SAĞLIK HĠZMETLERĠ MESLEK YÜKSEK OKULU ĠLK VE ACĠL YARDIM PROGRAMI. AYP 116-Acil Hasta Bakımı-II. Öğr.Gör.Dr., Tuğba ÇINARLI

Transkript

1 SAĞLIK HĠZMETLERĠ MESLEK YÜKSEK OKULU ĠLK VE ACĠL YARDIM PROGRAMI AYP 116-Acil Hasta Bakımı-II Öğr.Gör.Dr., Tuğba ÇINARLI

2 Renal ve Ürogenital Aciller AYP 116-Acil Hasta Bakımı II Hafta-14

3 GENĠTOÜRĠNER SĠSTEM o Genital ve boşaltım sistemi olmak üzere iki farklı sistemden meydana gelir. o Genital sistem kadın ve erkek üreme organlarından oluşur.

4 GENĠTOÜRĠNER SĠSTEM Üriner sistem kanda bulunan metabolik atıkların organizmadan uzaklaştırılması, idrarın oluşturulması ve vücut sıvıları ile elektrolitlerin dengede tutulmasından sorumludur. Üriner sistemi oluşturan organlar; 2 böbrek, 2 üreter, mesane (idrar torbası) ve üretra 'dan oluşur. İdrar böbreklerde oluşturulur, üreterler ile mesaneye taşınır ve üretra ile dışarı atılır.

5 Genitoüriner Hastalıklar o Genitoüriner hastalıklar gastrointestinal sorunlarda olduğu gibi akut abdominal ağrı ve sistemik hastalıklara neden olabilmektedir.

6 Genitoüriner Hastalıklar o Karın ağrısı yapabilecek başlıca ürolojik acil durumlar İdrar retansiyonu Üriner sistem taşları Alt ve üst üriner sistem enfeksiyonlar,: üretrit, sistit, prostatit, epidedimit, orşit ve piyelonefrit. Testis torsiyonu

7 Genitoüriner Hastalıklarda Öykü o SAMPLE o OPQRST o Bulantı, kusma sorgulanmalıdır.

8 Genitoüriner Hastalıklarda Öykü o Anamnezde sorgulanması gereken diğer belirtiler Pollakuri: Sık idrara cıkma, Dizuri: İdrar yaparken yanma, Nokturi: Geceleri idrara kalkma, Urge: Acil işeme ihtiyacı, İnkontinans: İdrar kaçırma, Hematuri: Kanlı idrar yapma, Stres inkontinans: Ikınma, öksürme, gülme ile idrar kaçırma (özellikle kadınlarda).

9 Ürogenital Hastalıklarda Fizik Muayene o Bilinç düzeyinin değerlendirilmesi o Kan basıncı, solunum sayısı, nabız sayısı, ateş öncelikli olarak değerlendirimeli o Anamnez alırken ve muayene yaparken solunum durumu izlenmelidir.

10 Ürogenital Hastalıklarda Fizik Muayene o Cilt ısısı, nemi, rengi, sklerada sarılık olup olmadığına bakılmalıdır. o Hastanın genel görünümü değerlendirilmelidir. Örneğin, böbrek taşı gibi visseral ağrıda hasta iki büklüm olarak kıvranıp ve rahat olacağı bir pozisyon ararken, peritonitli hastalar dümdüz yatarak hareket etmekten kaçınırlar.

11 Karın Muayenesinde Dikkat Edilmesi Gerekenler o Karında distansiyon veya çökme olup olmadığına bakılır. o Karnın herhangi bir bölgesinde şişlik var mı? Dolu mesane, karın içinde yer alan tümörler, bazı hastalarda dışarıdan görülebilir. o Ameliyat skarları olup olmadığına bakılır. o Oskultasyonda, karın kadranlarından birinden barsak sesleri dinlenir, ancak ürogenital hastalıklarda barsak seslerinde önemli bir değişme olmaz.

12 Karın Muayenesinde Dikkat Edilmesi Gerekenler o Palpasyonda özellikle akut batın bulgularının olup olmadığı anlaşılmaya çalışılır. o Ağrının olduğu yer tam olarak saptanmaya çalışılır; viseral ağrılarda patolojinin yeri tahmin edilebilir; örneğin suprapubik hassasiyeti olan hastalarda pelvik organ patolojileri düşünülmelidir. o Ayrıca bu hastalarda böbreklerin değerlendirilmesi için kostovertebral açı hassasiyeti olup olmadığına bakılmalıdır.

13 Genital Muayenede Dikkat Edilmesi Gerekenler o Hem kadın hem de erkek hastalarda, hastanın mahremiyetine öncelikle önem vermeli, mümkünse ayrı bir yerde üstü örtülerek genital muayene yapılmalıdır. Özellikle kadın hastalar için durum zor ve sıkıntılı olabilir, bu nedenle hastanın yakının yanında bulunması tercih edilmelidir. o Genital bölgede şişlik, kızarıklık, morluk, ısı artışı, hassasiyet gibi bulgular olup olmadığına bakılmalıdır

14 Ġdrar Retansiyonu o Mesane dolu olmasına rğmen idrar yapamamaktır. o Alt üriner sistemde herhangi bir nedenle, ani tıkanmaya bağlı olarak ani ortaya çıkan ve hastanın istemli olarak mesanesini boşaltamadığı ağrılı bir durumdur. o En sık erkek hastalarda görülür.

15 Ġdrar Retansiyonu Anamnez o Eşlik eden disüri, pollaküri, acil idrar yapma isteği varsa üriner sistem enfeksiyonu akla getirilmeli. o Geçirilmiş cinsel yolla bulaşan hastalıklar sorgulanmalı o Nörolojik hastalıklar ve Diabetes mellitus sorgulanmalı o Antidepresanlar, antihistaminikler, antikolinerjik ilaçlar ve sadatif ilaçların kullanılıp kullanılmadığı sorgulanır.

16 Ġdrar Retansiyonu Fizik Muayene o Hastanın şiddetli ağrısı vardır, idrar yapmak istediğini ve yapamadığını söyler. o Yaşlılarda delirium görülebilir. o Ağrıya bağlı olarak bilinç durumu değişebilir, soruları yanıtlamakta zorluk çekebilir. o Karın muayenesinde, umblikus altında mesane kitle olarak ele gelir, zayıf hastalarda durum daha net olarak belli olur.

17 Ġdrar Retansiyonu Hastane Öncesi Acil Bakım o Acil tedaviyi gerektirir o Hastane öncesi tedavi destek tedavisidir. o Hastada karın ağrısı varsa damar yolu açmak gerekebilir o Acild tedavide sonda ya dab suprapubik kataterle mesane boşaltılmalı daha sonra sebep ortaya konduktan sonra asıl tedavi yapılmalıdır.

18 Üriner Sistem Taşları o Renal pelviste oluşan patolojik birikimler o Üriner sistemin en sık görülen ve en fazla ağrı yapan hastalığı o Üriner sistemde taşlar en çok erkeklerde ve yaşlar arasında görülür.

19 Üriner Sistem Taşları Anamnez o Genitoüriner sistemle ilgili olarak pollaküri, dizüri, noktüri olup olmadığı öğrenilir. o Olguların %30 kadarında gözle görülebilen (gross) hematüri öyküsü vardır. o Öyküde daha önce gecirilmiş benzer ataklar, ilac kullanım öyküsü, uzun süre immobilizasyon öyküsü, ailede taş öyküsü vb. vardır

20 Üriner Sistem Taşları Anamnez o Hasta ağrının aniden başladığını ve kramplar şeklinde olduğunu anlatır; ağrı esnasında rahat bir pozisyon bulamaz. o Ağrı viseral karakterdedir ve şiddeti doğum ağrıları ile kıyaslanır.

21 Üriner Sistem Taşları Fizik Muayene o Hastanın genel durumu ve postürüne bakılır: Hasta ağrısı sırasında ikiye katlanıp, rahat bir pozisyon arar, kıvranır. o Tabloya %50 olguda bulantı ve kusma eşlik eder. o Genelde bilinç durumu iyidir, ancak ağrı esnasında sorulara cevap veremeyebilir. Taşa, enfeksiyon eşlik ediyorsa, ateş yüksek bulunabilir. o Ağrıya bağlı olarak kan basıncı yükselebilir, taşikardi oluşabilir. o Karın muayenesinde olguların bir kısmında defans, rebound ve rijidite görülebilir.

22 Üriner Sistem Taşları Fizik Muayene o Semptomlar taşın boyutuna lokalizasyonuna ve pozisyonun bağlı olarak ve enfeksiyon gibi durumların varlığına göre değişiklik gösterebilir o Ağrının yeri taşın yeri ile ilişkili olabilir. Üreter üst bölgesindeki taşlar yan ağrısı yaparken orta ve alt kısımdaki üreter taşlar, karın alt kadranlarında ağrıya sebep olur.

23 Üriner Sistem Taşları Fizik Muayene o Distal üreterlerdeki taşlar kasık ağrısı yapar, ağrı testislere vurabilir. o Renal pelvis ve üreter üst bölümü taşlarında, kostovertebral acı hassasiyeti vardır.

24 Üriner Sistem Taşları Hastane Öncesi Acil Bakım o Kusma varsa, hastanın damar yolu açılır ve IV sıvı başlanır, ancak sıvı yüklemesi yapılmaz, sıvı yüklenmesinin ağrı kontrolü veya taşı düşürme süresine etkisi gösterilememiştir. o IV sıvılar kusma ile kaybedilen sıvının yerine koyulması için gereklidir. o Hastanın ağrısını kesmek için nonsteroid antienflamatuvar ilaclar ilk tercih olmalıdır. o IV yoldan verilmeleri daha hızlı etki yaratır.

25 Üriner Sistem Taşları Hastane Öncesi Acil Bakım o Morfin gibi narkotikler bulantı ve kusmayı tetikleyebilir. o Antiemetık olarak IV yoldan metoklopramid (metpamid) verilebilir. o Transport esnasında hasta kendisine en rahat gelecek pozisyonda yatırılır. Vital bulguları takip edilir.

26 Alt ve Üst Üriner Sistem Enfeksiyonları o Üretrit o Sistit o Prostatit o Epidedimit o Orşit o Piyelonefrit.

27 Üretrit ve Sistit o Üretranın kısa olması ve hem vajene hem de anüse yakın olması nedeni kadınlarda daha çok görülür. o Genç erkeklerde ise üretrit ve sistit nedeni daha çok cinsel yolla bulaşan hastalıklardır. o Tanı idrar mikroskopisi ile konur. Tedavi antibiyotiklerle yaplılır. o Ağrılı ve zor idrar yapma sık idrar yapma, hematüri, bulanık renkli idrar, yan ağrısı ve suprapubik ağrı görülebilir.

28 Prostatit o Prostatın akut enfeksiyonudur. o Ani başlayan ateş, titreme, sırt ve bel ağrısı, perineal ağrı, sık idrara gitme, acil idrar yapma isteği, mesaneyi tam boşaltamama hissi vardır, tabloya sıklıkla üretrit ve epididimit de eşlik eder.

29 Epididimit ve Orşit Epididim ve testisin enfeksiyonudur. Üretrit ve sistitin devamı gibidir. Testislerde ilerleyici ağrı ve şişlik olur, tabloya titreme ve ateş de eşlik eder. Alt üriner sistem enfeksiyonlarında olduğu gibi disüri, pollaküri, noktüri şikayetleri vardır. Hasta skrotum icinde kitle varmış gibi hisseder.

30 Piyelonefrit o Böbrek parankiminin enfeksiyonu o En sık olarak alt üriner sistem enfeksiyonlarını takiben ortaya çıkar.

31 Piyelonefrit o Tedavi edilmeyen piyelonefrit olgularında enfeksiyon yerinde böbrek parankim harabiyeti olacağından kalıcı böbrek yetmezliği ortaya çıkabilir, hasta dialize gereksinim duyabilir. o Ergen kadınlarda daha sık olmakla birlikte her iki cinste de görülebilir. Yaşlılar veya immun sistemi baskı altında olanlar, diabet gibi sistemik hastalığı olanlarda piyelonefrite yatkınlık vardır.

32 Piyelonefrit o Anamnezde sıklıkla alt üriner sistem enfeksiyonu şikayetleri vardır, ancak her olguda bulunması şart değildir. o Hastalık aniden başlayan titreme ile yükselen ateş, yan ağrısı, halsizlik, iştahsızlık, bulantı kusma ile karşımıza çıkabilir. o Bazı olgularda daha çok ağır olan sepsis tablosu vardır.

33 Alt ve Üst Üriner Sistem Enfeksiyonları Anamnez o Alt ve üst üriner sistem enfeksiyonlarında genellikle ani başlayan tek taraflı veya çift tarflı böğür ağrısı ya da karın ağrısı ön plandadır. o Bu ağrı hastalar tarafından daha çok vertebraları ilgilendiren bir patoloji olarak algılanır.

34 Alt ve Üst Üriner Sistem Enfeksiyonları Fizik Muayene o Fizik muayenede halsizlik yorgunluk göze çarpar. o Çoğunlukla ateş yüksek o Eğer sepsis tablosu var ise KB düşüktür, taşikardi vardır. o Ekstremiteler soğuk hafif nemlidir. o Kostavertebral açılara bakıldığında hassasiyet saptanabilir. o Karın alt kadranlarında defans ve rebound bulunabilir. o Bu nedenle ayırıcı tanıda akut appendisit, kolesistit, pelvik enfeksiyon da düşünülmelidir.

35 Alt ve Üst Üriner Sistem Enfeksiyonları Hastane Öncesi Acil Bakım o Sepsis bulguları varsa hızlı hareket edilmelidir. o Hava yolunun açık tutulması o Gerekiyorsa solunum ve dolaşım desteği o Yüksek konsantrasyonda oksijen verilmesi o EKG ve vital bulguların monitörize edilmesi o Damar yolunun açılması IV infüzyonun başlatılması o Tanı ve tedavi için hastaneye nakil gerekir.

36 Testis Torsiyonu o Gerçek bir genitoüriner acildir. o Genelde sol testis kendi spermatik kordu çevresinde döner, buna bağlı olarak ipsilateral testiste dolaşım bozulur, şiddetli ağrı olur. o Sponton olarak ortya çıkabileceği gibi aşırı fiziksel aktivite, atletizm veya testise travma sonucu oluşabilir. o Klinik tablo testiste ani başlayan aşırı ağrı ile kendini gösterir, ağrı karın alt kadranına doğru yayılır.

37 Testis Torsiyonu o İstirahatle geçmez skrotumu kaldırınca hafiflemez. o Tabloya bulantı kusma eşlik edebilir. Genellikle ateş olmaz. Lezyonun olduğu tarafta iskemik infarkt testisi nekroza götürür. o İlk 6 saatte tanı konulmalı ve tedavi yapılmalıdır. o Tedavide elletorsiyonun düzeltilmesi, eğer başarılmazsa cerrahi girişim gerekli olur.

38 Testis Torsiyonu Hastane Öncesi Acil Bakım o Testis torsiyonu acil tedavi gerektiren bir durum olduğu için vakit kaybetmemek gerekir, hızlı transport kritik öneme sahiptir. o Ağrılı testise soğuk uygulama yapılır. o Hastanın opere olma ihtimali olduğu için yemesine ve içmesine izin verilmez.

39 Akut Böbrek Yetmezliği Böbrekler Ekstrasellüler sıvı hacmini kontrol eder Elektrolit dengesini sağlar Kan ph ını düzenler Atık maddeleri organizmadan uzaklaştırır.

40 Akut Böbrek Yetmezliği Böbreklerde fonksiyon bozukluğu Üremi Asidoz Sıvı retansiyonu Hiperkalemi ve hipertansiyona sebep olur. Tüm organ sistemlerinde bozulmalara yol açar.

41 Akut Böbrek Yetmezliği o Böbreklerin süzme fonksiyonunun ani olarak kaybolması veya belirgin olarak azalması durumudur. o Hastanın idrar miktarı azalır. o 24 saat içinde 400ml nin altında idrar çıkmasına oligüri, 100 ml nin altında idrar çıkmasına ise anüri denir. o Oligüri ve anüri Akut Böbrek Yetmezliği nin en önemli belirtisidir.

42 Akut Böbrek Yetmezliği Hastane Öncesi Bakım o Havayolunun açık olması sağlanır. o Solunum ve dolaşım desteği, oksijen verilir. o EKG çekilir ve hasta ambulans içinde devamlı monitörize edilir (dikkat! Hiperpotasemi). o Anamnezde kan kaybı veya sıvı kaybı var ise ve kan basıncı düşük ise sıvı yükleme tedavisine geçilir.

43 Akut Böbrek Yetmezliği Hastane Öncesi Bakım o İdrar çıkarmayan hastalara verilen yükleme tedavilerinde dikkatli olmak gerekir. Hasta hızla kalp yetmezliği ve pulmoner ödeme girebilir. Sıvı verilirken çok dikkatli monitorizasyon yapılmalı ve transport esnasında tıbbi destek alınmalıdır. o Renal nedenler düşünülüyorsa yine havayolunun açık olmasının sağlanması, solunum ve dolaşım desteği, oksijen vermenin yanısıra EKG çekilir ve monitörizasyon yapılır. Kan basıncı yüksek hastalarda da damar yolu açılır, ancak sıvı damar yolu açık kalacak şekilde verilir.

44 Kaynaklar o Erçal, T. Ürogenital ve Renal Hastalıklarda Hastane Öncesi Acil Bakım. Ekşi, A. (ed.). Hastane Öncesi Acil Hasta Bakımı Cilt- 1. Kitapana, 1zmir, o Emektar, E. Genitoüriner ve Renal Aciller. Yavuz, S.; Yavuz, G. (ed.) Paramedikler için Hastane Öncesi Acil Tıp Kapsamlı Başvuru Kitabı, Ankara Nobel Tıp Kitabevleri, 2. Baskı, 2019, s