19- PSİKO SOSYAL RİSK ETMENLERİ. Volkan DÜNDAR

Transkript

1 19- PSİKO SOSYAL RİSK ETMENLERİ Volkan DÜNDAR 1

2 AMAÇ Katılımcıların, işyerindeki sağlığı ve güvenliği olumsuz etkileyen psikososyal risk etmenleri hakkında bilgi sahibi olmalarını ve Bu etmenlere karşı alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini öğrenmelerini sağlamaktır. 2

3 HEDEFLER Bu dersin sonunda katılımcılar; İşyerlerinde çalışanları olumsuz etkileyen psikososyal risk etmenlerini tanımlar. Psikososyal risklerle ilgili kişiye yönelik ölçüm metotlarını sıralar. Türkiye de ve dünyada psikososyal risk etmenlerine maruziyetin yüksek olduğu iş kollarını karşılaştırır. Psikososyal risk etmenlerinin işyerinde kontrolü ve iş güvenliği uzmanının bu konudaki görevlerini açıklar. 3

4 Psikososyal Çalışma Ortamının Çalışma; Çerçevesi İşçinin kendi çalışma yöntemini ve hızını etkileyebileceği şekilde düzenlenmelidir İşçinin ürünün tamamını bir bütün olarak algılamasını sağlamalıdır İşçinin iş dışındaki sorumluluk ve rollerini (aile, sosyal ve politik) yerine getirebilecek şekilde düzenlenmelidir 4

5 Psikososyal Çalışma Ortamının Çerçevesi Çalışma düzeni; Bireylerin becerilerini ve kaynaklarını kullanmasına ve geliştirmesine olanak tanımalıdır İşçinin çalışma sırasında insan ilişkileri ve yardımlaşma olanakları olmalıdır 5

6 Psikososyal Çalışma Ortamının Çerçevesi Psikososyal Tehlike: İş tasarımının, İş örgütlenmesinin, İş yönetiminin ve İşin gerçekleştirildiği toplumsal ve çevresel koşulların psikolojik, toplumsal veya fiziksel hasara yol açma potansiyeli İşçinin bilgi beceri ve gereksinmeleri ile işin gerekleri çatıştığında stres başlar 6

7 Psikososyal Çalışma Ortamının Çerçevesi Psikososyal tehlikeler; İş doyumu İş örgütlenmesi ve yönetimi Çevresel ve örgütsel koşullar İşçilerin uzmanlığı / gereksinimleri arasındaki etkileşim. 7

8 Psikososyal Çalışma Ortamının Çerçevesi Stres; Organizmanın fonksiyonunu bozan bir baskı, zorlama ve engellenmedir. Psikolojik anlamda stres; Kişiye özgü ve tek olan bireysel bütünlüğü, zorlayıcı ve bozucu bir etkendir. 8

9 Psikososyal Çalışma Ortamının Çerçevesi Stres; İnsanı, yakın duygusal ilişkilerden uzaklaştıran, Verimliliğini düşüren ve en önemlisi Hayattan aldığı zevki azaltan bir kuvvettir. Stres, kişinin başetme yeteneğini aşan ya da zorlayan bir durum algılandığında ortaya çıkan otomatik tepkidir. 9

10 Psikososyal Çalışma Ortamının Çerçevesi Stres; Kişinin çevresinin kişiye yüklediği yüktür Stres kişide olan değil, kişiye olandır Bir semptomlar dizisi değil, nedenler dizisidir Sıklıkla geri dönüşümlüdür 10

11 ÖRGÜTSEL STRES Çalışma yaşamı bireye, toplum içinde belli bir rol, statü ve ekonomik güç sağlar. Öte yandan fizyolojik ve psikososyal yönden bazı olumsuzlukları da beraberinde getirir. 11

12 ÖRGÜTSEL STRES Bu olumsuzluklar; Fazla mesai, vardiya çalışması, İş baskısı, Sağlığı tehdit edebilecek tehlikeli ortamlarda çalışmak, Kişiler arası çatışmalar ve gerginlikler, Sınırları iyi çizilmemiş belirsiz sorumluluklar, Sosyal izolasyon. İşyerinde yaşanan olumsuzluklar, çalışan bireyin üzerinde stres oluşturmakta ve bireyin hem fiziksel hem de psikolojik olarak sağlığını tehdit edebilmektedir 12

13 Birleşmiş Milletler İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü 1999 İş Stresi; Çalışan bireyin fiziksel ve psikososyal sağlığını bozarak milyarlarca dolar maddi kayba yol açar. İşin gerekleri; Çalışanın ihtiyaçları, Kapasitesi ya da Kaynaklarıyla uyuşmadığı zaman oluşan zararlı fiziksel ve duygusal tepkilerdir. 13

14 DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ (WHO) İŞ SAĞLIĞI: Her türlü işte çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal refahını en üst düzeyde yükseltmek, Çalışanların sağlık ve iş koşullarından kaynaklanan sorunlarını önlemek, Çalışanları sağlığa aykırı risk faktörlerinden korumak, Her çalışanı kendi iş çevresinde bedensel ve psikolojik koşullarına uygun yere yerleştirmek ve orada korumak 14

15 ÖRGÜTSEL STRES İşyerinde yaşanan stresin derecesi yapılan işin özelliğine göre değişir. Eğer bir iş, doyumsuzluğa neden oluyorsa, bireyin fiziksel ve psikolojik sağlığı bu durumdan olumsuz yönde etkilenir. Bu da tükenmenin ortaya çıkmasına neden olur. 15

16 ÖRGÜTSEL STRES Stres nedeniyle olan tükenme; Kendini olumsuz algılamaya, Olumsuz iş davranışlarında bulunmaya, İlgi kaybına ve Müşteri/müracaatçılara karşı olumsuz duygular hissetmeye yol açar Herhangi bir işyerinde yaşanan stres ne kadar fazla ise tükenmenin derecesi de o kadar fazla olur. 16

17 ÖRGÜTSEL STRES Örgütsel stres, kurumsal isteklerin yerine getirilememesinden kaynaklanır İstekler, bir takım stres ve endişelere yol açmakta ve kişide gerginlik yaratmaktadır. Gerginlik süresince insan kaynaklarının kullanımı zarara uğramaktadır. Bu yüzden düşük çalışma seviyesi ve verimsizlik görülmektedir 17

18 ÖRGÜTSEL STRES Çalışanları iş ortamında etkileyen stres kaynakları; İşin yapısı, Kurumsal rol, Kurumsal yapı, Kariyer gelişimi, İşteki beşeri ilişkiler, İklim, Kurum dışı stres faktörleri. 18

19 İş çevresi ve donanımı Görev tanımı İş yükü/iş hızı Çalışma saatleri İşin Strese Yol Açan Özellikleri Donanımın ve kuruluşun güvenilirliği, uygunluğu, ulaşılabilirliği, bakım ve onarımı ile ilgili sorunlar Tekdüze, tekrarlayıcı iş, parçalanmış iş, anlamsız iş, vasıfsız iş, işte belirsizlik İşte aşırı ya da yetersiz yüklenme, hızı denetleyememe, yüksek zaman baskısı Vardiyalı çalışma, değişmez çalışma saatleri, uzun, belirsiz, asosyal iş saatleri 19

20 Genç Olmak; Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri Kadın Olma; Stresin olumsuz etkilerine daha açıktır. Gerek evlerinde gerekse işlerinde, daha çok stres etmeniyle savaşmak zorundadır. Önyargılar, Rolle ilgili sorunlar, Kadın-erkek farklılığı ve Başkalarından uzaklaşmış olma duygusu gibi bir takım etmenler kadınların stresten daha çok etkilenmelerine neden olmaktadır 20

21 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri Evli Olmak Evli olup olmama, boşanma veya eşin kaybı Çok Okumuş Olmak Deneyim ve eğitim arttıkça, stresle daha etkin mücadele gücü İşe Yeni Başlamak Beklentileri, daha yüksektir. 21

22 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri İşten Doyum Alamamak İşin yönetimi, Ücret, Çalışma koşulları gibi objektif özelliklerin yanı sıra, Bireyin gereksinim, İstek ve Beklentilerinin etkisi de iş doyumu açısından dikkate alınmalıdır. Genel olarak iş doyumsuzluğu, bireyin ruh ve beden sağlığı üzerinde olumsuz etkilere yol açabilmektedir 22

23 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri Yönetici Olmak Yönetimden, Kişiler arası rekabetlerden, Kurum ile ilgili faktörlerden, Aile ve diğer iş dışı durumlardan etkilenerek, Sık sık gerginlik ve endişe yaşamaları sonucunda stres altındadırlar 23

24 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri Kişilik Özellikleri A ve B tipi kişilik özelliklerinin bireylerin davranışlarını etkilediği ve kişilik tipleri ile stres arasında yakın bir ilişki bulunduğu yapılan çalışmalarda ortaya konulmuştur 24

25 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri A Tipi Kişilik Özellikleri Genellikle acele konuşmak, Hızlı yemek, Diğer insanlar konuşurken sabırsızlanmak, Sırada beklemekten, zamanı boşa harcamaktan nefret etmek, Aynı anda pek çok şeyi birden yapmaya çalışmak, Çok yavaş insanlara karşı sabırsızlık, Dinlenmeye, dostluk ilişkilerine ve zevk verici şeylere çok az zaman ayırmaktır. 25

26 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri B Tipi Kişilik Özellikleri İş konusunda rahat olmak, Zaman ve başarı ile pek ilgilenmemek, İşte kalite aramak, Başkalarıyla yarışmamak, Kendinden emin olmak, Sağlığına önem vermek, Her şeyi olduğu gibi kabul etmek, Herkesle dostluk içinde olmak, Çevreye açık ve sosyal yaşamı seven bir özellik taşımak. 26

27 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri A tipi özelliklere sahip kişilerin kanındaki kolestrol miktarı ve kalp krizi geçirme olasılıkları çok yüksektir. B tipindeki kişiler sigara ve içki alışkanlığı ve kalıtsal kalp sorunları olsa bile sağlıklı kişilerdir. Stresin etkisinden kolayca kurtulabilmektedirler. İşletmeler yöneticilik için, A tipini tercih etmektedirler. Bu kişiler, yüksek devirle çalışan motor gibi verimlidir, ancak, çabuk yıpranmaktadırlar 27

28 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri Fiziksel ortam Termal konfor şartları Işıklandırma, Çalışma yerinin ergonomisi Kişilerarası Talepler Grup baskıları, Üretimin sınırlandırılması ve Grubun normlarına uyma zorunluluğu 28

29 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri Hemen hemen her iş, potansiyel bir stres kaynağıdır. Her kurumun kendine özgü bazı kuralları ve prosedürleri bulunmaktadır: Doldurulması gereken formlar, zaman sınırlamaları, Yetki yetersizliği, yapılması gereken bürokratik işlemler Kırtasiyecilik, kötü organizasyon ve yönetim, Uzun rapor yazma zorunluluğu,rol belirsizliği, Yönetim ve çalışanlar arasındaki haberleşme kopukluğu, İş güvenliğinin eksikliği, terfi olanaklarının yetersizliği, Meslektaşlarla ilişkiler ve çatışmalar yaşama ve iş yükü 29

30 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri işin niteliği, kararsızlık, yetersiz liderlik, görevin çeşitliliği, monotonluk, yetersiz kaynaklar, ücret yetersizliği, vardiyalı çalışma kişileri etkileyen en önemli stres kaynaklarıdır. Alınan ücretin azlığı, çalışma zamanının düzensizliği kişileri yıpratıp, hayat standartlarını ayarlamaları konusunda kaygı ve strese neden olur. 30

31 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri Kurumda oynanılan rol de stres kaynağı olabilir. Burada, rol belirsizliği ve rol çatışması iki önemli noktadır. Eğer kurumdaki rol; karmaşık bir yapıdaysa, görev bir açıklıktan yoksunsa, çelişkiler ve çatışmalar yaratıyorsa, stres faktörü haline gelir 31

32 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri Rol Belirsizliği; karar verme yetkisi yok, kendisinden neleri başarmasının beklendiğini ne şekilde değerlendirileceğini bilmiyor, Rol Çatışması: aynı anda iki veya daha fazla rol gönderiminden birine uymanın, diğerine uymayı güçleştirecek biçimde ortaya çıkması 32

33 SORU Aşağıdakilerden hangisi işyerlerinin çalışanların yetenek ve eğitiminden yararlanamadığı durumu ifade eder? A) Rol yetersizliği B) Rol çatışması C) Rol belirsizliği D) Rol genişlemesi Aşağıdaki kavramlardan hangisi çalışanlardan birbiri ile uyuşmayan rolleri üstlenmesinin istenmesi durumunu ifade eder? A) Rol belirsizliği B) Rol çatışması C) Rol yetersizliği D) Rol genişlemesi 33

34 SORU Aşağıdakilerden hangisi işyerlerinde rol belirsizliğinin çalışanlar üzerindeki olumsuz etkilerinden birisi değildir? A) İş doyumunun azalması B) Kan basıncının artması C) Özgüven azalması D) Algılama kaybı Aşağıda yer alanlardan hangisi psikososyal yönden etkili organizasyonel etmenler arasında değildir? A) İşyerinin yönetim şekli B) A tipi kişilik yapısı C) İşyerinin ücret politikası D) İşyerinde vardiya varlığı 34

35 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri Kariyer gelişimi: İşte ilerleyememe Hızla yükselme ve başarıya çabuk ulaşma Ağır görevler yükleme, Yapılacak işlerin çok olması ve Kişinin bu işler için kendisini yetersiz görmesi Başka kişilerin de sorumluluğunu taşıma, Çok az bir sorumluluğunun olması, 35

36 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri Olumsuz duygulanım: Kişilerin diğer insanlar hakkındaki olumsuz düşünceleri, anlayışsızlığı, Etrafına olumsuz gözlerle bakan bir kişi, insanların değerini takdir etmede yetersiz kalır, kapasiteleri hakkında olumsuz düşünceler geliştirir. 36

37 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri Örgüt içinde çatışma: Bir örgütte çatışma yoksa o örgütte bir durağanlık vardır. Örgütte gelişme, değişme ve yeni değerlerin oluşmasında çatışmanın payı önemlidir. Çatışma ortamlarında örgütteki eksiklerin ve yetersizliklerin farkına varılabilir, farklı fikirler ortaya çıkabilir. Sonuçta örgütte olumlu yönde ilerlemeler kaydedilebilir 37

38 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri Örgüt amaçları yerine kişisel amaçlar ön plana çıkarsa bu tür çatışmalar organizasyonlara zarar verebilir. Bu duruma gelen çatışma, örgütsel etkinliği ve verimliliği azaltmakta ve örgüt düzenini bozarak, gelişmesini durdurmaktadır 38

39 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri Bireyler ve gruplar, çatışma nedeniyle zamanlarını ve enerjilerini örgütsel amaçların yerine getirilmesi dışındaki konulara harcarlar. Böyle bir durumda, stres meydana gelir, kişiler arasında sıkıntı ve ilgisizlik oluşur, neticede kişilerin performanslarının düşer; öfke patlamaları ve çirkin davranış modelleri ortaya çıkar 39

40 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri Örgüt içi çatışmaların yönetiminde işletme yöneticisine önemli görevler düşer. Yöneticiler, işletmede çatışma yoktur diyerek kişiler arasındaki çatışmaları görmezden gelebilirler. Veya tartışmaları sürükleyebilir, Fikirlerin açıklanmasını, Kişilerin birbirlerini dinlemesini ve Konunun tartışılmasını sağlayabilirler, 40

41 Çalışanları İş Ortamında Etkileyen Stres Faktörleri Lider, tecrübeleriyle kişilerin asıl konu üzerinde tatmin edici bir karara varmalarını sağlamalıdır. Sorunun çözümü hakkında mantıklı bilgiler verip, duygusal olarak etkileyebilir Çatışmaların çözümlenmesinde yöneticilerin belirleyecekleri temel hedefler; Kişiler arasında olumlu rekabeti artırmak İşbirliğini sağlamak takım çalışmasına gitmek olmalıdır. Böyle bir tutum işletmede kişilerin performansını yükseltir ve dolayısıyla işletmenin verimliliğini artırır. 41

42 GENEL STRES FAKTÖRLERİ Haftada 75 saatin üzerinde çalışmak Kısa bir süre içinde çok iş değiştirmek Kalabalık bir aile ortamı ya da yalnızlık Boşanmış ya da eşi ölmüş olmak Aile sorunlarının yoğun ve zor olması Sosyal ilişkileri zayıf olmak İşini sevmemek ve sıkıcı bulmak Zeka ve beceriyi zorlayan işler yapmak Çok kolay ve sıkıcı işler yapmak 42

43 SORU Aşağıdakilerden hangisi yorgunluğun çalışan üzerinde oluşturduğu risklerden biri değildir? A) Düşünme yeteneğinde azalma B) İşitme yeteneğinde azalma C) Algılama yavaşlaması D) Dikkat azalması 43

44 BİREYSEL STRES FAKTÖRLERİ Fiziksel sağlık Bilgi, beceri ve deneyim Duygusal durum, kişilik Toplumsal destek Dinlenme ve gevşeme fırsatları Olumlu ve gerçekçi tutumlar, Beklentiler 44

45 ÇEVRESEL STRES FAKTÖRLERİ Gürültü Titreşim Aydınlatma Isınma Havalandırma 45

46 SORU Aşağıdakilerden hangisi psikososyal risk etmenlerinden değildir? A) Monoton iş B) Aşırı iş yükü C) Vardiyalı çalışma D) İş güvencesi olması I- İş üzerindeki kontrolün azlığı II- Zaman baskısı III- Çalışma sürelerinin farklılığı IV- İş arkadaşlarından destek görememe V- İş güvencesi olmaması Yukarıdakilerden hangileri iş stresi üzerinde rol oynayan faktörlerdendir? A) I, II ve III B) III, IV ve V C) I, II, III ve V D) I, II, III, IV ve V 46

47 STRESE KARŞI FİZYOLOJİK CEVAP İnsan vücudunun herhangi bir strese verdiği özgül olmayan karşılık, (Genel Uyum Sendromu) 1. aşama: alarm durumu 2. aşama: direnme aşaması 3. aşama: tükenme, (savunmanın azalıp vücut kapasitesinin tükenmesi ve hastalıkların başladığı dönem). 47

48 OLAYLARIN YARATTIĞI STRESİN ŞİDDETİ Çocuğun ölümü 92 Eşin ölümü 90 Eşi tarafından aldatılma 87 Anne veya babanın ölümü 87 Hapse mahkum olma 86 Çocuğun sakatlanması 85 Evlilik dışı hamilelik 83 İstemediği evliliği yapma 83 Eşin ağır kaza yapması 79 Anne-baba geçimsizliği veya ayrılma 77 Ağır hastalık,kaza,yaralanma 75 Boşanma 72 Büyük ölçüde borçlanma 72 Evlilik dışı ilişkiye girme 68 48

49 STRESE KARŞI CEVAP Bireysel farklılıklar; değer biçme süreci stres-sağlık ilişkisinin hafifletilmesi A tipi davranış: Çalışmaya güçlü bir adanmışlık ve kendini işine kaptırma Zaman baskısının farkında olma ve zamana karşı yarışma Güçlü bir yarışma duygusu ve belirgin bir saldırgan olma eğilimi yaratmaktadır. 49

50 STRES BELİRTİLERİ Bedensel tepkiler Baş ve sırt ağrıları Kas krampları Az uyuma Hazımsızlık Psikolojik tepkiler Yorgunluk Kaygı Gerginlik Depresyon Can sıkıntısı Dikkat toplama güçlüğü Kendine olan güvenin azalması Davranışsal tepkiler Sigara-alkol kullanımın artması Duygusal ve fevri davranışlar Kazalar Sosyal tepkiler Ev çevresinde diğer insanlarla kurulan ilişkilerde azalma Aile ve toplum içi rollerin yürütülmesinde beceriksizlik Sosyal yalıtım 50

51 SORU Aşağıdakilerden hangisi psikososyal etmenlerin ölçümünde kullanılabilir? A) Fizik muayene B) Tükenmişlik ölçeği C) Performans ölçeği D) Memnuniyet ölçeği 51

52 STRES SONUÇLARI Öznel sonuçlar Depresyon Bıkkınlık Tatmin olamama (aşırı yemek yeme vb) Duygusal sonuçlar Unutkanlık Hassasiyet Yoğunlaşamama Karar verememe Fizyolojik sonuçlar Ülser Ağız kuruluğu Kan şekeri, TA ve nabız artışı Örgütle ilgili sonuçlar Devamsızlık Verimsizlik İşgücü devir hızı Kötü çalışma atmosferi İş tatminsizliği Yüksek kaza oranı 52

53 STRESİN PERFORMANSA ETKİLERİ -İşe gitmede isteksizlik -Örgütten ayrılma -Yetersizlik duygusu -İşbirliği sağlayamama -İşte hata yapma -Devamsızlık -İsabetsiz karar verme -Tükenme 53

54 STRESLE ORTAYA ÇIKAN SAĞLIK SORUNLARI Stres; Akıl sağlığı, kalp, dolaşım, solunum, sindirim, kas iskelet ve bağışıklık sistemlerini etkiler Bu etkiler hormonal sistemin etkilenmesine bağlı olarak ortaya çıkar. 54

55 STRESLE ORTAYA ÇIKAN SAĞLIK SORUNLARI AKIL SAĞLIĞI; Duygulanım ve duygu durum değişiklikleri (Zevk almama, ilgi ve istek azalması, çökkünlük) Psikosomatik yakınmalar Stres süreklileşirse Tükenme, Psikoz Depresyon 55

56 STRESLE ORTAYA ÇIKAN SAĞLIK SORUNLARI KALP DOLAŞIM SİSTEMİ BOZUKLUKLARI; Strese bağlı hormonal değişiklikler (adrenalin, noradrenalin ve kortizol) Sigara ve içki içme, aşırı ve kötü beslenme SİNDİRİM SİSTEMİ BOZUKLUKLARI; Mide asit salgısı artar Hazımsızlık görülür Dispepsi, Spastik kolon 56

57 STRESLE ORTAYA ÇIKAN SAĞLIK SORUNLARI KAS İSKELET SİSTEMİ BOZUKLUKLARI; Boyun, omuz, kol ve sırt kaslarında ve eklemlerinde ağrı BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ BOZUKLUKLARI; Bağışıklık sistemi zayıflar Bulaşıcı hastalıklara karşı direnç azalır 57

58 STRESLE ORTAYA ÇIKAN SAĞLIK SORUNLARI DAVRANIŞ BOZUKLUKLARI; Stresli işlerde Sigara, çay, kahve, Alkol tüketimi ve Madde bağımlılığı artar ve yaygınlaşır. Ancak stres azaltıcı etki kısa erimli olur ve bu etki hızla ortadan kalkar. Kafein dayanıklılığı kısa süreli olarak artırır, Bu dönemi aşırı yorulmaya bağlı tükenme izler 58

59 STRESLE ORTAYA ÇIKAN SAĞLIK SORUNLARI UYKU BOZUKLUKLARI: En sık uykusuzluktur. (Uykuya geç dalma, kısa sürelerle uyanma, uykunun toplam süresinde kısalma, kalitesiz uyku ) İş stresi ve vardiya ile ilişkisi gösterilmiştir. ABSENTEİZM: İşten kalma ile iş stresi arasında doğrudan ilişki yoktur. 59

60 SORU Aşağıdakilerden hangisi vardiyalı çalışmadan kaynaklanan sağlık sorunları arasında yer almamaktadır? A) Alerji B) Uyku düzensizlikleri C) Erken yaşlanma D) Yorgunluk 60

61 SORU Aşağıdakilerden hangisi doğrudan strese bağlı olarak insan vücudunda ortaya çıkan sağlık sorunlarından değildir? A) Mide-bağırsak şişkinlikleri B) Uyku bozuklukları C) İşitme kaybı D) Depresyon Aşağıdakilerden hangisi işyerlerinde psikososyal etkenlerin oluşturduğu davranışsal semptomlardan değildir? A) Deri döküntüleri B) İşe devamsızlıkta artış C) Sigara kullanımında artış D) Fazla ya da az yemek yeme 61

62 STRESLE BAŞAÇIKMA YOLLARI ÖRGÜTSEL STRATEJİLER Destekçi bir örgütsel hava yaratmak Görevlerin Zenginleştirilmesi Örgütsel Rollerin Belirlenmesi ve Çatışmaların Azaltılması Mesleki Gelişim Yollarının Planlanması ve Danışmanlık BİREYSEL STRATEJİLER Bedensel hareket Solunum Egzersizi Meditasyon Tıbbi rehberlik Gevşeme Düzenli beslenme Sosyal,Kültürel ve Sportif Etkinliklere Katılım Masaj Dua ve İbadet Zaman Yönetimi 62

63 SORU Aşağıdakilerden hangisi stresten korunmada yapılacaklar arasında değildir? A) Sağlıklı beslenme B) Tartışma C) Fizik egzersiz D) Düzenli uyku 63

64 SORU Aşağıdakilerden hangisi işyerinde stres yaratan etmenler arasında değildir? A) Yetki ve sorumluluk belirsizliği B) Performansa dayalı ücretlendirme C) Yükselme kriterlerinin açıkça belirlenmiş olması D) Yöneten ve yönetilenlerin amaç konusundaki fikir ayrılığı 64

65 SORU İşyerlerinde psikososyal risklerin kontrolü bakımından aşağıdaki yöntemlerden hangisi doğru değildir? A) İşin tanımının netleştirilmesi B) İşyerinde iletişimin geliştirilmesi C) İşyerinde egzersiz programları yapmak D) Çalışanların işyeri riskleri konusunda eğitimi 65

66 SORU Aşağıdakilerden hangisi çalışma yeri düzenlemenin psikolojik unsurlarından birisi değildir? A) İşyerinde müzik yayını yapmak B) İşyerinde renk uyumuna ve özelliklerine dikkat etmek C) İşyerinde bitkiler ile çalışma yerlerini ve dinlenme yerlerini düzenlemek D) İşyerinde kullanılan makine göstergelerini insana uygun tasarlamak 66

67 İŞLE İLGİLİ AKIL HASTALIKLARI ZEHİRLİ MADDE MARUZİYETİNE BAĞLI PSİŞİK BOZUKLUKLAR; Kurşun buharları, Cıva, Karbon disülfid, Toluen, Arsenik, Karbonmonoksit, Akut ya da kronik ansefalopatilere yol açar Klorlu çözücüler, Genellikle geri döner. İyonizan ışınlar, Yükseklik, Derinlik, Bakteri ve virüsler Bulgular; Konfüzyon, dikkat, konsantrasyon, bellek ve yönelim bozuklukları, perseküsyon deliryumu ile işitsel, bazen de görsel varsanılar 67

68 İŞYE İLGİLİ AKIL HASTALIKLARI TEKRARLAYICI İŞLERİN YOL AÇTIĞI NEVROZLAR Telefon santralinde, yazı, hesap makinesi ve bilgisayarla çalışanlarda; Uyku bozuklukları, İrritabilite, Huy değişiklikleri, Ansefalopatiler, Genel yaygın sinirsel yorgunluk sendromu (sık spontan düşük ile sonuçlanır) 68

69 İŞLE İLGİLİ AKIL HASTALIKLARI TATİL, EMEKLİLİK VE İŞSİZLİK PSİKOPATOLOJİSİ İş yorgunluğu ancak dinlenmekle geçer Dinlenme dönemlerinde ve tatillerde doyumsuzluk ve psikosomatik bozukluklar açığa çıkabilir. İşsizlik ve emeklilik dönemlerinde de aynı bozukluklar görülebilir 69

70 İŞLE İLGİLİ AKIL HASTALIKLARI DEPRESYON İşin sürdürülebilmesi için isteğin bastırılması ve sıkıntıya direnilmesi sıklıkla depresyona yol açar. Ben in değersizleşmesi, toplumsal ilişkilerden ve çoğu etkinlikten zevk almama On işçiden ikisi tüm yaşamları boyunca bir depresif dönem ile karşı karşıya kalır On işçiden birisi ise işten ayrı kalmasına neden olacak düzeyde ciddi klinik bir depresif epizod yaşar 70

71 İŞLE İLGİLİ AKIL HASTALIKLARI Psiko-Somatik hastalıklar Organik etiyolojisi gösterilemeyen, uzun süreli bedensel yakınmalarla seyreden hastalıklardır. Ruhsal olan rahatsızlığın bedensel yoldan ifade edilmesidir. Fibromiyalji S., Kronik Yorgunluk S., Fonksiyonel Barsak S. Gastro-özefageal reflü, Non-kardiyak göğüs ağrısı 71

72 İŞE BAĞLI AKIL HASTALIKLARI İŞE BAĞLI ANKSİYETE İşi üzerinde denetimi olmayan ve aşırı psikolojik baskı altında kalan işçilerde anksiyete bozuklukları görülür Anlamsız korkular, takıntılar, panik ataklar, rahatsızlık duygusu, aşırı yorgunluk hali, konsantrasyon azalması, kas gerginlikleri, uyku bozuklukları Pek çok ülkede bu yakınmalar ayıp sayıldığı ya da işçinin damgalanmasına yol açtığı için dile getirilemez. Psiko-somatik hastalıklar olarak ortaya çıkar 72

73 İŞE BAĞLI AKIL HASTALIKLARI TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU Kişinin gündelik yaşamı için olağan dışı sayılan, Kişiyi ezen, Beklenmedik, Genellikle yaşamı tehdit eden, Bir yaralanmayla ya da ölümle sonuçlanmış, Sıklıkla şiddet de içeren ve Kişide korku, dehşet ve çaresizlik yaratan bir olay (iş kazası, saldırı vb.) yaşadığında / o olaya tanık olduğunda / sonrasında, Donup kalma, Psikolojik ve sosyal geri çekilme, Başta öfke atakları olmak üzere duyguları denetleme güçlüğü ve Yaşanan olayı veya durumu yeniden yaşama bulgularıyla ortaya çıkan bozukluklardır 73

74 İŞE BAĞLI AKIL HASTALIKLARI STRESE BAĞLI TÜKENMİŞLİK SENDROMU Çalışma temposu ve iş yükü çalışanın var olan kapasitesini aştığı durumlarda, bu koşullara bir süre dayanabilen işçi, bir süre sonra tükenir. İşçinin çalışma güdüsü azalır, aşırı yorgunluk, sindirim sistemi yakınmaları, kas ve eklem ağrıları, baş ağrısı, çeşitli deri yakınmaları, açıklanamayan kalp-dolaşım sistemi yakınmaları, uyku bozuklukları, çabuk sinirlenme, cinsel işlev bozuklukları, özgüvensizlik, toplumdan geri çekilme süreci depresyonla sonuçlanır. Kişilik özellikleri, aile içi sorunlar gibi dış özellikler süreci hızlandırır 74

75 SORU Profesyonel bir kişinin mesleğinin özgün anlamı ve amacından kopması, hizmet verdiği insanlar ile artık gerçekten ilgilenmiyor olması biçiminde tanımlanan ve ana belirtileri enerji kaybı, motivasyon eksikliği, diğerlerine karşı negatif tutum ve aktif olarak geri çekilme olan durum hangisidir? A) Tükenmişlik Sendromu B) Anksiyete C) Karoshi D) Mobbing 75

76 İŞE BAĞLI AKIL HASTALIKLARI KAROSHİ=AŞIRI ÇALIŞMAYA BAĞLI ÖLÜM Bu olgularda ölüm nedeni beyin veya kalp damarlarından birinde kanamaya yol açan dolaşım sistemi sorunlarıdır. Genelde bu nedenle ölenlerin işinin çok ağır olduğu, sosyal desteğin zayıf olduğu, işini seven, işine bağlı, dinlenme sürelerini bile kullanmayan hatta sağlık muayenesi bile yaptırmayan kişiler olduğu anlaşılmıştır 76

77 İŞE BAĞLI AKIL HASTALIKLARI İŞE BAĞLI PSİKOZLAR Psikozların toplumda görülme sıklığı % 1 den daha azdır. Sağlıklı işçi etkisi göz önüne alındığında çalışanlarda bu oranın daha da düşmesi beklenir. Gündelik yaşam etkinliklerini ve çalışmayı engelleyen bir akıl hastalığıdır. Tedavi sonrası işe dönüş önemli bir sorundur 77

78 AKIL SAĞLIĞI SORUNLARINDA YÖNETİM STRATEJİLERİ Birincil korunma: Görev içeriğini yeniden tasarlamak, İletişimi yeniden yapılandırmak İş ile ilgili sorunları tanımlayıp çözebilmeleri için bir işçi grubunu eğitmek İkincil korunma (erken tanı) Akıl sağlığı sorunları ortaya çıktığında yapılacak olanla ilgili politika hazırlamak İşletmede özellikle risk gruplarına yönelik danışmanlık hizmetleri düzenlemek Stres ile başa çıkma eğitimi 78

79 AKIL SAĞLIĞI SORUNLARINDA YÖNETİM STRATEJİLERİ Üçüncül korunma ( Tedavi ve rehabilitasyon) Kişinin (tedavi sonrası) işyerine uyumunun sağlanması- mesleki rehabilitasyon Kişisel danışmanlık hizmeti Kişinin medikal ya da psikoterapisi 79

80 MOBBİNG 80

81 MOBBİNG Bir veya birkaç kişi tarafından Diğer bir kişiye yönelik olarak, Düşmanca ve ahlak dışı yöntemlerle Sistematik bir biçimde uygulanan Psikolojik terördür 81

82 SIK KARŞILAŞILAN MOBBING DAVRANIŞLARI Yapılan yanlışlardan sorumlu tutulma Kişiye mantıksız işler verilmesi Yeteneğinin eleştirilmesi Birbiriyle çelişkili kurallara itaat ettirilme Görevin kaybettirileceğine ilişkin tehditler Küçük düşürülme Başarısının olduğundan az gösterilmesi Şerefin lekelenmesi 82

83 83

84 SORU Aşağıdaki kavramlardan hangisi gücü elinde bulunduran kişi ya da grubun, diğerlerine psikolojik yollardan, uzun süreli sistematik baskı uygulamasını tanımlar? A) Stres B) Depresyon C) Mobbing D) Psikoz İşyerinde bir ya da birkaç kişinin, bir başka kişiyi veya kişileri rahatsız edici, ahlak dışı ve sistematik söz ve davranışlarla taciz ettikleri; kısaca başkalarına karşı psikolojik şiddet uyguladıkları sürece ne denir? A) Mobbing B) Kavga C) Stres D) Gerilim 84

85 SORU Aşağıdakilerden hangisi mobbing (bezdirme) değildir? A) Kendini ifade etme ve iletişim oluşumunu engelleme B) Niteliksiz işlerde çalıştırma C) Kararlara katılma D) Sosyal izolasyon 85

86 SORU İşyerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) Önlenmesi Genelgesi`nde yer alan Kamu kurum ve kuruluşları ile özel sektör işyerlerinde gerçekleşen kasıtlı ve sistematik olarak belirli bir süre çalışanın aşağılanması, küçümsenmesi, dışlanması, kişiliğinin ve saygınlığının zedelenmesi, kötü muameleye tabi tutulması, yıldırılması ve benzeri şekillerde ortaya çıkan... önlenmesi, gerek iş sağlığı ve güvenliği, gerekse çalışma barışının geliştirilmesi açısından çok önemlidir. cümlesindeki boşluğa, aşağıdakilerden hangisi gelebilir? A) psikolojik tacizin B) sosyo - politik manzaraların C) psiko - kozmatik yüzleşmelerin D) sosyal - kültürel terbiye zedelenmesinin 86

87 İşin Strese Yol Açan Özellikleri Özet Örgütsel Kültür ve İşlev İletişim, sorun çözme, kişisel gelişim olanakları yetersiz, Örgütsel amaçlar belirsiz Örgütsel rol Rol belirsizliği, rol çatışması, Kariyer Gelişimi Kariyer durgun ve belirsiz; Yetersiz abartılı kariyer, Düşük ücret, iş güvencesiz. İşe verilen toplumsal değer yetersiz. 87

88 İşin Strese Yol Açan Özellikleri Özet Karar serbestisi/denetim Yetersiz katılım ve iş üzerinde denetimin olmaması İşte kişilerarası ilişkiler Sosyal ve fiziksel yalıtılmışlık, Kişilerarası çatışma, Üstlerle yetersiz ilişki, Yetersiz sosyal destek İş/ev çatışması İş ve evdeki beklentilerin çatışması, Evde yetersiz destek, İkili kariyer çatışması 88