YAfiLILARDA ANKS YETE BOZUKLUKLARI ANXIETY DISORDERS IN ELDERLY PEOPLE DERLEME REVIEW ARTICLE ABSTRACT

Transkript

1 Turkish Journal of Geriatrics 2007; 10 (3): DERLEME YAfiLILARDA ANKS YETE BOZUKLUKLARI ÖZ Erguvan Tu ba ÖZEL KIZIL Engin TURAN afll l k dönemi tekrarlayan kay plarla seyretmesi bak m ndan depresif bozukluklar ve ank- bozukluklar baflta olmak üzere psikiyatrik bozukluklar aç s ndan riskli bir dönemdir. Ysiyete Klinik pratikte anksiyete yafll larda s k görülmektedir ve zor tedavi edilmektedir. Buna ra men anksiyete bozukluklar yafll larda yeterince araflt r lmam flt r. Yap lan çal flmalarda anksiyete bozukluklar n n yafll larda gençlere göre daha nadir bulundu u saptanm flt r. Bu durum anksiyete bozukluklar n n yafll larda gençlerdekine göre farkl biçimlerde ortaya ç kt n ve/veya varolan di er t bbi hastal klar n psikiyatrik de erlendirmeyi güçlefltirdi ini düflündürmektedir. Ayr ca, anksiyetenin yafll l k ve yafll l kta görülen t bbi hastal klar n do al bir sonucu olabilece i önkabulü de anksiyete bozukluklar n n yeterince tan nmamas na neden olabilmektedir. Bu yaz da yafll larda anksiyete bozukluklar ve tedavisi konusunda yap lan çal flmalar n gözden geçirilmesi amaçlanm flt r. Anahtar sözcükler: Anksiyete, Yafll l k. REVIEW ARTICLE ANXIETY DISORDERS IN ELDERLY PEOPLE ABSTRACT ld age is risky for psychiatric disorders like depression and anxiety due to repeated losses. OAlthough in clinical practice, anxiety is a frequent problem among elderly people and the treatment of anxiety is quite difficult in geriatric patients, anxiety disorders are not studied enough. Previous studies suggested that anxiety disorders are more rare among geriatric patients than in younger ones. This might be due to the different appearance of anxiety disorders in geriatric age and to the existing medical illnesses which may complicate psychiatric evaluation. Anxiety, which is accepted as a natural outcome of senility and the medical illnesses in elderly may also result with underdiagnosis of anxiety disorders. In this paper we aimed to review the studies on anxiety disorders and their treatment among geriatric patients. Key words: Anxiety, Elderly. letiflim (Correspondance) Erguvan Tu ba ÖZEL KIZIL Ankara Üniversitesi Psikiyatri Anabilim Dal ANKARA Tlf: (0312) etugbaozel@yahoo.com Gelifl Tarihi: 24/10/2006 (Received) Kabul Tarihi: 19/01/2007 (Accepted) Ankara Üniversitesi T p Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dal ANKARA 150

2 YAfiLILARDA ANKS YETE BOZUKLUKLARI G R fi afll larda anksiyete bozukluklar n n yayg nl konusunda Yyap lan çal flmalarda çeliflkili sonuçlar elde edilmesine karfl n, gençlere göre daha nadir görüldü ü öne sürülmektedir (1,2). Toplumda yafll larda %5-10 s kl nda anksiyete bozuklu u görüldü ü bildirilmektedir (3-5). Ancak yafll larda subsendromal anksiyeteye daha s k rastlanmaktad r. Bir çal flmada subsendromal anksiyete s kl 65 yafl üzerinde %22 olarak saptanm flt r (6). Yafll larda anksiyete bozukluklar belirtilerinin de erlendirilmesinde varolan fiziksel hastal klar n de erlendirmeyi güçlefltirdi i öne sürülmektedir (2). Anksiyete yafll l kta ortaya ç kan kay plara (ifl kayb, efl kayb, fiziksel kay plar gibi) karfl verilen normal bir tepki olarak kabul edilmektedir. Ayr - ca yafll larda bedensel anksiyete belirtilerinin s k görülmesi de anksiyete bozukluklar yerine t bbi hastal klar akla getirmekte ve tan n n atlanmas na neden olabilmektedir. Bu nedenlerle yafll larda anksiyete bozukluklar yeterince tan n p tedavi edilememekte ve araflt rmalarda anksiyete bozukluklar na duygudurum bozukluklar kadar yer verilmemektedir. Di er taraftan, yafll larda anksiyete bozukluklar n araflt ran çal flmalarda kullan lan tan araçlar ve kriterlerin bu yafl grubu için geçerli oldu u da gösterilmemifltir. Ayr ca yafll larda anksiyeteye s kl kla baflka psikiyatrik bozukluklar n efllik etmesi de tan ve tedaviyi güçlefltirmektedir (7). Anksiyete yafll larda ifllevsellikte belirgin olarak bozulmaya yol açmakta ve yaflam kalitesini düflürmektedir (8). Bir çal flmada yafll l k ça depresyonuna yaflamboyu yayg n anksiyete bozuklu u (YAB) ya da panik bozuklu unun efllik etmesi halinde depresyon rekürensinin ve bellek bozuklu unun daha fazla görüldü ü saptanm flt r (9). EP DEM YOLOJ ap lan en genifl toplum tabanl çal flma olan Epidemiolo- Catchment Area (ECA) çal flmas nda 65 yafl üstü kifli- Ygic lerde DSM-III e göre fobi, panik bozukluk ve obsesif kompulsif bozuklu un toplam yayg nl %5.5 olarak bulunmufltur (10). Bu çal flmada anksiyete bozukluklar n n yafll larda en yayg n görülen psikiyatrik bozukluk oldu u gösterilmifltir. Anksiyete bozukluklar her yafl grubunda oldu u gibi yafll larda da kad nlarda erkeklere göre daha yayg n bulunmaktad r (1). Agorafobi d fl ndaki anksiyete bozukluklar genellikle geç bafllang çl olmay p, ergenlikte ya da erken eriflkinlik döneminde bafllamaktad r. Geç bafllang çl anksiyete bozukluklar s kl kla baflka psikiyatrik (depresyon, demans) ya da t bbi hastal klar/ilaçlar ile beraber görülmektedir (1). Beekman ve ark. Hollanda da yapt klar çal flmada yafl aras ndaki bireylerde anksiyete bozuklu u yayg nl n n %10.2 oldu unu saptam fllard r (3). YAB en yayg n (%7.3) görülürken, fobik bozukluklar (%3.1) ikinci en yayg n bozukluktur. Obsesif kompulsif bozuklu un (%0.6) ise en nadir görülen bozukluk oldu u saptanm flt r. Kad n cinsiyeti, düflük ö renim düzeyi ve travmatik yaflant lar n anksiyete bozukluklar için risk oluflturdu u da belirlenmifltir. Schaub ve ark. ise 85 yafl alt nda (%4.3) anksiyete bozukluklar n n 85 yafl üzerindeki yafll lara (%2.3) göre daha yayg n oldu unu göstermifllerdir (11). PAN K BOZUKLUK afll larda panik bozukluk yayg nl (%0.5 ten az) gençlere Ygöre daha düflük bulunmaktad r. Yafll larda görülen panik atak belirtileri gençlerdekilere benzer olmakla beraber, daha az say da ve hafif düzeydedir. Efllik eden depresif belirtiler de hafif düzeydedir ve yafll lar n ifllevsellikleri gençlere göre daha iyidir (1). Bir çal flmada geç bafllang çl panik bozuklukta hastalar n bedensel duyum, düflünce ve duygulardan daha az rahats z olduklar bulunmufltur (12). Ancak Sheikh ve ark. yapt klar baflka bir çal flmada yafll kad nlarda panik bozuklukta gençlere göre daha fazla somatizasyon bulgular na rastland - n da saptam flt r (13). Yafll l k döneminde bafllayan panik bozukluk varl nda özellikle depresif bozukluk, fiziksel hastal klar ya da ilaçlar n etyolojide akla gelmesi önerilmektedir (14). Ayr ca yafll larda panik bozuklu unun YAB dan ay rdedilmesinin güç olabilece i öne sürülmektedir. Mohlman ve ark. YAB ve panik bozuklu unu karfl laflt rd klar çal flmada sempatik uyar lar, agorafobik kaç nma, komorbid somatizasyon bozuklu u ve alkol ba ml l n n panik bozuklu u olanlarda daha fazla oldu unu, depresyon ve hostilitenin ise YAB da daha fazla görüldü ünü saptam fllard r. Ancak yafll larda iki bozukluk aras nda gençlere göre daha az farkl l k bulundu unu belirlemifllerdir (15). FOB K BOZUKLUKLAR obik bozukluklar yafll larda en s k görülen anksiyete bozuk- (1). Çal flmalarda agorafobinin yafll l k döneminde Fluklard r özgül fobilerden ve sosyal fobiden daha yayg n oldu u bulunmufltur (16,17). Özgül fobi genellikle erken dönemlerde bafllarken, yafll l kta görülen agorafobinin s kl kla 60 yafl ndan sonra bafllad gösterilmifltir.geç bafllang çl agorafobi gençlerdekinden farkl olarak panik bozukluktan çok, fiziksel bir hastal n ya da travmatik bir olay n ortaya ç kmas ndan sonra bafllamaktad r (16,18,19). Burvill ve ark. inme sonras kad nlarda agorafobinin sa l kl kontrollere k yasla belirgin olarak daha yayg n oldu unu saptam fllard r (20). Lindesay, fobik bozukluklar ile erken yaflam dönemlerindeki kay p ve ayr l klar n da iliflkili oldu unu göstermifltir (16). TÜRK GER ATR DERG S 2007; 10(3) 151

3 ANXIETY DISORDERS IN ELDERLY PEOPLE Yafll larda sosyal anksiyete bozukluklar konusunda ise az say da çal flma mevcuttur. Bir çal flmada yafll l kta sosyal anksiyetenin daha nadir oldu u ve yafll l k döneminde kaç nma belirtilerinin gençlere göre daha nadir görüldü ü bulunmufltur (21). Ancak bu bulgu baflka çal flmalarla desteklenmemifltir. OBSES F KOMPULS F BOZUKLUK bsesif kompulsif bozukluk (OKB) da yafll larda gençlere Ogöre daha nadir (%0.8 den az) görülmektedir (1). OKB kliniklerine baflvuran hastalar n %5 inden az n n 60 yafl veya üzerinde oldu u, bunlarda da OKB nin genellikle erken dönemde bafllad saptanm flt r (22). OKB nin klinik belirti fliddeti aç s ndan yafll lar ile gençler aras nda belirgin fark bulunmam flt r. Bir çal flmada yafll larda el y kama ve günah iflleme obsesyon ve kompulsiyonlar n n daha s k, simetri ve sayman n ise daha nadir oldu u gösterilmifltir (22). POSTTRAVMAT K STRES BOZUKLU U afll nüfusta posttravmatik stres bozuklu u (PTSB) yayg n- bilinmemektedir. Yafll larda PTSB yaflamboyu meyda- Yl na gelen herhangi bir travma sonras geliflebilir, belirtiler kal - c ya da aral kl görülebilece i gibi, geçici ya da kronik seyirli olabilir. Gençlerle k yasland nda yafll lar PTSB ye daha yatk n de ildir ve belirtiler farkl yafl gruplar nda benzerdir. PTSB patofizyolojisinde rol oynayan adrenerjik sistem ve hipotalamo-pitüiter- adrenal eksende yafll l kta ortaya ç kan de iflikliklerin PTSB klini ine yans d na dair kan t bulunmamaktad r (23). II. Dünya Savafl nda Holocaust tan kurtulanlar üzerinde yap lan çal flmalarda PTSB belirtilerinin %20-50 kronik hale geldi i ve yafll l k döneminde de sürdü ü gösterilmifltir (24,25). Geç bafllang çl PTSB nin deprem gibi do al felaketler ya da kazalar sonras nda da görüldü ü ve belirtilerin genellikle zaman içinde geriledi i bildirilmifltir (26). Bir çal flmada depresyona PTSB nin efllik etti i vakalarda, depresyon tedavisine panik bozuklu unun efllik etti i vakalara göre daha geç yan t verildi i bulunmufltur (27). YAYGIN ANKS YETE BOZUKLU U az çal flmalarda YAB hastal n n yafll l k döneminde en Bs k görülen anksiyete bozuklu u oldu u bulunmufltur (3). Ancak YAB n s kl kla depresyon ve di er anksiyete bozukluklar na efllik etti i bilinmektedir (28). M.depresyon ve panik bozukluk d flland nda vakalar n yaln zca %3 ünde YAB n 64 yafl ndan sonra bafllad saptanm flt r (28). Di er çal flmalarda geç bafllang çl YAB a s kl kla depresyonun efllik etti i gösterilmifltir (17,29). Dolay s yla yafll larda da YAB n varl depresyonu akla getirmelidir. Yafll larda YAB n efllik etti i depresyonda tedaviye yan t n ise daha kötü oldu u bulunmufltur (30). KOMORB D ANKS YETE BOZUKLUKLARI afll larda komorbid anksiyete bozukluklar s k görülmekte- Depresif bozuklu u olan yafll lar n %35 inde yaflam- Ydir. boyu en az bir anksiyete bozuklu u, %23 ünde de eflzamanl anksiyete bozuklu u oldu u bulunmufltur. En s k görülen komorbid anksiyete bozukluklar n n yayg n anksiyete bozuklu u (% 27.5), panik bozukluk (%9.3), özgül fobiler (%8.8) ve sosyal fobi (%6.6) oldu u saptanm flt r (31). Alexopoulos ise, depresyonu olan yafll lar n %38 inde depresyona en az bir anksiyete bozuklu unun efllik etti ini göstermifltir (32). Schoevers ve ark. Hollanda da yürüttükleri toplum tabanl çal flmada depresyon ve anksiyete bozukluklar komorbiditesinin yafll kad nlarda erkeklere göre iki kat daha fazla oldu unu saptam fllard r (33). Komorbid anksiyete bozuklu u varl nda depresyonun prognozunun daha kötü oldu u, bedensel belirtilerin daha fazla görüldü ü ve ifllevsellikte daha fazla kayba yol açt bildirilmektedir. Ayr ca YAB varl nda depresyonda intihar riskinin artt da öne sürülmektedir (31). Hollanda da yap lan bir çal flmada komorbid anksiyete bozukluklar olanlarda benzodiyazepin kullan m ve kronik somatik hastal klar n daha fazla bulundu u da saptanm flt r (34). Ayr ca demans n erken evrelerinde kiflinin biliflsel kay plar n n fark na varmas da anksiyete ve depresyona yol açabilmektedir. GENEL TIBB DURUMA YA DA MADDE KULLANIMINA BA LI GEL fien ANKS YETE BOZUKLU U ve fiziksel hastal klar pek çok yönden iliflkilidir. AAnksiyete fiziksel hastal klar n ortaya ç kmas na do al bir yan t olarak kabul edilebilece i gibi, patolojik düzeydeki anksiyetenin fiziksel hastal klar fliddetlendirebilece i bilinmektedir. Örne in yafll bir hastada miyokard enfarktüsü ya da inme sonras nda panik bozukluk, agorafobi ya da YAB geliflebilir. Ancak çal flmalarda yafll larda t bbi hastal klar n gençlere göre daha az anksiyete yaratt bulunmufltur (35,36). Baz antihipertansif ilaçlar, antiaritmikler, teofilin, tiroid hormonlar, dopamin agonsitleri ve steroidler de anksiyeteyi tetikleyebilir. Anksiyete t bbi mortalite ve morbiditeyi art rabilir. Örne- in yüksek anksiyete düzeylerine sahip bireylerde hipertansiyon, aritmi ve kardiyovasküler hastal k riski artmaktad r (37-40). Yap lan bir çal flmada yafl aras nda anksiyete bozukluklar varl nda erkeklerde mortalite riskinin artt, kad nlarda ise anksiyetenin mortaliteyi etkilemedi i gösterilmifltir (41). 152 TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2007; 10(3)

4 YAfiLILARDA ANKS YETE BOZUKLUKLARI TEDAV afll larda anksiyete bozukluklar n n tedavisi ile ilgili yeterin- kontrollü çal flma bulunmamaktad r. Ancak olgular ve Yce kontrollü olmayan çal flmalardan yola ç k larak yafll larda anksiyete bozukluklar n n gençlerdekine benzer biçimde tedavi edilebilece i bildirilmektedir. Bununla beraber, yafll larda anksiyete bozukluklar nda benzodiyazepinler gere inden fazla kullan l rken, antidepresan ve biliflsel davran flç tedavilerin ise yeterince kullan lmad öne sürülmektedir (42). Yafll larda anksiyete bozukluklar n n tedavisindeki temel hedefler minimal düzeyde sedasyon ile rahatlamay sa lamak, uykunun düzeltilmesi, otonom ve biliflsel toksisite ile fiziksel ba ml l k ve ilaç etkileflimlerinden kaç nmakt r (43). Farmakolojik Tedaviler Antidepresanlar Seçici seratonin gerial m inhibitörleri (SSRI) anksiyete bozukluklar nda günümüzde en çok tercih edilen tedavi seçene idir. Yafll larda fazla say da ilaç kullan m olmas ve yan etkilere duyarl olmalar nedeniyle SSRI trisiklik ajanlara göre daha fazla reçete edilmektedir. SSRI içinde özellikle essitalopram, sitalopram ve sertralin ilaç etkileflimlerinin düflük ve yan etkilerinin az olmas nedeniyle yafll larda yayg n olarak kullan lmaktad r. Paroksetinin antikolinerjik yan etkilerinin bulunmas duyarl yafll larda kullan m n s n rland r rken, fluoksetin ve fluvoksamin ilaç etkileflimleri nedeniyle daha az tercih edilmektedir. Yafll larda anksiyete bozukluklar n n tedavisinde yap lan tek kontrollü çal flma olan 8 haftal k randomize plasebo kontrollü çal flmada, sitalopramin etkili oldu u gösterilmifltir (44). Ayr ca Lenze ve ark. yafll larda anksiyete bozuklu unda sitalopram tedavisi ile bedensel yak nmalar n belirgin olarak düzeldi ini saptam fllard r (45). Yafll larda PTSB de kontrollü çal flmalar olmamas na karfl n savafl gazilerinde kronik PTSB tedavisinde kullan lmas ndan yola ç k larak tedavi için SSRI önerilmektedir (46). Yafll larda antidepresanlarla tedaviye düflük dozlarda bafllanmas ve zaman içinde terapötik dozlara ulafl lmas, erken dönemde özellikle anksiyetenin yo un oldu u panik bozukluk vakalar nda antidepresan etki ortaya ç kana dek düflük doz benzodiyazepin (Lorazepam) kullan lmas önerilmektedir (14). Anksiyete bozukluklar varl nda antidepresan tedaviye verilen yan t n depresyondakine göre daha kötü oldu u öne sürülmektedir. Ancak, Lenze ve ark. yafll larda depresyon tedavisinde nortriptilin ve paroksetini karfl laflt rd klar 12 haftal k çal flmalar nda anksiyöz olan ve olmayan vakalar aras nda tedaviye yan t göre, yan t süresi ve tedaviyi b rakma aç s ndan fark bulmam fl, tersine anksiyöz vakalarda yan etkilerin daha h z kayboldu unu saptam fllard r (47). Venlafaksin ve milnacipran ise seratonerjik etki profiline ek olarak sahip olduklar noradrenerjik etkileri nedeniyle anksiyete bozukluklar nda özellikle tercih edilmektedirler. Ancak yüksek dozlar yafll larda kan bas nc nda art fla yol açabilmektedir. Katz ve ark. DSM-IV YAB hastalar üzerinde yap lan befl çift-kör, randomize, plasebo kontrollü venlafaksin çal flmas - n n meta analizini yapm fllard r. Gençlerdekine paralel olarak 60 yafl ve üzerindeki hastalar n plaseboya göre venlafaksine daha fazla yan t verdi ini (%66/%41) saptam fl ve yan etkiler nedeniyle tedaviyi b rakma yüzdelerini plasebodan farkl (%15/%14) bulmam fllard r (48). Mirtazapin ve trazodon ise antihistaminik yan etkileri nedeniyle ajitasyon, uykusuzluk ve ifltahs zl k durumlar nda tercih edilmektedir. Benzodiyazepinler Benzodiyazepinler de yafll larda anksiyete tedavisinde s k kullan lan ilaçlard r. Ancak biliflsel ve motor ifllevlerde bozulmalara yol açmalar nedeniyle yafll larda kullan mlar risklidir. Psödodemans, düflme ve k r klar görülebilmektedir. Ayr ca, benzodiyazepinler paradoksik olarak huzursuzluk, irritabilite veya ajitasyona yol açabilir. Yafll larda benzodiyazepinlerin k sa süreli ve düflük dozda, benzodiyazepinler içerisinde de özellikle Lorazepam n kullan lmas önerilmektedir (14). Di er Buspironun yafll larda yayg n anksiyete bozuklu unun tedavisinde etkili oldu u gösterilmifltir (49,50). Buspiron yafll hastalar taraf ndan benzodiyazepinlere göre daha iyi tolere edilmektedir. Solunum rahats zl olanlarda ya da biliflsel bozuklu u olanlarda benzodiyazepinler yerine buspiron tercih edilebilir. Anksiyolitik etkisinin 1-3 hafta içinde bafllamas ve yar lanma ömrünün k sa olmas önemli dezavantajlar d r. Yafll larda özellikle demansa efllik eden anksiyete ve ajitasyon durumlar nda ketiyapin, olanzapin ve risperidon gibi antipsikotik ilaçlar da düflük dozlarda kullan lmaktad r. Propranolol genç hastalarda, özellikle bedensel anksiyetenin belirgin oldu u durumlarda s kl kla kullan lmaktad r. Ancak yafll larda yan etkileri kullan m n s n rlamaktad r. Özellikle KOAH, aritmiler, kalp yetmezli i, böbrek yetmezli i, insüline ba ml diabetes mellitus ve periferik vasküler hastal klarda kullan lmas önerilmemektedir. Difenhidramin ve hidroksizin gibi antihistaminik ajanlar da antikolinerjik yan etkileri nedeniyle yafll larda anksiyete tedavisinde nadiren kullan lmaktad r. Farmakolojik Olmayan Tedaviler Biliflsel davran flç tedavilerin yafll larda YAB, agorafobi, OKB gibi anksiyete bozukluklar nda kullan lmas önerilmektedir (46,51). Gorenstein ve ark. biliflsel davran flç tedavinin yafll - larda anksiyeteyi ve anksiyolitik kulan m n azaltt n bulmufltur (52). TÜRK GER ATR DERG S 2007; 10(3) 153

5 ANXIETY DISORDERS IN ELDERLY PEOPLE Yafll larda agorafobi genellikle panik bozukluktan ayr görülmekte ve tedavisinde maruziyete odaklanan biliflsel davran flç terapi etkili olmaktad r (46). Stanley ve ark. da YAB olan yafll larda biliflsel davran flç tedavi ile %45 düzelme sa land n ve bir y ll k izlemde tedavinin etkisinin devam etti ini göstermifllerdir (53). KAYNAKLAR 1. Flint AJ. Epidemiology and comorbidity of anxiety disorders in the elderly. Am J Psychiatry 1994; 151: Jorm AF. Does old age reduce the risk of anxiety and depression? A review of epidemiological studies across the adult life span. Psychol Med 2000;30 (1): Beekman AT, Bremmer MA, Deeg DJ, van Balkom AJ, Smit JH, de Beurs E et al. Anxiety disorders in later life: a report from the Longitudinal Aging Study Amsterdam. Int J Geriatr Psychiatry 1998;13 (10): Regier DA, Boyd JH, Rae DS, et al: One month prevalence of mental disorders in the U.S. based on the five Epidemiologic Catchment Area sites. Archives of General Psychiatry 1988;45: Uhlenhuth EH, Balter MB, Mellinger GD, Cisin IH, Clinthorne J.Symptom checklist syndromes in the general population. Correlations with psychotherapeutic drug use.arch Gen Psychiatry 1983;40 (11): Copeland JR, Dewey ME, Wood N, Searle R, Davidson IA, McWilliam C. Range of mental illness among the elderly in the community. Prevalence in Liverpool using the GMS-AGECAT package. Br J Psychiatry 1987;150: Fuentes K, Cox BJ. Prevalence of anxiety disorders in elderly adults: a critical analysis. J Behav Ther Exp Psychiatry 1997;28 (4): de Beurs E, Beekman AT, van Balkom AJ, Deeg DJ, van Dyck R, van Tilburg W.Consequences of anxiety in older persons: its effect on disability, well-being and use of health services. Psychol Med 1999;29 (3): De Luca AK, Lenze EJ, Mulsant BH, Butters MA, Karp JF, Dew MA et al. Comorbid anxiety disorder in late life depression: association with memory decline over four years.int J Geriatr Psychiatry 2005;20 (9): Regier DA, Narrow WE, Rae DS.The epidemiology of anxiety disorders: the Epidemiologic Catchment Area (ECA) experience.j Psychiatr Res 1990;24 Suppl 2: Schaub RT, Linden M. Anxiety and anxiety disorders in the old and very old results from the Berlin Aging Study (BASE). Compr Psychiatry 2000;41(2) Suppl 1: Sheikh JI, Swales PJ, Carlson EB, Lindley SE. Aging and panic disorder: phenomenology, comorbidity, and risk factors. Am J Geriatr Psychiatry 2004;12 (1): Sheikh JI, Swales PJ, King RJ, Sazima GC, Bail G.Somatization in young versus older female panic disorder patients. Int J Geriatr Psychiatry 1998;13 (8): Flint AJ, Gagnon N.Diagnosis and management of panic disorder in older patients. Drugs Aging 2003;20 (12): Mohlman J, de Jesus M, Gorenstein EE, Kleber M, Gorman JM, Papp LA. Distinguishing generalized anxiety disorder, panic disorder, and mixed anxiety states in older treatment-seeking adults. J Anxiety Disord 2004;18 (3): Lindesay J. Phobic disorders in the elderly. British Journal of Psychiatry 1991;159: Manela M, Katona C, Livingston G. How common are the anxiety disorders in old age? Int J Geriatr Psychiatry 1996; 11: Livingston G, Watkin V, Milne B, Manela MV, Katona C. The natural history of depression and the anxiety disorders in older people: the Islington community study. J Affect Disord 1997; 46: Flint AJ. Epidemiology and comorbidity of anxiety disorders in later life: implications for treatment. Clin Neurosci 1997;4 (1): Burvill PW, Johnson GA, Jamrozik KD, Anderson CS, Stewart-Wynne EG, Chakera TM. Anxiety disorders after stroke: results from the Perth Community Stroke Study. Br J Psychiatry 1995;166 (3): Gretarsdottir E, Woodruff-Borden J, Meeks S, Depp CA. Social anxiety in older adults: phenomenology, prevalence, and measurement. Behav Res Ther 2004;42 (4): Kohn R, Westlake RJ, Rasmussen SA, Marsland RT, Norman WH. Clinical features of obsessive-compulsive disorder in elderly patients. Am J Geriatr Psychiatry. 1997;5 (3): Weintraub D, Ruskin PE. Posttraumatic stress disorder in the elderly: a review. Harv Rev Psychiatry 1999;7 (3): Rosen J, Fields RB, Hand AM, Falsettie G, Van Kammen DP.Concurrent posttraumatic stress disorder in psychogeriatric patients.j Geriatr Psychiatry Neurol 1989;2 (2): Speed N, Engdahl B, Schwartz J, Eberly R.Posttraumatic stress disorder as a consequence of the POW experience.j Nerv Ment Dis 1989;177 (3): Goenjian AK, Najarian LM, Pynoos RS, Steinberg AM, Manoukian G, Tavosian A, et al. Posttraumatic stress disorder in elderly and younger adults after the 1988 earthquake in Armenia.Am J Psychiatry 1994;151 (6): Hegel MT, Unutzer J, Tang L, Arean PA, Katon W, Noel H, et al. Impact of comorbid panic and posttraumatic stress disorder on outcomes of collaborative care for late-life depression in primary care. Am J Geriatr Psychiatry 2005;13 (1): Blazer DG. Generalized anxiety disorder and panic disorder in the elderly: a review.harv Rev Psychiatry 1997;5 (1): Parmelee PA, Smith B, Katz IR.Pain complaints and cognitive status among elderly institution residents.j Am Geriatr Soc 1993;41 (5): Steffens DC, McQuoid DR. Impact of symptoms of generalized anxiety disorder on the course of late-life depression. Am J Geriatr Psychiatry 2005;13 (1): Lenze EJ, Mulsant BH, Shear MK, Schulberg HC, Dew MA, Begley AE, et al. Comorbid anxiety disorders in depressed elderly patients.am J Psychiatry 2000;157 (5): TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2007; 10(3)

6 YAfiLILARDA ANKS YETE BOZUKLUKLARI 32. Alexopoulos GS: Anxiety-depression syndromes in old age. Int J Geriatr Psychiatry 1990; 5: Schoevers RA, Beekman AT, Deeg DJ, Jonker C, van Tilburg W. Comorbidity and risk-patterns of depression, generalised anxiety disorder and mixed anxiety-depression in later life: results from the AMSTEL study. Int J Geriatr Psychiatry 2003;18 (11): van Balkom AJ, Beekman AT, de Beurs E, Deeg DJ, van Dyck R, van Tilburg W. Comorbidity of the anxiety disorders in a community-based older population in The Netherlands. Acta Psychiatr Scand 2000;101 (1): Cassem EH. Depression and anxiety secondary to medical illness. Psychiatr Clin North Am 1990;13 (4): Magni G, De Leo D. Anxiety and depression in geriatric and adult medical inpatients: a comparison.psychol Rep 1984;55 (2): Haines AP, Imeson JD, Meade TW. Phobic anxiety and ischaemic heart disease. Br Med J (Clin Res Ed) 1987:1;295 (6593): Jonas BS, Franks P, Ingram DD. Are symptoms of anxiety and depression risk factors for hypertension? Longitudinal evidence from the National Health and Nutrition Examination Survey I Epidemiologic Follow-up Study. Arch Fam Med 1997;6 (1): Moser DKve Dracup K. Is anxiety early after myocardial infarction associated with subsequent ischemic and arrhythmic events? Psychosom Med 1996;58 (5): Kawachi I, Sparrow D, Vokonas PS, Weiss ST. Symptoms of anxiety and risk of coronary heart disease. The Normative Aging Study. Circulation 1994;90(5): van Hout HP, Beekman AT, de Beurs E, Comijs H, van Marwijk H, de Haan M, et al. Anxiety and the risk of death in older men and women. Br J Psychiatry 2004;185: Flint AJ. Epidemiology and comorbidity of anxiety disorders in later life: implications for treatment. Clin Neurosci 1997;4 (1): Weiss KJ. Optimal management of anxiety in older patients.drugs Aging 1996; 9(3): Lenze EJ, Mulsant BH, Shear MK, Dew MA, Miller MD, Pollock BG, et al. Efficacy and tolerability of citalopram in the treatment of late-life anxiety disorders: results from an 8-week randomized, placebo-controlled trial. Am J Psychiatry 2005a;162(1): Lenze EJ, Karp JF, Mulsant BH, Blank S, Shear MK, Houck PR, et al. Somatic symptoms in late-life anxiety: treatment issues. J Geriatr Psychiatry Neurol 2005b;18(2): Flint AJ. Management of anxiety in late life. J Geriatr Psychiatry Neurol 1998;11(4): Lenze EJ, Mulsant BH, Dew MA, Shear MK, Houck P, Pollock BG, et al. Good treatment outcomes in late-life depression with comorbid anxiety. Affect Disord 2003;77(3): Katz IR, Reynolds CF 3rd, Alexopoulos GS, Hackett D.Venlafaxine ER as a treatment for generalized anxiety disorder in older adults: pooled analysis of five randomized placebo-controlled clinical trials. J Am Geriatr Soc 2002;50(1): Bohm C, Robinson DS, Gammans RE, Shrotriya RC, Alms DR, Leroy A, et al. Buspirone therapy in anxious elderly patients: a controlled clinical trial. J Clin Psychopharmacol 1990;10(3) Suppl: 47S-51S. 50. Robinson D, Napoliello MJ, Schenk J.The safety and usefulness of buspirone as an anxiolytic drug in elderly versus young patients. Clin Ther 1988;10(6): Ladouceur R, Leger E, Dugas M, Freeston MH. Cognitive-behavioral treatment of generalized anxiety disorder (GAD) for older adults. Int Psychogeriatr 2004;16 (2): Gorenstein EE, Kleber MS, Mohlman J, Dejesus M, Gorman JM, Papp LA.Cognitive-behavioral therapy for management of anxiety and medication taper in older adults. Am J Geriatr Psychiatry 2005;13(10): Stanley MA, Beck JG, Novy DM, Averill PM, Swann AC, Diefenbach GJ, et al. Cognitive-behavioral treatment of late-life generalized anxiety disorder. J Consult Clin Psychol 2003;71(2): TÜRK GER ATR DERG S 2007; 10(3) 155