En güzeli, çocuğunuzun evine ve sevdiklerine bağlı kalarak bağımsızlığını kazanmasıdır.

Transkript

1 ÇOCUĞUM VE GELĠġĠM ÖZELLĠKLERĠ İnsan, yaşamı boyunca sürekli bir gelişim ve değişim içindedir. Çocukların hangi gelişim döneminde neler yaşayacaklarını ve nasıl davranacaklarını bilmek ebeveynlerin hazırlıklı olmalarını, çocuğa yaşam sürecinde uygun desteği vermelerini sağlar. Çocukluk, gençlik, olgunluk, yaşlılık olarak isimlendirilen bu dönemler, birbirlerinden keskin sınırlarla ayrılmaz. Her bir gelişim dönemi birbirini etkiler. Toplumsal yaşayış, ailenin yetiştirme biçimi ve çocuğa yaklaşımı, cinsiyet, eğitim vb. birçok özellik kişiliğin gelişimini etkiler. Gelişim dönemlerinin ve buradaki görevlerin başarı ile tamamlanması, kişiyi sosyal yaşantısında mutlu ve uyumlu yapar. Çocuklarımıza sağlıklı bir eğitim verebilmek için çocuğun gelişim dönemi özelliklerini belirten bültenimizi sizlerle paylaşmak istedik. GELĠġĠM NEDĠR? Gelişim sürekli bir oluşumdur. Gelişim hızı her çağda aynı değildir. Çeşitli yetenek ve becerilerin gelişiminde belli bir düzen vardır. Gelişim belli yönler izler. Gelişimde bireysel farklılıklar vardır. En güzeli, çocuğunuzun evine ve sevdiklerine bağlı kalarak bağımsızlığını kazanmasıdır. 1

2 OKUL ÇAĞI Çocuğun yuvasından çıkıp, dış dünyaya açıldığı, toplumsal çevreye iyice karıştığı çağdır. İlkokulun ilk yıllarını içine alan bu dönem, ergenliğin ilk belirtilerinin başladığı yaşlarda son bulur. Bu dönemde çocukların yaşayacakları gelişimsel özellikler ve değişimler, zaman zaman kişisel farklılıklar gösterse de genel olarak öngörebileceğimiz bir seyir izler. Çocuğun gelişimi ve eğitimi açısından okul dönemi büyük önem taşır. Çocuğun gelişimine ilişkin temeller bu dönemde atılır. Çocukların yakınındaki yetişkinler olarak bu değişimleri bilmek ve farkında olmak hem bazı kaygılarımızı gidermek hem de onlara uygun yollarla destek olmak açısından önemlidir. BiliĢsel GeliĢim Bu dönem bilişsel anlamda somut işlemler dönemidir. Çocuklar bu dönemde birden fazla boyut üzerinde düşünebilir, işlemleri zihinsel olarak tersine çevirebilir. Zıt kavramların yanı sıra; sayı, zaman, mekan, boyut, hacim kavramları da çocuğun zihninde yer edinmeye başlar. Çocuk bu dönemde; madde, sayı, alan, ağırlık, hacim ve uzunluk korunumu ve değişmezliğini kazanmaya başlar. Sıralama, sınıflandırma, karşılaştırma işlemlerinde beceri artışı görülür. Bu dönemde ben-merkezcilik kalktığı için çocuk bir olguya karşı farklı bakış açıları geliştirir. Sözel iletişimde, dinleyenler de onun için önem kazanır. Toplumsal bakış açısına sahip olmaya başlar ve başkalarının düşünce, istek, niyet, gereksinim ve tutumlarını dikkate alır. Oyunlarda işbirliği yapmaya çalışır; ortak, kurallı ve amaçlı oyunlar oynamaya başlar, yarışma şeklinde oyunlardan hoşlanır. Aileler Nasıl Davranmalıdır? Çocuklar oyun yoluyla daha iyi öğrenir, öğrendiklerini daha iyi pekiştirirler. Çocuklara oyun oynamaları için bol bol fırsat verilmelidir. Okula başlama döneminde çocuklar oyunla eğitimden, oturarak ders çalışmaya geçişte zorlanabilir. Bu gibi durumlarda ailenin, ilk başlarda çocuğa ders çalışırken eşlik ve rehberlik etmesi yaşanabilecek zorlukları önler. Çocuğun konsantrasyonu düşükse ve ders çalışma esnasında sıkılıyorsa, aile onun bir süre ders çalışıp ara ara dinlenmesi ya da farklı kısa eylemler, oyunlar oynaması için fırsat vermelidir. Çocuğun konsantrasyonu az olabilir. Aile ilk başlarda ondan sürekli oturup ödevini bitirmesini beklememelidir. Anne-baba çocuğun ders çalışmasına eşlik 2

3 eder ve çalışmayı eğlenceli bir hale getirirse çocuk okula ve ders çalışmaya daha iyi adapte olur. Çocuğun çevredeki arkadaşlarıyla da oyun oynamasına fırsat verilmelidir. Ebeveynler endişe ediyorsa çocuğu oyun oynarken gözlemlemeli fakat oyuna müdahale edilmemelidir. Aile çocuğu ödev yaparken hem yalnız bırakmamalı, hem de çok müdahale etmemelidir. Özellikle 1.sınıfın ilk dönemlerinde sıkı takip önemlidir. Renkli bir kartona yapılacak çalışma programı ve kurallar çocukların dikkatini çekecektir. Zaman kavramı ile ilgili olarak renkli kum saatleri kullanmak çocukların motivasyonunu arttıracaktır. Psiko-Motor GeliĢim Bu dönemde el-göz koordinasyonunda genelden özele bir ilerleme kaydedilir. Çocuk parmak kaslarını doğru kullanmayı öğrenmiştir ve artık yaptığı ürünleri oluştururken, onları daha koordineli yapmaya ve estetik oluşuna özen gösterir. Örneğin; yazı yazmayı öğrenir ve güzel yazmaya yönelir. Artık büyük kas gelişimini destekleyici pek çok oyuna katılır, değişik beden hareketleri yapmaya başlar (köprü yapma, amuda kalkma gibi). Dans, bale, dramatizasyon konusunda da estetik ve koordinelidir. Aileler Nasıl Davranmalıdır? Aile bu dönemde çocuklara basit yemek yapımı, odasını toplama, giysilerini katlama gibi küçük sorumluluklar vererek onların bedensel gelişimine katkıda bulunabilir. Onunla dans edebilir; yüzme, futbol, bale gibi etkinliklere katılması sağlanabilir. Bu tür etkinlikler çocuğun bedensel gelişimine büyük ölçüde katkı sağlar. Tiyatro, sinema, müze gezmek gibi sosyal faaliyetlere olanak tanınmalıdır. Sosyal-Duygusal GeliĢim Bu dönem çocuklarında, üretmek ve yaptığı işlerde başarılı olmak isteği vardır. Çocuklar soyut kavramları kazanıp güdülendikçe; güven artışı, çalışma ve başarılı olma isteği duyarlar. Öte yandan yine bu dönemde çocuklar arasında eğlenceli bir başarı yarışı vardır. 1.sınıfta, toplumsallaşmanın yeni temelleri atılır. Aileler Nasıl Davranmalıdır? Aileler çocuklarına çok küçük yaştan itibaren sosyal çevre ortamını hazırlamalıdır. Bu sayede çocuklar; eşitlikçi olmayı, sosyal ilişkiler kurabilmeyi, 3

4 güvenli davranışlar göstermeyi, başkalarının fikirlerini hoşgörü ile karşılamayı öğrenir. Çocuklara bu dönemde verilen ev içi sorumlulukların arttırılması, arkadaşları ile görev paylaşımı alanında da olumlu ilişkiler kurmasını sağlayacaktır. Çocuklar yönlendirilmeye ihtiyaç duydukları kadar, kendi kararlarının bazılarını da kendileri vermek isterler. Örneğin, ebeveynler genellikle çocuklarının giyimi veya saç stili hakkında endişelenir. Ancak çocukların makul sınırlar içinde tecrübeler kazanmalarına izin verilmesi gerekmektedir. Çocuğun serbest bırakılması gereken bir diğer alan da arkadaş seçimidir. Ebeveynler, çocuklarının kolaylıkla arkadaş edinmelerini isterlerken diğer yandan da kötü arkadaşlıklar kurmalarından büyük endişe duyarlar. Ne var ki eğer ortada tehlikeli bir durum yoksa çocukların hangi arkadaşlıklarının yürüdüğünü, hangilerinin yürümediğini kendilerinin bulmasına fırsat vermek iyi olur. Çocukların sosyal ihtiyaçları farklıdır. Mesela her çocuğun çok fazla arkadaşa ihtiyacı yoktur. Bazı çocuklar için bir veya iki arkadaş yeterli olabilir. Arkadaşlarıyla bir araya gelen, onlara saygı gösteren ebeveynler çocuklarına arkadaşlık konusunda iyi örnek olurlar. Çocuk, anne-babasının kendi arkadaşlarıyla etkileşimlerini kendisine örnek alacaktır. Aile bu dönemde özellikle çocukların okulu sevmesi açısından, çocuğu ödüllendirmek yerine okul başarılarını ve sevgisini içselleştirmesini sağlamalıdır. Ona sözlü olarak memnuniyet ve takdir belirtmek daha önemlidir. Bu aynı zamanda çocuğun kendine güveninin artmasını da sağlar. Bu dönemde unutulmaması gereken şey çocukların her zaman bireysel farklılıklara sahip olduğudur. Bu durum gelişimsel bir özelliktir. Çocuklar başka çocuklar ile kıyaslanmamalıdır. ERGENLĠK DÖNEMĠ Ergenlik dönemi, biyolojik, psikolojik, zihinsel ve sosyal açıdan bir gelişme ve olgunlaşmanın yer aldığı çocukluktan erişkinliğe geçme dönemidir. Genel olarak yaşları arasındaki evre ergenlik dönemi olarak kabul edilir. Sosyoekonomik koşullar, iklim, genetik özellikler ergenliğin başlangıcında etkili olmakta, olgunlaşmanın geç ya da erken olmasına neden olmaktadır. Ergen Ne Hisseder, Nasıl Davranmak Ġster? Ergenin genel olarak duygularında istikrarsızlık olduğu görülür. Ergen duygularını coşkulu yaşar. Ergen zaman zaman yalnız kalma isteği içinde olabilir. Daha yoğun hayal kurar. 4

5 Ergen kendini yorgun hissedebilir. Ergen, yaşadığı bedensel değişimlere bağlı çekingenlik ve kendini saklama isteği içinde olabilir. Fiziksel GeliĢim Kızlarda ve erkeklerde her iki cinse ait hormonlar üretilmeye başlar. Bununla birlikte kız ve erkekler cinsiyetlerine ait birincil ve ikincil cinsiyet özelliklerini kazanmaya başlarlar. Bunlar; vücudun belli yerlerinde kıllanma, erkeklerde ses değişimi, cinsel organların büyümesi, yağ üretiminin artması, ter bezlerindeki artan aktivasyon ve sivilcelerin çıkmaya başlamasıdır. Ergenliğin başlangıcının en belirgin habercisi boy uzaması ve kilo artışıdır. Büyüme atılımı sırasında eller ve ayaklar genellikle bedenin diğer bölümlerinden daha çabuk gelişir. Bu dengesiz büyüme gencin düzgün duruşuna, hareketlerini ve bedenini istediği gibi kontrol etmesine engel olabilir. Aşırı boy uzaması nedeniyle ergenlerde kambur duruş görülebilir. Kilodaki artış ise erkeklerde artan kas gelişimi ve kızlarda vücut büyümesi olarak sonuçlanır. Beyin gelişimi bu dönemde devam eder. Araştırmalar ergenlerin beyinlerindeki gelişimin ergenlik döneminin sonlarına kadar tamamlanmadığını göstermektedir. Bu durum, ergenlerin duygularını ve ani isteklerini kontrol etmede ve karar vermede neden tutarsızlık yaşadıklarını ortaya koymaktadır. ArkadaĢ ĠliĢkileri Ergen için arkadaşlar çok önemlidir. Ailesinden çok arkadaşlarının kendisi için ne düşündüğünü önemser. Karşı cinse ilgi duyar. Aralarında arkadaş grupları oluşturlar. Yakın arkadaşlıkların geliştiği bu dönemde ergenlerin çok özel sosyal becerileri geliştirdikleri görülür. Doğru ve Etkili ĠletiĢim Ġçin Nelere Dikkat Etmeliyiz? Çocuğunuz sizin deneyimlerinizi küçümsediğinde ya da önemsemediğinde bunu kişisel algılamayın. Çocuk, ben merkezci düşüncenin özelliği olarak sizin 5

6 yaşadıklarınızla kendi yaşayabilecekleri arasında bağlantı kurmakta zorlanır. Kendisini biricik olarak algılar. Onun ilgi alanlarını anlamaya çalışın ve onu dinleyin. Koymak istediğiniz sınırlamalar, uyarılarda bulunduğunuz davranışlar ve bunların sonuçları ile ilgili konuşun ve tartışın. Ergenler nasıl davranmaları gerektiği konusunda daha aktif olmalıdırlar. Onun görüş bildirmesine olanak verin. O artık olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurabilir, seçeneklerini fark edebilir. Daha karmaşık, ileri düzeyde düşünme sistemine sahip olduğu için davranışlarının meydana getireceği sonuçları daha kolay anlayabilir. Alınan kararlarda aktif rolü hissettiğinde daha uyumlu davranacaktır. Çocuğunuza sosyal olaylarla ilgilenmesi için fırsatlar sağlayın. Çocuğunuz sivil toplum kuruluşlarına, yardım derneklerine üye olabilir, projelere katılabilir. Böylece soyut düşünme becerisini aktifleştirir. Onunla gönüllü projeleri ile ilgili deneyimlerini konuşabilirsiniz. Bu onun olumlu benlik algısı geliştirmesine de katkıda bulunacaktır. Çocuğunuzla fikir alışverişinde bulunun. Bir olayla ilgili düşüncesini dinleyin, siz de kendi düşüncenizi ona anlatın. Sizinkiyle onunkini tartışın. Televizyondaki ya da gazetedeki haberlerle ilgili yorumlarını dinleyin. Politik görüşlerini, inançlarını, hayallerini konuşun. Bu dönemde gençler sıklıkla bu tür şeyleri düşünürler, birçok kavramı sorgularlar. Bu çocuğunuzla iletişiminizi olumlu yönde etkileyecektir. Çocuğunuzla samimi bir ilişki kurmaya çalışın. Onun, siz onun yaşındayken nasıl olduğunuzu bilmesine izin verin. Onunla hatalarınızla ilgili konuşmaktan çekinmeyin. Duygularını anlamaya çalışın ve siz de sizinkileri ona hissettirin. Bu sizin daha anlaşılır olmanızı sağlayacaktır. Arkadaş ilişiklerinde kısıtlayıcı değil destekleyici olun. Onlar için bunun önemini anlamaya çalışın. Çocuğunuzla konuşun ve onu gerçekten dinleyin. Konuşmak ve dinlemek, onların değişen değerlerini tanımak için size fırsatlar sunacaktır. Çocukların ve gençlerin aslında olumlu modellere ve bir anlamda kahramanları olabilecek insanlara ihtiyaçları vardır. Gençlere örnek olabilecek ve onların bu anlamda keyifle kabul edebileceği bu tür insanlarla zaman geçirin ve çocuğunuzu onlarla tanıştırın. İyi yaptıkları her şey için onları takdir edin ve ellerinden gelenin en iyisini yapabilmeleri için onları hep yüreklendirin. Çocuklarınızın sizinle arasına koyduğu mesafeye saygı gösterin. Onun kapalı kapısını açmaya, gizli defterlerini okumaya çalışmayın. Ebeveyn olarak sizlerin de en önemli görevi; ebeveynlerinden bağımsız, kendi ayakları üstünde durabilen çocuklar yetiştirmektir. Denetimi bırakmamakla birlikte bunu çocuğunuza hissettirmemeye ve en önemlisi çocuğunuza güvenmeye çalışın. Onunla ilgili merak ettiklerinizi ondan öğrenin. İyi bir iletişim kurduğunuzda birçok şeyini size kendisi gelip anlatacaktır. Arkadaşları ile ilişkilerini kısıtlamak yerine onları tanımaya çalışın. Onlarla ve aileleri ile ortak zamanlar geçirin. Ergenler bu dönemde ilgi alanlarını keşfetmeye çalışacaklardır. Bu nedenle aktivitelerinde hatta arkadaş gruplarında sık sık değişiklikler olabilir. Bu konuda onu eleştirmeyin. Ona ilgi alanlarını keşfetmesi için olanaklar sağlayın. 6

7 Ebeveyn olarak çocuklarınıza öğüt vermek yerine rehber olun. Ondan beklediklerinizi önce kendiniz yapın ve model olarak onu yönlendirmeye çalışın. Meslek seçimi hayalleri ile ilgili sohbetler edin. Sizin ona anlatacağınız yargı ya da eleştiri barındırmayan hayat deneyimleriniz ona çok ilgi çekici gelecek ve bir öğütten daha yararlı olacaktır. Onu koşulsuz kabul ettiğinizi ve sevdiğinizi ona hissettirin. Ne olursa olsun onun yanında olduğunuzu hissetmesi bu dönemde oluşacak çatışmaların şiddetinin artmasına engel olacaktır. Ayrıca bu şekilde koşulsuz sevildiğini ve kabul gördüğünü hisseden çocuk akran gruplarına gereğinden fazla bağlanarak bu ihtiyaçlarını gidermeye çalışmayacaktır. Çünkü bu gruplar destek, ilgi, bir çeşit düzen ve amaç getirirler. Aslında bunlar, ailelerin çocuklarına vermek istediklerinden prensip olarak farklı değildir. Ebeveynler bu ihtiyaçlara cevap verdikçe çocukların bu gruplarda doyum arama olasılığı azalacaktır. ÇOCUKLAR, SÜREKLĠ BĠR GELĠġĠM VE DEĞĠġĠM ĠÇĠNDE OLDUKLARI BU DÖNEMDE ANNE-BABALARININ DESTEĞĠNE BÜYÜK ĠHTĠYAÇ DUYARLAR. KAYNAKÇA Cüceloğlu, Doğan (1999). İnsan ve Davranışı. Remzi Kitabevi, İstanbul. Parman, Talat (2000), Ergenlik ya da Merhaba Hüzün, Bağlam Yayınları, İstanbul. Yörükoğlu, Atalay (1998), Gençlik Çağı, Özgür Yayınları, İstanbul. Kulaksızoğlu, Prof. Dr. Adnan, Ergenlik Psikolojisi, Remzi Kitabevi, 2002, İstanbul 2. İstanbul Üniversitesi.Çocuk Gelişim Halk Seminerleri Kitapçığı, 2001, İstanbul 7