Probiyotik Bakterilerin Gastrointestinal Sistemdeki Etki Mekanizması

Transkript

1 Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 7, No: 1, 2012 (20-27) Electronic Journal of Food Technologies Vol: 7, No: 1, 2012 (20-27) TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR e-issn: Derleme (Review) Probiyotik Bakterilerin Gastrointestinal Sistemdeki Etki Mekanizması Murat DOĞAN Haliç Üniversitesi Meslek Yüksek Okulu Gıda Teknolojisi Bölümü/İstanbul/TÜRKİYE Özet Probiyotik bakteriler bağırsak mikroflorasının doğal üyeleridir. Bağırsak epitellerine kolonize olarak patojen bakterilerin yerleşmesini engelleyebilirler. Genellikle laktik asit üreten bakteriler olan probiyotiklerin bağırsak epitellerine tutunması; bakteri yüzeyinde bulunan protein ve karbonhidratların farklı birleşimlerinden oluşan mekanizmadan kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu bakteriler gastrointestinal sistemde enerji kazanımı için fermantasyon işlemi gerçekleştirirler. Biyokimyasal reaksiyon sonucu önemli oranda laktat ve kısmen de asetat oluştururlar. Fermantasyon sonucu oluşan laktik asit ve asetik asit ortam ph sını düşürür ve patojen bakterilerin üremesini engeller. Ayrıca düşük ph amonyağın kana geçişini azaltır. Biyokimyasal tepkimeler sonucu oluşan laktik asit, asetik asit, bakteriyosin, protein, protein benzeri bileşikler, yağ asitleri vb. elementler intestinal sistemde probiyotik bakterilerin kolonizasyonunu sağlayarak patojen bakteri varlığını engellemektedir. Probiyotik bakterilerin tutunması, onların bağırsak sisteminde uzun süre kalabilmesi ve taşıdıkları yararlı özellikleri gösterebilmeleri için gereklidir. Anahtar Kelimeler: Probiyotik bakteri, gastrointestinal sistem, etki mekanizması, biyokimyasal mekanizma Abstract The Effect Mechanisms of Probiotic Bacteria in Gastrointestinal System Probiotic bacteria are members of the human intestinal natural microflora. They inhibit the growth of pathogenic bacteria by colonizing in epithelial tissues of intestine. They are generally lactic acid-producing bacteria whose clinging to the surface of intestinal epithelium is thought to be resulted from the mechanism due to protein and carbohydrate combination on the surface of bacterium. These bacteria play role in the recovery of energy during fermentation process of the gastrointestinal system. They produce acetate and lactate as a result of biochemical reactions. Lactic and acetic acid produced by probiotics during fermentation lower ph of environment hence negatively affect the growth of pathogenic bacteria. Low ph also reduces the passage of ammonia into the blood. The formation of lactic acid, acetic acid bacteriocin, proteins, protein complexes, fatty acids and other elements as a result of biochemical reactions enable probiotic bacteria colonize in the intestine and inhibits the presence of pathogens. The adhesion of probiotic bacteria is a necessity for them to stay longer in the intestinal system and to show beneficial effects. Keywords: Probiotic bacteria, gastrointestinal system, effect mechanism, biochemical mechanism Bu makaleye atıf yapmak için Doğan, M., Probiyotik Bakterilerin Gastrointestinal Sistemdeki Etki Mekanizması Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 2012, 7(1)20-27 How to cite this article Doğan, M., The Effect Mechanisms of Probiotic Bacteria in Gastrointestinal System Electronic Journal of Food Technologies, 2012, 7(1)20-27

2 Doğan, M. Teknolojik Araştırmalar: GTED 2012 (7) GİRİŞ Probiyotik bakterilerin yararları hakkında bilim adamları birçok araştırma yapmışlardır. Yapılan araştırmalar genelde deneklere probiyotik bakteri içeren gıdalar veya farmakolojik ürünler yedirilip; sonuçlarının analiz edilmesi yönünde olmuştur. Ancak bu tür bakterilerin insan metabolizmasındaki etki mekanizması üzerinde çok fazla durulmamıştır. Bu bağlamda dikkat çekilmesi gereken noktalar vardır. Özellikle probiyotik bakterilerin insan vücudunda spesifik anlamda; gastrointestinal yollardaki biyokimyasal etki mekanizmaları anlaşıldıkça sağlığa neden yararlı oldukları kanıtlanmış olacaktır. Böylece sağlığa yararlı fonksiyonel besinlerin ve yeni farmakolojik ürünlerin geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. 2. PROBİYOTİK BAKTERİLERİN TANIMI Probiyotik bakteriler bağırsak mukozasında yaşayabilen mikroorganizmalardır. Mukozal ve sistemik bağışıklığı düzenleyerek konağı etkilemektedirler. Sağlıklı bir insan vücudunda probiyotik mikroorganizma florası bulunur. Vücudun mukoz membranlarında ve sindirim bölgelerinde kolonize olan bakterilerdir [1]. Probiyotik kelimesi bugün kullanıldığı anlamı ile ilk kez 1974 yılında Parker tarafından kullanılmıştır [2]. Probiyotik bakterilerin etkili olabilmeleri gastrointestinal sistemde ve epitel hücre duvarlarında koloni oluşturmalarına bağlıdır. Probiyotik bakteriler mukozadan salgılanan mukoz madde içerisinde çoğalabilmektedir. Bu salgı içersindeki müsin maddesini enerji kaynağı olarak kullanabilmektedir. Gastrointestinal kanallara geçen bakterilerin canlı kalabilmeleri için sindirim enzimlerine ve safra tuzuna dayanıklı olması gerekir [3]. Probiyotik bakteriler bağırsak duvarına tutunarak, zararlı etkenlerin içeriye girmesini engellerler [4]. 3. PROBİYOTİK BAKTERİ OLARAK KULLANILAN MİKROORGANİZMALAR Probiyotik bakteriler genel olarak laktik asit bakterileridir. Yoğurt yapımında kullanılan mikroorganizmalar (Lactobacillus bulgaricus ve Streptococcus thermophilus) dışında tüm laktik asit bakterileri bağırsak florasında doğal olarak yaşayabilir [1-5]. 4. PROBİYOTİK BAKTERİLERİN MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ Probiyotik bakteriler Gram (+), sporsuz, çubuk şeklindedir. Probiyotik bakteriler O 2 toleransına göre iki ana grupta değerlendirilebilir. Anaeroplar ve fakültatif anaeroplar. Lactobacillus türleri, ince bağırsakta yaşayabilir ve çok sayıda bulunurlar. Bifidobakterler kalın bağırsakta koloni oluşturabilir. Bifidobakterler için optimum büyüme sıcaklığı C ve ph değerleri ph arasındadır. Ortam ph sının 4,5-5 den düşük ve 8-8,5 dan yüksek olduğu koşullarda çoğalmaları azalmaktadır [5]. Bifidobakteriler, glikoz metabolizmasının yıkım ürünleri olarak asetik asit ve laktik asit üretirler. Probiyotik bakteriler laktik asit, asetik asit, bakteriyosin, hidrojen peroksit gibi antimikrobiyal maddeler üreterek, bağırsaklarda istenmeyen mikroorganizmaların çoğalma hızını kontrol ederler [1-5]. Bifidobacterler ve bazı laktik asit bakterilerinin %1 lik safra ortamında aktivitelerine devam ettiği tespit edilmiştir. Probiyotik bakterilerin ayrıca proteolitik enzimler (ph aralığı) ürettiği gözlemlenmiştir. Böylece normal bağırsak mikroflorasında bu bakterilerin proteinleri metabolize ettiği sonucuna varılmıştır [6]. Yapılan bir çalışmada asitlik ve safra tuzlarına direnç bakımından ise; P. acidilactici S1, S. salivarius subsp. thermophilus FYC1 in asitliğe, B. longum PBC1 ve L. rhamnosus UCP1 in safra tuzlarına, C. glutamicum R17 ve L. rhamnosus UCP1 in ise hem asitlik hem de safra tuzlarına karşı dirençli oldukları belirlenmiştir [7]. 21

3 Teknolojik Araştırmalar: GTED 2012 (7)20-27 Probiyotik Bakterilerin Gastrointestinal Sistemdeki Etki Mekanizması 5. BAZI PROBİYOTİK BAKTERİLERİN GASTROİNTESTİNAL SİSTEMDEKİ ETKİ MEKANİZMASI Bifidobacter ve Lactobacillus gibi probiyotik bakterilerin yapılan çalışmalarla intestinal kanalda redoks potansiyelini düşürdüğü kanıtlanmıştır [8]. Probiyotik bakteriler substratlar transfer ederek karbonhidratı ve proteinleri metabolize ederler. Oksijen azlığındaki fosforilasyonda elektron alıcı metabolitler üretmektedirler. Fermentasyon sonucu 3:2 oranında asetat ve laktat son ürünü oluşur. Glikoz 5ADP + 5Pi 3 Asetat + 2 Laktat + 5ATP Bifidobacter ler antimikrobiyal peptitler üretmekte ve böylece Bifidobacter ler patojenik bakterilere karşı antimikrobiyal bariyer oluşturmaktadır. Homofermantatif Lactobacillus türleri ile fermantasyon sonunda önce iki molekül pirüvat oluşur, sonra pirüvat laktata dönüşür. Bu tip fermantasyonda her molekül glikoza karşılık iki mol ATP üretilir. Sonuçta her bir glikoz için laktat, CO 2, etanol ve 1 ATP üretilir [9]. 6. GASTROİNTESTİNAL SİSTEMİN MİKROFLORASI VE ÖNEMİ Mikroflora, başlıca fakültatif anaerop ve zorunlu anaeroplardan oluşmaktadır. İnsanlarda bağırsak bakteriyel populasyonunun yaklaşık olarak %95 i Bifidobacterium, Clostridium, Eubacterium, Fusobacterium, Peptococcus, Peptostreptococcus ve Bacteroides türlerinin içinde bulunduğu zorunlu anaeroplardan oluşmaktadır. Bağırsak populasyonunun yaklaşık olarak %1-10 unda ise Lactobacillus, E. coli, Klebsiella, Streptococcus, Staphylococcus ve Bacillus türlerinin dâhil olduğu fakültatif anaeroplar bulunmaktadır. Florada bulunan bakterilerin metabolizmasıyla oluşan lokal ph veya redoks potansiyeli değişiklikleri, bazı bakterilerce oluşturulan hidrojen sülfür ve kısa zincirli yağ asitleri patojen mikroorganizmaları inhibe edici özellik sağlamaktadır. Normal mikroflora özellikle çok yoğun ve farklı bakterinin bulunduğu gastrointestinal sistem florası, konağın birçok biyokimyasal, fizyolojik ve immunolojik özelliklerini etkilemektedir [10-11]. Şekil 1. Bağırsak mikroflorasını etkileyen faktörler [12]. 22

4 Doğan, M. Teknolojik Araştırmalar: GTED 2012 (7) PROBİYOTİK BAKTERİLERİN İNTESTİNAL MİKROFLORA ÜZERİNDEKİ ETKİ MEKANİZMASI Probiyotik bakteriler bağırsak yüzeyine yerleşerek istenmeyen bakterilerin tutunmasını engellemekte ve ürettikleri antimikrobiyal maddelerle de (asitler, reutein gibi bakteriyosinler) bu bakterilerin çoğalmalarını kontrol altına almaktadırlar. Probiyotik bakterilerin antimikrobiyal etkisi laktik asit, hidrojen peroksit ve antibiyotik benzeri maddelerin üretiminden kaynaklanmaktadır. Laktik asit ortamın ph sını düşürerek diğer bakteriler için uygun olmayan bir ortam yaratmaktadır. L. acidophilus Gram (+) ve Gram (-) bakterilere karşı etkili olan asidofilin ve laktosidin adı verilen antimikrobiyal bileşikler üretmektedir [2]. İntestinal epitel doku hücrelerine etki mekanizmasında; enflamasyona karşı sitokin üretimini azalttığı saptanmıştır [13]. Lactobacillus acidophilus M92 probiyotik aktivitesinin S-Layer protein üretimindeki önemi vardır. Probiotik bakteri türlerinden Lactobacillus acidophilus M92 yüzey tabaka proteinleri üretiminde (S-layer) fonksiyonel rol oynadığı ortaya atılmıştır. Özellikle intestinal mukoza epitel hücrelerini etkilediği saptanmıştır [14]. 8. PROBİYOTİK BAKTERİLERİN İNTESTİNAL KANALLARDA EPİTEL YÜZEYLERE TUTUNMASI Bakterilerin bağırsaktaki epitel yüzeylere tutunması; kolonizasyon, immün sistemin aktive edilmesi ve patojenlere karşı antogonistik aktivitenin ön şartı olarak dikkate alınmıştır. Bu nedenle de tutunma probiyotik seçiminin asıl kriteridir. Laktik asit bakterilerinin tutunma yeteneğini araştırmada in vitro tutunma modelleri geliştirilmiştir. En çok kullanılan modeller; enterositlere benzeyen Caco-2 (kolon adeno karsinoma hücresi) doku kültür hücreleri, bağırsak mukusu ve ileostom glikoproteinleridir. Tutunmaya etki eden faktörler in vitro olarak belirlenmesine rağmen tutunmanın asıl mekanizması tam anlamıyla anlaşılamamıştır [15]. 9. TUTUNMA MEKANİZMASI Hücre duvarı yüzeyinde yer alan asidik mukopolisakkaritler, karbonhidrat kapsül polimerleri, glikoproteinler ve karbonhidratlar, karbonhidrat kombinasyonları ve protein benzeri (proteinaceous) bir faktördür [16]. Probiyotik bakteriler için ilk gereksinim, transfer olduğu aktif alanlarda hayatta kalabilmesidir. Yararlı bağırsak işlevleri olan probiyotik bakterilerin midenin asidik ortamından geçerken hayatta kalması gerekmektedir. Sağlıklı insanlarda gastrik ph yaklaşık olarak arasındadır. Lactobacillus acidophilus ve Lactobacillus gasseri' de gösterildiği gibi asidik şartlar altında en az 90 dakika kalır, bu da bağırsaktaki aktif yere ulaşması için yeterlidir. Bakteri hücre yüzeyindeki bileşimler, bakterilerin bağırsak epitel hücrelerine tutunmasına aracılık edebilir. Lactobacillus gasseri ile yapılan bir tutunma çalışmasında protein ve karbonhidratların tutunmada gerekli olduğu ayrıca divalent katyonların (Ca +2 ) da tutunmada etkili olduğu görülmüştür. Laktobasillerin insan bağırsak hücrelerine tutunmasının, bakteri yüzeyinde bulunan protein ve karbonhidratların farklı kombinasyonlarından oluşan mekanizmadan kaynaklandığı düşünülmüştür. Bifidobakterlerin epitel yüzeylere tutunmasında proteinaceous olarak adlandırılan protein yapıda bir bileşiğin aracılık ettiği bulunmuştur. Bifidobakterlerin yapışkan-benzeri proteinlerinin türe özgü olduğu gösterilmiştir [17-18]. 23

5 Teknolojik Araştırmalar: GTED 2012 (7)20-27 Probiyotik Bakterilerin Gastrointestinal Sistemdeki Etki Mekanizması Şekil 2. İnsan bağırsak hücrelerine L. acidophilus BG2FO4 ün tutunması için önerilen model. Tutunan Lactobacillus'lar tarafından üretilen ekstraselüler bağlayıcı protein bakterinin bağırsak hücrelerine bağlanmasında köprü görevi görür [17-18]. 10. MUKUSA TUTUNMA Mukus, bağırsak epitelyumunu kaplayan mukozal bezler ve goblet hücreleri tarafından salgılanan jel benzeri bir yapıdır. Mukusun gerçek yapısal bileşimi, disülfit bağları ile birbirine bağlanan musin (Yüksek glikolizatlı protein monomerlerinin polimeri) gibi büyük moleküllerdir. Musinin diğer bileşenleri; epitel hücrelerinin bileşimi olan, protein, lipit ve DNA yı içerir. Bağırsak epitel tabakalarını kaplayan mukus, sindirim sistemi mikroorganizmaları için bağırsaktaki ilk yüzeysel temas yeridir, bakteriyel tutunma ve kolonizasyon için önemli bir yer olarak göz önüne alınır [19]. Bağırsaktaki epitel ve mukozal yüzeylere probiyotik mikroorganizmaların tutunması, patojenlere karşı antogonistik aktivite, geçici kolonizasyon, immün sistemin aktive edilmesi ve zarar gören mukozanın tamir edilmesi için önemli olduğu düşünülmektedir. Bağırsağa ulaşan probiyotik bakterilerin ilk temas yüzeyi mukus tabakasıdır. Mukus tabakasına ve epitel yüzeylere probiyotik mikroorganizmaların kolonize olabilmeleri için tutunmaları gerekmektedir. Tutunmadan sonra bağırsak yüzeyine kolonize olan probiyotikler patojen mikroorganizmalar için bariyer oluşturur. Kolonize olan probiyotikler ürettikleri antimikrobiyal maddelerle bağırsak yüzeyini patojenlerin zararlı etkilerinden koruyabilir [15]. İnsan intestinal mukoz dokularından yapılan çalışmalarda patojenik E. coli ve Salmonella türlerinin intestinal doku hücrelerine tutunma yeteneğinin probiyotik bakterilerle yaptığı rekabet sonucu azaldığı görülmüştür. Lactobacillus GG and L. rhamnosus türleri patojenlerin intestinal dokulara tutunmasını azalttığı saptanmıştır [20]. 11. BİFODOBAKTERLERİN İNTESTİNAL MUKOSA TUTUNMA YETENEĞİ Bifidobakterilerin intestinal mukosa tutunma yeteneği ile gastrointestinal sistemde kolonize olarak patojen enfeksiyonlarını engellediği düşünülmektedir. Ayrıca Bifidobakterilerin tutunma yeteneğinin kendinden toplanma yeteneği ve yüzey hidrofobisi ile ilişkisinin olduğu görülmüştür. Yüksek tutunma yeteneği yüksek toplama yeteneğini ve yüksek hidrofobikliği doğurmaktadır [21]. Bifidobakterler insan ve hayvan bağırsağının baskın mikroflorasını oluşturabilirler. Bifidobakteriler karbonhidrat fermentasyonu gerçekleştirmektedirler. Hekzozun bozunumu fruktoz 6-fosfat ile karakterize edilmektedir. Bozunumda fruktoz 6-fosfat fosfoketolaz (F6PPK) anahtar rol görevi görür. Böylece fruktoz 6-fosfat asetilfosfat and eritroz 4-fosfata dönüştürülür. Çalışmalar sonucu Bifidobacterium lactis te F6PPK proteininin aktive olduğu görülmüştür [22]. 12. PROBİYOTİK BAKTERİLERİN EPİTEL YÜZEYLERE TUTUNMASININ ÖNEMİ Probiyotiklerin bağırsak mukozasına tutunması, patojenlerin kolonizasyonunu azalttığı, immün sistemi modüle ettiği için ve zarar gören mukozanın iyileşmesini artırdığı için önemli olabilir. Lactobacillus kolonizasyonu aynı zamanda gastrointestinal hastalıkların önlenmesi için önemli olabilir. Örneğin, 24

6 Doğan, M. Teknolojik Araştırmalar: GTED 2012 (7) mukozal Laktobasillerin miktarının azalması, ulseratif kolitle ve rotavirüs diyareye neden olabileceği düşünülmektedir [16]. Probiyotik kültürlerin bağırsağa ulaşması halinde, peristaltik hareketler ile bağırsaktan kayıp gitmemesi için bağırsak lümenini örten mukus tabakasına ve epitel hücrelerine tutunması gerekmektedir. Bağırsak mukozasına probiyotik mikroorganizmaların tutunması, kolonizasyon ve enteropatojenlere karşı antogonistik etki göstermesi için gereklidir [18]. Bağırsak mukozasına tutunma kolonizasyon için önemlidir ve probiyotik mikroorganizmaların seçiminde gerekli olan kriterlerden biridir. Probiyotik bakterilerin tutunması onların bağırsak sisteminde uzun süre kalabilmesi ve taşıdıkları yararlı özellikleri gösterebilmeleri için gereklidir [16]. 13. TUTUNMAYA ETKİ EDEN FAKTÖRLER Lactobacillus türlerinin insan doku kültürü modellerine tutunmasıyla ilgili aşağıda sıralanan faktörlerin etkili olduğunu bulunmuştur. Bu faktörler: 1. Üriner sistemdeki epitel yüzeylere tutunmaya hidrofobisite ve ekstraselüler protein, tripsin duyarsız hücre duvar faktörü caco-2 hücre tabakalarına tutunmaya aracılık eder. 2. Bakteriyel hücrelerin proteaz ile muamelesi tutunmayı azaltır. 3. Bakteri hücre yüzeyi karbonhidratlarının periodat oksidasyonu tutunmayı azaltır. 4. Probiyotik bakteriler ile yapılan in vitro çalışmalar, bağırsakta bulunan bileşimlerin ve endogenous floranın tutunmayı etkilemediği hatta çok az artırdığını göstermiştir. 5. Mukus preparatları ve polisitrene tutunma arasındaki ilişki hidrofobik etkileşimlerin tutunmada da rol oynayabileceğini önerir. 6. Probiyotik bakteriler pepsin ve düşük ph ya maruz bırakıldıktan sonra tutunma önemli ölçüde azalır. Türler eşit olarak en iyi nötral ph da yapışır. 7. Yetişme ortamı ve gıda matriksi, test edilen türlerin tutunma yeteneğini ve hayatta kalmasını önemli bir şekilde etkilemiştir. 8. Bakterilerin mannoz ile ön muamelesi, caco-2 hücrelerine tutunmayı kısmen inhibe eder. 9. Bakteri hücresi üzerinde bulunan karbonhidratlar, bakteri ile ekstraselüler tutunma artırıcı faktör arasındaki etkileşimden kısmen sorumludur. 10. Serbest yağ asitleri linoleik, γ-linoleik, α-linoleik ve dokosaheksaenoik asitin yetişme ortamlarındaki fizyolojik konsantrasyonları probiyotik Laktobasillerin yetişmesini ve tutunmasını inhibe eder [18]. 14. TARTIŞMA VE SONUÇ Son yıllarda insan gastrointestinal sistemindeki kompleks mikrobiyal ekosisteme ilgi artmıştır. Bu artıştaki en büyük neden mikrobiyal ekosistemin koloni yapısının bağırsaktaki mukozal yüzeylere probiyotik bakterilerin tutunması, patojenlere karşı antogonistik aktivite, immün sistemin aktive edilmesi için önemli olmasıyla ilişkilendirilmesidir. İnsan bağırsak mikroflorasının doğal bakterileri probiyotik bakterilerden oluşabilmektedir. Günümüzün getirdiği stres, doğal olmayan beslenme alışkanlıkları, çevre kirliliği bu yapıyı bozmuştur. Bununla birlikte bağırsak mikrobiyal popülasyonla ve onların biyokimyasal etkileri ilişkilendirilememiştir. Bu yüzden biyokimyasal etki mekanizması için çok fazla in vivo çalışmaların yapılması gerekmektedir [10-11]. Probiyotik bakterilerin konakçı intestinal bozukluklara karşı koruduğunu açıklamaya çalışan bir mekanizma bulunmaktadır. Ancak yine de proteinlerin patojenlere karşı etkili olduğunun tam olarak belirlenmesi için daha çok çalışmaya gereksinim vardır [23-7]. 25

7 Teknolojik Araştırmalar: GTED 2012 (7)20-27 Probiyotik Bakterilerin Gastrointestinal Sistemdeki Etki Mekanizması 15. KAYNAKLAR 1. Timmerman, H.M., Koning, C.J.M., Mulder, L., Rombouts, F.M., Beynen, A.C., Monostrain, multistrain and multispecies probiotics- A comparison of functionality and efficacy, International Journal of Food Microbiology, Yiğit,T., Süt ve Süt Ürünlerinden Probiyotik Bakterilerden İzolasyonu, Anadolu Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Eskiehir. 3. Kahraman, R., Probiyotiklerin buzağaların büyümesi üzerine etkisi. İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul. 4. Gönülateş, N., Kefirin İnsanlar Üzerine İmmünomodülatör Etkilerinin Araştırılması, Süleyman Demirel Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi. 5. Yaşar, B. ve Kurdaş, O. Ö., Probiyotikler ve Gastrointestinal Sistem. Güncel Gastroenteroloji, 13/1. 6. Novik, G.I., Samartsev, A. A., Astapovich, N. I., Kavrus, M.A., Mikhalyuk A. N., Biological Activity of Probiotic Microorganisms. Applied Biochemistry and Microbiology, 42(2), Çakır, İ., 2004, Probiyotikler: Tanımı,Etki Mekanizması,Seçim ve Güvenilirlik kriterleri. Gıda Dergisi, 29 (6), Nayir, S. M Sütün yoğurda dönüşümü sırasında içerdiği feneolik antioksidan maddelere probiyotik bakteri etkisinin incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi,Trakya Üniversitesi. 9. Chichlowski, M Effect of Probiotic Consortium On Level and Mechanism of Intestine Function, Doctor of Philosophy Physiology Raleigh, North Carolina. 10. Delgado,S., Suarez,A., Otero,L., Mayo,B., Variation of microbiological and biochemical parameters in the faeces of two healthy people over a 15 day period, Europe Jornal Nutrtion, 43, Kavas, S.T., Probiyotik Mikroorganizmaların Gastroinstestinal Sistem Uyumluluğu ve Enterik Patojenlere Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli. 12. Anonim (1996). Publications, Paul, W. O., Jakki, C. C., Probiotic Bacteria Influence the Composition and Function of the Intestinal Microbiota. Interdisciplinary Perspectives on Infectious Diseases, Frece, J., Kos, B., Svetec, I.K., Zgaga, Z., Mrsa, V., Suskovic J., Importance of S-layer proteins in probiotic activity of Lactobacillus acidophilus M92, Journal of Applied Microbiology, 98, Turabian, K, L., A manual for writers of term papers, theses, and dissertations. 6th ed. Chicago: University of Chicago Press. 16. Alp, G., Bifidobacterium Cinsi Bakterilerin Bazı Probiyotik Özelliklerin Belirlenmesi,Yüksek Lisans Tezi,Gazi Üniversitesi. 26

8 Doğan, M. Teknolojik Araştırmalar: GTED 2012 (7) Bernet, M.F., Brassart, D., Neeser, J.R., Servin, A., Adhesion of human bifidobacterial strains to cultured human intestinal epithelial cells and inhibition of enteropathogen-cell interactions, Applied and Environmental Microbiology, 59, Önal, D., Beyatlı,Y., Aslım, B., Probiyotik Bakterilerin Epitel Yüzeylere Yapışması, Orlab On- Line Mikrobiyoloji Dergisi, 3(9), Mesteckyetal, J., Mucosal Immonogy, Elsveier Academic Press /3.ed.),USA. 20. Tuomola EM, Salminen SJ. Adhesion of some probiotic and dairy Lactobacillus strains to Caco-2 cell cultures. Int J Food Microbiol 1998;41: Wang, L-Q., Meng, X-C., Zhang, B-R., Wang, Y., and Shang, Y-L., Influence of cell surface properties on adhesion ability of bifidobacteria, World Journal of Microbiology and Biotechnology, 26(11), Rohr, L. M., The phosphoketolase from Bifidobacterium lactis: Biochemistry, genetics, and phylogeny, Eidgenoessische Technische Hochschule Zuerich (Switzerland), 119 pp. 23. Gürsoy, O., Kınık, Ö Probiyotik Bakterilerin Klinik Uygulamalarında Yeni Gelişmeler-II, Ege Üniv. Ziraat Fakültesi Dergisi, 43(1),