Damgalama ve Psikiyatri: Ne Yapmalı?

Transkript

1 Damgalama ve Psikiyatri: Ne Yapmalı? Dr. Haldun Soygür Psikiyatri Doçenti Farmakoloji PhD Bağımsız hekim

2 Açıklama ( ) Araştırmacı: Janssen, Danışman:Bilim, BMS, Janssen, Lundbeck, Roche Konuşmacı: Abdi İbrahim, Bilim, BMS, Janssen, Med İlaç

3 Sunum Planı Damgalamanın olumsuz sonuçları Damgalama ile mücadele Mücadelede yeni paradigmalar

4

5 Damgalamanın olumsuz sonuçları Ruhsal rahatsızlığı olan birey üzerinde Aileler üzerinde Toplumsal ve profesyonel destek - sistemleri üzerinde Ruh sağlığı politikaları üzerinde Thornicorft 2006

6 Damgalama tüm dünyanın sorunu Damganın doğası ve sonuçlarını etkilemede din ve kültürün etkisi Gelişmiş ülkelerde işsiz, evsiz ve arkadaşsız olmak = damgalanmak Gelişmiş ülkelerde de damgalama ve ayrımcılık sürüyor Bazı sosyal hakların kazanılmış olması yeterli değil Yoksulluk, haklarının ellerinden alınması, güçsüzlük ve savunmasızlık en büyük engel (Callard ve ark. 2001)

7 Damgalama tüm dünyanın sorunu Damga, değişik kültürlerde, değişik biçimlerde görülür Kollektivist kültürlerde, tehlikelilik, işe yaramazlık, gariplik, tuhaflık: utanç verici! Aile bağlarının ve geleneksel değerlerin güçlü olduğu kültürlerde, olumlu etki: hoşgörü olumsuz etki : utanç Sartorius ve Schulze 2005

8 Damgalama karşıtı mücadele Yerel koşulların özgünlüğü Yerel temellere oturtulmuş bir strateji Bunun bir ölçüsü yok: Her zaman her yerde! Sistem boyutunda, kurumsal, kişilerarası ve bireysel seviyelerde mücadele Bunlar arasında güçlü bir eşgüdüm Stuart, Arboleda Florez ve Sartorius 2012

9 Damgalama karşıtı mücadele En iyi yol: damgalanan bireyin deneyimlerini anlamaya çalışmak Yukarıdan aşağı değil, aşağıdan yukarı örgütlenme Uzun soluklu mücadele Uzun süreli özel planlara gerek yok Damgalama karşıtı eylem, yerel, politik, ekonomik veya diğer değişimlerin sonucu olabilecek fırsatların önemli olanaklarını kullanmalı Stuart, Arboleda Florez ve Sartorius 2012

10 Damgalama karşıtı mücadele Ruh sağlığı profesyonelleri ve kurumlarının rolü: -aktif destek arenasına geç katılım -ikili rol Ruh sağlığı profesyonelleri, kendilerini doğal önder varsaymamalı Profesyonel ehliyet bizi anti-stigmaprogramlarına önderlik yapmak için gerekli bilgi ve hünerle donanmış kılmaz Ruh sağlığı profesyonelleri, ruh hastalığı olan insanların damgalanmalarına katkıda da bulunabilir Thornicroft 2006

11 Damgalama karşıtı mücadele Önderlik: -profesyonel eğitimden çok kişilik özelliklerine, -daha önceki aktif destek deneyimine, -ve programın uygulanacağı alan hakkındaki bilgiye dayalı olmalı Psikiyatristler ve diğer ruh sağlığı profesyonelleri: -Mevcut ailelerle ve aktif destek grupları ile güçlü ve destekçi ortaklıklar geliştirmeli, -Kendilerinin de bizzat, damgalama karşıtı eylemlerin önemli hedefleri olduklarını farketmeli Stuart, Arboleda Florez ve Sartorius 2012

12 Damgalama karşıtı mücadele Hedef belirlerken, bilgi veya tutumlarda küçük gelişmelerin, ruh hastalığı olan insanların yaşam şanslarında, önemli gelişmeler anlamına gelmeyeceğini akılda tutmak önemli Ruh sağlığı okur yazarlık programları, ruh sağlığı sorunları için, bilgi arttırma, daha çok tanınma, belirlenme ve başetmedeyararlı programlar Bu programların etki kapsamı, en iyi olasılıkla iki anlamlı, en kötü olasılıkla da paradoksal Griffiths ve ark 2004

13 Damgalama karşıtı mücadele Ayrıntılı tıbbi bilgi vermek, her zaman stigma ve ayrımcılığı azaltmaya hizmet etmez Tutum değişikliği, daha uzun süreli davranışsal değişikliğin olacağı anlamına gelmez Damgalama karşıtı programlar, hastaların tam ve etkili sosyal paylaşımlarını engelleyen sosyal yapıları ve güç ilişkilerini hedef almalı Stuart, Arboleda Florez ve Sartorius 2012

14 Damgalama karşıtı mücadele Damga karşıtı kampanyalar için popüler görüş: ani tepki ile büyük ve generikbir medya tanıtım kampanyası yapılması Oysa güçlü kanıtları olmayan medya mesajlarının kuşkulu bir yatırım olarak görülmesi daha akılcı! Stuart ve ark.2011

15 Damgalama karşıtı mücadele Medya kampanyaları: -Yerel koşulları tatmin etmeye hedeflenemezler -Geniş jenerik mesajlarla sınırlıdır -Ayrımcılığı sağlamlaştıran sosyal ve yapısal güçleri değiştirmede yetersizdir -Uygulanmaları ve değerlendirmeleri pahalıdır Medya kampanyaları pazarlama malları için uygun Medya kampanyaları, kapsamlı anti-stigma programlarının içine ve uyumlu bir şekilde işlenirse, durum farklı olabilir. Stuart, Arboleda Florez ve Sartorius 2012

16 Damgalama karşıtı mücadele Ruhsal hastalıkların biyolojik beyin hastalığı olarak sunulması yaklaşımı gözden geçirilmeli Ruh hastalığı da öteki hastalıklar gibi diye başlayan yaklaşımlar da gözden geçirilmeli Tarihi ve politik süreçler, ruh hastalıklarını, farklı duruma getirmiş durumda Phelan 2005, Haslam ve ark 2006

17 Damgalama karşıtı mücadele Toplum ne kadar hazır? Bir çok ülkede hala koruma/gözetim yapılan kurumlara güveniliyor Topluluklar ruh hastalığı olan insanları normal hayata kabul ve dahil etmede çoğunlukla hazır değil Hedeflenmiş damgalama azaltıcı girişimlerin, kurumlar boşaltılmadan önce, ruh hastalığı olan insanların, bedensel ve ruhsal sağlıklarını teminat altına alan bir hizmet ve desteğin sağlanması ve iyileşme yönelimli profesyonellerin ağırlık kazanması yönünde çaba sarfedilmesigerekli Stuart, Arboleda Florez ve Sartorius 2012

18 Damgalamaya karşı mücadelede yeni paradigmalar Eski paradigmada damgalama: ruh hastalığının tekrarı ve doğası hakkında bilgisizlik ve yanlış bilgilendirmeden kaynaklanır Yeni paradigmada damgalama: bireysel,kişilerarası ve yapısal düzeylerde karşılıklı güç vererek işleyen çeşitli sosyal boyutlar arasında evrimleşme Her ne kadar, damgalama küresel bir sorun sayılıyorsa da, damgalamanın yerel bağlama özel ve belirli ruh hastalıklarında çeşitli biçimlerde ortaya çıktığı konusunda giderek artan bir kabulleniş var Stuart, Arboleda Florez ve Sartorius 2012

19 Damgalamaya karşı mücadelede yeni paradigmalar Eski paradigmada programlar çoğunlukla, yukarıdanaşağıya yaklaşımı kullanarak geliştiriliyorlardı. Programlarda nüfusun tümünü hedefleyen, kapsamı geniş, ruh hastalıklarını olaylara dayalı bilgi ile mitlerden ayırmak için sosyal pazarlama kullanılırdı. Mali destekler dış kaynaklı olup (devlet bağışlarından gibi) bütçeleri genişti. Çoğunlukla, kampanyalar : kısa sürede (3 ila 5 yıl gibi) bitmeye yatkın medya patlamalarını kullanıyorlardı. Yeni paradigmada, programlayıcılar, hedef gruplarını açık ve net bir biçimde tanımlıyorlar ve daha uygun müdaheleler kullanıyorlar.

20 Damgalamaya karşı mücadelede yeni paradigmalar Program hedeflerini tanımlamak için, ruhsal rahatsızlığı olan bireylerin ve aile üyelerinin önceliklerini merkez edinen aşağıdan -yukarı yaklaşım kullanılmaktadır. Programların kapsamları daha küçük olup, kaynakları paylaşmak için çalışma ağı kurabilirler, bütçeleri daha mütevazidir, oldukça gönüllü ve ayni kaynaklara dayanırlar, bu da onları daha sürekli hale getirir. Yeni paradigmada, anti-stigma programlamasına herkes katkıda bulunabilir. Stuart 2010

21 Damgalamaya karşı mücadelede yeni paradigmalar Eski paradigmada, anti-stigmaprogramlarının amacı, genel halkın ruhsal hastalıklar a veya, bazı durumlarda, depresyon veya şizofreni gibi belirli bozukluklara karşı bilgi ve tutumlarını geliştirmekti. Varsayım, geliştirilmiş bilginin, uzun vadede, zamanla, gelişmiş tutumlara dönüşeceği, bunun da daha az ayrımcılık demek olacağı idi. Yeni paradigmada, geliştirilmiş bilgi ve tutumların, ruh hastalığı olan insanların gelişmiş yaşam şanslarına dönüşeceği ve daha çok sosyal katılımı sağlayacağı varsayımı yerine gelmemektedir. Stuart, Arboleda Florez ve Sartorius 2012

22 Damgalamaya karşı mücadelede yeni paradigmalar Daha çok davranışsal sonuçlar dolaysız olarak hedeflenmekte; ayrımcılık ve yapısal adaletsizliklerin azalması göstergeleri başarı ölçütü kabul edilmektedir. Yeni paradigmada, anti-stigmaçabalarında, ruhsal rahatsızlığı olan bireylerin iyileşme hikayelerinin paylaşımlarını merkez alan deneyimsel ve aktif öğrenmeye dayalı modeli kullanılır. Stuart 2010

23 Damgalamaya karşı mücadelede yeni paradigmalar Hastalıktan iyileşmiş veya iyileşmekte olan insanlarla pozitif temas, ruhsal rahatsızlığı olan insanlarla ilişkiden rahatsızlık hisseden kişilerdeki bu rahatsızlığı ortadan kaldırdığı gibi sosyal sınırları da kırar. Temas-temelli modeller, eğitimsel müdahelelerisağlayan insanları da güçlendirir, ve böylece kazan-kazan durumu sağlanmış olur. Amering 2009

24 Damgalamaya karşı mücadelede yeni paradigmalar Eski paradigmada, ruhsal rahatsızlığı olan insanların anti-stigmaprogramlarının alıcıları/tüketicileri veya faydalanan kişileri olarak görülme eğilimi vardı. Olaylara(gerçeklere) dayalı bilgi, çoğunlukla kampanya mesajlarına klinik bilgi tedarikçileri rolünün önderliğini yapan profesyoneller tarafından sağlanırdı. Yeni paradigmada, klinik bilgi, ikincil önemde mütalaa edilmekte, hatta amaca zararlı olabileceği bile düşünülmektedir. Stuart, Arboleda Florez ve Sartorius 2012

25 Damgalamaya karşı mücadelede yeni paradigmalar Ruhsal rahatsızlığı olan insanlar anti-stigma çabalarında merkezdir ve profesyonel gruplar destekçi rolleri almalıdır: toplum-temelli antistigmaçalışmasında ortak olarak hareket etmelidirler. Yeni paradigma, sağlık ve ruh sağlığı profesyonellerinin, kendi önyargılı tutumları ve ayrımcı davranışları nedeniyle, anti-stigma müdahalelerinin hedefleri olduklarını da kabul etmelidir. Stuart, Arboleda Florez ve Sartorius 2012

26 Damgalamaya karşı mücadelede yeni paradigmalar Eski paradigmada, yasal düzenlemeler, akıl hastalığı olan insanları keyfi tutuklamalara, zorlayıcı tedavilere ve kişilik özgürlüklerinin diğer ihlallerine karşı korumaya yönelikti. Yeni paradigmada, bu türden ilk-kuşak korumalar, tüm engelli insanların tam ve etkili sosyal katılımını içermek amacı ile, barınağa, istihdama ve engelli desteklere eşitçi erişimi garantileyecek pozitif haklar için tasarlarlanmış yasal ve politik korumalarla evrimleşmiştir. Thornicorft 2006

27 Damgalamaya karşı mücadelede yeni paradigmalar Ruh sağlığı politikası da, benzer biçimde, büyük akıl hastaneleri modelinden (dünyanın bir çok yerinde hala yaygın olan) yerine toplum temelli alternatif ve destekçi hizmetler sunan, bağımsız yaşamayı ve iyileşmeyi teşvik eden modele geçerek evrimleşmiştir. Bu bağlamda, iyileşme, kişinin akıl hastalığını yaşamının merkezi ve tanımlayan özelliği olarak ortaya çıkardığı kişisel ve dönüştürücü bir yolculuk olarak kavramlaştırılır. İyileşmeye yönelik hizmetlerde, ruh sağlığı profesyonelleri, bu aşamada ortak olarak çalışırlar. Amering 2009

28 Damgalamaya karşı mücadelede yeni paradigmalar Yeni paradigmada uygulanan programlara yönelik özeleştiri ve devamlı sistematik-değerlendirme Yerel düzeyde toplum-akademisyen işbirliği Sıradan insanların gücü Ulusal boyutta koordine edilen pahalı veya karmaşık kurumsal yapılar yerine, taban örgütlenmesi eylemlerini ve yerel güçler üzerinde yükselen çalışma ağı ve düşük maliyet

29