Motor gelişim temelde kendisini harekete ilişkin davranışlardaki değişim yoluyla ortaya koyar. Gözlenebilir hareket çeşitli biçimler alabilir.

Transkript

1

2 Motor gelişim temelde kendisini harekete ilişkin davranışlardaki değişim yoluyla ortaya koyar. Gözlenebilir hareket çeşitli biçimler alabilir. Bunlar; Dengeleme, Lokomotor ve Manipulatif olarak sınıflandırılır.

3 1. Dengeleme; Belli bir derecede denge gerektiren hareketlerden oluşur. Çömelme. Dönme. Gerilme. Yuvarlanma. Tek ayak üzerinde durma vs 2. Lokomotor; Bedenin yüzeyde bulunan sabit bir noktaya göre yer değişikliğini içeren hareketlerdir. Yürüme. Koşma. Sürünme. Emekleme vs. 3. Manipulatif; Bireyin nesne ile ilişkisini gerektiren hareketlerdir. Büyük kas gruplarının çalışmasını gerektiren hareketler (fırlatma. Yakalama) Küçük kas gruplarının çalışmasını gerektiren hareketler (yazı yazma. Dikiş dikme)

4 Örneğin; Top Sürme Hareketi Top ile ilişkisinden dolayı Manipulatif Yer değiştirildiği için Lokomotor Yer değiştirme sırasında denge söz konusu olduğu içinde Dengeleme olmak üzere üç temel grubun bileşiminden oluşur.

5 Psikomotor Gelişim Dönemleri Refleks Hareket Dönemi İlkel Hareket Dönemi Temel Hareket Dönemi Sporla İlişkili Hareket Dönemi

6 Yeni doğanın davranışları daima omurilik ve aşağı beyin merkezlerinden idare edilir. Bebekler bedenlerinin çeşitli bölümlerini hareket ettirmeyi sağlayan genel bir yetenekle ve refleks olarak isimlendirilen davranışsal tepkiler dizisi ile doğarlar. Anne karnındaki çocuğun yaptığı ilk hareketler refleksif hareketlerdir. İstemsiz olarak kontrol edilen bu hareketler motor gelişim safhalarının temelini oluştururlar.

7 Bebeğin dokunma, ses, ışık ve basınçtaki değişikliklere reaksiyonu istemsiz hareket aktivitesini başlatır. Refleksler bilgi toplama, besin arama ve koruyucu şeklinde sınıflanabilir. Duruşla ilgili refleksler istemsiz hareketlerin ikinci formudur. Yeni doğanların sahip oldukları refleksleri gallahue(1982) ilkel refleksler ve duruşa ilişkin refleksler diye 2 grupta sınıflamıştır;

8 BİRİNCİL REFLEKSLER Asimetrik tonik boyun refleksi Moro refleksi Arama refleksi Emme refleksi Kavrama refleksi Plantar refleks Babinski refleksi DURUŞA İLŞİKİN REFLEKSLER Adımlama refleksi Emekleme refleksi Yüzme refleksi Çekme refleksi Boynu ve bedeni çevirme refleksi Paraşüt ve propping refleksi Labyrinthine refleks Landau refleksi Ekstremite yerleştirme refleksi

9 REFLEKS HAREKETLER DÖNEMİNİN EVRELERİ /Bilgi Toplama - Bilgi Çözme 1. BİLGİ TOPLAMA EVRESİ: Doğum öncesinden başlar, bebekliğin 4. ayına kadar sürer. Bebeğin hareketler yolu ile bilgi toplam,besin arama ve korunmasında temel araç olmaktadır. 2. BİLGİ ÇÖZME EVRESİ: 4.ayda başlar, beyin merkezlerinin gelişimine bağlı olarak refleksler giderek yasaklanır. Oturma, kalkma, sıralama, yakalama gibi istemli hareketler başlar.

10 Yaklaşık Yaş Sınırları Psikomotor Gelişimin Evreleri 14 yaş üstü yaş 7-10 yaş Spor - Uzmanlık Fazı - Genel Faz - Özel Faz 6-7 yaş 4-5 yaş 2-3 yaş hareketler dönemi Temel hareketler dönemi - Olgunluk Fazı - İlk Faz - Başlangıç Fazı 1-2 yaş 0-1 yaş İlkel hareketler dönemi - İlk Kontrol Evresi -Reflekslerin Kalktığı Evre 4 ay-1 yaş Doğum - 4 ay Refleks hareketler dönemi - Bilgi Çözme Fazı - Bilgi Toplama Fazı

11 14 yaş ve üstü yaş 7-10 yaş Spor Hareketleri Dönemi Uzmanlık fazı Genel faz Özel faz 6-7 yaş 4-5 yaş 2-3 yaş Temel Hareketler Dönemi Olgunluk fazı İlk faz Başlangıç fazı 1-2 yaş 0-1 yaş İlkel Hareketler Dönemi İlk kontrol evresi Reflekslerin ortadan kalktığı kontrol fazı 4 ay - 1 yaş Uterus içi - 4 ay Refleksif Hareketler Dönemi Bilgi çözme fazı Bilgi toplama fazı

12 REFLEKS HAREKETLER İlkel refleksler Duruşa ilişkin refleksler Olmak üzere iki grupta incelenir.

13 REFLEKS HAREKETLER / İLKEL REFLEKSLER Birincil (İlkel) reflekslerin iki işlevi vardır; Beslenme ve Korunma Bu tür refleksler, doğum öncesi dönemden bir yaşına kadar gözlenebilir. İlkel Refleksler Şunlardır: 1. Yakalama ve Sarılma Refleksi 2. Kökünü Arama ve Emme Refleksi 3. El-Ağız Refleksleri 4. Avuç İçi Yakalama Refleksi: 5. Babinski ve Plantar Yakalama Refleksleri: 6. Asimetrik Tonik Boyun Refleksi

14 REFLEKS HAREKETLER / İLKEL REFLEKSLER 1. Yakalama ve Sarılma Refleksi: Yakalama refleksi sırt üstü yatmakta olan çocuğun altındaki yüzeye vurulduğunda çocuğun kollarını önce yana açıp daha sonra sanki birisini kucaklıyormuş gibi kendi göğsünde kavuşturup, bacaklarını önce gerip, sonra kapaması şeklinde görülür. Sarılma refleksi ise kolların açılmadan kapanmasıdır. Bebek ani olarak sarsılırsa bu refleks görülür. Kollarını hemen açar ve kucaklama hareketi yaparak kollarını birbirine yaklaştırır. 4.ayda kaybolur. Beyni felçli çocuklarda refleks uzun süre devam eder. M.S.S ağır hasar olduğu zaman görülmez. Bu refleksin 4.aydan sonra belirgin devamı, öğrenme güçlüğüne işarettir.

15 REFLEKS HAREKETLER / İLKEL REFLEKSLER 2. Kökünü Arama ve Emme Refleksi: Bebeğin dudaklarına ya da dudaklarının yakınına hafifçe dokunulduğu zaman bebek başını uyaranın geldiği yöne çevirir. Uyarı doğrudan dudaklara uygulandığında bebek dudaklarını büzüp,emme hareketini yapar. Bebek yanağına dokunulduğunda meme arar ve başını çevirir. Dudak ortasına dokunulduğunda ağzını açar. Bu refleks 3.ayda kaybolur. Erken doğanlarda yoktur. Küçük parmak ağıza sokulursa emme başlar. Doğum travması geçirenler ve doğum sırasında anestezi alanlarda yoktur.

16 REFLEKS HAREKETLER / İLKEL REFLEKSLER 3. El-Ağız Refleksleri: Palmar-mental refleks bebeğin avuç içine dokunulduğu zaman çene kaslarının kasılması ile gözlenir. Palmar- mandibular refleks ise her iki elin avuç içine dokunulduğu zaman ağzın açılması, gözlerin kapanması ve başın öne eğilmesi olarak gözlemlenir.

17 REFLEKS HAREKETLER / İLKEL REFLEKSLER 4. Avuç İçi Yakalama Refleksi: Avuca yapılan hafif bir uyarı, uyarı yapan nesnenin sıkıca kavranması ile sonuçlanır. Palmar yakalama olarak da isimlendirilir. Yeni doğan bebeğin el sırtı uyarılırsa el açılır ve avuca konan parmak tutulur. Bu refleks 3.ayda kaybolur ve 4.ayda istemli yakalama başlar.

18 REFLEKS HAREKETLER / İLKEL REFLEKSLER 5. Babinski ve Plantar Yakalama Refleksleri: Babinski, bebeğin ayak tabanına dokunulduğu zaman ayak parmaklarını açması; plantar ise, aynı hareket yapıldığında parmakların kapanmasıdır. Babinski refleksi: Ayak tabanının altı ayak baş parmağından topuğa doğru bir iğne ya da tırnakla çizildiğinde ayak parmaklarında ekstansiyon (babinski refleksi) gözlenir. Plantar refleks:ayakla yakalama refleksi olarakta bilinir. Bebek ayak tabanı uyarıldığında ayak parmaklarının büzülmesi olan plantar refleks gözlemlenir.

19 REFLEKS HAREKETLER / İLKEL REFLEKSLER 6. Asimetrik Tonik Boyun Refleksi: Çocuk sırt üstü yattığında genel olarak başı bir yöne döner, bir kolu uzanmış diğer kolu bükülü yani asimetrik pozisyondadır. Bebek yüzükoyun ve sırtüstü yatırılıp,başı sğa ya da sola çevrilip bir süre aynı yerde tutulduğunda o yöndeki kolunu ve bacağını düz uzatır. Diğer kolu ve bacağı fleksiyondadır. ilk 6 haftada çok belirgindir. 3. ve 4. aydan sonra kaybolur. 3 aylık bebekte boyun kontrolü başlar. Omurik hasarlı bebeklerde bu refleks görülmez

20 REFLEKS HAREKETLER / DURUŞA İLİŞKİN REFLEKSLER Temelde dik durma ve bu pozisyonun sağlanması ile ilişkilidir. Bu refleksler daha sonraki istemli hareketlere benzer ve onlara temel oluştururlar. Duruşa İlişkin Refleksler Şunlardır: 1. Labyrinthine Righting Refleks: 2. Çekme (pull-up) Refleksi: 3. Paraşüt ve Propping Refleksi 4. Boyun ve Gövde Çevirme Refleksi 5. Sürünme Refleksi: 6. İlkel Adımlama Refleksi 7. Yüzme Refleksi:

21 REFLEKS HAREKETLER / DURUŞA İLİŞKİN REFLEKSLER 1. Denge refleksi (labyrinthine righting) Bebek dik pozisyondan öne, geriye veya yanlara doğru eğildiği zaman, getirildiği pozisyonun aksi yöne doğru başını hareket ettirerek, başını dik pozisyona getirmeye çalışır. Dik durumdan öne geriye yada yanlara doğru eğildiğinde başını aksi yönde hareket ettirerek dengeyi sağlamaya çalışır. 2. Çekme (pull-up) Refleksi: Bebek dik pozisyonda otururken bir ya da iki elinden tutularak geriye doğru eğildiğinde, kollarını bükerek kendisini ileri doğru çekip dik pozisyona gelmeye çalışır. Çocuk oturma durumunda tek yada iki elinden tutularak geriye doğru eğildiğinde kolları fleksiyonda,kendini ileri doğru çekip ayağa kalkmaya çalışır. 3-4.ay civarında görülür.12.aya kadar devam eder.

22 REFLEKS HAREKETLER / DURUŞA İLİŞKİN REFLEKSLER 3. Paraşüt ve Propping Refleksi: Bebek havada dik pozisyondan yere doğru ani düşüş pozisyonuna getirildiğinde bacakların gerginleşip, yanlara doğru açılması paraşüt reflekstir. Oturur durumda bebeğin dengesi bozulunca bacaklarının gerginleşip yanlara doğru açılması şeklinde görülür. Düşme pozisyonunda kolların ve bacakların açılması durumudur. 4. Boyun ve Gövde Çevirme Refleksi: Bebeğin başı bir yöne doğru çevrildiğinde sırayla kalça, bacaklar ve gövde aynı yöne doğru döner. Bebek yan pozisyonda yatarken bacaklar ve gövde bir yöne dönünce başını da aynı yöne çevirip, gövdesini yüzüstü pozisyona getirir. 4-6 aylarda başın bir tarafa çevrildiğinde gövdenin de aynı yöne çevrilme olayıdır.

23 REFLEKS HAREKETLER / DURUŞA İLİŞKİN REFLEKSLER 4. Sürünme Refleksi: Yüzüstü yatan bebeğin ayak topuğuna dokunulduğunda, bebek kol ve bacaklarını kullanarak istemdışı sürünme hareketi yapar. 5. İlkel Adımlama Refleksi: Ayakta desteklenerek düz bir yüzeye ayağı temas ettirilen bebek öne doğru yürüme refleksi gösterir. 6. Yüzme Refleksi: Su içinde yüzüstü pozisyonda tutulan bebek ritmik kol ve bacak gerilme bükülmeleriyle yüzme hareketini yapar Bebek yüzü koyun suya bırakıldığı zaman kol ve bacaklarını ritmik olarak uzatıp çekme hareketini yapar.

24 Bebeğin sinir sistemi geliştikçe, refleksler ortadan kalkar. Aşağıdaki tabloda reflekslerin gözlenme ve kaybolma zamanları verilmiştir. Refleks Hareketler Ortaya Çıkma Zamanları AYLAR Yakalama x x x x x x x X Sarılma x x x x x X Arama X x x x x x x x x x x x x Emme x x x X Palmar mental X x x Avuç içi yakalama x x x X

25 Babinski X x x x x x Plantar yakalama x x x x x x x Tonik boyun X x x x x x x Labyrinthine x x x x x x x x x x x X Çekme X x x x x x x x x x Paraşüt ve propping x x x x x x x x x Boyun-Gövde Çevirme Sürünme İlkel adımlama Yüzme X x x x x X x x x x x x x X X x x x x

26 REFLEKS HAREKETLER DÖNEMİ 1. Refleksler yeni doğanın ilk hareket şekilleridir. 2. Yakalama, adımlama, emekleme gibi bazı refleksler sonraki istemli davranışların ortaya çıkması ile ilişkilidir. 3. refleksler yeni doğanda istemli hareketlerden daha baskındır. 4. Refleksler, çocuğun ilk bilgi edinme kaynaklarıdır. 5. Basınç ses. Görütü değişimleri birincil refleksleri ortaya çıkarır.

27 REFLEKS HAREKETLER DÖNEMİ 6. Birincil refleksler koruyucu ve yiyecek sağlayıcı özellik taşırlar. 7. Refleksler merkezi sinir sistemi bozukluklarının erken tanısını sağlarlar. 8. Refleksler standart bir programa göre ortaya çıkarlar ve kaybolurlar. 9. Bir çok refleks daha yüksek beyin merkezlerinin işe karışmasıyla kaybolur. 10. Duruşa ilişkin bir refleksin erken ve düzenli uyarılması sonraki istemli hareketin ortaya çıkışını çabuklaştırabilir. (Gallahue)

28 İLKEL HAREKETLER DÖNEMİ İstemli hareketlerin ilk biçimidir. Doğumdan sonra baskın olan refleksler korteksin gelişimi ile inhibe edilmeye başlanır. Ortaya çıkış sıraları genellikle değişmez ancak bireyden bireye farklılıklar gösterir. Yaşam için gerekli olan hareketlerin temelini oluştururlar. Denge sağlama (baş boyun ve gövde hareketlerinin kontrolü) Lokomotor (sürünme, emekleme, yürüme) Manuplatif beceriler (uzanma, bırakma, yakalama)

29 İLKEL HAREKETLER DÖNEMİ Bu dönemde çocuğun isteklerini duygularını konuşarak ifade etme yeteneği sınırlı olduğu için hareketler düşüncelerin sembolü olarak ön planda yer alır. Bu dönemde kazanılan hareketler çok fazla kontrol gerektirir. Çocuk önce motor mekanizmaları ve fonksiyonları birbirine bağlayamadığından tüm dikkatini hareketine verir. Örneğin: yeni yürümeye başlayan bir çocuğun yürürken konuştuğu yada başka bir yöne baktığı görülmez

30 İLKEL HAREKETLER DÖNEMİ İlkel Hareketler Döneminin Safhaları 1. Reflekslerin Ortadan Kalktığı Evre (0-1 Yaş) 2. İlk Kontrol Evresi (1-2 yaş) İlkel hareketler döneminin safhaları; 1-Reflekslerin ortadan kalktığı evre: Bu evre doğumla başlar ve 1 yaşına kadar sürer. Gelişen sinir sistemi ile birlikte refleksler istemli hareketler halini almaya başlar. Hareketler amaçlı olduğu halde kontrolsüz ve kabadır. 2- ilk kontrol evresi: 1-2 yaşları arasında gözlenir. Hareketler daha kontrollü ve doğru yapılır. Bu evredeki çabuk yaygın hareket kontrolü olgunlaşma süreci açıklanır.

31 İlkel Hareketler Döneminin Evreleri / Reflekslerin Ortadan Kalktığı Evre (0-1 Yaş) 1-Reflekslerin ortadan kalktığı evre (0-1 yaş) Doğumla başlar ve bir yaşına kadar sürer. Gelişen sinir sisteminin etkisi ile refleksler yavaş yavaş kaybolur. Reflekslerin yerini istemli hareketler alır. Hareketlerdeki farklılaşma ve bütünleşme zayıftır (reflekslerin etkisi) Amaçlı ancak kontrolsüz ve kabadır. Çünkü noro-motor yapı hala gelişiminin temel safhasındadır.

32 İlkel Hareketler Döneminin Evreleri / İlk Kontrol Evresi (1-2 yaş) 2- İlk Kontrol Evresi (1-2 yaş) İlkel hareketlerin kontrol edildiği evredir. 1-2 yaşlar arası gözlenir. Zihinsel ve motor süreçlerdeki hızlı gelişim sonucu ilkel hareket yeteneklerinde hızlı bir artış görülür. Bu evrede bebekler ilkel dengeleme, lokomotor, manipulatif hareketler üzerine kontrol sağlamaya çalışırlar.

33

34 İLKEL HAREKETLER DENGELEME: Baş ve boyun kontrolü Gövdenin kontrolü Dik pozisyonda durabilme LOKOMOTOR: Sürünme Emekleme Yürüme MANİPULATİF: Uzanma Yakalama Bırakma

35 İLKEL HAREKETLER / Dengeleme DENGELEME: Bebeğin vücudunu dik tutmak için yerçekimine karşı mücadele vermek zorundadır. Baş, boyun, gövde bacakların kontrolü ayakta durabilmeyi sağlar. Baş ve boyun kontrolü: Bebek 1. ayın sonunda bu kaslar üzerinde kontrol sağlamaya başlar. Bebek 1.ayın sonunda yüzüstü yatırıldığında, 5. ayın sonunda sırt üstü yatırıldığında başını kaldırabilir. Baştan ayağa doğru ilkesiyle sıralı bir gelişim gösterir. Yeni doğan baş ve boyunu kontrol edemez. Bir ayın sonunda bu kontroller kazanılmaya başlar. Gövde kontrolü 2. ayda başlar

36 Denge İLKEL HAREKETLER / Dengeleme 1.Ayın sonu 7. Ay

37 İLKEL HAREKETLER / Dengeleme Gövdenin kontrolü: 2. Ayın sonuna doğru bebek yüzüstü yatarken göğsünü yerden kaldırabilme, 6. Ayın sonuna doğru göğsünü kaldırdıktan sonra dizlerini karnına çekip tekme atabilme becerisine sahiptir. 1-2 ay sonra bebek gövdesinin alt kısmını kontrol edebilmeye başlar. Buda bebeğin 7. aya doğru desteksiz tek başına oturabilmesini sağlar. Dik pozisyonda durabilme: Ayakta dik durma denge açısından dönüm noktasıdır. Kas-sinir kontrolünün sağlandığı ve artık yerçekimine karşı konduğu dönemdir. 8-9 aylıkken destekle ayakta duran bebek, ayları arasında tutunmadan ayakta durur.

38 İLKEL HAREKETLER / Lokomotor LOKOMOTOR: Lokomotor hareketler dengeleme hareketleri ile birlikte gelişirler. Bebeğin bir yerden bir yere sürünmesi de, hareket etmesi de sonuçta yerçekimine karşı konmasıyla ilgilidir. Sürünme: Bebeğin ilk amaçlı yer değiştirme hareketidir. sürünme baş, boyun ve gövde kaslarının kontrolü ile ortaya çıkar. ilk sürünmede bacaklar pek kullanılmaz. sürünmenin ilk çıktığı aylar, 4-11 ayları arasındadır. ilk sürünme 6.ayda görülür. Emekleme: Sürünmenin gelişmiş halidir. 10. ayda görülür. Yürüme: ilk bağımsız yürüme çabaları aylar arasındadır. geniş destek yüzeyi, dışa dönük ayaklar, bükülü dizler ve akıcı olmayan yürüme hareketleridir.

39 İLKEL HAREKETLER / Manipulatif MANİPULATİF: Manipulatif hareketlerin gelişiminde de belli bir sıra vardır. baştan ayağa, merkezden yanlara doğru gelişim açıkça görülür. En temel manipulatif hareketler uzanma, yakalama ve bırakmadır. Uzanma: 4. ay sonunda bebek nesne ile ilişkilerde el-göz koordinasyonunu sağlıklı biçimde yapar. ilk uzanma hareketi tüm bedenle yapılır. daha sonra bilek, el ve parmaklar devreye girer. bebek 5. ayın sonunda nesneye uzanır ve dokunur. Yakalama:doğumu izleyen ilk 3 ayda istemsiz yapılan bu hareket, duyumotor sisteminin gelişmesi ile istemli hal alır. yakalama hareketi önce tüm el ile yapılır. 7. ayda avuç içi ve parmakların koordinasyonun gelişmesiyle hareket gelişir. 9. ayda baş parmak kullanılır. 14. ayada uzanma ve yakalama hareketi olgunlaşır. Bırakma: en güç hareketlerden biridir. istemli bırakma 10. ayda gerçekleşir. 18. ayda uzanma, yakalama, bırakma hareketlerinin koordinasyonu sağlanır.

40 İLKEL HAREKET DÖNEMİ 1. Ay 5. Ayın Sonu

41 Temel hareket dönemi 2 6 yaş (ilk çocukluk) arasında gözlemlenir. Bu dönemde çeşitli lokomotor,dengeleme ve manipulatif hareketlerin birbirinden bağımsız olarak, daha sonra birlikte, yeterli bir biçimde nasıl kullanılacağının keşfedildiği bir dönemdir. Temel hareket becerisi gelişen çocuk uyarılara çok yönlü olarak uyum sağlayabilir. Hareketlerdeki akıcılık ve kontrol artar.

42 Temel Hareket Gelişiminde En Büyük Hata: Bu özelliklerin gelişiminde olgunlaşmanın yeterli olduğunu, çevresel faktörlerin etkisinin az olduğunun düşünülmesidir. Olgunlaşma hareket yeteneğinin gelişmesinin büyük öneme sahiptir, fakat hareketi düzeltmeye yönelik eğitim, çalışma olanakları, motivasyon hareketin gelişim düzeyini belirler.

43 Temel Hareketler Döneminin Safhaları Temel hareketlerin gelişimi üç devrede incelenir; a) Başlangıç Evresi: Çocuklar kendi kendilerinin hareket yeteneklerini anlamak ve bunları denemek için çaba gösterirler. b) İlk Evre: Bu evrede kontrol ve ritmik koordinasyon arttığı için çocuğun hareketleri daha uyumlu ve kontrollü olmaya başlar. c) Olgunluk Evresi : Bu evrede çocuklar mekanik yönden etkili uyumlu ve kontrollü gelişmiş hareket şekilleri sergilerler,5-6 yaşına gelen çocukların bu ulaşmış olması gerekir.

44 Temel Lokomotor Hareketler Bu hareketler bireyin çevresi ile etkili ve yeterli ilişki kurmayı öğrenmesinin temel yoludur. Vücudun sabit bir noktaya göre yer değiştirmesini içerir. Yürüme,koşma, sıçrama, hoplama, sekme, tırmanma vb. Çocuk ; 1. Amacına ulaşmada çeşitli hareketlerden birini kullanabilmeli 2. Gerektiğinde bir çeşit hareketten diğerine geçebilmeli 3. Çevre koşulları değiştiğinde hareketi değiştirebilmeli

45 Bu dönemin en önemli özellikleri 1. Aşama: Temel hareketlerin gelişiminde olgunlaşma kadar çevresel (deneyim, alıştırma, spor alanları, çocuk parkları, spor yapan bireylerin varlığı) ve bireysel (motivasyon, yetenek, ilgi) faktörler de önemlidir. 2. Aşama : Olgunlaşma, hareketlerin kazanılma sırasını, çevresel etmenler de hareketlerin kazanılma hızını ve düzeyini belirler. 3. Aşama : Bu dönemde hedef temel becerilerin olgun düzeyde başarılmasıdır. Temel hareketlerin olgun düzeyde başarılmasının tek yolu ise, çocuğa deneyim ve atıştırma olanağı sağlayan çevreler sunmaktır. 4. Aşama : Bu yaş çocukları arasında hareket yetenekleri önem kazanırlar. Çocuklar hareket başarılarını birbirleriyle karşılaştırmaya ve övünmeye eğilim gösterirler.

46 5. Aşama : Temel hareket becerilerinin kazanılması çocuğun sosyal ve duygusal gelişimi üzerinde önemli rol oynar. 6. Aşama : Temel hareket becerilerinin kazanılmasında güç, esneklik, denge, dayanıklılık, hız, çeviklik, koordinasyon gibi faktörler etkilidir. 7. Aşama : Bir beceri önce en ilkel düzeyde kazanılır, sonra gerekli düzeltmeler yapılır. Deneyim, olgunlaşma ve yetişkinlerin etkisi ile yetenek geliştirilir. Okulöncesi dönemde kazanılan denge, yakalama, atlama, fırlatma, koşu, topa ayakla vurma, sıçrama ve sekme becerileri ve gelişimlerinin özellikleri şu şekilde açıklanabilir;

47 2-3 Yaş Büyük Kas Yetenekleri Küçük Kas Yetenekleri Çift ayak sıçrar. Geri geri yürür. Destekle merdiven İner. Duran topa tekme atar. Destekle öne takla atar. İpe 4 boncuk dizebilir. Kapı kolunu açabilir. 5-6 küpten kule yapabilir. Kitabın sayfalarını tek tek çevirebilir. Kağıdı ikiye katlar.

48 3-4 Yaş Büyük Kas Yetenekleri Küçük Kas Yetenekleri 20 cm yüksekten yere atlar. Hareketli topa tekme atar. Parmak ucunda yürür. Üç tekerlekli bisiklete biner. Salıncakta sallanır. Kaydıraktan kayar. Öne takla atar. Ayak değiştirerek merdiven çıkar. Havadan atılan topu tutar. Üç parçalı boz-yap yapar. Makasla keser. Çizgi üzerinden makasla keser.

49 4-5 Yaş Büyük Kas Yetenekleri Küçük Kas Yetenekleri Tek ayak üzerinde 4-8 sn durur. Değişik yönlere koşar. Dengede yürür. Çift ayak 10 kez sıçrar. 5 cm yükseklikteki ip üzerinden atlar. 6 kez geriye sıçrar. Top sıçratır ve yakalar. Ayak değiştirerek merdiven iner. Tek ayak üstünde 5 kez sıçrar. Resimlerinde ev, adam, ağaç çizebilir. Makasla basit şekiller kesen, yapıştırır.

50 5-6 Yaş Büyük Kas Yetenekleri Küçük Kas Yetenekleri Dengede ileri geri yanlara yürür. İp atlar gibi sıçrar. Topa yön vererek sıçratır. Tek elle top tutar. İp atlar. Sopa ile topa vurur. Paten kayar. İki tekerlekli bisiklete biner. Kızak kayar. Tek ayak üzerinde 10 sn durur. Barsfikste 10 sn. Asılı bekler. Kalem tutar. Büyük harf çizer. Baş parmakla diğer parmaklarına dokunur. Bir resmin sınırlarını taşırmadan boyar. Resim keser. Kalemtıraş kullanır. Çekiçle çivi çakar. İsmini yazar. Koşarken yerden nesne alır. Küçük harfleri bakarak çizebilir.

51 Bu dönem yedi yaş ve yukarısını kapsar. Temel hareketler döneminin bir uzantısıdır. Bu dönemde hareket,yalnızca hareket etmesini öğrenmede amaç olmak yerine çeşitli yarışma ve işbirliğine dayalı oyun,spor,dans ve rekreatif etkinliklerde bir araç olarak kullanılır. Lokomotor, manupulatif ve dengelemeye ilişkin hareketler birleştirilerek çeşitli etkinliklerde kullanılır. Örneğin sekme ve sıçrama temel hareketleri artık ip atlama,üç adım atlama gibi etkinliklere uygulanmaktadır.

52 Sporla ilişkili hareketler döneminde becerilerin ne ölçüde gelişeceği çok çeşitli zihinsel, duygusal ve motor etmene bağlıdır. Bunlar; tepki zamanı,hareket hızı; koordinasyon,beden yapısı, boy, ağırlık, alışkanlıklar,arkadaş etkisi,duygusal yapı vb.dir. İleri çocukluk döneminde (7-12) yaş, cinsiyet farklılığı, motor beceri ve performansı etkiler. Sürat,sıçrama ve fırlatma,denge ile ilgili hareketlerde erkekler daha iyi esneklik ve küçük kas gruplarının koordinasyonunu gerektiren hareketlerde daha iyidir. Araştırmalar kızların 14 yaş dolaylarında performanslarının doruk noktasına ulaştıklarını erkeklerin ise ergenlik döneminde de performanslarını artırmaya devam ettiklerini göstermektedir.

53 Sporla ilgili hareketler dönemi 3 evrede incelenmektedir. Genel (Geçiş) Evre : 7-8 yaşlarında başlayıp 10 yaşına kadar sürer. Aile ve öğretmen içinde önemli bir evredir. Bu evrede öğretmen ve antrenörün amacı yeteneklerin denenmesi ve geliştirilmesi için yardımcı olmaktır. Performansın artırılması önem kazanır. Hareketi yapmış olmak için yapmaktan çok doğru ve kontrollü yapabilmek önemlidir. Bu evrede çocuk aktif olarak çok sayıda hareket becerisini keşfetmeye ve birleştirmeye uğraşır.

54 Özel Hareket Becerileri Evresi yaşlarını kapsar. Büyümenin en hızlı olduğu dönemin belirtilerinin tamamlanmasına kadar geçen sürede kız çocuklarında motor öğrenme yeteneği bir daha hiçbir zaman erişemeyeceği bir düzeye eriştiği için kız çocukları açısından önemli bir evredir. Bu dönem artan zihinsel yetenek ve deneyimler, öğrenme ve karar almada yardımcı olur. Becerinin üst düzeyde gelişmesinde alıştırma (tekrar) önem kazanır.

55 Uzmanlaşma Evresi Ortalama 14 yaşında başlar ve yetişkinlik süresincede devam eder. Bireyin katıldığı etkinlikleri sınırladığı bir evredir. Bu evre motor gelişim sürecinin doruk noktasıdır. Bu evrenin en önemli özelliği bireyin belli bir branşa uzun süre katılmasıdır. Bu dönemde çocuk nöro-musküler sitem yönünden tam olarak gelişir ve daha karmaşık yeni hareketler yoğun olarak yapılır. Çocuğa oyun oynama fırsatı verilmeli, oyunlar gelişim düzeyine bağlı olarak yönlendirilmelidir.

56

57 Hareket etmeyi öğretme Hareket yoluyla öğrenmenin bilincine varma Uzmanlaşma evresine kadar basamak basamak getirme Bilinçli antrenör desteği sağlama Fiziksel gelişime yönelik bilimsel verilerden yararlanma Çocuğa oyun oynama fırsatı verme, gelişim düzeyine bağlı oyunlara yöneltme

58