıdır. 55. Yasalara uygun olarak kurulmuş askeri dernekler veya sendikalara üye olduğu için hiçbir silahlı kuvvetler mensubuna karşı disiplin işlemi veya ayrımcı tedbir uygulanamaz. 56. Bu konuda bazı kısıtlamalar getirilmesi için meşru bir zemin olmadığı sürece silahlı kuvvetler mensupları siyasi partilere katılma hakkına sahip olmalıdır. Özellikle de silahlı kuvvetler mensubunun aktif görevde olduğu zamanlar gibi meşru bir zemin çerçevesinde bu tür siyasi faaliyetler yasaklanabilir ila 56. paragraflarda yer alan hükümler silahlı kuvvetler mensuplarının bu haklardan faydalanmasına yönelik yasalara uygun kısıtlamalar getirilmesinin önünde bir engel olmamalıdır. L. Silahlı kuvvetler mensupları seçme ve seçilme hakkından faydalanır. 58. Silahlı kuvvetler mensuplarının seçimlerle ilgili haklarına getirilecek ve meşru bir amaç çerçevesinde artık gerekli ve orantılı olma niteliğini kaybetmiş her türlü kısıtlama kaldırılmalıdır. 59. Üye devletler bir üyenin adaylığı sırasında veya seçimlerde sonra görev dönemi boyunca silahlı kuvvetlere üyelikle ilgili kısıtlamalar getirebilir. M. Silahlı kuvvetler mensupları evlenme hakkına sahiptir. 60. Silahlı kuvvetler mensupları sivillere tanınan haklara uygun olarak evlenme ve medeni ortaklıklar kurma hakkına sahip olmalıdır.

7 N. Silahlı kuvvetlerin tüm mensupları kendilerine ait malların korunması hakkından faydalanır. 61. Başta askere alınmış silah altındaki kişiler olmak üzere tüm silahlı kuvvetler mensuplarının silahlı kuvvetlere katıldıklarında el konulan malları askerlik hizmetinin sonunda kendilerine iade edilmelidir. O. Silahlı kuvvetler mensuplarına yeterli bir standartta konaklama imkânı verilmelidir. 62. Silahlı kuvvetler üyelerine ve ailelerine özellikle de uyuma amaçlı konaklama imkânı sağlandığında bu imkan mümkün olduğunca mahremiyete dikkat edilerek temin edilmelidir. Ayrıca sağlık ve hijyen açısından temel şartlara da uyulmalıdır. P. Silahlı kuvvetler mensupları adil bir ücret ve emeklilik maaşı alma hakkına sahip olmalıdır. 63. Silahlı kuvvetlerde profesyonel olarak görev yapan kişiler yaptıkları iş karşılığında kendilerine saygın bir hayat standardı sağlayacak bir ücret almalıdır. Bu ücret zamanında ödenmelidir. 64. Silahlı kuvvetlerde çalışan erkek ve kadınlar eşit işe veya eşit değerde işe eşit ücret hakkına sahip olmalıdır. 65. Silahlı kuvvetlerde profesyonel olarak tam zamanlı çalışan kişiler hiçbir ayrımcılığa maruz bırakılmadan zamanında ödenmesi gereken yeterli miktarda bir emeklilik aylığı alma hakkına sahip olmalıdır. Q. Silahlı kuvvetler mensupları işyerinde onurlu yaşam, sağlık koruması ve güvenlik hakkına sahip olmalıdır. 66. Silahlı kuvvetler mensupları cinsel tacize maruz kalmama hakkı da dahil olmak üzere işyerinde onurlarının korunması hakkına sahip olmalıdır. 67. Silahlı kuvvetler mensupları belli sürelerde dinlenme hakkına sahip olmalıdır. Dinlenme süreleri mümkün olduğunca askeri eğitimlere ve operasyon planları içine dahil edilmelidir. Silahlı kuvvetlerde profesyonel olarak görev yapan kişiler ücretli tatil hakkına sahip olmalıdır. 68. Silahlı kuvvetler mensupları epidemi, endemik veya diğer hastalıklara maruz kalabilecek durumda olduğunda veya maruz kaldığında bu kişilerin sağlığını korumak için uygun önlemler alınmalıdır. 69. Üye devletler başta askeri çalışma ortamında mevcut olan tehlikelerin sebeplerini en aza indirmek suretiyle silahlı kuvvetler mensuplarının yaptığı işten kaynaklanan, bu işle ilgili veya bu işin ifası sırasında ortaya çıkan kaza ve sağlık sorunlarının önlenmesi için uygun önlemleri almalıdır. 70. Silahlı kuvvetler mensupları sağlık hizmetlerine erişmeli ve tıbbi tedavi alabilme hakkına sahip olmalıdır. 71. Askeri operasyonlar sırasında silahlı kuvvetler mensuplarına tıbbi bakım hizmetleri mümkün olduğunca hızlı biçimde sağlanmalıdır. 72. Silahlı kuvvetler mensupları görev sırasında yaralandığında bu kişilere yeterli sağlık bakım hizmeti ve uygun olduğu durumlarda ödenek verilmelidir. Ayrıca bir tazminat sistemi oluşturulmalı ve uygun olduğu durumlarda görev esnasında silahlı kuvvetler mensuplarının hayatını kaybetmesi durumunda ödenek verilmelidir. 73. Görevi sırasında yaralanması veya hastalanması sonucunda silahlı kuvvetlerden ayrılan kişiler için uygun bir tazminat programı oluşturulmalıdır. 74. Silahlı kuvvetlerde profesyonel olarak çalışıp da silahlı kuvvetlerden ayrılan kişilere sivil hayata hazırlanmaları için uygun personel sosyal yardım paketleri ve programları sunulmalıdır.

8 R. Silahlı kuvvetler mensupları uygun ve yeterli beslenme hakkına sahip olmalıdır. 75. Silahlı kuvvetler mensuplarına yaş, sağlık durumu, din ve yapılan işin niteliği gibi unsurlar dikkate alınarak uygun bir beslenme düzeni sunulmalıdır. 76. Silahlı kuvvetler mensuplarına her zaman temiz içme suyu sağlanmalıdır. S. Silahlı kuvvetler mensupları ayrımcılık yapılmadan sahip oldukları hak ve özgürlüklerden faydalanır. 77. Silahlı kuvvetler mensuplarına iş ve hizmet hayatı boyunca ve silahlı kuvvetlere erişim bağlamında cinsiyet, cinsel yönelim, ırk, renk, dil, din, siyasi görüşler veya diğer görüşler, milliyet veya toplumsal köken, ülke içindeki bir azınlığa ait olma, mülkiyet, doğum veya diğer statüler başta olmak üzere hiçbir gerekçeye dayanarak insan hakları ve özgürlüklerle ilgili ayrımcılık yapılmamalıdır. Kıyaslanabilir durumlarda bireyler arasında ayrım yapılmasının muharebe etkinliği gibi meşru bir amaç kapsamında tarafsız ve makul bir gerekçesi varsa ve bu amaçla kullanılan araçlar hedefle orantılı ise ayrımcılığın yasaklanması ilkesi ihlal edilmiş olmayacaktır. 78. Silahlı kuvvetler mensupları sahip oldukları hak ve özgürlüklerle ilgili ayrımcılığa uğradıklarına ilişkin iddialarını ilgili ulusal makamlara sunma hakkına sahip olmalıdır. T. Silahlı kuvvetlerde askere alınmış 18 yaş altı kişilerin sahip olduğu hak ve özgürlüklerin korunmasına özel bir önem verilmelidir. 79. Devletler 18 yaşına gelmemiş kişilerin silahlı kuvvetlere zorunlu asker olarak alınmamasını sağlamalıdır. Üye ülkeler 18 yaşının altındaki kişilerin silah altına alınması durumunda asgari olarak şu güvenceleri sağlamalıdır: bu kişiler tamamen gönüllü olarak askere alınmalıdır; ebeveynlerinin veya yasal vasilerinin bilgilendirilmiş onayı alındıktan sonra bu kişiler askere alınmalıdır; askerlik hizmeti kapsamında üstlenecekleri görevlerin ne olduğuna ilişkin bu kişiler ve ebeveynleri ya da yasal vasilerine eksiksiz bilgi verilmelidir; askerliğe kabul edilmeden önce bu kişiler kaç yaşında olduklarıyla ilgili güvenilir kanıtlar sunmalıdır. 80. Silahlı kuvvetlerdeki 18 yaş altı kişiler genel iyilik hali için gerekli olan bu tür koruma ve bakım hizmetlerini alma ve istihdam edildikleri ya da askerliklerini yaptıkları koşullar da dahil olmak üzere refah durumlarıyla ilgili şikayette bulunabilme hakkına sahip olmalıdır. 81. Silahlı kuvvetlerdeki 18 yaş altı herkes ebeveynleriyle veya yasal vasisiyle/vasileriyle düzenli olarak kişisel iletişim ve doğrudan temaslarını sürdürme hakkına sahip olmalıdır. 82. Üye ülkeler 18 yaşına basmamış silahlı kuvvetler mensuplarının muharebelere katılmamasını sağlayacak tüm uygun önlemleri almalıdır. U. Silahlı kuvvetler mensupları insan hakları ve uluslararası insan hakları hukuku alanında eğitim almalıdır. 83. Silahlı kuvvetler mensupları sahip oldukları insan hakları da dahil olmak üzere insan haklarıyla ilgili farkındalıklarını yükseltmek amacıyla eğitim almalıdır. 84. Eğitim sırasında silahlı kuvvetlerin askeri kanadına mensup kişiler; soy kırım, savaş suçu, insanlığa karşı işlenmiş suç veya işkenceye denk düşecek bariz biçimde hukuk dışı bir düzene itiraz etmekle görevli oldukları konusunda bilgilendirilmelidir. V. Silahlı kuvvetler mensuplarına insan haklarıyla ilgili şikayetlerini olarak bağımsız bir kuruluşa iletme olanağı tanınmalıdır. 85. Taciz veya zorbalık kurbanı olduğunu iddia eden silahlı kuvvetler mensuplarının emir komuta zincirinden bağımsız bir şikayet mekanizmasına erişimleri olmalıdır.