Levent KESKİN 1 Mustafa PAKSOY 2,3 (paksoy42@hotmail.com) Önder TÜRKMEN 2. Bişkek/KIRGIZİSTAN

Transkript

1 Levent KESKİN Mustafa PAKSOY 2,3 Önder TÜRKMEN 2 :Batı Akdeniz Tarımsal Araştırmalar Enstitüsü Antalya/TÜRKİYE 2 :Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Konya/TÜRKİYE 3 :Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe-Tarla Bitkileri Bölümü Bişkek/KIRGIZİSTAN ANADOLU DAN DERLENEN YEREL DOMATES (SOLANUM LYCOPERSICUM) GENOTIPLERININ MORFOLOJIK KARAKTERIZASYONU (Morphological Characterization of Anatolian local tomato (Solanum lycopersicum) genotypes collected Tur) ÖZET Yerel genetik kaynakların korunması için yerel genotiplerin gen havuzlarında muhafaza edilmeleri gerekmektedir. Bu çalışma ile yerel domates populasyonları ülkemizin farklı illerinden survey yapılarak toplanmış ve deneme materyallerinde kendilemeler yapılmıştır. Bu kendilenen genotiplerin UPOV kriterlerine uygun olarak bazı bitkisel özellikleri belirlenmiştir. Fidelerde antosiyanin oluşumu %82.35 oranında antosiyanin varlığı tespit edilmiştir. Bitki büyüme gücü 7 genotipin 5 adetinde orta olarak belirlenmişken, bitki gelişim şekli %82.5 yer tipi olarak gerçekleşmiştir. Gövde boğum arası uzunluğu ortalama olarak 5.64 cm olarak hesaplanmış iken gövde boğum arası kalınlıkları ortalama 0.97 mm belirlenmiştir. Gövdede tüylülük %76.4 oranında orta düzeyde sınıflandırılmışken, yaprak uzunluğu ortalama 0.52 cm olarak hesaplanmıştır. En büyük yaprak genişliği numaralı genotipte 7.5 cm ölçülmüşken, en dar 3.5 cm ile 2 numaralı genotipte bulunmuştur. 7 genotşpin 2 sinde yaprak duruşu sarkık olarak gözlenmiştir. Çiçek salkım tipleri genotipte basit 6 genotipte ise karışık olarak bulunmuştur. Çiçek sapı uzunluğu ortalama.69 cm olarak ölçülmüşken, meyve ağırlığı en fazla olan 220 gram ile 6 numaralı genotipte tartılmıştır. genişliği en fazla 73 mm ile 6 numaralı genotipte iken, en az meyve genişliği 7 numaralı genotipte 2 mm ölçülmüştür. Genotiplerin 3 tanesi basık, 0 genotip hafif basık ve 3 ü yuvarlak iken tanesi yumurtamsı olarak gözlenmiştir. renkleri 0 adet kırmızı, tanesi pembe ve 6 adedi açık kırmızı olarak saptanmıştır. suyu ph ı ortalama 4.42 olarak hesaplanmıştır. Çalışmada 7 genotipin S kademesindeki bazı morfolojik özellikleri belirlenmiş olup, Anadolu yerel kaynaklarından nitelikli çeşit veya çeşitlerin eldesinde zengin bir yarı yol materyallerine sahip olunmuştur.bu materyaller üzerinde çalışmalar devam etmekte olup kimi kalite özellikleri öne çıkarılmış F domates çeşitlerinin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Anahtar Kelimeler: Solanum lycopersicum, Yerel Genetik Kaynaklar, Morfolojik Özellikler 04

2 .GİRİŞ Domates (Solanum lycopersicum) çok sayıda yabani ve kültüre alınmış uzak akrabaları olan Solanaceae familyasına ait bir sebze türüdür.yabani formlar Güney Amerika'daki Galapagos Adalarında olduğu kadar Peru da And dağlarında (Rick 973, Taylor 986), ayrıca Ekvador ve Bolivya ya kadar uzanan dar bir bölgede bulunmaktadır. Kültür domatesinin bu yabani akrabaları, rakım ve enlem derecesinden de etkilenerek, geniş bir çeşitlilik göstermekte ve türlerin gelişimi için neredeyse hiç tükenmeyecek nitelikte değerli bir gen havuzu sunmaktadır (Rick ve Holle 990, Rosello ve ark. 996, Peralta ve Spooner 2005). Domates dünyada ha alanda ton üretilmektedir. Dünya geneli üretiminin ton ile % 3 ni Çin, ton ile %0.98 ni Hindistan, ton ile %8.28 ni Amerika Birleşik Devletleri ve ha alanda ton üretimle 4.sırada bulunan Türkiye %6.9 u karşılamaktadır (Anonim, 204; Anonim 202). Günümüzde ekonomik değeri oldukça fazla olan domates, yetiştiriciliğinden ıslahına kadar birçok araştırmaya konu olmuştur. Domates üretiminde esas amaç birim alandan kalite ve kantite yönünden en yüksek verimin elde edilmesi olduğuna göre, üretim ve kaliteyi arttırmak, yetiştirme zamanı ve şeklinin en iyi şekilde belirlenmesi, yöreye uygun çeşit kullanılmasıyla mümkündür (Türkmen ve Tekintaş, 992). Taze domates üretimi meyve büyüklük ve şekil açısından küçük kiraz domatesten iri (beef) domatese kadar geniş bir varyasyon göstermekte iken iri domatesler tat açısından üretici ve tüketiciler tarafından büyük ilgi görmüştür. Islahçı yasası ile de (UPOV Breeders Rights, 96) ıslahçının kendi materyalini yani melezler yapması suretiyle sürekli olarak yeni çeşitler geliştirmiştir. Domates ıslahında amaçlar genelde 4 safhada toplanabilir. 970 lerde verim, 980 lerde raf ömrü, 990 lı yıllarda tat ve günümüzde besin içeriği açısından kalitatif ve kantitatif özelliklerin üstün olması ana hedefleridir. Domatesin kültüre alınması aşamasındaki en önemli gelişme yabani domateslerde meyve küçük iken günümüzde kültüre alınmış domateslerin büyük olmasıdır. Bu evrimin nasıl olduğu bilinmemekte masyonla olduğu düşünülmektedir. Yabani domates ile kültür formundaki domateslerin melezlenmesinden 6QTL gözlenmiştir. Bu QTL lerden birisi olan meyve ağırlığı 22 (fw22) meyve ağırlığını %30 a kadar değiştirmektedir. ağırlığı 2.2 (fw2.2) lokusundaki masyon domatesin verimindeki önemli adımdır (Alpert ve ark. 2000). büyüklüklerindeki artış meyve şeklinde olağanüstü bir varyasyon sağlamıştır. Yabani domatesler genellikle yuvarlak iken, bugün kültür alınmış domatesler yuvarlaktan, basık, oval, arm şekline ve uzun tipe kadar geniş bir varyasyon göstermektedir (Tanksley, 2004). Causse ve ark. (2007) tarafından domateste kalite özellikleri için seleksiyonun zor olduğu bildirilmiştir. Bunu bir çok kalite özelliğinin eş zamanlı olarak geliştirilmesi gerekitiğini, kaliteyi control eden pek çok gen olduğu ve çevreden çok etkilendiği ve özellikle iç kalite analizlerinin uygulanmasının zorluğu ortaya konmuştur. Verim, meyve ağırlığı ve kuru madde miktarının yetiştirme şartlarına ve genotipe bağlı olarak değiştiğini ve verimin meyve ağırlığı ile meyve sayısından meydana geldiği bildirilmiştir. leri 20 gramdan küçük ise cherry (kiraz) ve 200 g dan fazla ise beef (iri) domates olarak sınıflandırılmıştır. şeklinin, yassı meyveden uzun meyve şekline kadar geniş bir varyasyon gösterdiği bildirilmiştir. ağırlığının pek çok gen tarafından kontrol edildiği ve genellikle küçük meyvenin kısmi dominant olduğu belirtilmiştir. Soylu ve ark. (2008) tarafından 2003 ve 2007 yılları arasında GAPEYAM da yürütülen araştırma sonucunda Şanlıurfa yerli domates genotipleri Şanlıurfa nın farklı köy ve ilçelerinden toplanmış, tarımsal karakterizasyonları yapılmış ve seleksiyon ıslahıyla yüksek sıcaklığa toleranslı genotipler elde edilmiştir. Şanlıurfa yerli domates genotipleri yarı bodur büyüme şekline sahiptir. Verimleri ton/da arasında değişmektedir. Genotiplerin 05

3 olgunlaşma gün sayıları 72 ile 29 gün arasında değişmiştir. Raf ömrü 4-4 gün arasında değişmektedir. kabuğu kalınlığı çoğunlukla incedir. Genellikle hafif basık meyve şekline sahip olmakla birlikte basık, yuvarlak, uzunca yuvarlak ve uzun oval meyveli genotipler de vardır. enine kesit şekilleri yuvarlak ve düzensiz olarak sınıflandırılmıştır. ağırlıkları ortalama85.4 gram, meyve çapı ortalama 75.9 mm, meyve boyu ise 50.3 mm meyve çekirdek evi sayısı ortalama 8.3 ve genellikle küçüktür. Çukadar ve Dursun (202) de bildirdiklerine göre morfolojik karakterizasyon çalışmaları 48 adet domates genotipinde yürütülmüş ve yapılan küme analizi sonucunda genotiplerin 4 grup oluşturduğu görülmüştür. büyüklüğü 3-5 cm arasında 3, 5-8 cm arasında, 8-0 cm arasında 32 genotip ve 0 cm den büyük 2 genotip tespit etmişlerdir. et rengi yönünden tüm genotiplerin kırmızı olduğunu belirtmişlerdir. 9 genotipin yumuşak, 2 genotipin orta ve 8 genotipin ise meyve eti bakımından sert olduğunu ifade etmişlerdir. Ayrıca yapılan değerlendirmeler sonucunda toplanan 5 domates genotipinin ıslah materyali olarak dikkate değer olarak belirlemişlerdir. 2. MATERYAL VE YÖNTEM 2.. Materyal Araştırma materyallerini 200 yılında Türkiye nin değişik yörelerinden survey çalışması ile toplanan Anadolu yerel domates kaynakları oluşturmaktadır. Toplanan bu domates genotipleri yılları arasında Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümüne ait sera ve arazide yetiştirilmiş ve materyallerin morfolojik karakterizasyonları yapılmıştır. Araştırmada amacımıza uygunluğu düşünülen ve Çizelge de verilen 7 adet yerel domates genotipi kullanılmıştır. Çizelge. Projede kullanılan yerli domates genotiplerinin kaynağı Sıra No. Genotipin Kaynağı Sıra No Genotipin Kaynağı Ankara 0 Mersin(2) 2 T- T-5 3 Zonguldak () 2 Çumra/Konya 4 Zonguldak(2) 3 Eşme/Uşak 5 Zonguldak(3) 4 Konya () 6 T-2 5 Konya (2) 7 T-3 6 Konya (3) 8 T-4 7 T- 6 9 Mersin () 2.2. Yöntem Araştırmada yer alan 7 adet yerli domates genotipinin tohumları 20 yılı Nisan ayında içerisine torf doldurulmuş olan viyollere (her bir hazne ebatı 3x3x5 cm olan) ekilmiştir. Çimlendirildikten sonra dikim aşamasına gelen fideler Mayıs ayında seraya her bir genotipten 20 şer bitki olacak şekilde dikilmişlerdir. Bitkilerin yetiştirilmesinde Şalk ve ark. (2008) ve Sevgican (999) dan yararlanılmış ve bitkiler yetiştirme tekniğine uygun olarak uygun olarak yetiştirilmiştir. Çiçeklenme aşamasında 7 genotipte bir yandan kendileme yapılarak saflaştırmak için kademe ilerlemesi yapılmıştır. 202 yılı Nisan ayında bir önceki yıl elde ettiğimiz ebeveynlere ait tohumlar viyollere ekilerek çimlendirilmiş ve dikim aşamasına geldiğin her bir genotipten 20 bitki olacak şekilde araziye dikilmiştir. Çiçeklenme döneminde ebeveynlerde kendilenme yapılarak kademe ilerlemesi gerçekleştirilmiş ve UPOV kriterlerine göre bazı morfolojik gözlem ve ölçümler yapılmıştır. UPOV kriterlerine göre fidelerde antosiyanin oluşumu, bitki büyüme gücü, bitki gelişim şekli, gövde boğum arası 06

4 uzunlukları, gövde boğum arası kalınlıkları, gövdede tüylülük, yaprak uzunluğu, yaprak genişliği, yaprak duruşu, yapraklarda yeşil rengin yoğunluğu, küçük yaprakların durumu, küçük yaprakların uzunluğu, küçük yaprakların genişliği, ana eksene göre yaprak durumları, çiçek renkleri, çiçek salkım tipi, çiçek tüylenmesi, çiçek sapı uzunluğu, meyve ağırlığı, meyve genişliği, meyve yüksekliği, meyve boyun şekli, meyve rengi, meyve olgunluk rengi, meyve et rengi, meyve sıkılığı, meyve olgunluk zamanı, çekirdek evi sayısı, çekirdek evi büyüklüğü, meyve suyundaki ph ve suda çözünebilir kuru madde (SÇKM, %) içeriği olmak üzere ölçüm ve gözlemler yapılmıştır. Araşturmada elde edilen tüm gözlem ve ölçüm değerinin ortalaması alınarak sonuçlar çizelgeler şeklinde işlenmiş ve yorumlanmıştır. 3. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA Araştırmada yer alan 7 genotip bir generasyon kendilendikten sonra S aşamasında UPOV kriterlerinden yararlanılarak aşağıdaki ölçüm ve gözlem sonuçlarına ulaşılmıştır. Fidelerde antosiyanin oluşumu; 7 ebeveynin 4 ünde (%82.35) antosiyanin varlığı tespit edilirken, 3 ebeveynde (2, 3 ve 4 numaralı genotipte) antosiyanin gözlenmemiştir. Oğuz (200) da 88 genotip ile yaptığı çalışmada 80 genotipte antosiyanin oluşumu tespit ederken kalan 8 genotipte ise antosiyanin gözlememiştir. Literatür bildirişlerinde de antosiyanin görünme oranı bizim çalışmalarımızla örtüşmektedir. Antosiyanin oluşumunun görülmemesi erkek kısırlık ve fusarium gibi bazı hastalık etmenlerine dayanıklılığın göstergesi olarak kullanılabilmektedir (Masuda ve ark. 2000). Bu özellik; ışık şiddeti, sıcaklık, tuz ve kuraklık stresi gibi çevresel etmenlerden de etkilenebilen bir kıstastır (Chalker-Scott, 999). Bitki büyüme gücü; 7 ebeveyn hattın 5 âdetinde bitki büyüme gücü orta olarak belirlenmişken, 2 ebeveyn genotipte (%.76) çok olarak tespit edilmiştir. Oğuz (200) yılında yaptığı çalışmada 88 genotipin 20 adetini zayıf, 44 adeti orta ve 24 ü ise güçlü materyal olarak tespit etmiştir. Bitki gelişim şekli; 7 adet ebeveyn domateslerden 4 tanesi (% 82.35) yer tipi olarak belirlenmişken, 3 tanesinde (% 7.64) sırık tip' olarak tespit edilmiştir. Çukadar ve Dursun (202) de yaptığı araştırmada 48 farklı domates genotipte yaptığı gözlemler sonucunda 0 tanesini yer, 26 tanesini sınırlı büyüyen, 2 tanesini ise yarı sınırlı büyüyen olarak belirlemiştir. Oğuz (200) da yaptığı araştırmada ise 88 genotipin 32 sini yer geri kalan 56 tanesini ise sırık domates olarak gözlemlemiştir. Mlu ve ark. (2007) de yaptıkları araştırmada 88 adet sınırsız, 58 adet yarı sınırlı ve 6 adette yer tipine rastladıklarını ifade etmişlerdir. Soylu ve ark.(2008) de yaptıkları araştırmada Urfa yerli domateslerinin yarı bodur büyüme şekline sahip olduklarını belirlemişlerdir. Gövde boğum arası uzunlukları; Ebeveynlerin ortalama uzunlukları 5.64 cm olarak ölçülmüştür. Boğum arası en kısa olan ebeveyn 8 numaralı (4 cm) iken en uzun olan 7 numaralı (9 cm) olarak belirlenmiştir. Oğuz (200) da yaptığı araştırmada 88 genotipin bir tanesini 5 cm nin altında, 82 tanesini 6-0 cm arasında ve 5 tanesini ise cm ye eşit ya da daha büyük uzunlukta ölçmüştür. En uzun değer olarak 2.86 cm ortalama ile 79 numaralı genotipte belirlerken, en kısa boğum arası uzunluğu 4.93 cm ile 3 numaralı (Adana TR 7250) genotipte ölçmüştür. Gövde boğum arası kalınlıkları; Ebeveynlerde ortalama 0.97 mm olarak belirlenmiştir. En fazla gövde boğum arası kalınlığı 6. mm ile 6 numaralı ebeveynde ölçülmüşken, en az olan 2 numaralı ebeveynde 4.5 mm olarak saptanmıştır. Oğuz (200) da yaptığı araştırmaya göre en yüksek kalınlığa 9.20 mm ortalama ile 70 numaralı (Adıyaman TR 47820) domates genotipi sahipken, en az kalınlığa 4.26 mm ortalama ile 78 numaralı genotipte rastlamıştır. Gövdede tüylülük; Ebeveynlerin 3 (% 76.4) tanesinde orta tüylülüğe rastlanırken, 07

5 4 (% 23.5) adetinde yoğun tüylülük belirlenmiştir. Oğuz (200) da yaptığı araştırmada 88 genotipin 60 ı orta, 7 si yok 8 i az ve 3 de yoğun olarak tespit etmiştir. Çukadar ve Dursun (202) araştırmasına göre 24 genotipde seyrek, 23 adedinde orta ve tanesinde ise yoğun olarak tespit etmiştir. Yaprak uzunluğu; Ebeveynlerin ortalama yaprak uzunlukları ortalama 0.52 cm olarak bulunmuştur. En fazla yaprak uzunluğuna 3,, 2 ve 5 numaralı genotiplerde 4 cm olarak ölçülmüşken, en kısa olarak 4 numaralı genotipte 9 cm olarak saptanmıştır. Çukadar ve Dursun (202) de bildirdiğine göre yaprak uzunluğu 3 genotipte kısa (%6.35), 24 nde orta (%50) ve 2 tanesinde ise uzun (%43.65) olarak ölçülmüştür. Yaprak genişliği; Ebeveynlerde ortalama 5.39 olarak bulunmuştur. En büyük yaprak genişliği numaralı genotipte 7.5 cm ölçülmüşken en dar 3.5 cm ile 2 numaralı genotipte ölçülmüştür. Çukadar ve Dursun (202) de yaptıkları araştırmada 4 adedi dar (%8.33), adedi (%22.92) orta ve 33 adedi ise (%68.75) geniş olarak ölçmüşlerdir. Yaprak duruşu; 7 ebeveynin 2 si (%70.5) sarkık olarak tespit edilmişken, 5 ebeveyn (%29.4) yarı dik olarak gözlenmiştir. Çukadar ve Dursun (202) de yaptıkları araştırmaya göre 48 genotipin tamamında yarı dik olarak tespit edilirken; Oğuz (200) da bildirdiğine göre ise 34 genotipin yapraklarının yatay, 52 tanesinin sarkık olarak belirtirken geriye kalan 2 numaralı Adana TR 759 genotipi yarı dik ve 78 nolu genotipin yaprak duruşunu ise karışık olarak gözlemlemiştir. Mlu ve ark. (2007) de İzmir de yaptıkları çalışmada 35 genotipinin (%75.42) yarı dik, 39 genotipin yatay (%2.79), 5 genotipin (%2.79) ise sarkık olduğunu tespit etmişlerdir. Oğuz (200), Çukadar ve Dursun (202) ile Mlu ve ark. (2007) elde ettiği sonuçlar bizim sonuçlarımızı desteklemektedir. Yaprak yeşil rengin yoğunluğu; 7 ebeveynin (%64.7) adedi orta belirlenmişken, 2 si (%.76) açık ve 4 tanesi (%23.52) koyu olarak saptanmıştır. Oğuz (200) da yaptığı araştırmaya göre 9 genotipin açık yeşil, 2 tanesinin açık orta yeşil, 32 tanesi orta yeşil, 23 tanesi orta koyu yeşil ve 22 tanesinde koyu yeşil olarak nitelendirmiştir ve bizim yaptığımız çalışmayı desteklemektedir. Küçük yaprakların durumu; 7 domates genotipinin tamamında küçük yaprak olduğu tespit edilmiştir. Küçük yaprakların uzunluğu; Ebeveynlerde küçük yaprakların uzunlukları ortalama 2.66 cm olarak belirlenmiştir. Küçük yaprakları en uzun 3.25 cm ile 9 numaralı ebeveynde ölçülmüşken, en kısa olan.83 cm ile 2 numaralı ebeveynde saptanmıştır. Küçük yaprakların genişliği; Ebeveynlerin ortalama küçük yaprak genişliği 2.0 cm olarak saptanmıştır. En uzun genişliğe sahip olan 2. cm ile numaralı genotipte ölçülmüşken, en dar olan.9 cm ile 8, 2 ve 7 numaralı genotiplerde belirlenmiştir. Ana eksene göre yaprak durumları; Ebeveynlerin 3 ünde (%76.47) yarı di olarak bulunurken, 4 (% 23.5) tanesi yatay olarak tespit edilmiştir. Ebeveynlerin hiç birinde yarı sarkık yaprak durumlarına rastlanmamıştır. Çiçek renkleri; 7 genotipin tamamı sarı renkli çiçeklerden oluşmuştur. Oğuz (200) da 88 genotipte ve Çukadar ile Dursun (202) de 48 genotipte yaptığı araştırmalarda çiçek renginin tamamının sarı olarak belirlemişlerdir. Çiçek salkım tipi; Ebeveynlerin i (%64.7) basit ve 6 sı (%35.29) karışık olarak bulunmuştur. Çukadar ve Dursun (202) de yaptıkları araştırmaya göre tek çiçekli tespit edilmezken, tek ve çok çiçekli adet (%2.08) ve çok çiçekli 47 (%97.92) adet gözlemlemişlerdir. Oğuz (200) da yaptığı araştırmada 52 adedinde basit salkım, 35 inde hem basit hemde bileşik salkım dizilişleri göstermişler ve bunlar karışık salkım olarak nitelendirilmiştir. Oğuz (200) ve Çukadar ile ark. (202) yaptığı çalışmalar bizim çalışmamızı desteklemektedir. Çiçek tüylenmesi; Ebeveynlerin 4 nde (%82.35) tüylenme mevc iken, 3 (%7.64) tanesinde yok yada çok az durumunda gözlenmiştir. Çiçek sapı uzunluğu; Ebeveynlerde ortalama.69 cm olarak ölçülmüştür. En uzun 08

6 çiçek sapı uzunluğuna 2.25 cm ile 6 numaralı genotipte tespit edilirken, en kısa çiçek sapı uzunluğuna.36 cm ile 7 numaralı ebeveynde ölçülmüştür. ağırlığı; ağırlıkları 30 gramdan küçükle (), 30 gram-00 gram arası (2), 00 gram-300 gram arası(3), 300 gram-500 gram arası (4) ve 500 gramdan büyük olanlar (5) numaralı gruplara ayrılmıştır. Domates genotiplerinin meyve ağırlıkları dijital terazi ile tartılmıştır. Ebeveynlerin ortalama ağırlıkları 56.4g bulunmuştur. En fazla meyve ağırlığına sahip olan 220 gram ile 6 numaralı genotip tartılmışken, en az ağırlığa sahip olan ise 23 gram ile 7 numaralı ebeveynde belirlenmiştir. Oğuz (200) da yaptığı çalışmada 0 genotipin meyve ağırlıklarının 30 gram ve altında, 29 genotipin gram arasında, 47 genotipin ise gram arasında olduğu anlaşılmıştır. Çukadar ve Dursun (202) de yaptıkları çalışmada ise meyve ağırlıklarının 20. gram ile gram arasında değiştiği tespit edilmiştir. Soylu ve ark. (2008) de yaptıkları araştırmada Urfa yerli domates genotiplerinin meyve ağırlıklarının ortalama 85.4 gram olarak belirlemişlerdir. genişliği; genişliği 5mm (), 5-30 mm: (2); mm. (3); mm: (4); 60-75mm:(5);75-90:(6); 90 (7) olarak gruplandırılmıştır. En fazla genişliğe sahip olan 73 mm ile 6 numaralı genotip ölçülmüşken, en küçük genişliğe sahip olan 7 numaralı ebeveyn 2 mm olarak ölçülmüştür. Çukadar ve Dursun (202) de bildirdiğine göre 3.4 cm ile 7.6 cm arasında değiştiğini belirtmiştir. Oğuz (200) yaptığı araştırmada meyve genişliği 0.66 mm ortalama ile 65 numaralı genotipte tespit ederken; en küçük genişliğe sahip olan ise 2.36 mm ortalama ile 78 numaralı genotipte ölçülmüştür. yüksekliği; yüksekliği 5mm (), 5-30 mm: (2); 30-45mm. (3); 45-60mm:(4); 60-75mm: (5); 75-90: (6) ve 90 (7) olarak gruplandırılmıştır.. En küçük olan meyve yüksekliği 7 numaralı ebeveyn 20 mm olarak ölçülmüşken, en uzun olan meyve yüksekliği 4 numaralı ebeveynde 67 mm olarak saptanmıştır. yüksekliği; ebeveynlerde ortalama yükseklik 57.9 olarak saptanmıştır. Oğuz (200) da bildirdiğine gore en fazla yüksekliğe sahip olan genotip 98.6 mm ile 3 numaralı genotipte ölçülürken, en düşük değer.00 mm ortalama ile 78 numaralı genotipte belirlenmiştir. Çukadar ve Dursun (202) de yaptığı çalışmaya göre meyve yüksekliği 3. cm ile 7.6 cm arasında ölçülmüştür. Soylu ve ark.(2008) de Urfa yerli domateslerinin ortalama boyunu 50.3 mm olarak tespit etmişlerdir. boyun şekli; boyun şekli; basık (), hafif basık (2), yuvarlak (3), dikdörtgen (4), silindirik (5), oval (6), kalp (7), yumurtamsı (8), yumurta şeklinde (9) ve arm şeklinde (0) sınıflandırılmıştır. Ebeveynlerin 3 ü (%7.64) basık, 0 (%58.8) adeti hafif basık, 3 ü (%7.64) yuvarlak ve tanesi (%5.88) yumurtamsı olarak belirlenmiştir. Soylu ve ark. (2008) de yaptıkları araştırmada meyvelerin genellikle hafif basık meyve şekline sahip olmakla birlikte basık, yuvarlak, uzunca yuvarlak ve uzun oval meyveli olduklarını belirlemişlerdir. Soylu ve ark.(2008) de yaptığı çalışma bizim çalışmamızı desteklemektedir. kesit şekli: kesit şekli yuvarlak olan ve yuvarlak olmayan olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Ebeveynlerin (%64.70) tanesi yuvarlak ve 6 (%35.29) tanesi yuvarlak olmayan olarak belirlenmiştir. Çukadar ve Dursun un 202 de yaptığı araştırmaya göre 37 genotipte (%77.08) yuvarlak, 4 adedi (%8.33) köşeli, 7 tanesinde düzensiz (%4.59) olarak belirlemişlerdir. Oğuz (200) da bildirdiğine göre ise genotiplerden 42 adedi yuvarlak, adedi köşeli, adeti ise düzensiz ve 43 adeti ise oval olarak gözlemlenmiştir. rengi: rengi açık pembe (), pembe (2), açık kırmızı (3), kırmızı (4) ve koyu kırmızı (5) olarak sınıflandırılmıştır. Ebeveynlerin meyve renkleri i (%64.7) kırmızı, 5 tanesi açık kırmızı (%29.4) ve (%5.88) tanesinde pembe olarak belirlenmiştir. Soylu ve ark. (2008) de meyve kabuk rengi ile meyve et renginin çoğunlukla kırmızı olduğunu bildirmişlerdir. Soylu ve ark. (2008) de bulduğu sonuçlar bizim çalışmamızı destekler niteliktedir. et rengi: et rengi; krem (), sarı (2), turuncu (3), pembe (4), kırmızı (5) 09

7 ve kahverengimsi (6) olarak sınıflandırılmıştır. Genotiplerin meyve et rengi; kırmızı 0 (%58.82) adet, açık kırmızı 6 (%35.29) tane ve pembe (%5.88) tane olarak tespit edilmiştir. Oğuz (200) da yaptığı araştırmada 50 adedi kırmızı, 5 adedi turuncu kırmızı, 2 adedi pembe kırmızı, 3 adedi koyu kırmızı, 2 adedi turuncu ve 5 adedi ise yeşil olarak gözlemlenmiştir. Çukadar ve Dursun (202) de bütün genotiplerin meyve et rengini kırmızı olarak tespit etmişlerdir. sıkılığı; sıkılığı; çok yumuşak (), yumuşak (2), orta (3), sıkı (4) ve çok sıkı (5) olarak sınıflandırılmıştır. Genotiplerin meyve sıkılığı (%64.75) tanesinde orta ve 6 (%35.29) tanesinde ise sıkı olarak belirlenmiştir. Çekirdek evi sayısı; Çekirdek evi sayısı; 2 (), 2-5 (2), 5-8 (3) ve 8 (4) olarak sınıflandırılmıştır.. grupta 4 adet, 2. grupta 9 adet, 3. grupta 3 adet ve 4. grupta adet sınıflandırılmıştır. Çukadar ve Dursun (202) yılında yaptığı araştırmada çekirdek evi sayısı 3-3 arasında olduğunu gözlemlemişlerdir. Oğuz (200) da yaptığı çalışmada ise6 genotipte 2 veya altında değere sahip iken, 54 genotipte 2-6 adet arasında, 5 genotipte 6-9 adet arasında ve 3 genotipte ise 9 ve daha fazla çekirdek evi sayısına sahip bulmuşlardır. Soylu ve ark. (2008) de çekirdek evi sayısını Urfa yerli domates genotiplerinde 8.3 ve genellikle küçük olduğunu tespit etmişlerdir. Perikarp kalınlığı; Perikarp kalınlığı; mm (), -5mm (2), 5-9mm:(3), ve 9mm (4) olarak sınıflandırılmıştır ve dijital kumpasla ölçülmüştür. En uzun perikarp kalınlığı 7.5 mm olarak 4 numaralı genotipte ölçülmüşken, en kısa olan ise 4.48 mm ile 3 numaralı genotipte belirlenmiştir. Ebeveynlerin ortalama perikarp kalınlığı 5.98 mm olarak belirlenmiştir. Oğuz (200) da bildirdiğine göre 4 genotip mm ve daha altında, 44 genotip -5 mm arasında, 37 genotip 5-9 mm arasında 2 genotipte ise 9 mm ve üzerinde değerleri bulmuştur. Çekirdek evi boyu; Ebeveynlerin ortalama çekirdek evi boyu 2. mm olarak saptanmıştır. En küçük çekirdek evi 5.38 mm ile 8 numaralı genotipte belirlenmişken, en büyük çekirdek evi büyüklüğü 5.23 ile 4 numaralı ebeveynde ölçülmüştür. Oğuz (200) da çekirdek evi büyüklüklerini 0 genotipin büyük, 38 genotipin orta, 2 genotipin düzensiz ve 8 genotipin ise küçük olduğunu tespit etmiştir. suyu ph sı; suyu ph sı az (), orta (2) ve çok (3) olmak üzere sınıflandırılmıştır. suyu ph sı ebeveynlerde ortalama 4.42 olarak hesaplanmıştır. En yüksek meyve ph sına sahip olan 4.8 ile 5 numaralı genotip olurken, en düşük 3.45 ile4 numaralı genotipte hesaplanmıştır. Karadeniz ve ark. (996) da yaptıkları araştırmada ülkemizde yetiştirilen bazı domates çeşitlerinin toplam şeker ortalaması 2.6 titrasyon asitliğini ortalama 0.34 ve ph 4.26 olarak bulmuşlardır. Bu sonuçlar bizim ölçtüğümüz sonuçları desteklemektedir. sertliği; sertliği, her bir meyvenin ekvator bölgesinde 3 ayrı noktada 8 mm lik uç ile direk kabuk üzerinden ölçülmüştür. Yapılan ölçüm, meyvenin bütününü temsil ettiği için meyve eti sertliği, yerine meyve sertliği ifadesi kullanılmıştır. eti sertliği; ebeveynlerde ortalama 3.94 lb olarak hesaplanmıştır.. Çukadar ve Dursun (202) de yaptığı araştırmada 9 adedinde (%8.75) de yumuşak, 2 genotipte (%43.75) orta ve 8 genotipte ise (%37.5) sert olarak saptamıştır. Suda çözünebilir kuru madde (SÇKM%): Suda çözünebilir kuru madde içeriği (SÇKM, %) az (), orta (2) ve çok (3) olmak üzere sınıflandırılmıştır. Suda çözünebilir kuru madde içeriği genotiplerde ortalama % 4.09 tespit edilmiştir. En fazla suda çözünebilir kuru madde içeriği 2 numaralıda %4.85 bulunmuşken, enaz %3.3 ile 5 numaralı genotipte belirlenmiştir. Karadeniz ve ark. (996) da bildirdiğine gore suda çözünebilir kuru madde oranı %5 tir. En çok %6.5 e kadar yükselebilir. Soylu ve ark. (2008) de SÇKM ortalamasını %4.84 olarak belirlemişlerdir. 0

8 4. KAYNAKLAR Anonim., 200. Tarımsal Üretim Verileri. Web sitesi. Anonim., Anonim., Erişim tarihi: Oğuz, A Bazı yerel domates genotiplerinde farklı yöntemler kullanarak domates lekeli solgunluk virüsü (tomato spotted wilt virüs=tsmv) nde dayanıklığın ve genetik varyasyonların araştırılması. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Ana Bilim Dalı. Ankara. Özkaya, T., Tohumda Tekelleşme ve Etkileri, (www. Buğday.org/article.php). Peralta, I. E.,.and Spooner, D. M New Species of wild Tomatoes (Solanum Section Lycopersicon: Solanaceae) from Northern Peru. Systematic Botany, 30 (2), Sevgican, A., 999. Örtüaltı Yetiştiriciliği. Cilt. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No:58, İzmir Soylu M.K., Geldi U.R., Çömlekçioğlu N., Şanlıurfa yerel domates genotiplerinin toplanması tarımsal karakterlerinin belirlenmesi ve seleksiyon yoluyla ıslahı. Gap Eğitim Yayım ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü (GAPEYAM) Şalk, A., Arın, L., Deveci, M., Polat, S Özel Sebzecilik. Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Tekirdağ Vural, H., Esiyok, D., Duman, İ., 2000.Kültür Sebzeleri (Sebze Yetiştirme). Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü. 440 s. İzmir.

9 G en ot ip N o Fided e Antos yanin oluşu mu Bitki büyüm e gücü Bitki gelişi m şekli Gövde boğum arası uzunlu ğu (cm) Gövde boğum arası kalınlığı (mm) Gövd ede tüylül ük Çizelge 2. Morfolojik ölçüm ve gözlem Yaprak Yaprak uzunluğ duruş u (cm) şekli Yapra k genişl iği (cm) Yaprak yeşil rengi yoğunl uğu Küçü k yapra k duru mu Küçük yaprak uzunluğ u (cm) Küçük yaprak genişliği (cm) Var Orta Yer 6.0±0. 4.2±0.2 Orta 2±0. 6±0.2 Sarkık Orta Var 2.9±0.2 2.±0. Yarıdi Sarı Basit Mevc 2 Var Çok Yer 8.2± ±0.2 Orta 2± ±0. Yarıdi Orta Var.68±0. 2±0.2 Yatay Sarı Karışı Mevc 0 k k 3 Var Orta Yer 7.± ±0.03 Yoğu 4±0. 6.2±0. Sarkık Orta Var 3.2± ±0. Yarıdi Sarı Basit Mevc n 2 4 Var Orta Yer 4.7± ±0.4 Orta 9± ±0. Sarkık Açık Var 3.0±0. 2.5±0.2 Yarıdi Sarı Basit Mevc 5 Var Orta Yer 5.9±0..7±0.2 Orta ± ±0. Sarkık Orta Var 2.9±0. 2.5±0.2 Yarıdi Sarı Basit Mevc 6 Var Orta Yer 4.2±0.2 6.±0.0 Yoğu 2±0. 6.5±0. Sarkık Orta Var 2.2±0. 2±0. Yarıdi Sarı Karışı Mevc 6 n 3 k 7 Var Çok Yer 9.0± ±0. Orta ±0. 4.5±0. Yarıdi Koyu Var 2.24±0. 2±0. Yatay Sarı Karışı Mevc k k 8 Var Orta Sırık 4.5±0. 9.4±0.2 Orta 2± ±0. Yarıdi Açık Var 2.56±0.2.9±0.2 Yarıdi Sarı Karışı Mevc 3 k k 9 Var Orta Yer 5.0±0. 5.2±0.3 Orta 0± ±0. Sarkık Koyu Var 3.25±0. 2±0. Yarıdi Sarı Basit Mevc 2 0 Var Orta Yer 6.2±0.5.0±0.2 Orta 2±0. 3.8±0. Sarkık Orta Var 2.96±0. 2±0.2 Yarıdi Sarı Basit Yoky adaço Var Orta Sırık 6.7± ±0.0 Orta 4± ± Yok Orta Yer 8.0± ±0. Orta 4± ±0. Ana eksene göre yaprak Çiç ek ren gi Çiçek Sapı tipi Çiçek tüylül üğü kaz Sarkık Koyu Var 2,42±0.2 2,02±0.3 Yarıdi Sarı Karışı Mevc k Yarıdi Orta Var 2.6±0.2.9±0.3 Yatay Sarı Basit Yoky k adaço kaz Çiçek sapı uzunluğu (mm) 3 Yok Orta Yer 6.0±0. 3.0±0. Yoğu 2± ±0. Sarkık Orta Var 2.75±0.2 2±0. Yarıdi Sarı Basit Mevc.59±0. n 5 4 Yok Orta Yer 5.± ±0.0 Yoğu ± ±0. Sarkık Koyu Var 3.08±0.2 2±0.2 Yarıdi Sarı Basit Mevc.6±0. n 3 5 Var Orta Yer 7.0± ±0.2 Orta 4±0. 6.5±0. Yarıdik Orta Var 2.62±0.2 2±0. Yatay Sarı Basit Mevc.6±0. 2.0±0.2.55±0..5±0..95±0..99±0.2.9±0..36±0..7±0.2.5±0.2.7±0..44±0.2.69±0. 2

10 2 6 Var Orta Yer 5.±0. 8.2±0. Orta 0± ±0. Sarkık Orta Var 2.94± ±0. Yarıdi Sarı Basit Mevc 2.25± Var Orta Sırık 4.2±0. 0.9±0.2 Orta 3± ±0. Sarkık Orta Var 2.06±0..9±0. Yarıdi Sarı Karışı Mevc 2±0. 0 k Gövde bogum arası kalınlığı E+M :.48 ; Gövde boğum arası uzunluğu: E+M : 6.27;Yaprak uzunluğu E+M: 2.66 ; Yaprak genişliği E+M: 5.59,Küçük yaprak uzunluğu E+M: 2.85; Küçük yaprak genişliği: E+M: 2.07Çiçek sapı uzunluğu E+M:.63 3

11 No Ağırlığı (g) 85,22±0. Genişliği (mm) 59,42±0. 0 yüksekli ği (mm) baş şekli kesit şekli 38±0. Basık akdeği l 2 207±0. 64,2±0.2 46,2±0.2 HafifBa sık 3 95±0.2 64±0.0 45±0. HafifBa sık 4 282±0. 7±0.0 67±0. Hafifbas ık ak akdeği l akdeği l 5 49±0.3 54±0.2 57±0.2 HafifBa sık ak 6 220±0.3 72±0.0 65±0.0 HafifBa sık ak 7 23±0.3 2±0.0 20±0.0 a k ak 8 48±0.2 42±0.2 38±0.0 Yumurta msı ak 9 5±0. 67±0.0 63±0. a k ak 0 72,5±0. 72±0.0 63±0. Basık 0 ak 90±0. 69±0.2 70±0.2 a k akdeği l 2 89±0.0 70±0.0 69±0.2 HafifBa sık ak 3 35±0.0 67±0.0 65±0.0 Basık ak 4 90±0. 59±0.2 6±0.02 a k akdeği l Çizelge 3. Morfolojik ölçüm ve gözlem et rengi rengi Meyv e sıkılı ğı Çekird ek evi sayısı Perikarp Kalınlığı (mm) Çekirdek evi Boyu (mm) Suyu ph ı Eti sertliği (lb) SÇKM (%) Kırmızı Kırmızı Orta ±0.2.9± ± ± ±0.0 A.Kırmı A.Kırmı Sıkı ± ±0. 4.8± ± ±0.02 zı zı Kırmızı Kırmızı Orta ± ± ± ± ±0.02 A.Kırmı zı A.Kırmı zı Orta ± ± ±0.0 3.± ±0.0 A.Kırmı zı A.Kırmı zı Orta 3 6.2±0.0.2±0. 4.4± ± ±0.0 Kırmızı Kırmızı Sıkı 3 6.4± ± ± ± ±0.02 Kırmızı Kırmızı Sıkı ± ± ± ± ±0.02 Kırmızı Kırmızı Sıkı ± ±0. 4.3± ± ±0.0 Pembe Kırmızı Orta 4 6.7± ± ± ± ±0.0 A.Kırmı A.Kırmı Orta ±0.2.4± ±0.0 3.±0.0 4.±0.02 zı zı Kırmızı Kırmızı Sıkı ± ± ± ± ±0.02 Kırmızı Kırmızı Orta 3 6.2± ± ± ± ±0.0 Kırmızı Kırmızı Orta ± ± ± ± ±0.0 Kırmızı Kırmızı Orta 2 7.5± ± ± ± ±0.02 4

12 5 0±0.0 63±0.0 55±0.03 HafifBa sık akdeği l ak Kırmızı Kırmızı Orta ± ± ± ± ± ±0.2 73±0.0 65±0.2 HafifBa sit A.Kırmı zı A.Kırmı zı Orta ± ± ± ± ± ±0. 72±0.2 65±0.0 HafifBa Kırmızı Kırmızı Sıkı 3 5.7± ± ± ± ±0.0 sık ak Çekirdek evi boyu E+M:0.9; suyu PhM.Ph: E+M:4.32;Meyv eti sertliği E+M::4.06;Kuru madde miktarı: E+M::3.69; Çekirdek evi syaısı: E+M:3.78;Perikarp kalınlığı E+M:5.67; ağırlığı: E+M: 05.4; yüksekliği E+M:52.66; genişliği E+M: