TÜRK MÜZİĞİ KORO EĞİTİMİ

Transkript

1 Güzel Sanatlar ve Spor Liseleri TÜRK MÜZİĞİ KORO EĞİTİMİ 12 DERS KİTABI Yazarlar Hüseyin KAPLAN Nursel MUCU DEVLET KİTAPLARI ÜÇÜNCÜ BASKI..., 2014

2 MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI... :5803 DERS KİTAPLARI DİZİSİ... : ?.Y Her hakkı saklıdır ve Mîlli Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayınlanamaz. Editör Yrd.Doç.Dr. Salim SEVER Dil Uzmanı Suna SUĞÜR Program Geliştirme Uzmanı Tuğba KUŞKONMAZ ÇİLDİR Rehberlik Uzmanı Mustafa KARA Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı Çetin TORAMAN G örsel Tasarım Uzmanı Kadriye Berrin TEKİNER Notist Hakan DEMİRALP ISBN Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun gün ve 72 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün gün ve sayılı yazısı ile üçüncü defa adet basılmıştır.

3 Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va dettiği günler Hakk ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy

4 GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk

5

6

7 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER...7 KİTAPTA YER ALAN ESERLER KİTABIMIZI TANIYALIM ÖĞRENME ALANI KOR0DA SES EĞİTİMİ ÜNİTE SES EĞİTİMİ Ses Üretme ve Şarkı Söylemede Vücut Rahatlığı Rezonans Bölgeleri Registre Bölgeleri, Registre Geçişleri Legato ve Staccato Crescendo ve Decrescendo Artikülasyon, Kelimelerin Ritimsel Yapıları Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ÖĞRENME ALANI TÜRK MÜZİĞİ MAKAMLARI VE TÜRK MÜZİĞİ MAKAMLARINDA ESER SESLENDİRME I. ÜNİTE KARCIĞAR MAKAMI Karcığar Makamının Genel Özellikleri Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları II. ÜNİTE KARCIĞAR MAKAMINDA ESER SESLENDİRME Eseri Seslendirmeye Hazırlık Eserin Ritmik ve Ezgisel Yapısı Eserin Seslendirilmesi ve Yorumlanması Karcığar Makamında Eserler Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları III. ÜNİTE SEGÂH MAKAMI Segâh Makamının Genel Özellikleri Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları IV. ÜNİTE SEGÂH MAKAMINDA ESER SESLENDİRME Eseri Seslendirmeye Hazırlık Eserin Ritmik ve Ezgisel Yapısı Eserin Seslendirilmesi ve Yorumlanması Segâh Makamında Eserler Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları V. ÜNİTE SABA MAKAMI Saba Makamının Genel Özellikleri Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları VI. ÜNİTE SABA MAKAMINDA ESER SESLENDİRME Eseri Seslendirmeye Hazırlık Eserin Ritmik ve Ezgisel Yapısı Eserin Seslendirilmesi ve Yorumlanması Nikriz Makamında Eserler Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları VII. ÜNİTE HÜZZAM MAKAMI Hüzzam Makamının Genel Özellikleri Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları VIII. ÜNİTE HÜZZAM MAKAMINDA ESER SESLENDİRME Eseri Seslendirmeye Hazırlık Eserin Ritmik ve Ezgisel Yapısı Eserin Seslendirilmesi ve Yorumlanması Hüzzam Makamında Eserler Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları TERİMLER SÖZLÜĞÜ KAYNAKÇA

8 KİTAPTA YER ALAN ESERLER KARCIĞAR MAKAMINDA ESERLER Ekin Ektim Çöllere Aldın Dil-i Nâşadımı Bir Goncaya Bir Hâre Nigâh Eyledi Bülbül Kara Bulutları Kaldır Aradan Telli Turnam Yücelerden Aştı mı? Yaralı Bir Kuş Gibi Çırpınır Durur Gönlüm Ahu Gözlerini Sevdiğim Halay Çekin Ezel Bahar Olmayınca Köprüyü Dolanma Yörü Bre Çiçek Dağı SEGÂH MAKAMI Güzeller Bezenmiş Toya Giderler Buruk Acı Dil Harâb-ı Aşkınım Sensin Sebep Berbâdıma Düştü Enginlere Bir İnce Hüzün Kapat Gözlerini Kimse Görmesin Tûtî-i Mûcize Gûyem Ne Desem Lâf Değil Ay Dağlar Sende Gözüm Var Bahçada Yeşil Çınar Bir Fındığın İçini Deniz Dalgasız Olmaz Pınar Baştan Bulanır SABÂ MAKAMI Kâr Etmez Ahım Sen Gülizare Can Verme Gam-ı Aşka Sen Neyledin Güzelim Seni Herkesten Kıskanıyorum Süzdükçe Güzel Gözlerini Kalbimi Yaktın Nigâh-ı Mestine Canlar Dayanmaz

9 Bir Esmere Gönül Verdim Düş Ben Gibi Bir Aşka Sadâkat Ne İmiş Gör Andım O Geçen Günleri Hasretle Derinden Gelmiş Değil Böyle Peri Bir Alçacık Gügem Dalı Mavi Yelekli Yârim Bu Dere Baştan Başa Almalı Bağ Hangi Bağın Bağbanısan Mendilimin Yeşili HÜZZAM MAKAMI Hayatlerı Değirmi Ey Hüsn-i Cemâl Âleme Sen Darb-ı Meselsin Gönlüm Seher Yeli Gibi Daldan Dala Essem Diyor Güzel Gün Görmedi Avare Gönlüm Mahzun Gönül Heyhât Şâd Olacak mı Sanıyorsun Ömrüm Seni Sevmekle Nihayet Bulacaktır Sende Leylâ dan mı Öğrendin Cefakâr Olmayı Ey Gül-i Bağ-ı Eda Humeyinim Ak Benim İndim Havuz Başına İreyhan Eker misin Kaleliyem Kaleli Kiremit Bacaları Küçük Yaşta Aldım Sazı Elime Kütahya yı Kara Duman Bürüdü Uzun Kavak Selvi Kavak Mezerimi Derin Kazın Üç Kuşuduk

10 KİTABIMIZI TANIYALIM Öğrenme Alanı Kapakları ÜNİTE SES EĞİTİMİ Hazırlık Çalışmaları Dengeli bedensel duruş ile ilgili araştırma yaparak önemini açıklayınız. 1 Ses Üretme ve Şarkı Söylemede Vücut Rahatlığı! BİLGİ Doğru ve temiz ses üretilebilmesi için öncelikle fiziksel ve zihinsel gerginliğin giderilmesi gerekmektedir. Nefes-ses alıştırmalarına ve şarkı söylemeye başlamadan önce vücut, şarkı söylemeye uygun pozisyon almalıdır. Bu amaçla yapılan gevşeme çalışmaları, fiziksel ve zihinsel rahatlama sağlayarak ses üretim sürecinde; gırtlağın, çenenin ve dilin daha işlevsel kullanılarak ses- soluk bağlantısının doğru kurulmasına zemin hazırlayacaktır. Vücudun rahat, dengeli ve dik durması hem nefesin doğru kullanılması hem de koroda güzel ve homojen ses üretimi için kazanılması gereken temel davranışlardan biridir. UYARI Nefes-ses alıştırmalarına ve şarkı söylemeye başlamadan önce, vücudunuzun doğru pozisyonu aldığından emin olunuz. Ünite, Konu, Bilgi Başlıkları ve Hazırlık Çalışmaları 1. ETKİNLİK Şarkı söyleme sırasındaki nefesinizi kontrol ederek aşağıdaki çizimlerle karşılaştırınız. Doğru Yanlış Nefes Alma Nefes Verme Nefes Alma Nefes Verme 14 BİLGİ Doğru ve temiz ses üretilebilmesi için öncelikle fiziksel ve zihinsel gerginliğin giderilmesi gerekmektedir. Nefes-ses alıştırmalarına ve şarkı söylemeye başlamadan önce vücut, şarkı söylemeye uygun pozisyon almalıdır. UYARI! ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI Ölçme ve Değerlendirme Başlığı, Etkinlik, Uyarı İkonları 1. ETKİNLİK 10

11 Millî marşlar, milletlerin kahramanlık destanlarıdır. Onu dikkatle okuyan ve gönülden söyleyen nesiller, millî şuurlarını kazanır ve kim olduklarının farkına varırlar. İs klâl Marşı da halkın ve ordunun moral gücünü yükselteceği düşünülerek gündeme ge rilmiş r. Bu nedenle Türkiye Büyük Millet Meclisi Hüküme, Kurtuluş Savaşı nın anlamını, heyecanını koruyacak, millî mücadele ruhunun önemini dile ge recek ve onu yüz yıllara nakşedecek bir İs klâl Marşı yazdırılmasına karar vermiş r. Önce söz(gü e) yarışması düzenlenmiş; gönderilen toplam 724 şiir arasından en iyi yedi şiir seçilerek meclis üyelerine dağı lmış r. Mehmet Âkif Ersoy un Türk Kurtuluş Savaşı nı destanlaş ran İs klâl Marşı, zamanın Millî Eği m Bakanı Hamdullah Suphi Tanrıöver tara ndan meclis kürsüsünde okunduğunda bütün milletvekilleri tara ndan coşku ile ayakta alkışlanmış ve 12 Mart 1921 de millî marş olarak kabul edilmiş r. Beste yarışmasına sadece yirmi dört besteci ka lmış r. İs klâl Marşı, yılları arasında Ali Rıfat Çağatay ın birinci seçilen bestesiyle çalınıp söylenmiş ancak Osman Zeki Üngör ün 9 Eylül 1922 de Türk süvarilerinin İzmir e girişinde atların çıkardığı nal seslerindeki ri mden etkilenerek bestelediği ezgi çok beğeni toplayınca Atatürk ün de izniyle 1930 yılından i baren Millî Marş ımız yeni ezgisiyle günümüze ulaşmış r. İs klâl Marşı nın birinci sözlerini söylerken virgül, ikinci sözlerini söylerken ise işaretlerinin bulunduğu yerlerde nefes alınız. 11

12 Mehmet Âkif ERSOY ( ) İstanbul da doğmuştur. Şiirlerinde sürekli millî konuları ve toplumsal gerçekleri dile getirmiştir. Mustafa Kemal önderliğindeki Türk kurtuluş hareketini desteklemiş, daha sonra Burdur milletvekili olarak TBMM ye girmiştir. Ardından Mısır Üniversitesinde Türkçe müderrisliği yapan Mehmet Âkif, şiirlerini Safahat adlı kitapta toplamış, ancak İstiklâl Marşı benim değil milletimindir. diyerek onu Safahat a almamıştır. Osman Zeki ÜNGÖR ( ) İstanbul da doğmuştur. Müzika-i Hümayun u bitirdikten sonra İstanbul Erkek Mektebi ve Müzika-i Hümayunda öğretmenlik yapmıştır. Besteci, orkesra şefi ve keman virtüözüdür. Önce Saray Orkestrasını, ardından Riyaset-i Cumhur Filarmoni Orkestrasını (bugünkü Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası) yönetmiştir. Daha sonra Atatürk ün direktifleri ile Musiki Muallim Mektebini kurmuş ve müdürlüğünü yapmıştır. İstiklâl Marşı ndan başka birçok marş ve okul şarkıları bestelemiştir.! İstiklâl Marşı nın Seslendirilmesi UYARI İstiklâl Marşı nı seslendirmeye başlamadan önce aşağıda belirtilen davranışları koro disiplini içinde gerçekleştiriniz. 1. Seslendirmeye başlamadan önce vücudun dik durmasına dikkat ediniz. 2. Sesi ısıtmak için ses sınırlarınızı zorlamadan ses ve nefes alıştırmaları yapınız. 3. İstiklâl Marşı nın sözlerini doğru boğumlayarak söyleyiniz. 4. İstiklâl Marşı nın birim zaman ve birim vuruşlarını tanımlayınız ve tartımını yapınız. 5. İstiklâl Marşı nın ritmik yapısını aksatmadan sözlerin bonasını yapınız. 6. İstiklâl Marşı nın birim zaman ve birim vuruşunu göz önünde bulundurarak solfejini yapınız. 7. İstiklâl Marşı nın ses ve soluk bağlantısına dikkat ederek marş temposunda seslendiriniz. 8. İstiklâl Marşı nın sözlerini anlamına uygun etkili bir biçimde selendirmeye dikkat ediniz. 9. İstiklâl Marşı nı seslendirirken nefes yerlerinin ve sesinizin yüksekliğinin koro üyeleriyle uyumlu olmasına özen gösteriniz. 10. İstiklâl Marşı nın gerektirdiği coşkuyu hisssetmeye ve şef ile uyumlu olmaya dikkat ediniz. 12

13 ÖĞRENME ALANI 1KORODA SES EĞİTİMİ Ünite SES EĞİTİMİ 13

14 ÜNİTE SES EĞİTİMİ Hazırlık Çalışmaları Dengeli bedensel duruş ile ilgili araştırma yaparak önemini açıklayınız. 1 Ses Üretme ve Şarkı Söylemede Vücut Rahatlığı! BİLGİ Doğru ve temiz ses üretilebilmesi için öncelikle fiziksel ve zihinsel gerginliğin giderilmesi gerekmektedir. Nefes-ses alıştırmalarına ve şarkı söylemeye başlamadan önce vücut, şarkı söylemeye uygun pozisyon almalıdır. Bu amaçla yapılan gevşeme çalışmaları, fiziksel ve zihinsel rahatlama sağlayarak ses üretim sürecinde; gırtlağın, çenenin ve dilin daha işlevsel kullanılarak ses- soluk bağlantısının doğru kurulmasına zemin hazırlayacaktır. Vücudun rahat, dengeli ve dik durması hem nefesin doğru kullanılması hem de koroda güzel ve homojen ses üretimi için kazanılması gereken temel davranışlardan biridir. UYARI Nefes-ses alıştırmalarına ve şarkı söylemeye başlamadan önce, vücudunuzun doğru pozisyonu aldığından emin olunuz. 1. ETKİNLİK Şarkı söyleme sırasındaki nefesinizi kontrol ederek aşağıdaki çizimlerle karşılaştırınız. Doğru Yanlış Nefes Alma Nefes Verme Nefes Alma Nefes Verme 14

15 2. BİLGİ Doğru şarkı söyleme eylemi daha önceki kitaplarınızda da belirtildiği gibi sadece gırtlak içi kaslarının etkin ve aktif kullanımı yoluyla gerçekleştirilebilmektedir. Doğru kasların kullanıldığının dış göstergesi gerek tiz gerekse pes tonlarda gırtlak pozisyonunun büyük oranda sabit ve dengeli olmasıdır. Bireysel ses eğitimi derslerinde yapılan çalışmaların koro derslerinde de hatırlanarak uygulanması, bu anlamda önem taşımaktadır. ETKİNLİK Aşağıdaki egzersizi ayna karşısında kapalı ağızla yaparken gırtlak pozisyonunuzun doğru olup olmadığını aşağıdaki çizimlerle karşılaştırınız. Yanlış Doğru Yanlış 3. BİLGİ Çenenin altında bulunan ve yutkunma sırasında kullanılan kaslar, şarkı söyleme sırasında kasılmamalı, gergin olmamalıdır. ETKİNLİK Aşağıdaki egzersizi, kapalı ağızla yaparken çizimde görüldüğü gibi işaret parmağınızla çene altı kaslarınızın gergin olup olmadığını kontrol ediniz. 15

16 2 Rezonans Bölgeleri BİLGİ Ses üretim süreci - temel olarak- ses üretmek amacıyla akciğerlerden yollanan havanın ses tellerini titreştirerek meydana getirdiği ham frekansın, ağız ve burun boşluklarında farklı harmoniklerle birleşerek gürleşmesi ve özgün karakterini kazanmasıdır. Bu süreç, bütünsel olarak aşağıda şematize edilmiştir. Yumuşak Damak Farenks Larenks Dil Ses Telleri Artikülatör Rezonatör (Tınlatan; Farenks ve Ağız) Titreşen! UYARI Akciğerler Güç Kaynağı (Üreteç) Rezonans çalışmalarını yaparken sesin renk ve tınısını sürdürmeye özen gösteriniz. ETKİNLİK Aşağıdaki egzersizi kapalı ağızla ng konsonlarını birlikte düşünerek seslendiriniz. 16

17 3 Registre Bölgeleri, Registre Geçişleri BİLGİ Vokal registre: Yaklaşık aynı renk ve tınıya sahip olarak üretilebilen seslerin oluşturduğu bölgedir. Şarkıcının ses aralığı, genelde iki veya daha fazla registreden oluşur. Erkek seslerinde temel olarak göğüs ve falset registreleri bulunsa da bazı kültürlerde kullanılan strohbass (strobas) gibi çok kalın registreler de bulunmaktadır. Kadın sesleri de temel olarak göğüs ve kafa registrelerinden oluşmaktadır. Registre Bölgeleri Birinci registre İkinci registre Üçüncü registre Ses rengi, ses tellerinin hangi bölgelerinin titreştiğine bağlı olarak değişmektedir. Ses telleri, kas ve onları kaplayan doku hâlinde, bir bütün olarak titreştiğinde, kalın harmoniklerin tınıları daha güçlü ve belirgin olmaktadır. Bu, tipik göğüs registresi tınısını oluşturmaktadır. Ses tellerinin kas bölümü değil de yalnızca ses tellerini kaplayan mukozal kısım titreştiğinde, üretilen harmonikler azalmakta, bu da falset registresi tınısı oluşturmaktadır. Mukoza Lif Dokusu Tiroartenoid Kas Göğüs Registresi Falset Registresi Ses teli katmanları Eğitimsiz seslerde, registreler arasında geçiş yapılırken tını değişimiyle ortaya çıkan ve sesin akış çizgisinde kırılma hissi yaratan bir durum meydana gelir. İstenmeyen bu durumun giderilmesi, ses eğitimi sürecinin temel hedefidir. Registre geçişi konusunun en karmaşık yönlerinden biri de kimi seslerin iki veya üç registrede seslendirilebilir olmasıdır. Elbette, aynı frekansın her üç registrede seslendirilmesiyle oluşacak sesin rengi de farklılık gösterecektir. Registre geçişlerine yönelik çalışmaların yapılması, ses sağlığı, müzikalite ve entonasyon sorunlarının giderilmesi açısından da önem taşımaktadır. 17

18 Registre Geçişi ve Kırılması Eğitimli Ses Eğitimsiz Ses 100% 500hz. 400hz. Dış Kas Aktivitesi 50% 200hz. 300hz. Registre Kırılması 1. ETKİNLİK 0 100hz. 50% Ses Teli Aktivitesi Aşağıda verilen glissandolu alıştırmaları, dudak trili ile tüm tonları hafif kuvvette (p) düşünerek bastırmadan seslendiriniz. 100% 2. ETKİNLİK Aşağıdaki registre geçişleri ile ilgili glissando alıştırmalarını, geçiş sürelerini geniş tutarak ve ham, hım hecelerini ng harflerini birlikte söylüyormuş gibi düşünerek seslendiriniz. 3. ETKİNLİK Aşağıdaki registre geçişleri ile ilgili alıştırmaları, tüm tonları orta hafif gürlükte olacak biçimde seslendiriniz. 18

19 4 Legato ve Staccato 1.! BİLGİ Müzikalite (müzikal seslendirme), müziğin; nüans, tür, üslup ve dönem özelliklerinin özümsenerek icra edilmesi olarak tanımlanabilir. Müzikalite konusu ile ilgili legato ve staccato söyleme biçimleri üzerinde durulacaktır. Staccato söyleme; bir sesten diğer sese, aralarında kısa bir sus işareti varmış gibi kesilerek geçiş yapılmasıyla oluşur. Notanın altına veya üstüne konan işareti ile gösterilir. Legato söyleme; bir sesin, sonra gelen sese kesinti olmaksızın bağlanmasıyla oluşur. Notalar arasına konan işareti ile gösterilir. ETKİNLİK UYARI Aşağıdaki staccato alıştırmalarını diyafram desteğini ve tınıyı koruyarak seslendiriniz. Staccato çalışmalarını yaparken nefes basıncınızı dengeli kullanınız. 2.! ETKİNLİK 2 Aşağıdaki legato alıştırmalarını diyafram desteğini ve tınıyı koruyarak seslendiriniz. UYARI Legato çalışmalarını yaparken sesin renk ve tınısını kaybetmemesine özen gösteriniz. 19

20 20

21 5 Crescendo ve Decrescendo BİLGİ Crescendo (kreşendo), müziğin gürlüğünün belirtilen ölçüler arasında giderek artacağını belirten nüans terimidir. Cresc. yazılır veya işareti ile gösterilir. Decrescendo (dekreşendo), müziğin gürlüğünün belirtilen ölçülerde giderek azalacağını belirten nüans terimidir. Decresc. yazılır veya işareti ile gösterilir. ETKİNLİK Aşağıdaki crescendo ve decrescendo alıştırmasını diyafram desteğini ve tınıyı koruyarak seslendiriniz. 21

22 6 Artikülasyon, Kelimelerin Ritimsel Yapıları 1. BİLGİ Dersimizin önceki yıllara ait kitaplarında, üretilen sesin anlamlı sözlere dönüştürülebilmesi için sesin artiküle edilmesi gerektiği, artikülasyonda dil, dişler, sert veya yumuşak damak ile dudakların görev aldığı, vokal ve konsonların da bu organların biçim veya hacim değiştirmesiyle oluştuğu belirtilmişti. ETKİNLİK Aşağıda çizilmiş olan dil pozisyonlarını inceleyiniz. a, o, u, i, e vokallerini seslendirirken dilinizin aldığı biçimleri fark etmeye çalışınız. Doğru Yanlış 2. ETKİNLİK Şarkı söyleme sırasındaki çene ve dudak pozisyonlarınızı ayna karşısında inceleyiniz. Bu pozisyonları, aşağıdaki doğru ve yanlış pozisyonları gösteren çizimlerle karşılaştırınız. Doğru Yanlış 22

23 3. ETKİNLİK Aşağıdaki çizimleri inceleyerek aralarındaki farkları belirtiniz BİLGİ Konuşma ve şarkı söylemede kullanılan dilin açık ve anlaşılır olması gerekmektedir. Açıklık ve anlaşılırlık; sesli - sessiz harflerin doğru boğumlanması (artikülasyon), doğru söyleyişle (telaffuz), anlamına uygun olarak doğru tonlanma ve vurgulanmasıyla gerçekleşir. ETKİNLİK Aşağıdaki vokal ve konsonları seslendirerek çene, damak, dil ve dudak pozisyonlarınızı çizimdekilerle karşılaştırınız. ETKİNLİK m ı o u Aşağıdaki tekerlemeleri artikülasyona dikkat ederek okuyunuz. 1. Bizde bize biz derler, sizde bize ne derler? 2. Pireli peyniri perhizli pireler tepelerse pireli peynirler de pır pır pervaz ederler. 3. Paşa tası ile beş has tas kayısı hoşafı. 4. Al bu takatukaları takatukacıya takatukalatmaya götür. Takatukacı takatukaları takatukalamam derse taka tukacıdan takatukaları takatukalatmadan al da gel. 5. Kırk kırık küp, kırkının da kulpu kırık kara küp. 6. Şu odayı badanalamalı mı yoksa badanalamamalı mı? 23

24 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Doğru ve yanlış soluk alıp verme davranışları arasındaki farkları açıklayınız İnsan sesinin oluşumunda görev alan organları sırasıyla yazarak rezonans bölgelerinin işlevlerini açıklayınız Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. Aşağıdakilerden hangisi registre konusu ile ilgili değildir? A) Ses aralığı B) Renk ve tını C) Falset D) Legato E) Decrescendo 4. Eserin karakterinin ortaya çıkması amacıyla yapılan çalışmalarda aşağıdakilerden hangisi dikkate alınmaz? A) Legato ve Staccato B) Artikülasyon C) Entonasyon D) Rezonans E) Göğüs kafesinin genişlemesi 5. Aşağıdaki ifadelerde yargı doğru ise cümlenin başına (D), yanlış ise (Y) yazınız. ( ) Doğru şarkı söyleme eylemi gırtlak içi kaslarının etkin ve aktif kullanımı yoluyla gerçekleştirilebilmektedir. ( ) Şarkı söylerken doğru kasların kullanıldığının dış göstergesi gerek tiz gerekse pes tonlarda gırtlak pozisyonunun büyük oranda sabit ve dengeli olmasıdır. ( ) Register, yaklaşık aynı renk ve tınıya sahip olarak üretilebilen seslerin oluşturduğu bölgedir. ( ) Çenenin altında bulunan ve yutkunma sırasında kullanılan kasların şarkı söyleme sırasında kasılması, doğru ses üretildiğinin göstergelerinden biridir. Bu Ünitede Öğrendiklerim:... 24

25 2ÖĞRENME ALANI TÜRK MÜZİĞİ MAKAMLARI VE TÜRK MÜZİĞİ MAKAMLARINDA SES EĞİTİMİ Üniteler KARCIĞAR MAKAMI KARCIĞAR MAKAMINDA ESER SESLENDİRME SEGÂH MAKAMI SEGÂH MAKAMINDA ESER SESLENDİRME SABA MAKAMI SABA MAKAMINDA ESER SESLENDİRME HÜZZAM MAKAMI HÜZZAM MAKAMINDA ESER SESLENDİRME 25

26 1 ÜNİTE KARCIĞAR MAKAMI Hazırlık Çalışması Karcığar makamında bulabildiğiniz nota ve ses kayıtlarını sınıfa getirerek arkadaşlarınızla paylaşınız. Karcığar Makamının Genel Özellikleri BİLGİ Karcığar makamı, dügâh perdesinde karar verir; ikincil durak perdesi, neva perdesidir. Donanımında si koma bemol, mi bakiye bemol ve fa bakiye diyez bulunur. Durak: Dügâh perdesidir. Dügâh İkinci Durak (güçlü): Neva perdesidir. Seyir: İnici-çıkıcıdır. Donanım: Segâh hisar ve eviç sesleri Segâh Karcığar makamı dizisi; yerinde uşşak dörtlüsüne neva perdesinde hicaz beşlisinin eklenmesiyle oluşur. yerinde uşşak 4 lüsü nevada hicaz 5 lisi Neva perdesi civarında seyre başlanır. İnici-çıkıcı seyri olan bu makam, yegâh ve tiz neva sesleri arasında seyredebilir. Hisar ve eviç sesleri arasındaki 12 komalık hicaz aralığı, karcığar makamının karakteristik aralığıdır. 26

27 1. ETKİNLİK Aşağıdaki ezgileri inceleyerek durak ve ikincil durak perdelerini işaretleyiniz, seyir özelliklerini tartışınız. Ezgilerin solfejini sınıfça yapınız. Usul: Aksak Günay GÜNAYDIN Usul: Aksak Deniz GÖKTAŞ 2. ETKİNLİK Karcığar makamındaki eserlerin ses kayıtlarını sınıfta dinleyiniz, bildiğiniz eserleri sınıfça seslendiriniz. 3. ETKİNLİK Karcığar makamını diğer makamlardan ayırabilmek için değişik makamlardan eserleri sınıfça dinleyerek işitsel olarak bu makamın farklılığını ayırt etmeye çalışınız. 27

28 4. ETKİNLİK Aşağıdaki eseri durak ve ikincil durak perdeleri ile seyir özellikleri açısından inceledikten sonra seslendiriniz. EKİN EKTİM ÇÖLLERE Türkü Yöresi: Samsun 2. Ekine firaz derler (ah) Güzele beyaz derler Her kime derdim yansam Bu dert sana az derler (Bağlantı) 3. Ekin ektim gül bitti (ah) Dalında bülbül öttü Ötme ey garip bülbül Yârim gurbete gitti (Bağlantı) 28

29 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdaki ifadelerde yargı doğru ise cümlenin başına (D), yanlış ise (Y) yazınız. ( ) Karcığar makamının seyri, inicidir. ( ) Karcığar makamın donanımında; si bakiye bemol, mi bakiye bemol ve fa bakiye diyez seslerini gösteren işaretler yer alır. ( ) Karcığar makamı dügâh perdesinde karar verir. ( ) Karcığar makamı dizisi; yerinde uşşak dörtlüsüne neva perdesinde hicaz beşlisinin eklenmesiyle oluşur. ( ) Karcığar makamının ikincil durağı, neva perdesidir. 2. Aşağıdaki dizek üzerinde karcığar makamının donanımını, durak ve ikincil durak perdelerini işaretleyiniz. 3. Yerinde uşşak dörtlüsü ve nevada hicaz beşlisini oluşturan sesleri aşağıdaki dizek üzerine yazınız. Bu Ünitede Öğrendiklerim:

30 2 ÜNİTE KARCIĞAR MAKAMINDA ESER SESLENDİRME Hazırlık Çalışması Karcığar makamındaki eserlerin nota ve ses kayıtlarından bulabildiklerinizi sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız. BİLGİ Koroda, kaynaşmış ve müzikal dinamiklere uygun bir seslendirme yapılabilmesi için vücudun ve sesin, şarkı söylemeye hazırlanması gerekmektedir. Ayrıca makamın genel özelliklerine uygun bir koral seslendirme yapılabilmesi için temel davranışların kazanılması ve uygulanması hedeflenir. Bir müzik eserini seslendirme öncesinde ve seslendirme sırasında yapılması gereken hazırlık aşamalarını üç ana bölümde toplayabiliriz: 1 Eseri Seslendirmeye Hazırlık! UYARI Aşağıdaki etkinliği kurallarına uygun şekilde ve koro disiplini içinde gerçekleştiriniz. 1. ETKİNLİK Fiziksel ve zihinsel gerginliği giderme, dil ve çeneye serbestlik kazandırma çalışmaları yapınız. 2. ETKİNLİK Nefes ve ses alıştırmalarına başlamadan önce vücudun alması gereken doğru duruşu sağlayınız.! UYARI Ses egzersizlerini, ses tellerinizi zorlayıcı tonlarda yapmamaya dikkat ediniz. Sesin rezonans bölgelerinde tınlatılmasına; yumuşak, rahat, doğru ve temiz ses üretilmesine özen gösteriniz. Nefes ve ses alıştırmaları yaparken koronun diğer üyeleriyle uyumlu olmaya özen gösteriniz. Seslendireceğiniz eserin literatür bilgilerini inceleyiniz. 30

31 2 Eserin Ritmik ve Ezgisel Yapısı BİLGİ Eseri seslendirmeye başlamadan önce eserin tanınabilmesi için ön inceleme yapılması gerekmektedir. Ön inceleme sırasında dikkat edilmesi gereken konulardan biri de eserin usulünün ne olduğudur. Türk müziğinde usuller çok çeşitli olmakla birlikte yalnız kitapta yer alan eserlerin usulleri verilmiştir. İsmi Ölçaü Sayısı 1. Vuruş 2. Vuruş İsmi Ölçü Sayısı 1. Vuruş 2. Vuruş 3. Vuruş İsmi Ölçü Sayısı 1. Vuruş 2. Vuruş 3. Vuruş Nim sofyan 2/8 lik ve 2/4 lük Düm 1 zamanlı kuvvetli Tek 1 zamanlı zayıf Sofyan 4/8 lik ve 4/4 lük Dü-üm 2 zamanlı kuvvetli Te 1 zamanlı yarı kuvvetli Ke 1 zamanlı zayıf Türk Aksağı 5/4 lük ve 5/8 lik Dü-üm 2 zamanlı kuvvetli Te-ek 2 zamanlı yarı kuvvetli Tek 1 zamanlı zayıf İsmi Ölçü Sayısı 1. Vuruş 2. Vuruş 3. Vuruş Semai 3/4 lük Düm 1 zamanlı kuvvetli Tek 1 zamanlı yarı kuvvetli Tek 1 zamanlı zayıf İsmi Ölçü Sayısı Yörük Semai Sengin Semai Ağır Sengin Semai Mürekkeb Nim Sfyan 6/8 (Yörük Semai) 6/4 (Sengin Semai) 6/2 (Ağır Sengin Semai) 1. Vuruş 2. Vuruş 3. Vuruş 4. Vuruş 5. Vuruş Düm 1 zamanlı kuvvetli Tek 1 zamanlı yarı kuvvetli Tek 1 zamanlı zayıf Düm 1 zamanlı zayıf Te-ek 2 zamanlı yarı kuvvetli 31

32 İsmi Ölçü Sayısı 1. Vuruş 2. Vuruş 3. Vuruş 4. Vuruş 5. Vuruş Düyek 8/8 lik 8/4 lük Düm 1 zamanlı yarı kuvvetli Te-ek 2 zamanlı kuvvetli Tek 1 zamanlı yarı kuvvetli Dü-üm 2 zamanlı kuvvetli Te-ek 2 zamanlı zayıf İsmi Aksak Ölçü Sayısı 9/8 lik 9/4 lük 1. Vuruş 2. Vuruş Dü-üm 2 zamanlı kuvvetli Te 1 zamanlı yarı kuvvetli 3. Vuruş Ke 1 zamanlı zayıf 4. Vuruş Dü-üm 2 zamanl kuvvetli 5. Vuruş Te-ek 2 zamanlı yarı kuvvetli 6. Vuruş Tek 1 zamanlı zayıf İsmi Ölçü Sayısı 1. Vuruş 2. Vuruş 3. Vuruş 4. Vuruş İsmi Ölçü Sayısı 1. Vuruş 2. Vuruş 3. Vuruş Raks Aksağı 9/8 lik Dü-üm 2 zamanlı kuvvetli Te-e-ek 3 zamanlı yarı kuvvetli Dü-üm 2 zamanlı kuvvetli Te-ek 2 zamanlı zayıf Müsemmen 8/8 lik Dü-ü-üm 3 zamanlı kuvvetli Te-ek 2 zamanlı zayıf Te-e-ek 3 zamanlı yarı kuvvetli! UYARI Bu aşamada eserin ritmik ve ezgisel yapısını çözümleyerek doğru okunmasına özen gösteriniz ETKİNLİK Eseri seslendirmeden önce karcığar makamının özelliklerini hatırlayarak arkadaşlarınızla paylaşınız. ETKİNLİK Karcığar makamının seyir özelliklerini içeren kısa ezgileri sınıfça seslendiriniz. 32

33 3. ETKİNLİK Seslendireceğiniz eserin sağ ve sol el usul vuruşlarına dikkat ediniz.! UYARI Usul vuruşlarında sapı yukarıya doğru olan notalar sağ elle, sapı aşağıya doğru olan notalar sol elle vurulmalıdır. 4. ETKİNLİK Seslendireceğiniz eserin bona ve solfejini, usulünü vurarak yapınız. Zorluk çektiğiniz bölümleri tespit ederek tekrar ediniz.!! UYARI Eserleri seslendirirken sözlerini doğru artiküle etmeye özen gösteriniz. UYARI Ses egzersizlerini, ses tellerinizi zorlayıcı tonlarda yapmamaya dikkat ediniz. Sesin rezonans bölgelerinde tınlatılmasına, yumuşak, rahat, doğru ve temiz ses üretilmesine özen gösteriniz. Nefes ve ses alıştırmaları yaparken koronun diğer üyeleriyle uyumlu olmaya özen gösteriniz. Seslendireceğiniz eserin literatür bilgilerini inceleyiniz. 3 Eserin Seslendirilmesi ve Yorumlanması! BİLGİ Eseri seslendirmeye başlamadan önce yapılması gereken hazırlıkların son aşamasında eserin müzikal seslendirme kurallarına uygun yorumlanabilmesi için aşağıdaki uyarıları göz önünde bulundurunuz. UYARI Eseri seslendirmeye başlamadan önce doğru duruşu sağlayınız. Eseri seslendirirken aynı anda doğru nefes alıp vermeye, birlikte başlayıp bitirmeye dikkat ediniz. Eseri sözlerine uygun doğru entonasyonla doğru artiküle etmeye özen göstererek seslendiriniz. Ürettiğiniz sesin gürlüğünün korodaki ses ve tını birliğini bozmamasına özen gösteriniz. Eseri makamın ve müzikal ifadenin gereklerine uygun seslendirmeye özen gösteriniz. Koro şefiniz ile uyum içinde olmaya ve eserin duygusunu yansıtmaya özen gösteriniz. 33

34 ETKİNLİK Aşağıda verilen egzersizi, ses-nefes bağlantısına ve entonasyona dikkat ederek seslendiriniz. Usul: Türk Aksaağı Gülşah SEVER 34

35 Karcığar Makamında Eserler Aldın Dil-i Nâşadımı Bir Goncaya Bir Hâre Nigâh Eyledi Bülbül Kara Bulutları Kaldır Aradan Telli Turnam Yücelerden Aştı mı? Yaralı Bir Kuş Gibi Çırpınır Durur Gönlüm Ahu Gözlerini Sevdiğim Halay Çekin Ezel Bahar Olmayınca Köprüyü Dolanma Yörü Bre Çiçek Dağı 35

36 ALDIN DİL-İ NÂŞADIMI Makam: Karcığar Usul: Aksak Söz-Müzik: Hacı Arif Bey 36

37 BİR GONCAYA BİR HÂRE NİGÂH EYLEDİ BÜLBÜL Makam: Yerinde Karcığar Usul: Sengin Semai Söz: Nevres Efendi Müzik: Hacı Arif Bey 37

38 KARA BULUTLARI KALDIR ARADAN Makam: Karcığar Usul: Aksak Söz: Ramazan Gökalp ARKIN Müzik: Saadettin KAYNAK 38

39 TELLİ TURNAM YÜCELERDEN AŞTI MI Makam: Karcığar Usul: Aksak Söz-Müzik: Saadettin KAYNAK 39

40 YARALI BİR KUŞ GİBİ ÇIRPINIP DURUR GÖNLÜM Makam: Karcığar Usul: Sofyan Söz: Cevdet Kerim KIZRAK Müzik: Metin EVERES 40

41 AHU GÖZLERİNİ SEVDİĞİM Türkü Yöresi: Kırşehir 41

42 HALAY ÇEKİN Türkü Yöresi: Amasya 42

43 EZEL BAHAR OLMAYINCA Türkü Yöresi: Erzincan 43

44 44

45 KÖPRÜYÜ DOLANMA Türkü Yöresi: Ordu 45

46 YÖRÜ BRE ÇİÇEK DAĞI Türkü Yöresi: Sivas 46

47 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI DERECELİ PUANLAMA ANAHTARI Ölçütler Duruş Geliştirilebilir (1) Vücudun duruşu doğru değildir. Seslendirme sırasında gırtlak zorlanmakta, çene az açılmaktadır. Puan Aralığı İyi (2) Vücut, genel olarak dik durmakta, ara sıra duruş bozulmaktadır. Gırtlağın rahatlığı sağlanmakta fakat çene kontrolünde kimi zaman sıkıntılar yaşanmaktadır. Çok iyi (3) Vücut dik, baş tam karşıya bakacak şekilde durmaktadır. Gırtlak, dil ve çene rahatlığı tam olarak sağlanmaktadır. Öğrenci Puan Öğretmen Sesin Kullanımı Egzersizlerde ve eser seslendirmede ses-soluk bağlantısı kurulamadığından doğru ve temiz bir seslendirme yapılamamaktadır. Egzersizlerde ve eser seslendirmelerde ses-soluk bağlantısı kurulmakta fakat temiz seslendirmede sorunlar yaşanmaktadır. Egzersizlerde ve eser seslendirmelerde sessoluk bağlantısı kurularak ses, doğru ve temiz kullanılmaktadır. Entonasyon- Artikülasyon Eserler seslendirilirken sözler anlaşılmamakta ve anlamına uygun seslendirilememektedir. Şarkı söylemede ses temizliği kimi zaman sağlanamamaktadır. Eserler seslendirilirken sözler anlaşılır biçimde ancak anlamına uygun seslendirilmemektedir. Şarkı söylemede ses temizliğinde çok az da olsa sorunlar yaşanmaktadır. Eserler seslendirilirken sözler anlaşılmakta ve anlamına uygun seslendirilmektedir. Şarkı söylemede ses temizliği sağlanmaktadır. Ritmik- Ezgisel Yapı Uyum Notaların sürelerine uygun okunmasında aksamalar olmaktadır. Karcığar makamında seslendirilen eserlerin seyir özeliklerine dikkat edilmemektedir. Sesin yüksekliği koro içinde ayarlanamamakta; hem koro hem de şef ile tam olarak uyum sağlanamamaktadır. Notaların sürelerinde kimi zaman aksamalar olmaktadır. Karcığar makamında seslendirilen eserlerin bazılarında seyir özeliklerine dikkat edilmemektedir. Sesin yüksekliği koro içinde ayarlanmakta fakat şef ile uyumda sorunlar yaşanmaktadır. Notaların tamamı sürelerine uygun okunmaktadır. Karcığar makamında eserlerin seslendirilmesinde, seyir özeliklerine dikkat edilmektedir. Sesin yüksekliği koro içinde ayarlanmakta; hem koro hem de şef ile tam olarak uyum sağlanmaktadır. Eserin Usulünü vurur. Usul, sürelerine uygun olarak vurulmamaktadır. Usul vurulurken sağ ve sol el karışmaktadır. Usul, kimi zaman sürelerine uygun olarak vurulmamaktadır. Usul vurulurken sağ ve sol el kimi zaman karışmaktadır. Usul, sürelerine uygun olarak vurulmaktadır. Usul vurulurken sağ ve sol el doğru kullanılmaktadır. 47

48 3 ÜNİTE SEGÂH MAKAMI Hazırlık Çalışması Segâh makamındaki eserlerin nota ve ses kayıtlarından bulabildiklerinizi sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız. 1 Segâh Makamının Genel Özellikleri BİLGİ Segâh makamı, segâh perdesinde karar verir; ikincil durağı, neva perdesidir. Donanımda; si koma bemol, mi koma bemol ve fa bakiye diyez seslerini gösteren işaretler yer alır. Durak: Segâh perdesidir. İkinci Durak (güçlü): Neva perdesidir. Seyir: İnici-çıkıcıdır. Donanım: Segâh dik hisar ve eviç sesleri Segâh makamı dizisi; segâh beşlisine, hicaz dörtlüsünün eklenmesiyle oluşur. Segâh 5 lisi Hicaz 4 lüsü Seyrine, durak yani segâh perdesi ve civarından başlanır. Neva perdesinde bir süre kalınarak dizinin diğer seslerine geçilir. Gerekli yerlerde asma kararlar yapıldıktan sonra segâh perdesinde, segâh beşlisinin sesleri ile karar verilir. 48

49 1. ETKİNLİKa Aşağıdaki ezgileri inceleyerek durak ve ikincil durak perdelerini işaretleyiniz. Eserin seyir özelliklerini inceleyiniz ve sınıfça solfejini yapınız. Usul: Sofyan Günay GÜNAYDIN Usul: Sofyan Deniz GÖKTAŞ 2. ETKİNLİK Segâh makamındaki eserleri ve bu makama ait ses kayıtlarını sınıfta dinleyiniz, bildiğiniz eserleri sınıfça seslendiriniz. 3. ETKİNLİK Segâh makamını diğer makamlardan ayırabilmek için değişik makamlardan eserleri sınıfça dinleyerek işitsel olarak bu makamın farklılığını ayırt etmeye çalışınız. 49

50 4.! ETKİNLİK Aşağıdaki eseri, durak ve ikincil durak perdeleri ve seyir özellikleri açısından inceleyiniz. UYARI Türk müziği eserlerinin solfeji yapılırken ismi söylenen notanın frekansı, referansı 440 hertz. la sesi olan çalgılarda tam dörtlü yukarıdaki sese karşılık gelmektedir. Piyanoda Türk Müziginde GÜZELLER BEZENMİŞ TOYA GİDERLER Türkü Yöresi: Erzurum 3. Ben seni sevmüşem sevgülü yârim Sizlere gurbandır bu şirin canım Demirem oynamasın oynasın hanım Kara kaş altında göz oynamasın 50

51 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdaki ifadelerde yargı doğru ise cümlenin başına (D), yanlış ise (Y) yazınız. ( ) Segâh makamının seyri, çıkıcı ve inicidir. ( ) Segâh makamın donanımında; si koma bemol, mi koma bemol ve fa bakiye diyez yer alır. ( ) Segâh makamı, rast perdesinde karar verir. ( ) Segâh makamı dizisi, segâh beşlisine hicaz dörtlüsünün eklenmesiyle oluşur. 2. Aşağıdaki dizek üzerinde segâh makamının donanımını, durak ve ikincil durak perdelerini işaretleyiniz. 3. Yerinde segâh beşlisini oluşturan sesleri aşağıdaki dizek üzerine yazınız. Bu Ünitede Öğrendiklerim:

52 4 ÜNİTE SEGÂH MAKAMINDA ESER SESLENDİRME Hazırlık Çalışması Segâh makamında bulabildiğiniz nota ve ses kayıtlarını sınıfa getirerek arkadaşlarınızla paylaşınız. BİLGİ Koroda, kaynaşmış ve müzikal dinamiklere uygun bir seslendirme yapılabilmesi için vücudun ve sesin, şarkı söylemeye hazırlanması gerekmektedir. Ayrıca makamın genel özelliklerine uygun bir seslendirme yapılabilmesi için temel davranışların kazanılması ve uygulanması hedeflenir. Bir müzik eserini seslendirme öncesinde ve seslendirme sırasında yapılması gereken hazırlık aşamalarını üç ana bölümde toplayabiliriz:! 1 Eseri Seslendirmeye Hazırlık UYARI Aşağıdaki etkinliği kurallarına uygun şekilde ve koro disiplini içinde gerçekleştiriniz. 1. ETKİNLİK Fiziksel ve zihinsel gerginliği giderme, dil ve çeneye serbestlik kazandırma çalışmaları yapınız. 2. ETKİNLİK Nefes ve ses alıştırmalarına başlamadan önce vücudun alması gereken doğru duruşu sağlayınız.! UYARI Ses egzersizlerini, ses tellerinizi zorlayıcı tonlarda yapmamaya dikkat ediniz. Sesin rezonans bölgelerinde tınlatılmasına, yumuşak, rahat, doğru ve temiz ses üretilmesine özen gösteriniz. Nefes ve ses alıştırmaları yaparken koronun diğer üyeleriyle uyumlu olmaya özen gösteriniz. Seslendireceğiniz eserin literatür bilgilerini inceleyiniz. 52

53 2 Eserlerin Ritmik ve Ezgisel Yapısı 1. ETKİNLİK Segâh makamında bir eseri seslendirmeden önce makamın genel özelliklerini hatırlayınız ve arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. ETKİNLİK Segâh makamının seyir özelliklerini içeren kısa ezgileri sınıfça seslendiriniz. 3. ETKİNLİK Seslendireceğiniz eserin sağ ve sol el usul vuruşlarına dikkat ediniz.! UYARI Usul vuruşlarında sapı yukarıya doğru olan notalar sağ elle, sapı aşağıya doğru olan notalar sol elle vurulmalıdır. 4. ETKİNLİK Seslendireceğiniz eserin usulünü vurarak bona ve solfejini yapınız. Zorluk çektiğiniz bölümleri tespit ederek tekrar ediniz. UYARI! Eserleri seslendirirken sözlerini doğru artiküle etmeye özen gösteriniz. 53

54 3 Eserin Seslendirilmesi ve Yorumlanması! BİLGİ Eseri seslendirmeye başlamadan önce yapılması gereken hazırlıkların son aşamasında eserin müzikal seslendirme kurallarına uygun yorumlanabilmesi için aşağıdaki uyarıları göz önünde bulundurunuz. UYARI Eseri seslendirmeye başlamadan önce doğru duruş pozisyonu alınız. Seslendirilecek eserlerde doğru yerlerde nefes almaya dikkat ediniz. Eseri seslendirirken aynı anda doğru nefes alıp vermeye, seslendirmeye birlikte başlayıp bitirmeye dikkat ediniz. Eseri; sözlerine uygun doğru entonasyonla ve doğru artiküle etmeye özen göstererek seslendiriniz. Ürettiğiniz sesin gürlüğünün korodaki ses ve tını birliğini bozmamasına özen gösteriniz. Eseri, makamın ve müzikal ifadenin gereklerine uygun seslendirmeye özen gösteriniz. Koro şefiniz ile uyum içinde olmaya ve eserin duygusunu yansıtmaya özen gösteriniz. ETKİNLİK Aşağıda verilen egzersizi, ses-nefes bağlantısına ve entonasyona dikkat ederek seslendiriniz. Usul: Yörük Semai Gülşah SEVER Usul: Sofyan Gülşah SEVER 54

55 Segâh Makamında Eserler Buruk Acı Dil Harâb-ı Aşkınım Sensin Sebep Berbâdıma Düştü Enginlere Bir İnce Hüzün Kapat Gözlerini Kimse Görmesin Tûtî-i Mûcize Gûyem Ne Desem Lâf Değil Ay Dağlar Sende Gözüm Var Bahçada Yeşil Çınar Bir Fındığın İçini Deniz Dalgasız Olmaz Pınar Baştan Bulanır 55

56 BURUK ACI Makam:Segâh Usul: Semâî Söz-Müzik: Teoman ALPAY 56

57 DİL HARÂB-I AŞKINIM SENSİN SEBEP BERBÂDIMA Makam:Segâh Usul: Devr-i Hindi Söz: Enderunî Vâsıf Osman Müzik: Tanburî Ali Efendi 57

58 DÜŞTÜ ENGİNLERE BİR İNCE HÜZÜN Makam:Segâh Usul: Sofyan Söz: Necmi Necmettin GÜNGÖRMÜŞ Müzik: Refik FERSAN 58

59 KAPAT GÖZLERİNİ KİMSE GÖRMESİN Makam:Segâh Usul: Yürük Semai Söz: Mehmet ERBULAN Müzik: Mustafa SEYRAN 59

60 TÛTÎ-İ MÛCİZE GÛYEM NE DESEM LÂF DEĞİL Makam:Segâh Usul: Yürük Semai Söz: Nef i Ömer Efendi Müzik: Itri (Buhurizade Mustafa Efendi) 60

61 AY DAĞLAR SENDE GÖZÜM VAR Türkü Yöresi: Kars 61

62 BAHÇADA YEŞİL ÇINAR Türkü Yöresi: Diyarbakır 1. Bahçada yeşil çınar Boyun boyuma uyar Ben seni gizli sevdim Bilmedim alem duyar Bağlantı Aman gülüm nananay Top kâküllüm nanay Nanay kibar yarim Nay na nay nay na nay 2. Bahçalarda gül varı Var git ellerin yâri Sen bana yâr olmazsın Yüzüme gülme bari (Bağlantı] 62

63 BİR FINDIĞIN İÇİNİ Türkü Yöresi: Giresun 63

64 DENİZ DALGASIZ OLMAZ Türkü Yöresi: Kırşehir 64

65 PINAR BAŞTAN BULANIR Türkü Yöresi: Çanakkale 3. Al entarim asılsın Etekleri basılsın Ben sevda yollarında Söyle yâr sen nasılsın 4. Çeşmeye varmadın mı Gül koydum almadın mı Ben sevdadan ölüyom Sen sevdalanmadın mı 65

66 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI DERECELİ PUANLAMA ANAHTARI Ölçütler Duruş Geliştirilebilir (1) Vücudun duruşu doğru değildir. Seslendirme sırasında gırtlak zorlanmakta, çene az açılmaktadır. Puan Aralığı İyi (2) Vücut, genel olarak dik durmakta, ara sıra duruş bozulmaktadır. Gırtlağın rahatlığı sağlanmakta fakat çene kontrolünde kimi zaman sıkıntılar yaşanmaktadır. Çok iyi (3) Vücut dik, baş tam karşıya bakacak şekilde durmaktadır. Gırtlak, dil ve çene rahatlığı tam olarak sağlanmaktadır. Öğrenci Puan Öğretmen Sesin Kullanımı Egzersizlerde ve eser seslendirmede ses-soluk bağlantısı kurulamadığından doğru ve temiz bir seslendirme yapılamamaktadır. Egzersizlerde ve eser seslendirmelerde ses-soluk bağlantısı kurulmakta fakat temiz seslendirmede sorunlar yaşanmaktadır. Egzersizlerde ve eser seslendirmelerde sessoluk bağlantısı kurularak ses, doğru ve temiz kullanılmaktadır. Entonasyon- Artikülasyon Eserler seslendirilirken sözler anlaşılmamakta ve anlamına uygun seslendirilememektedir. Şarkı söylemede ses temizliği kimi zaman sağlanamamaktadır. Eserler seslendirilirken sözler anlaşılır biçimde ancak anlamına uygun seslendirilmemektedir. Şarkı söylemede ses temizliğinde çok az da olsa sorunlar yaşanmaktadır. Eserler seslendirilirken sözler anlaşılmakta ve anlamına uygun seslendirilmektedir. Şarkı söylemede ses temizliği sağlanmaktadır. Ritmik- Ezgisel Yapı Notaların sürelerine uygun okunmasında aksamalar olmaktadır. Nikriz makamında seslendirilen eserlerin seyir özeliklerine dikkat edilmemektedir. Notaların sürelerinde kimi zaman aksamalar olmaktadır. Nikriz makamında seslendirilen eserlerin bazılarında seyir özeliklerine dikkat edilmemektedir. Notaların tamamı sürelerine uygun okunmaktadır. Nikriz makamında eserlerin seslendirilmesinde, seyir özeliklerine dikkat edilmektedir. Uyum Sesin yüksekliği koro içinde ayarlanamamakta; hem koro hem de şef ile tam olarak uyum sağlanamamaktadır. Sesin yüksekliği koro içinde ayarlanmakta fakat şef ile uyumda sorunlar yaşanmaktadır. Sesin yüksekliği koro içinde ayarlanmakta; hem koro hem de şef ile tam olarak uyum sağlanmaktadır. Eserin Usulünü vurur. Usul, sürelerine uygun olarak vurulmamaktadır. Usul vurulurken sağ ve sol el karışmaktadır. Usul, kimi zaman sürelerine uygun olarak vurulmamaktadır. Usul vurulurken sağ ve sol el kimi zaman karışmaktadır. Usul, sürelerine uygun olarak vurulmaktadır. Usul vurulurken sağ ve sol el doğru kullanılmaktadır. 66

67 5 ÜNİTE SABA MAKAMI Hazırlık Çalışması Saba makamındaki eserleri araştırarak sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız. Saba Makamının Genel Özellikleri BİLGİ Saba makamında, durak (karar) dügâh perdesi; ikincil durak (güçlü) çargâh perdesidir. Donanımında; si koma bemol re bakiye bemol seslerini gösteren değiştirici işaretler yer alır. Durak: Dügâh perdesidir. Dügâh İkinci Durak (güçlü): Çargâh perdesidir. Çargâh Seyir: İnici-çıkıcıdır. Donanım: Segâh dik hisar ve eviç sesleri Segâh Hicaz Saba makamı dizisi; çargâh perdesindeki zirgüleli hicaz dizisine yerinde saba dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir. çargâhta zirgüleli hicaz 5 lisi saba 4 lüsü 67

68 Dügâh perdesi civarında seyre başlanır. Seyri; çıkıcı ya da çıkıcı-inici olarak kullanılabilen bu makam, kaba hicaz ve tiz hicaz sesleri arasında seyreder gibi görünse de rast perdesinden aşağı (peste) nadiren iner. 1. ETKİNLİK Aşağıdaki ezgiyi inceleyerek durak (karar) ve ikincil durak (güçlü) perdelerini işaretleyiniz, seyir özelliklerini tartışınız; sınıfça solfejini yapınız. Usul: Sofyan Gülşah SEVER 2. ETKİNLİK Saba makamındaki eserleri sınıfta dinleyiniz, bildiğiniz eserleri sınıfça seslendiriniz. 3. ETKİNLİK Saba makamını diğer makamlardan ayırabilmek için değişik makamlardan eserleri sınıfça dinleyerek işitsel olarak bu makamın farklılığını ayırt etmeye çalışınız. 68

69 4. ETKİNLİK Aşağıdaki eserleri, durak (karar) ve ikincil durak (güçlü) perdeleri ve seyir özellikleri açısından inceleyiniz.! UYARI Türk müziği eserlerinin solfeji yapılırken ismi söylenen notanın frekansı, referansı 440 hertz. la sesi olan çalgılarda tam dörtlü yukarıdaki sese karşılık gelmektedir. Piyanoda Türk Müziginde KÂR ETMEZ AHIM SEN GÜLİZARE Türkü Yöresi: Kerkük â 2. Ko aksın yaşım billahi silmem Mecnunun oldum güzelim terk edebilmem Kessen de başım senden ayrılmam Sevmiş bulundum güzelim gayri ne çare 3. Vur beni akmaz billahi kanım Mecnuna döndüm güzelim yok mu imanın Sabra mecalin varsa da varım Sevmiş bulundum güzelim gayri ne çare 69

70 ATATÜRK VE MÜZİK Sanat, bir toplumun geleceğe yönelik açılımlarının yansıdığı bir etkinlik olarak uygarlıkla ilkellik arasındaki ayrımı estetik bağlamda ortaya koyar. Sanat dallarından biri olan müzik de toplumların eriştiği uygarlık düzeyinin göstergelerinden biridir. Toplumun uygarlık yolunda ilerlemesinde, eğitim ve yaşantının etkisi büyüktür. Bireylerde sevgi, sorumluluk, yaratıcılık duygularının gelişmesini sağlayan müzik eğitimi, müziği sevdirmenin yanı sıra müzik dinleme, yargılama becerisi kazandırarak insanın beğeni düzeyini ve estetik algısını da geliştirmektedir. Atatürk, cumhuriyetin ilanından bir yıl sonra Musiki Muallim Mektebini kurdurarak tüm yurtta müzik eğitimi yapılabilmesi için gerekli temeli atmıştır. Müzik yaşantısına bir katkı olarak aynı yıl İstanbul da bulunan Muzika-i Hümayun orkestrası Ankara ya taşınmış, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası adını alarak konserler vermeye başlamıştır. Müziksel gelişme yolundaki çalışmalar kapsamında, yetenekli Türk gençleri müzik eğitimi almak üzere yurt dışına gönderilmiştir. Fransız düşünür Montesqieu nün Bir milletin musikideki eğitimine önem verilmezse o milleti ilerletmek mümkün olmaz. görüşünü benimseyen Atatürk, 1 Kasım 1934 tarihli TBMM yi açış konuşmasında Bir milletin yeni değişikliğinde ölçü, musikide değişikliği alabilmesi, kavrayabilmesidir. diyerek toplumsal gelişim sürecinde müziğe verdiği önemi dile getirmiştir. Atatürk ün hayatında da müziğin önemli bir yeri olmuştur. Falih Rıfkı Atay, Çankaya adlı eserinde Atatürk ü Mustafa Kemal yalnız Rumeli türkülerini mat sesi ile güzel ve tatlı söylemekle kalmaz, klasik alaturka musikisi makamlarını da bilirdi; bilhassa Rumeli türkülerini söylerken derin ve onulmaz bir gurbet ve sıla acısı gözlerinde yaşarırdı. O, vatanı unutmaz; kaybettiğimiz Rumeli ve Makedonya topraklarının kır kokularını alır gibi su ve çıngırak seslerini duyar gibi, bakışları uzaklaşa uzaklaşa sislenir bizim içinde olmadığımız hatıralar içine karışır giderdi. sözleriyle anlatmaktadır. Çocukluğunda babasının dilinden düşmeyen, yurdunu savunmaya giderken söylediği Osman Paşa Marşı nı çalmak için kendi elleri ile tambur yapan, Sofya daki askeri ataşeliği sırasında dinleyip çok beğendiği Tosca operasından Cavaradossi nin aryasını Prof. Dr. Remzi Atak ın kemanından defalarca dinleyen, köşkte ince saz takımı kurduran Atatürk, Safiye Ayla, Neyzen Tevfik, Mualla Gökçay gibi döneminin pek çok sanatçısını ağırlamış ve onurlandırmıştır. Çankaya Köşkü nün incesaz takımının başkanı Hafız Yaşar Okur a Biz garbınkini hürmetle dinlediğimiz gibi bizim musikimiz de bütün dünyada hürmetle dinlenecek bir hâlde olmalıdır. diyen Atamızın bu isteği doğrultusunda çalışmak, tür ve tarz farkı gözetmeksizin, müzikle uğraşan her Türk gencinin görevi olmalıdır. Yrd. Doç. Dr. Salim SEVER 70

71 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdaki ifadelerde yargı doğru ise cümlenin başına (D), yanlış ise (Y) yazınız. ( ) Saba makamının seyri, inici ve çıkıcıdır. ( ) Saba makamının donanımında; si bakiye bemol, fa bakiye diyez ve do bakiye diyez seslerini gösteren işaretler yer alır. ( ) Saba makamı, neva perdesinde karar verir. ( ) Saba makamı dizisi yalnızca nikriz beşlisinden oluşur. ( ) Saba makamının ikincil durağı, rast perdesidir. 2. Aşağıdaki dizek üzerinde; saba makamının donanımını, durak (karar) ve ikincil durak (güçlü) perdelerini gösteriniz. 3. Yerinde saba dörtlüsünü oluşturan sesleri aşağıdaki dizek üzerine yazınız. Bu Ünitede Öğrendiklerim:

72 6 ÜNİTE SABA MAKAMINDA ESER SESLENDİRME Hazırlık Çalışması Saba makamındaki eserleri araştırarak sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız. BİLGİ Koroda kaynaşmış ve müzikal dinamiklere uygun bir seslendirme yapılabilmesi için vücudun ve sesin, şarkı söylemeye hazırlanması gerekmektedir. Ayrıca makamın genel özelliklerine uygun bir seslendirme yapılabilmesi için temel davranışların kazanılması ve uygulanması hedeflenir. Eser seslendirme öncesinde ve seslendirme sırasında yapılması gereken hazırlık aşamalarını üç ana bölümde toplayabiliriz: 1 Eseri Seslendirmeye Hazırlık! UYARI Aşağıdaki etkinliği kurallarına uygun şekilde ve koro disiplini içinde gerçekleştiriniz. 1. ETKİNLİK Fiziksel ve zihinsel gerginliği giderme, dil ve çeneye serbestlik kazandırma çalışmaları yapınız. 2. ETKİNLİK Nefes ve ses alıştırmalarına başlamadan önce vücudun alması gereken doğru duruşu sağlayınız.! UYARI Ses egzersizlerini, ses tellerinizi zorlayıcı tonlarda yapmamaya dikkat ediniz. Sesin rezonans bölgelerinde tınlatılmasına, yumuşak, rahat, doğru ve temiz ses üretilmesine özen gösteriniz. Nefes ve ses alıştırmaları yaparken koronun diğer üyeleriyle uyumlu olmaya özen gösteriniz. Seslendireceğiniz eserin literatür bilgilerini inceleyiniz. 72