11. SINIF FELSEFE DERSİ KONU ÖZETLERİ - 1. ÜNİTE: İLK ÇAĞ FELSEFESİ Temel YILMAZ / EGAL

Transkript

1 FELSEFE DERSİ (11. SINIF) 1.ÜNİTE: İLK ÇAĞ FELSEFESİ KONU ÖZETİ İLK ÇAĞ FELSEFESİ KONU BAŞLIKLARI VE TEMEL KAVRAMLAR K.N. KONU TEMEL KAVRAMLAR 1 FELSEFENİN ORTAYA ÇIKIŞI 2 İlk Medeniyetlerin Felsefenin Doğuşuna Etkisi 3 M.Ö. 6. Yüzyıl-M.S. 2. Yüzyılda Anadolu da Yaşamış Filozoflar İlk Neden Değişim Arkhe Bilgi Merak 4 Mö 6. Yüzyıl-M.S. 2. Yüzyıl Felsefesinin Ayırıcı Nitelikleri 5 İlk Neden Ve Değişim Düşünceleri 6 İLK FELSEFE / DOĞA FELSEFESİ 7 Milet Okulu Ve Arkhe (İlk Neden) Sorunu Doğa-Evren Akıl Metafizik Mitoloji Din 8 İLK FİLOZOFLAR / DOĞA FİLOZOFLARI 9 Thales Doğa-Evren Su Birlik-Çokluk Arkhe (İlk neden) 10 Anaximandros Doğa-Evren Apeiron Karşıtlık Arkhe (İlk neden) Metafizik 11 Anaximenes Doğa-Evren Hava Dönüşme Arkhe (İlk neden) 12 Empedokles Doğa-Evren Hava, Su, Toprak, Ateş Element Arkhe (İlk neden) Hareket 13 Demokritos Doğa-Evren Atom Varlık-Oluş Arkhe (İlk neden) Hareket 14 Anaxagoras Doğa-Evren Nous Varlık-Oluş Arkhe (İlk neden) Hareket 15 DEĞİŞİM PROBLEMİ Varlık Değişim Oluş Hareket 16 Herakleitos Varlık Logos-Ateş Değişim Oluş Hareket 17 Parmenides Varlık-Yokluk Bir Akıl Duyular Değişim 18 Lao Tse Taoizm Tao Varlık-Yokluk Değişim 19 SOKRATES VE SOFİSTLERİN BİLGİ VE AHLAK ANLAYIŞLARI Bilgi Ahlak Evrensel Ahlak Duyu Algısı Bilgi Problemi 20 SOFİSTLER Duyu Algısı Bilgi Ahlak Değişim Şüphe 21 Protagoras Görecelilik Evrensel Ahlak İnsan Nihilizm Genel-Geçer 22 Gorgias Bilgi Problemi 23 Sokrates Bilgi Akıl Kesin Bilgi Ahlak Evrensel Ahlak Bilginin Kaynağı Diyalektik Ahlaki Eylem Erdem Ruh PLATON VE ARİSTOTELES İN 24 VARLIK, BİLGİ VE DEĞER ANLAYIŞLARI İdea Varlık Rasyonalizm Bilginin kaynağı Ahlak İdea Varlık Fenomen Değişme Gerçeklik 25 Platon 26 Aristoteles Bilginin kaynağı Akıl İyi Rasyonalizm Bilgi Öğrenmek Hatırlamak Ahlak Mutluluk Matematik Öz Form Madde Bilginin kaynağı Akıl Rasyonalizm Bilgi Duyum Mutluluk Ahlak Varlık İdea 1. Sayfa

2 1. FELSEFENİN ORTAYA ÇIKIŞI Felsefe öncesi dönem, din ve mitolojinin etkisi altında olduğu için insanoğlu bu dönemde ortaya çıkan olayları doğa dışı nedenlerle açıklamış, bunların arkasında duran nedenleri sorgulamamış, bu düşünce sisteminin kendisine sunduklarıyla yetinmiştir. M.Ö. 6. yüzyıla doğru Anadolu ve Akdeniz kıyılarında medeniyetlerin etkileşimiyle felsefenin ortaya çıktığı kabul edilir. Filozoflar ele aldıkları konular üzerine sistemli, tutarlı ve akla dayalı düşünceler üretmiştir. Filozofların öne sürdüğü konular, bugün hâlâ tartışılmakta ve dolayısıyla güncelliğini korumaktadır. M.Ö. 6.yy ile M.S. 2.yy dönemleri arasında ortaya çıkan felsefi düşünceler dönemine ilk çağ felsefesi denir. İlk çağ felsefesi deyince, dar anlamda Yunan felsefesi ile bu felsefeden doğmuş olan Hellenizm-Roma felsefesi anlaşılır. İlk çağ felsefesine Antik felsefe de denir. Felsefe; farklı medeniyetlerin felsefeye temel olabilecek bilim, inanç ve öğretilerinin sistemleştirilmesi ile M.Ö. 6. yüzyılda belirgin olarak ortaya çıkmıştır. Felsefe; insanın kendini, toplumu, evreni anlama ve açıklama çabasının sonucudur. İlgilenilen konu ve alanlar bakımından eleştirel ve sistemli düşünme ile düşündüklerini ifade etme sürecidir. Felsefe tarihine bakıldığında felsefenin her çağda diğer alanlarla etkileşim içinde olduğu görülür. Bu etkileşimde alanlara atfedilen değer çağlara göre değişiklik gösterse de felsefe, insan yaşamındaki bütünlüğü anlamlandırmayı sürdürmüştür. Felsefenin ortaya çıkışında şu nedenler etkili olmuştur: a) Ekonomik nedenler b) Sosyal-kültürel nedenler c) Eleştirel düşünme ve merak 1.1 İLK MEDENİYETLERİN FELSEFENİN DOĞUŞUNA ETKİSİ: Felsefi düşünce, Antik Yunan da sistematik bir hâle gelmiştir. Sümer, Mezopotamya, Mısır, Çin, Hint ve İran medeniyetlerindeki kozmos ve erdem anlayışları; felsefi düşünce üzerinde oluşum ve gelişim açısından etkili olmuştur. İlk medeniyetlerde felsefenin yapısını oluşturan varlık, bilgi ve değer alanlarına yönelik görüşler felsefenin ortaya çıkışını sağlamıştır. Yazılı kültüre Sümer (çivi yazısı) ve Mısır ile (hiyeroglif yazı) geçildiği kabul edilir. Yazı dilinin oluşması, onun öğretilmesi ve aktarılmasını; yazı materyallerinin (tablet veya parşömenler) üretilmesi ise okulların açılmasını sağlamıştır. 1.2 M.Ö. 6. YÜZYIL-M.S. 2. YÜZYILDA ANADOLU DA YAŞAMIŞ FİLOZOFLAR M.Ö yüzyıl arasında özelikle Anadolu nun batı kıyısında yaşamış bazı filozoflar, doğa olayları hakkındaki açıklamalarıyla öne çıkmıştır. Bu açıklamaların ortak niteliği mitolojik unsurlar içermeyen doğal gözleme ve incelemelere dayanmasıdır. Filozoflar; varlığı, doğayı ve evreni yapmış oldukları gözlemler çerçevesinde belli ilkelerle açıklamaya çalışmıştır. Felsefenin coğrafi olarak çıkış yeri Anadolu olarak kabul edilir. Bugün Aydın ili içerisinde yer alan Miletos (Milet) şehrinde yaşamış olan Thales felsefe tarihçileri tarafından ilk filozof olarak kabul edilir. İlk Çağ da Anadolu da Yaşamış Filozoflara Birkaç Örnek: KSENOFANES (Kısenofanes): (M.Ö ) Kolophon da (İzmir/Değirmendere) doğmuştur. Öğretilerini yazmış olduğu şiirlerle anlatmıştır. İnsan ve toplumun kültürel yaşantısıyla ilgili düşünceler oluşturmuştur. Arkhe(İlk Neden) sorunuyla ilgilenmemiştir fakat ana unsur olarak; Toprak ı kabul eder. Ona göre her şey topraktan çıkıp yine ona döner. Bir monoteist (Tek Tanrıcılık) olup, politeizme (Çok Tanrıcılık) düşmandır. Tanrıyı aciz bir varlık olarak gösterdikleri için Milet okulunu suçlar. Tanrının, doğmuş bir ölümlü olduğunu söyleyenleri, aptallıkla suçlar. İnsanlar kendilerine bakarak tanrıları yaratmışlardır. Tanrıların biz insanlar gibi doğduklarına, bizim gibi vücutları olup bizim gibi giyindiklerine ve konuştuklarına inanırlar. Siyah deriliye göre tanrılar siyah derili ve basık burunludur; Trakyalılara göre ise mavi gözlü ve sarışın. Ve evet, eğer öküzler, atlar ve aslanlar resim yapabilseydi, tanrıları öküz, at ve aslan gibi çizerlerdi kuşkusuz! 2. Sayfa

3 DİOGENES (Diyojen) : (M.Ö ) Sinope de (Sinop) doğmuştur. Babasının işlediği suç nedeniyle Sinop tan sürülmüşler ve Atina ya yerleşmişlerdir. Kinik felsefi öğretisini savunan filozoftur. Hayatta malın mülkün önemli olmadığını, insanın doğaya uygun yaşamasının gerektiğini ileri sürmüştür. Bu düşüncesine uygun olarak rıhtımda bir küfenin içinde yaşamını sürdürmüştür. Kendisini ziyarete gelen Makedonya Kralı Büyük İskender in Dile benden ne dilersen sözüne karşılık Gölge etme başka bir şey istemem. sözüyle, düşüncelerini yaşamında uyguladığını açıkça ortaya koymuş bir filozoftur. Büyük İskender Diogenes 'i, birbiri üstüne yığılmış insan kemikleri içinden bir şey ararken görür ve ne yaptığını sorar. Diogenes, "Kral olan babanızın kemiklerini arıyorum, ama hangisinin kölelere, hangisinin babanıza ait olduğu anlaşılmıyor" der. Bir gün çok dar bir sokakta zenginliğinden başka hiçbir şeyi olmayan kibirli bir adamla karşılaşır. İkisinden biri kenara çekilmedikçe geçmek mümkün değildir. Mağrur zengin, hor gördüğü filozofa: Ben bir serseriye yol vermem der. Diogenes, kenara çekilerek gayet sakin şu karşılığı verir: Ben veririm! KLEANTHES: (M.Ö ) Çanakkale Ayvacık ta doğmuştur. Babası Phanias adlı yoksul biriydi. Önceleri koşucu, yumruk dövüşçüsü (boksör) olarak ün kazandı. Ülkesinde çıkan karışıklıklar yüzünden Atina ya gitti. Orada bahçe sulayarak, yük taşıyarak, suculuk yaparak geçimini sağlamaya çalışırken, bir yandan da Kıbrıslı Zenon un Stoa öğretisini açıklayan konuşmalarını dinledi, bu öğretiyi benimsedi. Zenon un ölümünden sonra Stoa Okulu nun başına geçti. Kleanthes a göre bilgi duyularla sağlanan bir birikimdir, kaynağı maddedir. Bilge maddenin dışarıdan Tinle (ruhla) teması sonucu oluşur. Ahlakın özünü salt iyi oluşturur. Salt ya da yüce iyi ise doğruluk, düzen ve ödevdir. Bunların kaynağı aklın denetimi altında doğaya uygun olarak yaşamaktır. Doğa kişiye olaylar karşısında, hangi ilkeye göre davranacağını gösterir. Ahlakın temel ilkelerinden biri olan erdemin özünde doğruluk, yiğitlik, sarsılmazlık, bilgelik gibi nitelikler vardır. Kleanthes oldukça yoksul bir yaşam sürmüş, azla yetinmeyi, canlılığını ve gücünü koruyacak ölçüde yemeyi ilke edinmişti. Ölümüde, kendi isteğiyle, günlerce aç kalma sonucudur. Bu tutumu dolayısıyla, arkadaşları onunla alay eder, iri gövdesi ve ağır yük taşıması nedeniyle, ona eşek derlermiş. Bu alaylara karşı Kleanthes gülerek: Zenon gibi bir bilgenin felsefe yükünü taşımak için, sizin gibi değil, benim gibi eşek olmak gerekir dermiş. EPİKTETOS: (M.S ) Hierapolis te (Denizli/Pamukkale) doğmuştur. Stoa felsefesinin temsilcilerinden olan Epiktetos, ahlak alanındaki düşünceleriyle tanınmıştır. Dönem itibarıyla köle olarak dünyaya gelen ve sonradan kölelikten azat edilen filozoftur. Bilgelik, irade, özgürlük ve doğaya uyum gibi konularda fikirleriyle öne çıkmıştır. Eğer birine ben sana zarar verebilirim, tekme atabilirim dersen bil ki insana değil, eşek ve ata uygun bir özellikle övünüyorsun LUKİANOS (M.S ) Heykelcilikle uğraşan bir ailenin üyesi olarak Şamişat ta (Adıyaman/Samsat) dünyaya gelmiştir. Kendisi de bir süre ailesi gibi heykelcilikle uğraşmıştır. Samsatlı Lukianos olarak bilinir. Homeros ve Platon un eserleri üzerine çalışmalar yapmış ve onlardan etkilenmiştir. İyi bir konuşmacı (Retorikçi) olarak ün kazanmıştır. 80 den fazla kitap yazmıştır. Kitaplarından Gerçek Bir Hikâye Bilim Kurgu alanındaki ilk örnektir. Özellikle ahlakla ilgili eserler vermiştir. Dönemin özellikle de Kiniklerin düşüncelerini ve mitolojik inanışlarını eleştirmiştir. Kaptanın ustalığı deniz durgunken anlaşılır mı? "Palavracılardan, şarlatanlardan, yalancılardan, kibirli kişilerden nefret etmeyi meslek edindim. Bu ahlaksızlar sürüsünden tiksiniyorum. Gerçeğin, namusluluğun, basitliliğin ve sevilenle yakın ilişkisi bulunan her şeyin dostluğunu seçtim. Ama bu mesleği üzerlerinde uygulayabilmeme hak kazananlar pek az; oysa öbür meslekten olup nefret ettiğimle iş birliği yapanlar en az elli bin kişi. Bu nedenle asıl mesleğimi unutup öbürüyle bağdaşmam olasılığı pek büyük." "Ruh zenginliği hakiki zenginliktir. Çünkü diğer bütün zenginlikler beraberinde kendilerinden daha büyük bela ve dert getiriler. 3. Sayfa

4 İLK ÇAĞDA ANADOLU DA YAŞAYAN FİLOZOFLAR FİLOZOF YAŞADIĞI YER GÜNÜMÜZDEKİ ADI TARİH (Doğum-Ölüm) Thales Miletos Didim/Aydın M.Ö Anaksimandros Miletos Didim/Aydın M.Ö Anaksimenes Miletos Didim/Aydın M.Ö Ksenofanes Kolophon Menderes /İzmir M.Ö Herakleitos Ephesos Efes/İzmir M.Ö Anaksagoras Klazomenai Urla/İzmir M.Ö Hermodoros Ephesos Efes/İzmir M.Ö. 5.yy Leucippus Miletos Didim/Aydın M.Ö Prieneli Bias Khalkedon Kadıköy/İstanbul M.Ö Diogenes Sinope Sinop M.Ö Eudoxos Knidos Datça/Muğla M.Ö Alcıdamas Ephesos Efes/İzmir M.Ö. 4.yy Diomone Simirna İzmir M.Ö. 4.yy Ksenokrates Khalkedon Kadıköy/İstanbul M.Ö Heraclides Ponticus Pontica Ereğli/Zonguldak M.Ö Straton Lampsakos Lapseki/Çanakkale M.Ö Kleanthes Asos Ayvacık/Çanakkale M.Ö Straton Lampsakos Lapseki/Çanakkale M.Ö Metrodoros Lampsakos Lapseki/Çanakkale M.Ö İdomene Lampsakos Lapseki/Çanakkale M.Ö. 4.yy Poyoenus Lampsakos Lapseki/Çanakkale M.Ö. 4.yy Arkhesilaos Pitane Çandarlı/İzmir M.Ö Menedemos Lampsakos Lapseki/Çanakkale M.Ö Khrysippos Soloi Mezitli/Mersin M.Ö Zeno Tarsus Tarsus/Mersin M.Ö. 3.yy Aleksandros Aphrodisias Geyre/Aydın M.Ö. 3.yy Antipater Tarsus Tarsus/Mersin M.Ö. 2.yy Archideme Tarsus Tarsus/Mersin M.Ö. 2.yy Apollonios Tyana Kemerhisar/Niğde M.S Epiktetos Hierapolis Pamukkale/Denizli M.S Arrianus Bithynia İzmit M.S Lukianos Samosatas Samsat/Adıyaman M.S Claudius Galenus Pergamon Bergama/İzmir M.S NOT: Bu çizelge ezberlemeniz için hazırlanmış bir tablo değildir. İçinde yaşadığınız coğrafyanın nasıl bir kültürel mirasa ev sahipliği yaptığını anlamanız için hazırlanmıştır. 2. MÖ 6. YÜZYIL-M.S. 2. YÜZYIL FELSEFESİNİN AYIRICI NİTELİKLERİ 2.1 İLK NEDEN VE DEĞİŞİM DÜŞÜNCELERİ ARKHE İLK FELSEFE / DOĞA FELSEFESİ Doğanın insan için ihtiyaçları açısından bilinip tanınma gerekliliği felsefeden de önce vardır. İnsanların yaşamlarını sürdürmeleri, ihtiyaçlarını karşılamaları, güven içinde yaşamaları doğanın tanınmasına yönelik bilgiler oluşturulmasını sağlamıştır. Pratik amacın dışına çıkıp sadece anlamak ve merak gidermek için doğaya yönelmek hem bilim hem de felsefenin önemli bir işlevidir ve teorik olana geçişi sağlamıştır. M.Ö. 6. yüzyıl, felsefenin ortaya çıkışının belirginleştiği dönemdir. İlk dönem filozoflarının olup biteni doğa ile açıklama girişimleri, onların doğa filozofları olarak adlandırılmasını sağlamıştır. Mitolojik açıklamalarla yetinmeyen düşünürler, belirli bir neden-sonuç ilişkisi açıklaması geliştirmeye çalışmıştır. Dünyanın ve bütün varlıkların ortaya çıkış nedenini sorgulayan düşünürler, mistik açıklamalardan kopmamakla birlikte arayışlarını doğaya yöneltmiştir. 4. Sayfa

5 2.1.2 MİLET OKULU VE ARKHE (İlk Neden) SORUNU: EVRENİN ANA MADDESİ NEDİR? Miletos Okulu, bugün Aydın ili sınırları içinde bulunan Miletos şehrinde etkinlik göstermiş bir felsefe okuludur. Bu okulun temsilcileri olan Thales, Anaksimandros ve Anaksimenes, gösterdikleri düşünsel etkinlikle ve yöneldikleri sorunlarla felsefe tarihinin ilk filozofları olmuşlardır. Milet Okulu ile beraber ortaya çıkan bu yeni düşünme anlayışının en temel kavramı kuşkusuz arkhe idi. İlk Filozoflara göre arkhe; toprak, su, hava ve ateşten herhangi biri veya bunların hepsi olarak düşünülmekteydi. Burada dikkate değer nokta, arkhe olarak değerlendirilen unsurun doğada bulunuyor olmasıdır. Bu gelenek Thales in Su, Anaksimenes in Hava ve Empedokles in Dört Element (toprak, su, hava ve ateş) anlayışıyla sürdürülmüştür İLK FİLOZOFLAR / DOĞA FİLOZOFLARI THALES (M.Ö ) SU Thales: Milet te (Aydın/Didim) yaşamıştır. Bazı kaynaklara göre tarihin ilk filozofu ve bilim insanı olarak kabul edilir. Felsefe dışında matematik, geometri ve astronomi gibi alanlarda da çalışmaları vardır. M.Ö. 585 yılında güneş tutulmasını önceden tahmin etmesi, astronomi alanındaki bilgeliğini kanıtlar. Geometride kendi ismiyle geçen Thales Teoremi ni oluşturan da odur. Thales, Eski Çağ Ege Medeniyeti nde doğanın, doğa dışı unsurlardan ziyade kendisinden hareketle açıklanması anlayışının filizlenmesine öncülük etmiştir. Doğayı doğal bir nedenle açıklayarak felsefe tarihinin ilk filozofu olmuştur. Ona göre evrenin ana maddesi (arkhe) su dur. Su her şeyin kökeni olup, her şeyi değiştiren ama kendisi değişmeden kalandır. Çokluğun temelindeki birliktir. Arkhe(su) bütün varlıklarda farklı şekillerde vardır. Thales, kendinde sonraki filozofların değişim, birlik ve çokluk konularını tartışmalarına zemin hazırlamıştır. Evrene yönelik açıklamasında maddeye dayalı bir ilke öne sürmüştür. ANAXİMANDROS (M.Ö ) APERİON Thales gibi Milet te (Aydın/Didim) yaşamıştır ve onun öğrencisidir. Milet Okulu filozoflarındandır. Felsefe, astronomi, matematik, haritacılık, siyaset ve doğa üzerine çalışmalar yapmıştır. Güneş saati üzerinden güneşin konumunu belirleyen bir alet geliştirmiş ve bilinen ilk yeryüzü haritalarını çizmiştir. Arkhe problemi üzerinde durmuştur. Ona göre ana madde Thales in dediği gibi su gibi fiziksel bir madde olamaz. Arkhe; ilk neden nicelik olarak sınırsız, nitelik olarak ise belirsiz olmalıdır. Arkhe; duyusal olmayan bir varlık, soyut bir ilkedir. Sınırsız ve sonsuz olan bu ilk neden Apeiron dur. Apeiron somut değil soyut bir ilke olup, bütün varlıkların temelidir. Apeiron, bütün varlıkların temelidir. Apeiron dan ilk olarak karşıt ilkeler olan soğuk ve sıcak çıkmış olup, bütün varlıklar bu iki durumun oluşturduğu zıtlıklardan meydana gelir. Apeiron düşüncesiyle metafizik düşüncenin ilk örneğini vermiştir. ANAXİMENES (M.Ö ) HAVA Milet te (Aydın/Didim) yaşamış filozoflardandır. Anaksimandros un öğrencisidir. Milet okulunun üçüncü ve son düşünürüdür. Evren sistemi ve varlıkların oluşmasıyla ilgili düşünceleri felsefe tarihinde öne çıkmıştır. Astronomi alanında ve Güneş ve Ay tutulmaları hakkında çalışmalar yapmıştır. Anaksimenes birlikten çokluğa geçiş sürecini açıklamaya çalışan ilk filozoftur. Anaksimenes e göre Arkhe Hava dır. Yapı olarak Hava; Thales te olduğu gibi somut ancak Anaksimandros ta olduğu gibi sonsuzluk niteliğindedir. Hava, yoğunlaşma ve seyrekleşmesiyle diğer varlıkların oluşmasını sağlar. Hava; eşit olarak dağılım gösterdiği haliyle, görünmez atmosferdir. Yoğunlaşarak buhara ve suya, daha sonra da toprak ve taş benzeri katı maddelere dönüşür. Daha az yoğun olduğu zamanlarda ise, daha sıcak hale gelip, ateş olur. EMPEDOKLES ( ) HAVA, SU, TOPRAK VE ATEŞ Empedokles e göre Arkhe tek bir maddeden değil, dört elementten oluşur: Hava, Su, Toprak Ve Ateş. Hareketsiz olan bu elementleri hareket ettirecek bir dış gücün olması gerekir. Bu dış güçler sevgi ve nefrettir. Bu maddeler değişmeyip farklı oranlarda bir araya gelerek farklı türden varlıkları oluştururlar. Sevgi birleştirici, nefret ayırıcı ilkelerdir. Empedokles kendinden önceki filozofların arkhe anlayışını sentezlemiştir. Element kavramıyla modern bilimin temellerini atmıştır. 5. Sayfa

6 Yok tan var var dan yok olmaz diyen Empedokles, doğum ve ölüm denilen olayların elementlerin birbirine dönüşmesi ile gerçekleştiğini savunur. Daha önce var olmayan bir şeyin varlığa geldiğini veya herhangi bir şeyin yok olabileceği ve tamamen ortadan kalkabileceğini düşünenler, delidirler; çünkü var olmayan şeyden herhangi bir şeyin doğması kesinlikle mümkün değildir ve var olan şeyin ortadan kalkması gerektiği de imkânsız ve duyulmamış bir şeydir; çünkü o nereye konulursa konsun, orada var olacaktır. Bilgeyi arayan önce kendisi bilge olmalıdır DEMOKRİTOS ( ) ATOM Felsefe dışında matematik, fizik, tıp ve psikoloji gibi geniş bir alanda çalışma yapmıştır. Demokritos a göre Arkhe, maddenin bölünemeyen en küçük yapı taşı olan atomdur. Atomlar sonsuz, maddi ve bölünmez birliklerdir. Atomlar, farklı yapıda ve şekilde bir araya gelerek varlıkları oluşturur. Atomların bir araya gelmesi doğum, ayrılması ise ölümdür. Atomları hareket ettiren bir dış güç olmayıp, hareket etme atomların kendi yapılarında olan bir özeliktir. Atomları maddi kabul ettiği için maddeci, hareket ve değişimi atomların doğasında gördüğü için nedensellik ilkesini ortaya koyan bir filozof olmuştur. Atom kavramından söz eden ilk filozof Demokritos tur. Başkalarının kusurları yerine, kendi kusurlarınızı düzeltmeye uğraşın. ANAXAGORAS (M.Ö ) NOUS Bugünkü adı Urla olan Klazomenai da doğan Anaksagoras soylu bir aileden gelmekte olup bütün servetini bilimsel araştırmalar için harcamıştır. Sokrates gibi dinsizlikle suçlanıp terk etmek zorunda kaldığı ikinci vatanı Atina da 30 yıl yaşamış olan Anaksagoras, 6.yy.dan sonra ortaya çıkacak olan hayatı teorik olarak yaşayan filozof tipinin ilk örneğidir. Gök cisimlerini incelediği (Atinalıların söylemiyle dünyanın üst yanında olup bitenlerle ilgilendiği ve bu konuda bilgiler verdiği ) gerekçesiyle suçlandığı için Atina yı terk edip bugünkü adı Lapseki olan Çanakkale civarına giderek hayatının sonuna kadar orada yaşamıştır. Lapseki de bir okul kurmuş ve bölge halkı tarafından çok sevilmiştir. Öldükten sonra da kendisi için bir sunak dikilmiş ve vasiyeti üzerine uzun yıllar boyunca ölüm yıl dönümü çocuklar için bir tür bayram, tatil ve eğlence günü olarak kutlanmıştır. Euripides onun öğrencisiydi ve o daha sonra onun ayrılığı üzerine bir de şiir yazmıştır. Homeros un eserlerinde (İlyada ve Odisea Destanlarında) ana konunun erdem ve adalet olduğunu ilk o dille getirmiştir. Empedokles in metafiziğinde olduğu gibi hem varlığın hem de oluşun imkânını araştırmıştır. O da tıpkı Empedokles gibi maddenin ezeli ve ebedi olduğunu savunur. Felsefe tarihinde varlıkların ilk nedeni olarak kabul ettiği nous kavramıyla öne çıkmıştır. Bu kavram, maddeleri bir amaca göre düzenleyen ve hareket ettiren ilkeyi işaret eder. Anaksagoras a göre varlığı meydana getiren temel unsurlar dört değil sınırsızdır ve her şeyde, her şeyden bir miktar bulunur. Her şeyde, her şeyden bir parça vardır. Bütün şeyler belli ölçüde her şeyde bulunurlar DEĞİŞİM PROBLEMİ HERAKLEİTOS (M.Ö ) LOGOS Herakleitos, soylu bir aileden olmasına rağmen makamı/yönetici olmayı reddetmiştir. Politik olarak çok karmaşık ve sorunlu zamanlarda yaşamıştır. İnsan topluluklarını yığın olarak nitelendirir ve onlarla aynı ortamda olmaktan kaçınırdı. Hayatının çoğunu tek başına, halktan uzakta yaşamıştır. İnsanların kusurlarını sert sözlerle yüzlerine söylemekten çekinmeyen bir filozoftu. Düşüncelerini aktarırken şiirsel bir düz yazı kullanır ve paradokslarla konuşmayı severdi. Dilinin bu seçkinci, mecazi ve anlaşılması zor şeklinden dolayı ona Karanlık Herakleitos denmiştir. Felsefe tarihinde değişimin ve oluşumun filozofu olarak bilinir. Herakleitos a göre Arkhe ateştir. Ateş, hem değişir hem de değiştirir. Her şey sürekli bir değişim/oluş halindedir. Doğada her şey karşıtıyla vardır ve kaçınılmaz olarak karşıtına dönüşür. Yaşam ölüme, sıcak soğuğa, genç yaşlıya dönüşür. Diyalektik düşüncenin ilk örneğini ortaya koyar. Herakleitos a göre karşıtların savaşı, uyumlu birliğe ve ardından yeniden karşıtların savaşına dönecektir. Değişimin maddesi ateş, ilkesi logostur. Logos; akıl, ölçü, düzendir. Değişimi düzenleyen evrensel yasadır. 6. Sayfa

7 Değişmeyen tek şey, değişimin kendisidir Aynı ırmağa iki kez giremezsin. Çünkü ikinci kez girdiğinde ne o ırmak aynı ırmaktır, ne de sen aynı sensin Olduğu yerde kalan hiçbir şey yoktur. Aynı ırmaklara girenlerin üzerine hep başka başka sular akar, gelir. Aynı ırmaklara giriyoruz, hem girmiyoruz. Hem biziz hem değiliz. Aynı ırmağa iki kere girilemez. Herkes için aynı olan bu dünyayı tanrılar veya insanlardan hiçbiri yapmamıştır. O her zaman ateş olmuştur; ölçüyle yanan ve ölçüyle sönen canlı bir ateş. PARMENİDES (MÖ ) BİR İtalya nı Elea kentinde doğmuştur. Doğa filozoflarından sayılmakla birlikte, Antik Yunan felsefesinde rasyonalizm geleneğinin ilk filozoflarından biridir. Yalnızca düşünür olarak değil yasakoyucu ve devlet adamı olarak da tanınmaktadır. Elea okulunun kurucusudur. Felsefesini şiir olarak yazmış ve ileri sürdüğü görüşleri bir tanrısal vahiy veya esinlenme sonucu zihninde doğan şeyler olarak anlatmıştır. Doğa Üzerine adlı eserinden günümüze ancak 160 dize ulaşmıştır. Parmanides, arkhenin ne olduğundan öte, varlığın değişim ve bilgisi üzerinde durmuştur. Felsefe tarihinin ilk büyük tartışmasını Herakleitos la varlığın değişimi problemiyle yapmıştır. Herakleitos un değişim düşüncesini reddetmiş, varlığın değişmediğini değişimin bir yanılgı olduğunu savunmuştur. Düşüncelerinin temeline Varlık vardır, yokluk yoktur. ilkesini yerleştirmiştir. Ona göre varlık; ezeli-ebedi, bölünmez, boşluk içermeyen ve hareketsizdir. Varlık aldatıcı olarak çokluk gözükse de, Bir olan dır. Parmanides e göre değişim, bir şeyin o şey olmaktan çıkıp başka bir şey olmasıdır. Yani varken yok olmasıdır. Yokluk olmadığı için yok olmak mümkün değildir. O halde değişim duyusal bir yanılgıdır. Varlığın değiştiğini söylemek mantıksal bir çelişkiye düşmektir. O varlığın var olduğunu ve var olmayanın düşünülmesinin mümkün olmadığını söyler. Çünkü ona göre düşünülmesi mümkün olan şey, var olması mümkün olan şeydir. Burada varlık düşünceyle özdeş değildir. Varlık, var olduğu için düşüncenin konusudur. Var olmayan da var olmadığı için düşüncenin konusu olamaz. Değişimi reddetmesi, duyulara olan güvensizliği ve bilgi konusunda aklı ön plana çıkarması kendinden sonraki bir çok filozofu etkilemiştir. Kullanma bakışsız gözü, uğuldayan kulağı. Akılla bağla karara çok kavgalı delili. LAO TSE (M.Ö ) TAO M.Ö 6.yy da (Başka bir görüşe göre M.Ö. 4.yy) Çin de yaşamış düşünürdür. Taoizmin kurucu olarak kabul edilir. Tao; yol, inanç ve öğreti anlamında kullanılmıştır. Ona göre dünya var olan ve var olmayanlardan meydana gelir. Var olmayanların isimlendirilmesi, onları var kılmıştır. Bu değişim sonsuz bir kaynak olan Tao dan gelir. Her şey ondan çıkar yine ona geri döner. Tao, değişenler içinde değişmeden kalandır. Lao Tse bu düşüncesiyle hem temel varlık düşüncesine hem de doğada değişimin nasıl gerçekleştiğine açıklık getirmiştir. Çok kıymet verdiğim üç hazinem var: birincisi sadelik, ikincisi sabır, üçüncüsü de merhamettir. Başkalarını bilen kimse bilgili, kendini bilen kimse bilgedir. Başkalarını yönetmek kuvvet; kendine hükmetmek ise iradedir. Kendini bilen kimse başkalarının onayına ihtiyaç duymaz. 2.2 SOKRATES VE SOFİSTLERİN BİLGİ VE AHLAK ANLAYIŞLARI SOFİSTLER: M.Ö. 5. İÖ 5.yy. Yunan ve dünya uygarlığının en önemli dönemlerinden biri ve Yunan uygarlığının altın çağıdır. Bu dönemde çoğunluğu Atina da olmak üzere ekonomi, siyaset, bilim, şehircilik, mimari, heykelcilik, resim, tarihçilik, tıp, edebiyat ve tiyatro alanlarında yapılan çalışmalar tarihe damgasını vurur. Sofistler bu aydınlanma döneminde ortaya çıkan, bazı yönleriyle doğa filozoflarından ayrılan ve ilkçağda Yunan Aydınlanmasını temsil eden filozoflardır. Sofist terimi bugünkü olumsuz anlamıyla kullanılmadan önce bilge, bilgin anlamına gelmektedir. Yunan dünyasında adlarıyla saygıyla anılan kişiler bu adla anılmaktaydı; Sofistlerle ilgili maalesef neredeyse hiçbir -felsefi- esere sahip 7. Sayfa

8 değiliz. Özellikle ilk dönem sofistlerin Atina da büyük saygı gördüğü ve derslerine katılan soylu çocuklarının onlara yüksek ücretler ödediğini biliyoruz. İnsan önce çevresini, varlığı, kısaca doğayı anlamaya çalışır. İşte bu görevi doğa filozofları üstlenmişlerdi ve bu araştırma bir tıkanma noktasına gelmişti. Çünkü varlıkla ilgili tartışmalar ne kadar artarsa artsın açıklamalar tatmin edici olmaktan uzak kalıyordu. O halde varlıkla ilgili başka bir bakış açısına ihtiyaç duyulacaktı. Sofistler dikkatleri varlığın özüne, ilk nedene değil, bu özü ve nedeni sorgulayan insana yönelttiler. Merkeze maddeyi değil insanı koydular. Doğru bilgi mümkün müdür? sorusu beraberinde Herkes için geçerli bir ahlak yasası mümkün müdür? sorusunu da beraberinde getirdi. Duyularla elde edilen bilgiye şüphe ile bakmak, felsefe tarihinde il kez bilgi problemini ortaya çıkardı. Sofistler tarafından geliştirilen bu bakış açısı ve felsefi eleştiri, şüpheyi, göreceliliği ön plana çıkarmış, o zamana kadar savunulan ahlaksallığa, dinselliğe ve siyasete olan güveni sarsmış fakat yerine güvenilecek yeni bir şey koymamıştır. Bu güvenin tekrar sağlanması, Sofistlerin açtığı yoldan ilerleyerek onlara karşıt görüşler öne süren Sokrates, Platon ve Aristoteles le mümkün olacaktır. PROTAGORAS: (M.Ö ) Protagoras Trakya nın Abdera şehrinde doğdu. Atomculuk un kurucusu Demokritos un yurttaşı ve çağdaşıydı. Bir süre Leukippos tan felsefe dersleri aldı. Geçimini sağlamak için yük taşıdı, ağır işlerde çalıştı. Bir söylentiye göre yükçülerin kullandıkları arka semerinin bulucusudur. Felsefe alanındaki yeteneğini fark eden Demokritos un önerisi üzerine değişik şehirleri dolaşarak, belli bir gelir karşılığında felsefe, dilbilgisi, retorik ve politika dersleri verdi. Büyük bir varlık sağladıktan sonra Atina ya gitti. Protagoras a göre; İnsanın elde ettiği tüm bilgiler duyu algısına dayanır. Duyuların bizi aldatma, yanıltma özelliği vardır. Bu nedenle genel-geçer (her zaman, her yerde, herkes için geçerli ) bilgi mümkün değildir. Bilgi göreceli (rölativizm) ve değişken olduğu için ahlaki değerler de değişir ve evrensel bir ahlak yoktur. Bilgiyi oluşturan da, doğru veya yanlış yargısına ulaşan da insanın kendisidir. Birine göre doğru olan diğerine göre yanlış olabilir. Protogoras İnsan her şeyin ölçüsüdür sözüyle bu göreceliliğe ve değişkenliğe vurgu yapar. Çok fazla eser yazmış olduğu bilinen Protagoras ın kitapları, tanrılar hakkında sergilediği bilinmezci tavrından dolayı toplatılarak yakılmıştır. Elimizdeki kaynaklardan Tanrılar Üzerine adlı bir eseri olduğu ve ona yöneltilen tanrıtanımazlık suçlamalarının kaynağı olacak bu eserden elimizde kalan şöyle bir parça var: Tanrılara gelince; ne onların var oldukları, ne var olmadıkları, ne de ne şekilde olduklarını biliyorum, çünkü bu konuda bilgi edinmeyi engelleyen çok şey vardır: onların duyularla algılanmamaları, insan hayatın kısalığı. Tanrıları konu edinen bu yapıtı tepkiyle karşılandı. Tanrıtanımazlıkla, Atina nın kutsal inançlarına karşı çıkmakla suçlandı, öldürülmemek Atina yı terk ederek Sicilya ya gitmek için bir gemiye bindi. Bindiği gemi fırtınada batınca hayata veda etti. Bütün şeylerin ölçüsü insandır, var olanların var olmalarının ve var olmayanların var olmamalarının. Herhangi bir şey bana nasıl görünüyorsa benim için öyledir, sana nasıl görünüyorsa senin için de öyle Üşüyen için rüzgâr soğuktur, üşümeyen için ise soğuk değildir. Her şey üzerine birbirine zıt iki söz söylemek mümkündür GORGİAS(M.Ö ) Sicilya da dünyaya gelen Gorgias, M.Ö 427 deki Pelaρonez Savaşı sırasında Atina ya elçi olarak gönderilmiştir. Empedokles'in öğrencisi olmuştur ve ondan hem doğa felsefesini hem de hitabet sanatını öğrenmiştir. Bu sanattaki ustalığıyla Atina'da önemli etkilerde bulunmuş ve bu sanatın en önemli geliştiricilerinden biri olmuştur. Elea Okulu'nun diyalektik anlayışı üzerinde derin bir etkisi olduğu belirtilmektedir. Atina da iyi bir hatip (konuşmacı) olarak tanınan Gorgias, sofistlerin bilgi konusundaki şüpheci tavrını daha ileri götürmüş ve nihilizme (hiççilik) vardırmıştır. Yokluk üstüne " ve " Helene övgü " adlı kitapları yazan Gorgias, kendisini bir görecelikle sınırlamayarak, gerçek bir hiçςiliğin ve kuşkuculuğun savunucusu olmuştur. Hiçbir değerin var olmadığını, bilginin mümkün olmadığını, insanlara ikna yoluyla her şeyin kabul ettirilebileceğini, zira insanların bilgiden yoksun olduklarını söyleyen Gorgias, 8. Sayfa

9 ikna sanatına, sözün terbiye edilip geliştirilmesine büyük bir önem vermiştir. Gorgias hitabet uygulamasıni sadece bir ikna yöntemi olarak kullanmıştır. Doğa felsefesinin temel problemi olan varlığı bilme girişiminin anlamsız olduğunu öne sürmüş ve bunu kanıtlamanın uğraşı içinde olmuştur. Onun düşüncesinde, ne varlığın var olması, ne bilinmesi ne de bir başkasına aktarılması mümkün değildir. Ünlü üçlü argümanı bu konuda Gorgias'ın rölativizminin ve kuşkuculuğunun kesin bir ifadesini gösterir: Hiçbir şey yoktur. Bir şey varsa bile bilinemez, Bilinse bile başkalarına bildirilemez. Kelimelere yüklediğim anlamı, ancak ben bilebilirim. SOKRATES (M.Ö ) Heykeltıraş Sophroniskos un ve ebe Fenarete nin oğlu olan Sokrates Ahlak Felsefesinin kurucusu olarak kabul edilir. Peloponnes Savaşına (M.Ö ) asker olarak katılmış ve cesaretiyle ön plana çıkmış, savaş sonunda kurulan mahkemelerde de yargıçlık ve jüri üyeliği görevleri yapmıştır. Alçakgönüllü, alışkanlıklarını ve felsefeden başka bir uğraşı olmadığını bildiğimiz Sokrates başta öğrencisi Platon olmak üzere Yunan gençleri üzerinde giderek yükselen bir etki yaratmıştır. Öylesine büyük bir hayran kitlesine sahip olur ki çoğu onun bazı alışkanlıklarını taklit etmeye başlar; onun gibi yalın ayak yürürler Sokrates ilk ahlak filozofudur ve hayatını ahlaki görüşler öne sürenlerin onlara uyması gerektiğini bilerek yaşamıştır. İnandığı gibi yaşayan ve inançları uğruna ölen ilk büyük filozoftur Sokrates. Bu ahlaki görüşlerin doğru olduğunun en önemli göstergesi onu suçlayanlar tarafından da benimsenmiş olmasıdır. Dolayısı ile Sokrates in hayatı da üzerinde durulması, incelenmesi gereken bir hayattır; hele ki onun hiçbir yazılı eser bırakmadığı göz önüne alınırsa. Sokrates e göre bilginin kaynağı akıldır ve kesin ve doğru bilgiye ulaşmak mümkündür. Bilgi doğuştan geldiğinden öğrenmek değil hatırlamak vardır. Doğuştan gelen bu bilgiyi ortaya çıkarmak için diyalektik yöntemini kullanır. Eğer tek bir şey biliyorsam, o da hiçbir şey bilmediğimdir sözüyle Sokrates; hem kimseye bir bilgi öğretmek gibi bir kaygısı olmadan, sadece onlardaki yanlış bilgileri çürütme çabasını hem de bilinenlerin, bilinmeyenler karşısındaki nicelik bakımından hiçliğini anlatmaya çalışır. Ahlak felsefesinin kurucusu olarak kabul edilen Sokrates e göre ahlaki eylemlerin amacı mutluluktur. Mutluluğun yolu bilgiden geçer ve bilgi erdemdir. En büyük erdemse Kendini bilmektir. Ona göre biri kötü bir şey yapıyorsa bu onun bilgisizliğinden kaynaklanıyordur. Bu durum hiç kimsenin bilerek kötülük yapmayacağı sonucuna ulaştırıyor bizi. Hiç kimsebilerek kötülük yapmaz Bu bakış açısına göre kötü insan yoktur, bilgisiz insan vardır ve insanları bilgili kıldığımızda onları iyi yapmamız mümkündür. İnsanları bilgili kılmak, onları eğitmek erdemli yapmak demektir. Davranışlar değişir, değerler değişmez. Sorgulanmamış yaşam, yaşamaya değmez. Eğer felsefe yapacaksak içinde yaşadığımız kusurlu, oluş ve yok oluş içinde olan, düzensiz, akıcı ve dolayısıyla herhangi bir hakikatin kaynağı veya dayanağı olması mümkün olmayan nesneler dünyasının dışında ve üstünde mükemmel, kusursuz, değişmez, düzenli ve hakikatin kaynağı veya dayanağı olacak akılsallığa sahip bir dünyanın, bir gerçekliğin var olduğunu kabul etmek zorundayız. Bu görüşü bir varsayımdan kurtaracak şey ise, her şeyin temelinde Varlık denen bir şeyin olduğu ve onun gerçek olduğudur. Bu varlık ın akla aykırı olmaması kaydıyla aklın da üstünde olduğu ve sonuçta iyi veya iyiliğin kendisi olduğuna inanmaktan geçer. İlk kabulümüz iyinin var olduğunu kabul etmek ve felsefe yapmaktır; yoksa felsefe yapmak da mümkün değildir. Sokrates, Atina gençlerini ayartmak, ahlakını bozmak ve Atina devletinin Tanrılarına inanmamak, onların yerine yenilerini koymakla suçlanmıştır. Atina halkının filozoflara dinsizlik suçlamasını yöneltmesi yeni değildir. Aynı suçlamaya Anaksagoras ve Protagoras da hedef olmuştur. Sokrates yargılandığı mahkemede insan, ruh, hayat, ölüm, erdem üzerine Atina nın önde gelen ve bilge geçinen insanlarını, önemli devlet adamlarını, şairlerini, tragedya ve komedya yazarlarını sorguya çekip, sorgulaması esnasında onların bilgisizliklerini ortaya koydukça, onlar Sokrates ten ölesiye nefret etmiştir. Onlara göre Sokrates Atina şehrinin başına Tanrı nın tebelleş ettiği bir at sineğidir. Mahkemede yaptığı savunma daha sonra öğrencisi Platon tarafından Sokrates in Savunması ismiyle 9. Sayfa

10 kitaplaştırılacaktır. Yaptığı savunmada tüm suçlamaları çürütse de mahkemeden önce alındığı belli olan idam kararından kurtulamamıştır. İdam cezasının kaldırılmasının şartı olan Atina yı terk etme teklifini de, karısının ve öğrencilerinin idamdan bir gece önce planladıkları kaçma planını da reddeder. Nereye kaçarsa kaçsın aklının da onunla beraber gideceğini, savunduğu doğruları reddederek yaşayamayacağını söyler. İnandığı değerlerle yaşamayı ve o değerler için ölmeyi tercih eder. Seni haksız yere idama mahkum ettiler diyen karısına; Sus, haklı olarak etselerdi daha mı iyi olurdu. der. Bu dünyada üç tip insan olduğunu fark ettim: bir şeyleri yapanlar, bir şeylerin yapılmasına seyirci kalanlar ve neler olduğunu merak edenler. İyimser bir insan ayakkabıları çalınınca ayaklarım var ya diyebilen insandır. Ey Atinalılar! Beni dinsizlikle suçluyorsunuz; oysa bilgisizlik daha büyük bir günah değil midir? Değişimin sırrı, eski ile savaşmak değil, tüm enerjini yeniyi inşa etmeye odaklamaktır. Sorgulanmamış bir hayat, yaşanmaya değmez. Kendin pahasına olduktan sonra tüm dünyayı kazansan eline ne geçer? Eğitimin pahalı olduğunu düşünüyorsanız, cehaletin bedelini hesaplayın. 2.3 PLATON VE ARİSTOTELES İN VARLIK, BİLGİ VE AHLAK ANLAYIŞLARI PLATON: (M.Ö ) Felsefe tarihinin en büyük düşünürlerinden biri olan Platon, Atina da soylu bir ailenin oğlu olarak dünyaya gelmiştir. Gerçek adı Aristokles olan Platon, geniş omuzları ve atletik yapısı nedeniyle, Yunanca platon (geniş omuzlu) lakabı ile anılmış ve tanınmıştır. Yirmi yaşından itibaren ölümüne kadar yanından ayrılmadığı Sokrates in Sokrates in öğrencisi olmuş ve onun görüşlerinden çok etkilenmiştir Sicilya adasına yaptığı bir seyahatten dönen platon, Aigina'da esir alınarak köle olarak satılmak üzere pazara çıkarılmıştır. Tesadüf eseri arkadaşı Elisli Phaidon'un fidyesini ödemesiyle özgürlüğüne kavuşur. Fidye borcunu ödemek istemişse de arkadaşı bunu kabul etmez. Platon elinde kalan bu para ile Atina'da bir bahçenin çevresini çitlerle kapatarak derslikler inşa etmiş ve Akademia'yı kurmuş ve ölümüne kadar başında kalmıştır. Bu okulda felsefe tarihinin en önemli filozoflarından birisi olan Aristoteles in öğretmeni olmuştur. Sabahları felsefe dersinden önce öğrencilerine jimnastik yaptıran Platon Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur sözünün de sahibidir. Akademia okulu aynı zamanda günümüzdeki modern üniversite oluşumunun başlangıcı olarak da kabul edilir. Platon, akıl hocası Sokrates ve öğrencisi Aristoteles ile birlikte bilim ve Batı felsefesinin temellerini atmıştır. Günümüze ulaşabilen 25 kitabı vardır. Özellikle Devlet ve Yasalar kitabı çağımızda halen sorulmaya devam edilen mükemmel bir devlet nasıl mümkündür sorusuna aranan cevap açısından güncel olarak hala tartışılan ve üzerinde çalışmalar yapılan eserlerdir. Platon un Varlık Anlayışı: Platon varlık bilgi ve ahlak anlayışlarını sistematik olarak ortaya koymuş ve sistematik felsefenin öncülerinden biri olmuştur. Platon un varlık anlayışı büyük ölçüde İdealar öğretisine ve ruhun ölümsüzlüğü öğretisine dayanır. İdealar öğretisi, tüm görünür şeylerin, görünür dünyanın ötesinde ve ondan bağımsız bir gerçeklikle idealarla ilişkili olduğu kabulüne dayanır. Görünüşler (Fenomenler) ve idealar dünyası birbirlerinden ayrıdır ve bu da Platon u metafizik bakımdan ikici (düalist) yapar. İdealar, zamana mekâna tabi olmayan, her tür değişimden bağışık, başlangıcı ve sonu olmayan, varoluşu için kendisinden başka bir şeye gereksinim duymayan ve sadece akılla kavranabilen yapılardır. Oysa duyulur nesneler, yani var olanlar; zamana ve mekâna tabi olan, sürekli değişen, başı ve sonu olan, varoluşu için idealara gereksinim duyan yapılardır. Duyulur nesneler, ideaların kopyasından gölgesinden başka bir şey değildirler ve ideadan pay aldıkları, ona katıldıkları ölçüde var olurlar. İdealar kendi aralarında, hiyerarşik bir düzen içindedirler ve İdeaların en tepesinde iyi ideası bulunur. Platon varlığı bir idea olarak kabul ettiği için varlık anlayışı bakımından idealist bir filozoftur. 10. Sayfa

11 Platon un Bilgi Anlayışı: Ona göre bilgi, doğuştandır ve bilginin konusu idealardır. Fenomenler dünyasına ait bilgilerin tamamı duyulara dayanır ve yanıltıcıdır. Asıl değişmeyen bilgi idealar dünyasına ait bilgilerdir. Duyuların yanılgısından kurtulup ideaların bilgisine ulaşmak mümkündür ve bunun tek yöntemi de matematiği bir araç olarak kullanmaktır. Çünkü matematik duyulardan ve yanılmalarından hiç pay almamış, sadece akla dayalı tek bilgidir. Kurduğu Akademia okulunun kapısına yazdırdığı Geometri bilmeyen giremez sözü bu düşüncesini kesin olarak ifade eder. Platon Matematiği ve onun kaynağı olan aklı ön plana çıkarttığı için bilgi anlayışı bakımından rasyonalist bir filozoftur. Ona göre bilgi, doğuştandır. Beden ve ruh ayrımı yapan Platon, ruhun idealardan gelip bedene girmeden önce bütün bilgilere sahip olduğunu fakat bedene girerken geçirdiği bir sarsıntı nedeniyle her şeyi unuttuğunu savunur. Ona göre bilmek, hatırlamaktır. Platon un Değer Anlayışı: Özellikle ahlak öğretisi açısından hocası Sokrates ten etkilenen Platon a göre ahlakın ve mutluluğun temeli bilgiye dayanır. Platon, hem evrensel hem de nesnel ahlaki değerler olduğunu kabul eder. Ona göre bu dünyada gerçekleştirdiğimiz eylemler, idealara ne kadar uygunsa o kadar iyidir. Çünkü gerçek mutluluk ideaların, özellikle de idealar dünyasındaki en yüksekte bulunan iyi ve erdem in bilgisine sahip olmaktır. Bu dünya (Fenomenler Dünyası) gerçek olmadığı için, maddi hazlar ahlaki eylemin amacı olamaz. Kendini yönetirsen dünyayı yönetecek gücü bulabilirsin. Makamını kaybedersen üzülme! Güneş de her sabah doğar ve akşam batar Bilirken susmak, bilmezken söylemek kadar kötüdür. İyi insanların doğru davranması için yasaya lüzum yoktur. Kötü insanlar ise yasayı çiğnemenin bir yolunu zaten bulur. Karanlıktan korkan bir çocuğu kolaylıkla affedebiliriz. Hayattaki gerçek trajedi yetişkinlerin aydınlıktan korkmasıdır. Gözlemle, dinle, sus, az yargıla, çok sor! Ya yöneticiler filozof olmalı ya da filozoflar yönetici. ARİSTOTELES (M.Ö ) M.Ö. 384 yılında Stageira a dünyada gelen Aristoteles in babası bir saray hekimi olup kendisi sarayda büyümüş, kralların arkadaşlığını yapmıştır. 17 yaşında Atina ya gelip Platon un akademisine girer. Platon un ölümüne kadar önce öğrenci sonra da retorik öğretmenliği yapmış ve okulun bilgini, aklı unvanlarını almıştır. Makedonya kralı II.Philip kral olunca Aristoteles i saraya davet ederek onu oğlu Büyük İskender in eğitimi ile görevlendirir. Büyük İskender in kral olması ve seferlere çıkmasıyla bu eğitim bitse de Büyük İskender fethettiği her bölgeden hocası Aristoteles e bitki, hayvan, devlet yasaları gibi araştırma konusu yapacağı malzemeler gönderir. Atina ya dönen Aristoteles şehir dışında, boş bir arazide Lise isimli felsefe okulunu kurar. Bu okulda 12 yıl boyunca ders verir. Mantık, fizik, metafizik veya ilk felsefe, psikoloji, ahlak, politika, retorik ve sanat alanlarında yaptığı çalışmalar ön plana çıkmaktadır. Özellikle Lise döneminde yaptığı çalışmalar ve yazdığı kitaplarla modern bilimin öncülüğünü yapmıştır. Mantık alanında yaptığı çalışmalarla, Mantık biliminin kurucusu olmuştur. İlk felsefe tarihçisi olarak da kabul edilen Aristoteles, problemlere sistematik açıdan yaklaşmış ve öğretici bir dil kullanmıştır. Aristoteles felsefe anlayışıyla, İslam Felsefesinin, Farabi, İbn-i Sina, Gazali gibi önemli filozoflarına ilham kaynağı olmuştur. Büyük İskender in ölümü ile bağımsızlığını kısa bir süre önce yitirmiş olan Atinalıların Makedonya karşıtı tepkileri ortaya çıkar. Yunan genel valisi korumasındaki Aristoteles de bu tepkilerden nasibini alır ve dinsizlikle suçlanır. O da Atinalıların felsefeye karşı ikinci bir suç işlemesine meydan vermemek amacıyla Atina yı terk eder ve bir sene sonra uzun zamandır var olan kronik mide rahatsızlığından dolayı, 62 yaşında hayatını kaybeder. Vasiyetnamesinde akraba ve köleleri için aldığı tedbirler onun iyi bir koca, baba ve vefalı bir dost olarak anılmasını sağlayacaktır. Aristoteles in Varlık Anlayışı: Hocası Platon un idealar ve fenomenler dünyası ayrımına karşı çıkar. Ona göre gerçekten var olanlar tekil ve bireysel olandır. Asıl gerçeklik olan idea, nesneyle birlikte bulunan, nesnenin özünü oluşturan formdur. İdea kavramı yerine form kavramını kullanmıştır. Aristoteles e göre oluş, madde içindeki gizli gücün harekete geçip o maddeyi geliştirmesidir. Özün kendini gerçekleştirmesi; maddi, formel, etkin ve ereksel olmak üzere dört temel nedenle olur. 11. Sayfa

12 1-Maddi Neden: Bir şeyin hangi maddeden yapıldığını gösteren ve değişimden bağımsız olan nedendir. Örneğin alçıdan yapılmış bir vazonun maddi nedeni alçıdır. 2-Formel Neden: Bir şeyin biçimsel nedenidir. Alçının vazo görünüşünü alması formel nedendir. 3-Etkin Neden: Hareket ettirici neden olarak da bilinen etkin neden, maddenin biçim kazanmasını sağlayan nedendir. Alçının vazoya dönüşmesini sağlayan sanatçı, etkin nedendir. 4-Ereksel Neden: Bir maddenin biçim kazanmasındaki amacını gösteren nedendir. Vazonun bir demet çiçek için biçim almasının nedeni ereksel nedendir. Maddesiz form, formsuz madde olmaz sözü onun maddeci yönünü ortaya koysa da varlığı bir idea olarak kabul etmesi varlık anlayışı bakımından idealist bir filozoftur. Aristoteles in Bilgi Anlayışı: Aristoteles felsefesinin sistematiğini onun bilgi anlayışı oluşturur. O, Bütün insanlar doğal olarak bilmek isterler. der. Herhangi bir şeyin bilinmesini idealar kuramı görüşüyle açıklayan Platon dan farklı olarak Aristoteles, bilgilerin doğuştan gelmediğini, bilginin duyular ve akıl yürütme yoluyla ortaya çıktığını savunur. Aristoteles e göre bilinen şey, duyuları etkileyen form almış maddelerdir. İnsan, potansiyel olarak maddeleri algılar ve akıl yoluyla onların ne olduğunu anlar. Bir şeyin bilinmesi, onun nedenlerinin bilinmesidir. Bilgi duyuların akılda var olan kalıplarda işlenmesiyle ortaya çıkan bir sonuçtur. Aristoteles e göre duyular ve akıl bilgiyi oluşturan asıl yapılardır. Bu görüşünü Bir duyusunu kaybeden, bir dünyasını kaybetmiştir. ve Bilgi, duyumla başlar. sözleriyle açıklar. Aristoteles bilginin kaynağına aklı koyması nedeniyle bilgi anlayışı bakımından rasyonalist bir filozoftur. Aristoteles in Ahlak Anlayışı: Aristoteles in ahlak hakkındaki görüşleri Nikomakhos a Etik adlı eserinde geçer. Nikomakhos, Aristoteles in oğludur ve bu eseri, Aristoteles in ölümünden sonra oğlu tarafından yayımlanır. Aristoteles e göre en yüksek iyi mutluluk, bizi bu mutluluğa ulaştıracak olan bilgidir. Ona göre, her eylem iyiyi arzular ve bu iyinin ne olduğunu sorgular. Her yapılan eylemin bir amacı olduğunu ve bunun iyi ile ilgili olduğunu savunur. Ona göre insan bu iyi ile mutlu olur. Mutluluk, en güzel ve en hoşa gidendir. Mutluluk, Ruhun amacıdır. ve bu amaca uygun davranış, erdeme uygun olan davranıştır. Dolayısıyla Aristoteles e göre erdemin bilinmesi gerekir ve bu erdemler, insan ruhunun erdemleridir. Aristoteles e göre iki tür erdem vardır: düşünce ve karakter. Düşünce erdemi eğitimle, karakter erdemi de alışkanlıkla elde edilir. Karakter erdemleri doğuştan kazanılan değil çevreyle olan etkileşimlerle oluşturulan erdemlerdir. Aristoteles, insan eylemlerindeki aşırılık veya eksikliğin iyi olmadığını ve insanı mutsuz ettiğini belirtir. Ona göre erdemli olmak bu iki uç arasında orta yolu bulmaktır. Erdemlilik; eylemlerin aşırılığı ya da eksikliği nedeniyle bozulur. Kişi, kendi iradesiyle orta yolu bulur. İnsanın erdemli olması buna bağlıdır. Aristoteles in görüşü günümüzde altın orta olarak da bilinir. Nikomakhos a Etik eseri aynı zamanda onun siyaset ile ilgili görüşlerine de zemin teşkil eder. Mutluluğun yaşanması için doğru ortamın toplumsal yaşam olduğunu ileri sürer. Sosyal olmayan insanların mutlu olmadığını belirtir. Aristoteles, İnsan, doğası gereği siyasi bir hayvandır. sözüyle bunu anlatmak ister. Mutluluğun sırrı, toplumsal ve siyasal düzen içindedir. Devlet, yapacağı düzenlemelerle bireylerin mutluluğunu sağlayabilir. Aristoteles in iyi ve erdem üzerinden şekillenen ahlaki davranışları açıklaması, çağdaş dünyada toplumun bir üyesi olarak sorumluluklarının farkına varılması ve insana fayda sağlaması açısından önemlidir. Gerçek mutluluk, filozofların hakkıdır. Aşk, iki bedende yaşayan bir tek ruhtan oluşur. Dost kara günde belli olur. Eğitimin kökleri acı, meyveleri tatlıdır. Bilgi doğuştan akılda yoktur, ama akıl bilgiyi üretecek kapasitededir. Aslolan eşitlik değil, adalettir 12. Sayfa