Avrasya da Ekonomik İşbirliği İmkanları: Türkiye nin Üstlenebileceği Roller Nelerdir?

Transkript

1 e c o n o m i c p o l i c y r e s e a r c h i n s t i t u t e e k o n o m i p o l i t i k a l a r ı a r a ş t ı r m a e n s t i t ü s ü Avrasya da Ekonomik İşbirliği İmkanları: Türkiye nin Üstlenebileceği Roller Nelerdir? Hüseyin Erdem Antalya, Eylül 2006

2 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 2 Gündem Avrasya nedir? Dünü: Doğu ve Batı blokları Bu günü: BDT: 12 Bağımsız Devlet Doğuda; Çin, Eski Asya;İran, Irak, Pakistan, Hindistan Batıda; Avrupa Birliği Arada; Türkiye Yarını: Uyanan Dev.

3 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 3 Büyük Resmi Doğru Analiz Etmek Gerekir Avrasya nın bir ucunda gelişmiş Avrupa, diğer ucunda küresel ekonomik büyümenin lokomotifi Çin var. Avrupa ve Çin arasında kalan Orta Doğu Bölgesi ve Orta Asya Cumhuriyetleri küresel ekonomiye entegre olamamış durumda. Resmin eksik parçası konumunda olan bu bölgeler küresel mücadelenin oyun alanı görünümünde Bu şartlarda, Türkiye; İstikrarsız bölgede gelişen demokrasisi, serbest piyasa ekonomisi ve AB bağlantısı ile dikkat çekmekte. Bölgesinde gerçek değişim odağı olabilecek, değişimi zorlayabilecek güce sahip. Güvenlik tüketen değil, üreten konumda. Source: World Development Indicators

4 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 4 Avrasya 2050 Projeksiyonu: Nüfus 2003 yılında dünya GDP sinin %50 si Avrasya dan kaynaklanırken Dünya Nüfus Artışı Projeksiyonu 3% 16% Bu rakamın 2050 yılında %60 ın üzerinde olması bekleniyor. 37% 3% 10% Dünya Nüfus Artışı Projeksiyonu KÜÇÜK ASYA ÇİN BDT DOĞU ve GD. ASYA AVRUPA JAPONYA GÜNEY ASYA DİĞER KÜÇÜK ASYA BDT AVRUPA GÜNEY ASY A 25% 1% 2050 yılında dünya nüfusunun 2/3 ünden fazlası Avrasya bölgesinde olacak. Avrasya nın nüfus ve işgücü potansiyeli iyi değerlendirilmeli. Ama Nasıl? Eğitim özellikle mesleki eğitim Teknolojinin yaygınlaştırılması 5% ÇİN D. v e GD. Av rasy a JAPONYA DİĞER Kaynak: Johannes Linn

5 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 5 Avrasya 2050 Projeksiyonu: GSYİH 2006 itibariyle; İngiltere, Almanya, Japonya, İtalya, Fransa ve Hindistan ın toplam GSYiH sı ABD nin GSYiH sından az. Tüm Avrasya coğrafyasının GSYiH sı ancak ABD nin GYSiH sına yaklaşıyor Amerika Ingiltere Almanya GSYİH (Milyon $) yılı projeksiyonlarına göre güneş tekrar doğudan doğacak! Avrasya coğrafyasından kaynaklanan GSYİH, ABD nin GSYİH sının beş katı olacak Yılı GSYİH Rakamları: Yükselen Ekonomiler Çin ve Hindistan Japonya Italya Fransa Hindistan Amerika Ingiltere Almanya Japonya Italya Fransa Hindistan Kaynak: Goldman Sachs, 2003

6 Bir Enerji Devi Olarak Avrasya Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 6 Dünya petrol rezervlerinin %65 i, petrol üretiminin %36 sı, tüketiminin %57 si Dünya doğalgaz rezervlerinin %57 si, doğalgaz üretiminin %50 si, tüketiminin %57 si Elektrik üretim potansiyeli ve yenilenebilir enerji kaynaklarının yanı sıra rüzgar ve güneş enerjisi üretiminde Orta Asya Cumhuriyetleri önemli bir potansiyele sahiptir yılları arasında, Avrasya içi enerji ticareti iki kat, Avrasya dışına yapılan enerji ticareti üç kat artmıştır Avrasya da(n) Yapılan Enerji İhracat ve İthalatı (2003) $Billions Other Non Cr ude Petr oleum Crude Petroleum abuzer Petr oleum gases Electr ical ener gy Coal and der ivatives Imports Exports Imports Exports Imports Exports Imports Exports Asia Minor China CIS East and Southeast Asia Source: UN COMTRADE Database. Imports Exports Imports Exports Imports Exports Europe Japan South Asia

7 Azerbaycan Enerji Sektörü Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide yılında, 22 milyon ton ham petrol, 5.8 milyar m3 doğalgaz ve 22.6 KwH elektrik üretimi yapıldı. Petrol ve petrol ürünleri ihracatının, toplam ihracat içerisindeki payı giderek azalmaktadır yılı itibariyle % 77 olarak gerçekleşmiştir. Enerji ihracatı giderek azalacağı için yeni yatırımlar yapmak ve yeni kaynaklar bulmak zorundadır. Komşularıyla ortak yatırım alanlarında ortak çalışmalar yapacaklardır. Azerbaycan Toplam Enerji Üretimi Toplam Petrol Üretimi (milyon ton) 15 15,3 15,4 15,5 22,2 SOCAR(Devlet Petrol Şirketi) 9 8,9 8,9 9 9 Yabanci Konsorsiyum 5,9 6,4 6,5 6,6 13,2 Dogalgaz Üretimi (milyar metre 3 ) 5,5 5,1 5,1 5 5,8 Elektrik (milyar kwh) 19 18,7 21,3 21,7 22,6

8 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 8 Kazakistan Enerji Sektörü Üç önemli bölgede petrol ve doğalgaz üretimi yapılmaktadır. Tengiz Bölgesi Karaçağanak Bölgesi Kaşagan Sahası Kazakistan ın yıllık ihracatı içerisinde petrol ve doğalgazın payı giderek artmaktadır yılında % 46 dan, 2004 yılında % 56 ya ulaşmıştır. Yer altı kaynakları için ortak yatırım çalışmaları yapılmalı, Yeni yatırımlar bölgesel ölçekte ve ortak yatırımlar şeklinde düşünülmelidir. Ham Petrol Dogalgaz Üretim Bölgesi Üretici Firma Rezerv Üretim Rezerv Üretim Tengiz Chevroni Exxon Mobil, LukOil, Kazmunaygaz 6-9 milyar varil varil/gün milyon/ton Karaçaganak British Gas, ENI, Chevron Texaco, LukOil 1.2 milyar ton 5.92 milyon/yıl 1.3 trilyon m3 - Kasagan ENI, ExxonMobil, Inpex, Philips Petroleum, Shell, Total milyar varil - -

9 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 9 Özbekistan Enerji Sektörü Özbekistan ekonomisi için kendi enerji üretimi yeterli olduğu için enerji önemli bir ihraç kalemi değildir. Enerji konusunda yeni kaynakları harekete geçirmek zorundadır, Petrol dışı enerji kaynaklarını artıracak yatırımları bölge ülkeleriyle birlikte gerçekleştirmek için projeler geliştirilmelidir. Özbekistan Enerji Sektörü Ham Petrol (milyon/ ton) 7,21 7,24 7,13 6,58 5,45 Dogal Gaz (milyar m3) 57,4 58,4 57,5 59,9 59,7 Elektrik (milyar m3) 47,1 47,9 49,4 49,6 47,6 Kömür (bin ton) 2,711 2,735 1,909 2,735 -

10 Türkmenistan Enerji Sektörü Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 10 Türkmenistan net enerji üreticisi ve ihracatçısı olan bölge ülkelerinin başlıcasıdır. Doğalgaz yönünden oldukça zengindir. Doğalgazın toplam ihracattaki payı 1999 da %46 dan, 2003 de %88 e çıkmıştır. Doğalgaz (milyar m3) Üretim Eski Sovyetler Birliği'ne İhracat İran'a İhracat İç Tüketim ,7 1,8 12, ,5 2, ,8 4, , Enerji üretimi ve pazarlamasında bölge ülkeleriyle yapacağı işbirliği ve ortak yatırımlarla üretim ve satış miktarını artırabilir, Petrol Üretimi Milyon/ Ton 7,4 7, ,4 Varil/gün 148, , , , ,835 Yenilenebilir enerji kaynakları potansiyelini harekete geçirme konusundaki projelerle ilgilenmesi gerekmektedir,

11 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 11 Enerji Sektöründe Bölgesel İşbirliği İmkanları Nelerdir? Enerji sektörünün entegrasyonu, aşamalı bir süreç gerektirir. Son basamak OPEC benzeri bir organizasyonunun kurulmasıdır. Enerji arz sistemlerinin sınır ötesi entegrasyonu, Piyasa reformlarında daha verimlilik odaklı bir yaklaşım, Bölgesel düzeydeki enerji piyasası düzenlemeleri, Ortak fiyat politikası, Enerji Piyasası nın düzenleyecek kurumsal yapı, Enerji Entegrasyonunun aşamaları

12 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 12 Avrasya da Enerji Dışı Mal ve Hizmet Ticareti Avrasya da, enerji harici mal ticareti ve hizmetler sektörü yeterince gelişmemiştir. Başlıca ticari ürünler; makine ve yedek parçası, sanayi ürünleri ve kimyasal ürünlerdir. Bunun başlıca sebebi, gelişmiş bir özel sektörün eksikliğidir. Çin in DTÖ üyeliği (2001), ve önümüzdeki dönem BDT ülkelerinin DTÖ üyesi olacak olması son derece önemli gelişmeler. 8; 7% 43; 40% 18; 16% Maki n e ve Ulaşım araçl arı İn o rg an ik Yakıtl ar Alko l ve Tütün Ürün l eri En er ji Hari ci Hammad d e 2; 2% San ayi Mal l arı 14; 13% İşl en mi ş San ayi Ür ün l er i K imyasal Ürün l er 18; 16% 7; 6% Küçük Asya Çin BDT Doğu ve GD. Asya Mal Avrupa Japonya Diğer Güney Asya Hizmet

13 Çin in İthalat İhracat Profili Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 13 Çin, DTÖ üyeliği (2001) sonrasında, ürettiği ucuz ve her kalitede mallarla dünya piyasasında yeni parametreler oluşturdu. Çin in ihraç ettiği mallardan makine ve taşımacılık kalemi haricindeki kalemler Türk Cumhuriyetlerinde de üretiliyor. Modernizasyon ve işgücü verimliliğinin arttırılması halinde Çin le rekabet etme şansı doğacaktır. Ana İhraç Malları Gıda ve Canlı Hayvan İçki ve sigara tütün Çin'in İhr acat İthalat Pr ofili milyar USD Ana İthal Malları 18,864 Gıda ve Canlı Hayvan 1,214 İçki ve sigara tütün milyar USD 9, Gıda dışı hammadde 5,843 Gıda dışı hammadde 55,358 Madeni Yağlar ve Koruyucular 14,48 Madeni Yağlar ve Koruyucular 47,993 Hayvani ve Bitkisel Yağlar 148 Hayvani ve Bitkisel Yağlar 4,214 Kimyasal Ürünle 26,36 Kimyasal Ürünle 65,473 Hafif Sanayi Ürünü, Kauçuk, Madenler 100,646 Hafif Sanayi Ürünü, Kauçuk, Madenler 73,986 Makine ve Ulaşım Teçhizatı 268,26 Makine ve Ulaşım Teçhizatı 252,83 Toplam 593,326 Toplam 561,229

14 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 14 Avrasya da Lojistik Sektörünü Geliştirmek için Yapılması Gerekenler? Taşımacılık sektörüne ilişkin fiziki ve kurumsal altyapının yenilenmesi gerekmektedir. Sınır geçişlerindeki bürokratik engellerin asgariye indirilmesi Sınır geçişlerinde karşılaşılan rüşvet ve benzeri kanunsuz uygulamaların önlenmesi Karayolu taşımacılığına ilişkin BM sözleşmelerinin onaylanması Gümrük tarifeleri dahil diğer ticaret kurallarının yeniden düzenlenerek uyumlaştırılması Güvenlik sorunları ve donmuş ihtilaflar konuşulması Kurumsal ve hukuki düzenlemeler gerekiyor. Entegre (intermobil) taşımacılık sistemine geçilmesi Karayolu ve demiryollarının bakım ve onarımı Fiziki yenilenme gerekiyor.

15 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 15 Avrasya da taşımacılık sektörünün gelişmesi neden önemli? Özellikle deniz çıkışı olmayan Orta Asya Cumhuriyetleri büyük ekonomik kayba uğramakta. Çin, küresel ekonomik büyümenin lokomotifi Çin in yarattığı ekonomik fazladan sadece sınırlı sayıda ülke yararlanıyor. Çin limanlarının kapasitesi yetersiz ve maliyetli. Dolayısıyla, karayolu ulaşım ağlarının güçlendirilmesi gerekiyor. Çin ile Avrupa arasında karayolu taşımacılığında Türkiye köprü konumunda olacak.

16 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 16 İpek yolu Tarihi İpek Yolunu yeniden canlandırmak zamanıdır. Ne yapmak gerekiyor? Kara ve demiryolu yatırımları, Yeni Boru Hattı yatırımları, İpek Yolu Projesinde Türkiye için Ne Gibi Fırsatlar Var? Transit ticaretin artması, Lojistik sektörünün gelişmesi, Türkiye de ve bölgede ulaştırma altyapısının güçlendirilmesi, Türk lojistik firmalarının görünürlüğünün artması,

17 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 17 Orta Asya Cumhuriyetlerinin denize erişiminin olmaması, Avrasya da lojistik sektörünün geliştirilmesini zorunlu kılıyor.

18 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 18 Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri Aktör mü Olacak? Figüran mı? Önümüzdeki on yıllarda, Çin in küresel ekonomiye daha sıkı entegre edilmesi için bahsettiğimiz ulaştırma projeleri mutlaka gerçekleştirilecek. Öyleyse Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri bu süreçten nasıl azami faydayı sağlayabilir? Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri arasında ortak faydayı gözeten işbirliği alanları belirlenerek somut projeler üretilmelidir. Özel sektör gelişmesini sağlayarak başlıca üç ana alanda işbirliği projeleri geliştirilebilir: Enerji Ticaret Taşımacılık Lojistik

19 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 19 Enerji Sektöründe Öncelikli İşbirliği Alanları Enerji sektöründe ortak üretim, pazarlama ve fiyat politikası çalışmaları yaparak ortak politikalar geliştirmek, Dünya enerji tüketiminin yarısından fazlasını tüketen bölgenin enerji piyasasında etkin olmasını sağlamak, Yeni yatırımlarda ortaklıklar kurulmasını sağlamak, Yenilenebilir enerji kaynakları alanında ortak yatırımlar yapılması; Hidrolik kaynakları değerlendirmek Rüzgar ve Güneş Enerjisi çalışmalarını etkin şekilde devam ettirmek

20 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 20 Türkiye nin Türk Cumhuriyetlerine yönelik öncelikli stratejik hedefi ne olmalıdır? Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan ekonomilerinin dünya ekonomisindeki gelişmelere ayak uydurabilmesi ve İpek Yolu Projesinden yeteri kadar faydalanabilmesi için; Ortak yatırımlar yapmak suretiyle küresel ekonomide rekabet gücü kazanmak, Özel sektör vasıtasıyla Türk ekonomisiyle entegrasyon sağlayarak özel sektör deneyiminden yararlanmak, İşgücünün niteliğini artırarak kaliteli üretim sağlamak, Ülkelerdeki ucuz enerji, ham madde ve işçilikten yararlanarak piyasaya girmek için ortaklıklar kurmak, ortak yatırımlar yapmak

21 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 21 Strateji. Üç aşamalı bir entegrasyon stratejisi izlenebilir. Türk Özel sektörü ile ortak yatırımlar yaparak dünya ticaretine açılmak, Özel sektör üzerinden bölge ekonomileriyle entegrasyon Küresel ekonomiyle entegrasyona, işleyen bir pazar ekonomisine geçiş. Bu şekilde küresel ekonomiye intibakın yaratacağı kırılganlıklar azaltılabilir.

22 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 22 Rekabet Gücü Kazanmak için Ne Yapmak Lazım? Dünya pazarlarında rekabet edebilmek için kaynakları harekete geçirerek ortak yatırımlar yapmak, Çin rekabetine karşı imkanları birleştirerek yeni yatırım ve rekabet stratejileri geliştirmek, Türkiye'nin piyasa tecrübesi ve batının ekonomik standartlarına sahip olmasını bir imkan olarak değerlendirmek, Türk müteşebbislerin de Türk cumhuriyetlerindeki kaynakları bir fırsat olarak değerlendirerek ortak yatırım alanları açmak,

23 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 23 Başarmak için: Dünya ile uyum sağlayacak tedbirleri hemen alarak Yatırım Ortamını iyileştirmek; Hukuki Düzenlemeleri yapmak: Tahkim kurumunu hayata geçirmek, Güven ortamını hızla sağlamak, Teknik Düzenlemeleri yapmak: Türkiye deneyimi; Organize Sanayi Bölgelerini (OSB) kısa sürede kurmak

24 Avrasya Ekonomik İşbirliği: Riskler ve Fırsatlar Slide 24 tepav l epri başarılar diler Hüseyin Erdem