SANAYİ DEVRİMİNİN BİLİM TARİHİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: BİLİM VE TEKNOLOJİ İÇ İÇE ÖZET. Ar. Gör. Şelale ÖZDEMİR

Transkript

1 SANAYİ DEVRİMİNİN BİLİM TARİHİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: BİLİM VE TEKNOLOJİ İÇ İÇE ÖZET Ar. Gör. Şelale ÖZDEMİR İnsanlık tarihinin ikinci önemli dönüm noktası diyebileceğimiz Sanayi Devrimi, en genel tanımıyla, insan ve hayvan gücünün hâkim olduğu üretim şeklinden makine gücünün hâkim olduğu üretim şekline geçişi ifade etmektedir. Bu üretim şekli 18. yy. da İngiltere'de özellikle dokuma sektöründe ortaya çıkmış ve zamanla daha başka alanlara yayılmıştır. Dolayısıyla M.Ö yılına tekabül eden Tarım Devrimi zamanında sermayesi toprak olan ve göçebe yaşayan toplumda üretim evlerde, ev tezgâhlarında yapılıyorken Sanayi Devrimi ile birlikte üretim fabrikalara taşındı. Aynı zamanda ortaya çıkan yeni teknolojilerle birlikte toplumun kurum ve yapıları değişirken bunun yanı sıra belli başlı değerler, norm ve davranış kalıpları ve bilim kendi tarihinde yeni bir yaşam biçimi buldu. Sanayi Devrimi süreci ( ), özetle yukarıda belirtildiği üzere, toplumu yeni bir dünya ile tanıştırırken, tarih üzerinde yarattığı etkiler günümüz de dâhil önemli ölçüde tartışılmaktadır. Bahsedilen bu etki dünyasından birini de Bilim Tarihi oluşturmaktadır. Bu bildirinin amacı da Sanayi Devrimi'nin Bilim Tarihi üzerindeki etkilerini, özellikle teknoloji ve bilim birlikteliği dâhilinde tartışmaktır. Öyle ki, 1687 yılında gerçekleştiği belirtilen Modern Bilim Devrimi'nin, 1765 Sanayi Devrimi'ne kadar ve bu dönem içindeki sürecini aydınlandırmakta fayda vardır. Çünkü Modern Bilim öncesi bilim ve teknik kavramları birbirinden bağımsız ele alınırken, Sanayi Devrimi ile birlikte bilim ve teknoloji birbirine daha da yaklaşmış, adeta içi içe girmiştir. Sonuç olarak Bilim Tarihi başlığı altında Sanayi Devrimi'ni bilim üzerindeki etkileri ile ele alacak olan bu bildiri de; Bilim, Teknoloji ve Sanayi kavramlarının anlamları, birbirleriyle ilişkide oldukları durumlar ve Sanayi Devrimi öncesi Modern Bilim Devrimi ile sonrasındakigelişmeler anlatılacaktır. Anahtar Kelimeler: Sanayi Devrimi, Modern Bilim Tarihi, teknoloji ve bilim, Bilimsel Devrim *Adnan Menderes Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Uluslararası Ticaret ve İşletmecilik Bölümü, 09200, Aydın, 1

2 GİRİŞ Sanayi Devrimi nin tarihsel süreci ve ne gibi sebeplerle bilim tarihi içerisine bir dönüm noktası oluşturduğu üzerinde durmadan önce, sanayi kavramından ne anlaşılması gerektiğini belirlemek gerekmektedir. Çünkü sanayi kavramı ancak; birlikte bir bütün olduğu bilim ve teknoloji kavramlarının anlamları ve sanayinin bu kavramlarla bağlantısı ortaya konulduğunda açıklık kazanabilir. Bu sebeple; bu bildirinin içeriğini sanayi ve sanayinin yakın ilişkili olduğu bilim ve teknoloji kavramları; bu kavramlar arasında süregelen ilişkiler; sanayinin gelişim süreci ve de sanayi tarihinde belli başlı olgular ile bu olguların etkilerinden oluşmaktadır. Dolayısıyla, önce İngiltere de doğup daha sonra Batı Avrupa, Amerika, Japonya ve Dünyanın başka ülkelerine yayılan Modern Sanayi Devrimi Sürecinin tanımı, zaman ve mekân saptaması, bilim tarihi ile mevcut ilişkisi, sonuçları ve bu sonuçların ekonomik etkileri üzerinde durulacaktır. Öncelikle Sanayi Devriminin tarihi sürecinden bahsetmek gerekirse, tanımsal olarak bu devrim; toprağa yani tarıma ve insan gücüne dayalı bir ekonomik yapıdan, makinelerin ve seri üretimin egemen olduğu bir ekonomik yapıya geçiştir yılları arasında İngiltere de görülen ekonomik dönüşüm İngiltere nin ardından gitgide bütün Avrupa ülkelerine yayılmıştır lü yıllara tekabül eden bu zamanda ise insanlık tarihi açısından temel ve hızlı bir değişim söz konusudur. Bu dönem öncelikle teknolojik gelişmelere sahne olmuş sonrasında ise, sosyo-ekonomik ve kültürel alanlardaki yansımalarıyla birlikte insanlık tarihinin önemli yükselişlerden biri olarak tarihe geçmiştir. Her ne kadar iklim koşulları, coğrafya, nüfus artışları, doğal kaynakların dağılımı gibi öğeler de bu büyük dönüşümü etkilemiş olsa da bu etkenler Sanayi Devrimini açıklamak için yeterli değildir. Aynı şekilde, önceki yüzyıllarda gerçekleşen denizaşırı keşifleri ve bilimsel buluşları da tek neden olarak 2

3 göstermek doğru değildir. Öyle ki bütün bu etkenlerin; kapitalist düşünce anlayışıyla birleştiği bir ortamda, denizaşırı sömürgeciliğin yeni pazarlara yayılması ve bu pazarlardaki payını artırabilmek için girdiği mücadele Sanayi Devrimi için önemli ve büyük bir itici güç olmuştur denebilir. Sanayi Devrimi öncesinde yaygın olarak görülen, insanların birbirleriyle yakın ilişkide olduğu, tarım ve hayvan yetiştiriciliğine dayalı organik bir ekonomi sistemi idi. Sistemin temel işleyişi, işveren olan efendi ile yanında çalıştırdığı işçilerin birlikte çalışması şeklindeydi. Bu sistemin en önemli sayılan yanı ise, efendinin, yani mal sahibinin, işçiyle birlikte üretim yapmasıydı diyebiliriz. O dönemlerde, bu işleyiş içerisindeki başlıca üretimler: tarım ve hayvancılıkla dokumacılık, marangozluk, demircilik gibi zanaata dayalı işlerde gerçekleşiyordu. Başka deyişle diyebiliriz ki, sanayileşme öncesi üretimin temel alanları tarım, hayvancılık ve zanaattır Yukarıda da belirtildiği üzere, Sanayi Devrimi, bilimsel buluşlara dayalı teknolojik ilerlemeyle başlayıp sosyo-ekonomik ve kültürel değişim süreciyle devam eder ve bu dönem bilim ve teknolojinin gittikçe nasıl iç içe girdiğine tanıklık eder. Ayrı başlıklarda ele almak gerekirse; teknolojik açıdan bakıldığında, demir ve çelik temel maddedir. Kömür, buhar makinesi, elektrik, petrol, içten patlamalı motorlar mekanik güç olarak kullanılmaya başlamıştır. Dokuma tezgâhı da dönemin önemli icadıdır. Demiryolu, buharlı lokomotif, buharlı gemi, otomobil, telgraf aracılığıyla insan coğrafi uzaklığı yenmiştir. Sanayi Devrimi döneminde pamuk ve bağlantılı olarak iplik eğirme tezgâhları öne çıkmasına rağmen, döneme damgasını vuran ürün demir, kömür ve bunların birlikteliğinden ortaya çıkan demiryoludur. On dokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru dünyadaki pamuk, yün, kömür ve demir üretiminde önemli artışlar gözlenmiştir. Örneğin, 1870 lerdeki yün üretimi 1840lardaki üretimden neredeyse iki kat, kömür ve pik demir üretimi ise beş kat fazladır. İngiltere de buhar gücü 3

4 kullanımı da otuz yıl içinde beş kat artmıştır. Sanayi Devrimine kadar coğrafi uzaklık insanoğlu için önemli bir sorun iken demiryolu hem uzaklık sorununu azaltmış hem de sosyal, ekonomik ve siyasi hayatı düzenleyici bir güç olarak döneme damgasını vurmuştur.1830klardan başlayarak demiryolu dünyada hızla yayılmıştır. Demiryolları, deniz yollarına eklenerek ulaşımı ve taşımacılığı dünyanın en uç noktalarına götürmüştür. Bu örneklerde görüldüğü üzere Sanayi Devrimi nin topluma her yönüyle köklü bir dönüşüm yaşatmıştır. Tüm bunların yanı sıra Sanayi Devrimi öncesinde tarım, hayvancılık ve zanaata dayalı üretim biçiminin dağınık bir yerleşim yapısı oluşturduğu görülürken, Sanayi Devrimi nüfusun merkezlerde, yani kentlerde toplanmasına yol açmıştır. Buna paralel olarak da nüfus hızla artmıştır. Böyle bir nüfus artışının dönem açısından iki önemli sonucundan söz edebiliriz ki: birincisi, çalışan iş gücünün artması ve buna bağlı olarak tüketici sayısının kendini katlamasıdır. Sanayi Devriminin toplum yaşantısı üzerindeki bu tür etkilerine ilave olarak; seri üretim yapan makineler, üretimi önceki dönemlerle karşılaştırılamayacak düzeyde ilerletmiştir. Ama bu makineleri çalıştıran işçilerin durumu aynı şekilde ilerlememiştir. İngiliz yazar Charles Dickens ( ) romanlarında dönemin sefalet görüntülerini işlemiş, Emile Zola ( ) ise Fransa daki yoksulluğu anlatmıştır. Büyük kentlerde, fabrikaların çevresinde yaşayan insanların yoksulluğu ve bu insanların çalıştıkları fabrikalara bağımlı oluşları, bir yandan da toplumsal ilişkilerin giderek çözülmesine neden olmuştur. Özgürlük ve eşitlik kavramlarıyla simgeleşen Fransız Devrimi (1789) ise, toprak sahiplerine karşı burjuvazinin zaferiyle sonuçlanmıştır. Ve de bilindiği üzere, sanayileşme sürecinde ekonomik olarak güçlenen burjuva sınıfının kurduğu kapitalist ekonomi, işçi sınıfının ortaya 4

5 çıkmasına neden olmuştur. Dolayısıyla Fransız Devrimi nde zaferi kazanan burjuvazi bu kez, kendini işçilerle çatışma içinde bulmuştur. Sonuç olarak söylemek gerekirse; sanayileşmeyle ortaya çıkan gelişmeler ister istemez toplumsal rahatsızlıklara da neden olmuştur. Bu toplumsal, sınıfsal çatışmalar ve gerginlikler yeni düşünceler ortaya çıkarmıştır. Bunların en önemlileri modern liberalizm ve sosyalizm düşünceleridir. Şu anlamda liberalizm düşüncesi açısından Alexis De Tocqueville ( ) ve John Stuart Mill ( ), pozitivizm düşüncesi açısından Auguste Comte ( ) ve sosyalizm düşüncesi açısından Karl Marx ( ) ve Friedrich Engels ( ) hem dönemlerini hem de yaşadıkları dönemi aşarak 20. yüzyılı etkilemiş düşünürlerdir. Bu dönem; sanayileşme, bilimsel devrimler ve demokrasi düşüncesiyle birlikte insanın ufkunun genişlediği bir dönemdir. Yukarıda bahsedildiği şekliyle, M.Ö yılı civarlarında Tarım Devriminin gerçekleştiği kabul edilir. Bu dönemde Tarım Devrimini yaşayan toplum, zamanla, göçebe hayattan yerleşik hayata geçmektedir ve sermayenin en önemli unsuru toprak olmuştur. Bundan sonra binlerce yıl üretim ve ulaşım, insan ve hayvanın kas gücüyle ve bu gücün daha verimli kullanılabilmesi için geliştirilen aletlerle yapılmıştır. Dolayısıyla bu devirde başlıca üretim araçları toprak ve kas gücü olarak görülmüştür. Tarıma dayalı geleneksel toplumda üretim evlerde, el tezgâhlarında yürütülürken, 1765 yılına gelindiğinde Sanayi Devrimi ile birlikte ortaya çıkan yeni teknolojiler, yeni bir üretim ortamı ve yaşam biçimi doğurdu. Öyle ki; konut ve iş yeri birbirinden ayrıldı. Fabrikalardaki kitlesel üretim kentleşmeyi ve kent hayatını değiştirdi. Sanayi bölgeleri etrafında kurulan kentler, insan trafiğinin doğmasına yol açtı. Yaşama biçimi toplumun sosyolojik yapısında değişim ve dönüşümlere yol açtı. Aile, geniş aile tipinden çekirdek aileye dönüştü. İnsan hayatının bütün alanlarına fabrikada yürürlükte olan düzenleme tarzı sızdı. Eğitim kurumlarının düzeni de fabrika düzeninden etkilendi. Modern sanayi hayat tarzının musiki de bile yansımaları oldu. Solo musiki yanında, koro 5

6 halinde icra olunan musiki tarzı gelişti. Batıda toprak sahipleri olan Aristokratlar yerine, sermaye sahibi olan burjuvazi toplumun üst ve saygın kesimi olarak ortaya çıktı. Toplumun kurum ve yapıları değişirken, bunlara paralel olarak, değer, norm ve davranış kalıpları değişti. Yukarıda belirtilen değişim sürecini hayata getiren Sanayi Devrimi, kısaca, insan ve hayvan gücüne dayalı üretim tarzından makine gücünün hâkim olduğu üretim tarzına geçiştir. Bu tarz üretim 18. Yüzyılda İngiltere de, özellikle dokuma sektöründe ortaya çıkmış, daha sonra başka alanlara yayılmıştır. Öyle ki makineye dayalı üretime geçişle birlikte mevcut üretim şekli ve miktarı da artmıştır. Bunun yanı sıra Bilimsel Devrim, Antik Yunan dan Ortaçağ a kadar kabul görmüş olan doktrinlerin reddedildiği ve fizik, biyoloji, kimya, anatomi, astronomi başta olmak üzere çeşitli bilim dallarında yapılan önemli çalışmalarla modern bilimin temellerinin atıldığı döneme ( ) verilen addır. Bilimsel devrimi tek bir olay ya da keşif olarak değerlendirmek yerine; bu dönemki çok sayıda bilim insanının keşişlerinden oluşan bir bütün olarak düşünmek gerekir. Öyle ki, Bilimsel devrimle birlikte deneysel yöntem geliştirilmiş, doğanın matematiksel kurallara uyduğu ve bilimsel bilginin pratik amaçlara ulaşmak için kullanılması gerektiği kabul edilmiş ve bilimsel kurumlar geliştirilmeye başlanmıştır. Bilimsel devrim birden bire ve kendiliğinden ortaya çıkmış bir devrim olmadığı için, bu devrimin gerçekleşmesi hususunda uygun ortamı hazırlayan birtakım toplumsal ve ekonomik gelişmeler de göz ardı edilemez. Tüm bu olgu ve olaylar içerisinde, Modern Bilim Devrimi için 1687 yılı yani Principia nın yayımlandığı tarih devrim yılı olarak kabul edilir. Bu kitap, Bilimsel devrimin simgelerinden olan Isaac Newton ın ( ) gelmiş geçmiş en önemli bilimsel eserlerden biri olan Doğa Felsefesinin Matematik ilkeleri adlı eseridir. Newton bu eserinde evrensel kütle çekim yasasını ve hareket yasalarını açıklayan Newton, gözlem ve deney yoluyla yaptığı çalışmalarla kendisinden önceki fizik anlayışının yıkılmasını sağlamış, 6

7 fiziksel evrenin algılanışını değiştirmiştir. Bunlara ek olarak, bu dönemde mikroskop, teleskop, barometre ve termometre gibi çeşitli araçlar icat edilmiştir. Sonuç olarak, ortaçağ boyunca felsefe, kimya, tıp, matematik ve teknoloji alanlarında Doğu toplumları Avrupa dan daha ileriyken, Batı dünyasında yaşanan bu gelişmeler sayesinde 17. yüzyıldan itibaren Avrupa da bilim ve teknoloji diğer toplumlardan daha çok ve daha hızlı bir şekilde gelişmeye başlamış ve çok daha fazla ilerlemiştir denebilir. Modern Bilim Devrimi sonrasında, özellikle Sanayi Devrimi süreci içinde ( ), bilim ve teknoloji kavramları birbirine iyice yaklaşmış birbiri içine girmişlerdir. Öyle ki, Modern bilim öncesinde teknik ve bilimin anlamları ve ilişkileri bugünkünden farklıydı. Teknik daha çok tecrübeye ve ustalık temeline dayanırken bilim de, varlığı bir bütün olarak temaşa eden, yaratılışın hikmetini kavramaya çalışan hayatın bir ürünüydü. 17. yüzyılın son çeyreğine denk gelen Modern Bilim devriminden sonra bilimin anlamında, önemli dönüşümler oldu. Asıl karakteristiğini Aristoteles ten alan modern öncesi bilimin hiyerarşik, harmonik ve holistik yapısının yerine, Modern Bilim devrimi ile Öklit geometrisinin türdeş ve soyut uzayı geçti. Evrenin matematikselleştirilişi ile matematiksellik bilimin temel karakteristiği oldu. Modern bilim öncesinde hükümran olan anlayışa göre, kozmos ay altı ve ay üstü şeklinde türdeş olmayan (aynı türden olmayan) hiyerarşik bölümlerden oluşuyordu. Her bir bölgede farklı fiziksel yasalar geçerliydi. Aristoteles e göre kozmos (evren) matematik ile incelenemezdi. Çünkü evrenin fiziksel nesneleri ile matematiksel nesnelerin ontolojik statüsü birbirinde faklıydı. Modern bilimin kozmos (evren) tasarımı modern öncesi bilimin kozmos (evren) tasarımından nitelik olarak faklıydı. Bu farklılığı belirtmek için, modern bilim devrimi sonrasında kozmos yerine evren terimi kullanılmaktadır. Modern doğa bilimi felsefesi ve kuruluşunda pay sahibi olan İngiliz bilim 7

8 adamı ve filozofu Francis Bacon ( ) : Bilmek bölmektir. Bilginin ereği doğaya egemen olmaktır. O halde böl ve egemen ol! diyordu (23). Modern bilim öncesinde evren; anlamakla sınırlı olan bir yaklaşımla ele alınıyordu. Modern bilim devrimi öncesinde bilmek, yararlanma amacını gütmüyordu. Bilgi, yalnız anlamayı amaçlıyordu. Teknik de bilimsel bilgiye dayalı değildi. Teknik, tecrübe ve ustalık geleneğine dayanıyordu. Fakat zaman içinde hem kavramın anlamı hem de kavramlar arası ilişkiler değişimlere ve dönüşümlere uğramaktadır. Bilim, teknoloji ve sanayi kavramlarının anlamlarında da tarih boyunca değişimler ve dönüşümler olmuştur. Özellikle Sanayi Devriminden sonra gelen dönemde bilim, teknolojinin temeli olmaya başlamış, teknoloji de bilimin karakteristiğine bürünmeye başlamıştır. Soyut ve sanal dünya, gerçeklik alanını kaplamaya, onun yerine geçmeye başladı. Günümüzde internette kurulan sanal dünyanın gerçek dünyanın alanını giderek genişleyen tarzda kaplaması şüphesiz ki bunun en büyük ve en açık örneğidir. Modern dönem öncesinde bilim ve teknik birbirinden bağımsız hareket ederken; Sanayi Devrimi sonrasında bilim ve teknolojinin yolları kesişti, giderek birbiri içine girdiler ve bir sarmal oluşturdular. Öyle ki; bilim ve teknoloji arasındaki ayrım çizgisi ve sınır çizgisi giderek belirsizleşmektedir. Teknolojinin, bilimin bir uygulaması olarak algılanmasının yanı sıra teknoloji de başlı başına bir bilgidir. Teknolojinin ürünü bir fiziksel nesnedir ve teknoloji bilimden çıkartılır. Ancak burada bahsi geçen bilim ile belirtilmek istenen; doğrudan temel bilimden değil uygulamalı bilimden çıkarılan üründür. Uygulamalı bilim ise emel/ teorik bilimden kurulur. Temel veya teorik bilim daha çok anlamaya ve açıklamaya yöneliktir. Uygulamalı bilim ise uygulama amacına yönelik inşa edilmiştir. 8

9 Bilimsel bilgi ve bulguların teknoloji aracılıyla sanayiye geçişi çağımızda büyük hız kazanmıştır. Oysa 19. yüzyılın başlarına gelinceye dek bu geçiş hem etkisiz, hem de son derece yavaştı. Sanayi Devrimi, 17. yy da yer alan bilimsel devrimden 150 yıl geçtikten sonra başlayabilmiştir. Endüstri devrimi İngiltere de buharlı makinelerin kullanılması ile başlar li yıllarda İngiliz halkının önemli bir bölümü endüstri merkezlerinde toplanan işçilere dönüşmüş, İngiltere dünyanın atölyesi konumuna gelmiştir. 19. yüzyılın 2. yarısında Avrupa ülkelerini hızla etkisine alan endüstrileşme daha sonra Amerika ya geçer. Sanayi Devrimine yol açan en önemli iki faktör ise; teknolojik uygulamaya elverişli bilgi birikimi ve ticaret olanaklarının büyük boyutlar kazanmasıdır. Hem bilime, hem de endüstriye dönüşen teknolojiyi niteleyen en önemli özellik her iki alanda da başlayan gelişmenin durmaması, giderek daha büyük bir gelişme temposu kazanmasıdır. Işığın dalga kuramı, enerjinin korunumu, elektro-manyetik kuram, evrim kuramı, mikro-biyoloji ve gen teorisi, genetik bilimin doğuşu gibi konular bu geçişin ve etkinin en önemli örneklerini oluşturmaktadır. Dolayısıyla denebilir ki; on dokuzuncu yüzyılda bilimin hemen her dalında büyük ilerlemeler görülmüştür. Mevcut bilim akademilerine ilave olarak; bilgi miktarındaki artış, daha gelişmiş tekniklerin gerektirdiği gittikçe artan uzmanlaşmanın bir belirtisi olarak yeni bilim alanları ortaya çıktı. Aynı zamanda bilimin uygulamalı ve pratik sonuçlarının günlük hayatta açıkça kendini göstermesi sayesinde bilim daha da popülerleşti. Bu sonuçların en dikkat çekici olanı muhtemelen buhar makinesiydi denebilir. Sonrasında ise on dokuzuncu yüzyılın sonuna gelindiğinde Michael Faraday ın öncü çalışmalarıyla elektrik mühendisliği dediğimiz yeni bir teknik doğdu. Bilim Adamı kelimesi de ilk defa bu yüzyılda kullanıldı. On dokuzuncu yüzyılın önde gelen özelliklerinde bir tanesi de, makalemizin asıl konusunu oluşturan ve yukarıda bahsi geçen bilimle teknolojinin yakınlaşmaya başlamasıdır. Özellikle bu yüzyılın ikinci yarısından sonra, bilimsel bilgi birikimi, gündelik ihtiyaçların karşılanması 9

10 amacıyla teknolojinin hizmetine sunulmuş ve teknolojideki gelişmeler yerleşik yaşam biçimlerini her yönüyle değiştirmeye başlamıştır. Örneğin, kuramsal elektrik araştırmalarından elde edilen sonuçlar, hemen elektrik dinamosu ve motoruna, telgrafa, telefona ve diğer cihazlara dönüştürülmüş ve bunların yaygınlaşmasıyla dünya yeni bir çehre kazanmaya başlamıştır. Bu dönemin gelişmelerinden diğer birisi de, üretime yönelik araştırma laboratuarlarının kurulması ve bu fabrikalara kısa zamanda işlevlerinin kazandırılması olmuştur. Öyle ki bu laboratuarlarda geliştirilen ürünler, bunlara bağlı olan fabrikalarda seri olarak üretilmiş ve satışa sunulmuştur. Özellikle ABD'deki sanayi atılımında, gerek devlet ve gerekse özel teşebbüs eliyle kurulan dev araştırma laboratuarları etkin rol oynamışlardır. Farklı alanlardan oluşan bilimlerle felsefenin birbirlerinden kesin sınırlarla ayrıldığı bu yüzyılda, bilimlerde uzmanlaşmanın başladığı ve bilgi üretimi hızının inanılmayacak boyutlarda arttığı görülmektedir. Dolayısıyla artık daha önceki daha önceki dönemlerde görüldüğü gibi bilimin bütün sahaları hakkında bilgi sahibi olmanın ve hatta onların sadece tanınmasının dahi imkânı kalmamış, bilim adamları öğrenme, eğitme, araştırma ve uygulama faaliyetlerini bir ya da birkaç saha ile sınırlandırmaya başlamışlardır. Hız kazanan çalışmalar doğrultusunda, bu yüzyılda, çeşitli alanlarda elde edilen bulgulara dayanarak büyük çaplı bilimsel kuramlar doğmuştur. Fizikteki termodinamik ve elektromagnetik kuramları ile biyolojideki evrim kuramı bir alanın sınırlarını aşmış ve birçok uzmanlık sahasında tartışılır hale gelmiştir. Dönemin en belirgin özelliklerinden sonuncusu ise, neredeyse Rönesans'tan beri beslenen bilim sevgisinin bu dönemde en üst seviyelere ulaşmasıdır. İnsanlar birbiri peşi sıra gelen bilimsel ve teknolojik gelişmelerden büyük ölçüde etkilenmiş, bilime büyük bir tutku ile bağlanmış ve bilimin her sorunun çaresini bulabileceğine yönelik inançları artamaya başlamıştır. Bu hayranlık ve iyimserlik, 20. yüzyılın ortalarına değin büyüyerek sürmüştür. 10

11 KAYNAKLAR -Akbulut, Ural. Sanayi Devrimleri Dünyanın Gidişini Değiştirdi. ODTÜ Kimya Bölümü - Bilim ve Tekknoloji Tarihi 12. Hafta. Beykent Üniversitesi -Deane, Phyllis (1994). İlk Sanayi İnkliabı. (Çev: Tevfik Güran). TTK Basımevi, Ankara -Günay, Durmuş (2002). Sanayi ve Sanayi Tarihi. Mimar ve Mühendis Dergisi. Sayı:31,Sayfa:8-14, İstanbul -Küçükkalay, Mesut (1997). Endüstri Devrimi ve Ekonomik Sonuçlarının Analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. S 2(Güz). S