YAÞAM BOYU EÐÝTÝM DERNEÐÝ Engelsiz ve Mutlu Yaþam Derneði Uluslararasý Engelliler Eðitim ve Kültür Derneði Hasanoðlan Atatürk Anadolu Öðretmen Lisesi

Transkript

1 YAÞAM BOYU EÐÝTÝM DERNEÐÝ Engelsiz ve Mutlu Yaþam Derneði Uluslararasý Engelliler Eðitim ve Kültür Derneði Hasanoðlan Atatürk Anadolu Öðretmen Lisesi Sayfa 1

2 Avrupa Birliði Avrupa Birliði genel olarak 27 Avrupa ülkesinin üye olduðu, kendine özgü uluslararasý siyasi ve ekonomik bir bütünleþmeyi ifade eder. Avrupa Birliði 1951den baþlayarak Avrupa Kömür ve Çelik Topluluðu (AKÇT), Avrupa Ekonomik Topluluðu (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluðu (AAET) üzerinde temellenmiþtir. 7 Þubat 1992de Maastricht Anlaþmasý ile kurularak Avrupa Birliði (AB) ismini almýþ ve yasal zeminini 1 Þubat 2003'te yürürlüðe giren Nice Anlaþmasý oluþturmuþtur.. Avrupa Güvenlik ve Ýþbirliði Teþkilatý (AGÝT), Avrupa Güvenlik ve Ýþbirliði Konferansý adý altýnda 1970li yýllarýn baþýnda soðuk savaþ koþullarýndaki Avrupanýn bölünmüþlüðüne son verilmesi, güvenlik ve istikrarýn saðlanmasý ve katýlan devletler arasýnda bu amaca yönelik iþbirliðinin geliþtirilmesi düþüncesiyle kurulmuþtur. Avrupa Güvenlik ve Ýþbirliði Konferansý, 15 Ocak 1973 tarihinde Helsinkide çalýþmalarýna baþlamýþtýr. Ýki yýlý aþkýn bir süre devam eden konferans 1 Aðustos 1975te Helsinki Nihai Senedinin 33 Avrupa ülkesi ile ABD ve Kanada tarafýndan devlet ve hükümet baþkanlarý düzeyinde imzalanmasýyla sonuçlanmýþtýr.. Avrupa Ýnsan Haklarý Mahkemesi (AÝHM), Avrupa Ýnsan Haklarý Sözleþmesinin (AÝHS) uygulanmasýna nezaret eden adli bir kuruluþtur. Mahkeme kendi giriþimi ile harekete geçemez; ancak bir bireyin (veya birey grubunun veya bir sivil kuruluþun) - bireysel baþvuru- veya bir devletin - devletlerarasý baþvuru - baþvurusu üzerine çalýþýr. Mahkeme Sözleþmeye taraf devletlerin adli sistemlerinden ayrý olarak iþlev görür. Bir temyiz mahkemesi olmayýp, dava edilen iç hukuk ve uygulamalarý Sözleþmeye uygunluklarý bakýmýndan yorumlar. Ýlgili devlet bakýmýndan Sözleþmenin ihlal edilip edilmediðini saptar. Devletler Mahkemenin kararýna uymakla sorumludurlar. Avrupa Ýnsan Haklarý Sözleþmesine Ek 11 Nolu Protokolün 1 Kasým 1998'de yürürlüðe girmesiyle birlikte Avrupa Konseyinin daimi bir organý olarak Strasbourg'da çalýþmaktadýr.. Avrupa Ýnsan Haklarý ve Temel Özgürlükler Sözleþmesi Avrupa Ýnsan Haklarý ve Temel Özgürlükler Sözleþmesi (AÝHS) yaklaþýk 800 milyon Avrupa vatandaþýnýn hak ve özgürlüðünü koruyacak bir sistem kurmuþtur. Sözleþmedeki haklarýnýn ihlal edilmiþ olduðuna inanan her þahýs, ulusal mahkemelerde Sayfa 2

3 yasal çare imkânlarýnýn tükenmiþ olmasý þartý ile Strasbourgdaki Avrupa Ýnsan Haklarý Mahkemesine þikâyette bulunabilir. Sözleþme bireyin yaþama hakkýný, özgürlük ve güvenlik hakkýný, hukuk ve ceza iþlerinde adil yargý hakkýný, seçme ve seçilme hakkýný, düþünce, vicdan ve din özgürlüðünü, medya dâhil ifade özgürlüðü hakkýný, mülkiyet hakkýný, eðitim hakkýný garanti altýna almýþtýr. Ýþkence ve insanlýk dýþý veya aþaðýlayýcý muamele ve cezayý, ölüm cezasýný, Sözleþme'nin güvence altýna aldýðý hak ve özgürlüklerin kullanýmýnda ayýrýmcýlýk yapýlmasýný, devletin kendi vatandaþýný sýnýr dýþý etmesini veya ülkeye giriþinin engellemesini, yabancýlarýn toplu halde sýnýr dýþý edilmesini yasaklamýþtýr.. Türkiyenin de üye olduðu Avrupanýn siyasi kuruluþu olan Avrupa Konseyi, Birleþmiþ Milletlerden dört yýl sonra Ýkinci Dünya Harbinin yýkýntýlarý, barbarlýklarý üzerinde 1949da Londrada kuruldu. Kurucu devletlerin, üyeleri arasýnda birlik saðlamak olan kurucu devletlerin siyasal iradesi ortak ideal ve prensipleri koruyarak geliþtirmek ve sosyal ve ekonomik geliþmeyi teþvik (Statüsünün 1. maddesi) yolunda gayret sarf edilmesi üzerinde odaklanmýþtýr. Örgütün Statüsü, açýk bir þekilde insan haklarýna ve hukukun üstünlüðüne saygý temeline dayanmýþtýr. Eski doðu bloðu ülkelerinin de katýlýmýyla Avrupa Konseyinin bugün 45 üyesi ve yaklaþýk 850 milyon nüfusu vardýr.. Medeni ve siyasi haklarla ekonomik ve sosyal haklarýn birbirine baðlý olduðu ve Avrupa demokrasilerinin kuruluþlarýna temel olan prensipler dizisinin ayrýlmaz bir parçasýný teþkil ettiðine inanan Avrupa Konseyi, Avrupa Sosyal Þartýný kabul etmiþtir (1961) yýlýnda Deðiþtirilmiþ Avrupa Sosyal Þartý kabul edilmiþtir. Bu yeni metin ilk Þartýn kabulünden sonra oluþan önemli sosyal yenilikleri içermektedir. Yeni alanlarda haklar getiren Deðiþtirilmiþ Þartýn giderek ilk Þartýn yerini almasý beklenmektedir: kadýn erkek eþitliðini pekiþtirmek, özürlülerin sosyal bütünleþme ve kiþisel özerklik hakký, çocuk ve gençlerin sosyal, yasal ve ekonomik korunmalarýnýn kuvvetlendirilmesi, iþ kaybý süresinde koruma, çalýþanýn vekar hakký, aile sorumluluðu olan iþçilerin eþit fýrsat ve koþul hakký, fakirlik ve sosyal dýþlanmaya karþý korunma hakký, yaþanabilir mesken hakký, ayrýmcýlýk yasaðýnýn geniþletilmesi de deðiþtirilmiþ bulunan izleme mekanizmasý, Þart hükümlerinin uygulanmasý ile ilgili olarak hükümetlerin Avrupa Sosyal Haklar Komitesine sunduklarý raporlara dayanmaktadýr Temmuzunda yürürlüðe giren bir ek protokol, uyum hakkýnda ulusal Sayfa 3

4 raporlara ek olarak kolektif þikâyet sistemini getirmektedir. Bununla bazý sendikalara, iþveren kuruluþlarýna ve hükümet dýþý kuruluþlara Þartýn ihlal edildiði iddialarýný Avrupa Sosyal Haklar Komitesi önüne getirme izni verilmektedir.. Birleþmiþ Milletler Ýnsan Haklarý Komitesine göre, Sözleþme'de kullanýldýðý þekliyle "ayrýmcýlýk" terimi, ayýrma, dýþlama, kýsýtlama veya ýrk, renk, cinsiyet, dil, din, ulusal ya da toplumsal köken, mülkiyet, doðum, siyasi veya diðer görüþlere dayalý olarak gerçekleþtirilen ve bütün hak ve hürriyetlerin herkes tarafýndan tanýnmasýný ve kullanýlmasýný engelleyecek veya tanýnmasýný ve kullanýlmasýný sýnýrlandýracak ayrýmcýlýðý kast etmektedir." Su ve yiyecek tüm insan varlýðýnýn yaþayabilmek için eriþmek zorunda olduðu temel elementlerdir. Yeterli, beslenme bakýmýndan kafi ve güvenli olan askeri düzeydeki temel yiyeceklere kadar yeterli, güvenli, kabul edilebilir, fiziksel olarak eriþilebilir ve mali açýdan uygun olan suya ulaþmak insan hakkýdýr. Birleþmiþ Milletler ( ) Ýkinci Dünya Savaþý sona ererken, kazanan güçler daha fazla karmaþayý önleyecek ve daha iyi bir dünya kurulmasýna yardým edecek bir dünya örgütü kurmaya karar verdiler. Bu yeni örgüt, 1945te kurulan ve BM olarak bilinen Birleþmiþ Milletlerdi. BMnin kurucularý örgütün esas üç amacýný (1) uluslararasý barýþý ve güvenliði saðlamak, (2) sosyal ve ekonomik geliþmeyi teþvik etmek, ve (3) insan haklarýný gözetmek olarak belirlediler. 1945te aralarýnda Türkiyenin de bulunduðu 45 kurucu üye BM Þartýný imzaladý. BM resmen 24 Ekim 1945te kuruldu. Þu an 192 üye devlet vardýr. Birleþmiþ Milletler Çocuk Haklarý Komitesi ( ) 1989 tarihli BM Çocuk Haklarý Sözleþmesinin ve ilgili ek protokollerinin uygulanmasýný izlemekle sorumlu ve baðýmsýz uzmanlardan oluþmuþ komitedir. ) UNICEF, çocuklarýn, ailelerinin ve bulunduklarý toplumun yaþam koþullarýný Sayfa 4

5 iyileþtirmeye kendini adayan dünya üzerindeki en yaygýn organizasyondur. 1946da BM tarafýndan II. Dünya Savaþýnýn maðduru olan çocuklara yiyecek ve giyecek temin etmek içinkurulmuþtur. UNICEF 1953te BMnin daimi bir parçasý olmuþtur. Birleþmiþ Milletler Eðitim, Bilim ve Kültür Örgütü ( ) UNESCO Birleþmiþ Milletler'in bir özel kurumu olarak, Ýkinci Dünya Savaþý'ndan sonra, 1946 yýlýnda kurulmuþtur. Bu kurumunyasasý 1945 yýlý Kasým ayýnda Londra'da 44 ülkenin temsilcilerinin katýldýklarý bir toplantýda kabul edilmiþtir. Ýnsanlýk barýþýný tesis etmek üzere eðitim, sosyal ve doða bilimleri, kültür ve iletiþim hakkýnda uluslararasý düzeyde çalýþmalar yürütmektedir. Birleþmiþ Milletler Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi ( ) 1966 tarihli BM Uluslararasý Ekonomik, Sosyal vekültürel Haklar Sözleþmesinin uygulanmasýný izlemekle sorumlu ve baðýmsýz uzmanlardanoluþmuþ komitedir. Birleþmiþ Milletler Ýnsan Haklarý Yüksek Komiserliði ( ): Ýnsan haklarý alanýndaki programlarý ve eylemleri desteklemek, bölgesel insan haklarý örgütlerine ve devletlerden gelen taleplere teknik destek vermek ve danýþmanlýk hizmeti sunmak amacýyla, BM Genel Kurulunun 20 Aralýk 1993 tarihli 48/141 Nolu kararýyla kurulan BM Genel Sekreterliðinin bir birimidir. BM Ýnsan Haklarý Yüksek Komiserliði 48/141 Nolu BM Genel Kurul kararý, BM Þartý, Ýnsan Haklarý Evrensel Bildirgesi ve diðer uluslararasý insan haklarý belgeleri, 1993 tarihli Viyana Deklarasyonu ve eylem programý, 2005 Dünya Zirvesi Sonuç Bildirgesi doðrultusunda faaliyet yürütmektedir. Birleþmiþ Milletler Ýnsan Haklarý Komitesi 1966 tarihli BM Kiþisel ve Siyasal Haklar Sözleþmesinin ve ilgili ek protokollerinin uygulanmasýný izlemekle sorumlu baðýmsýz uzmanlardan oluþmuþ komitedir. Birleþmiþ Milletler (BM) Genel Kurulunun, 15 Mart 2006 tarihli oylamasýyla kabul edilen ve eski Ýnsan Haklarý Komisyonunun yerini alan hükümetlerarasý mekanizmadýr. Sayfa 5

6 Birleþmiþ Milletler Ýþkenceye Karþý Komite ( ): 1984 tarihli BM Ýþkence ve Diðer Zalimane, Ýnsanlýkdýþý veya Aþaðýlayýcý Muamele veya Cezaya Karþý Sözleþmenin uygulanmasýný izlemekle sorumlu ve baðýmsýz uzmanlardan oluþmuþ komitedir tarihli BM Kadýna Karþý Her Türlü Ayrýmcýlýðýn Tasfiye Edilmesi Sözleþmesinin ve ilgili ek protokolünün uygulanmasýný izlemekle sorumlu ve baðýmsýz uzmanlardan oluþmuþ komitedir. BM Çocuk Haklarý Sözleþmesine göre, çocuða uygulanabilecek olan kanuna göre daha erken yaþta reþit olma durumu hariç, on sekiz yaþýna kadar her insan çocuk sayýlýr. Damgalama Sosyal bilimlerde kiþinin toplumsal kiþiliðini olumsuz yönde etkileyen bir etiket; kiþinin toplum tarafýndan reddedilmesine yol açan fiziksel veya davranýþsal özellikleri. Fiziksel engel, zekâ geriliði, sabýka, ruh hastalýðýndan dolayý tedavi görmüþ olma, farklý bir ýrka, dine, cinsel yönelime sahip olma, vb. buna birer örnektir. Damgalama, ayrýmcýlýk, tecrit edilme, öz-imajýn ve öz-saygýnýn yara almasý gibi çeþitli ekonomik, sosyal ve ruhsal sonuçlara yol açabilmektedir. Dezavantajlý Olma Dezavantaj okuldan-iþe geçiþteki sosyal dýþlanma riski ve fýrsat eþitsizliði anlamýna gelmektedir. Dezavantaj; eriþim, yönetilebilirlik ve anlamlý geçiþ fýrsatlarýndan yapýsal olarak yoksunluk ile, kiþisel donaným eksikliði arasýndaki karþýlýklý etkileþim olarak tanýmlanabilir. Sorunlu gruplar yerine dezavantajlar kümesine iþaret etmek yapýsal sorunlarýn bireysel olarak algýlanmasýný önler. Eðitim 1974 tarihli Ýnsan Haklarý ve Temel Özgürlüklerle Ýlgili Eðitim ve göre, kelimesi kiþisel kapasitelerin, tutumlarýn, yeteneklerin ve bilgilerin tümünün ulusal ve uluslararasý toplumlarda ve onlarýn yararýna olacak þekilde, bireylerin ve sosyal gruplarýn bilinçli bir geliþmeyi öðrenmeleri yoluyla ortaya çýkan sosyal yaþam sürecinin tamamý anlamýna gelir. Sayfa 6

7 Engellilik ( ) Engellilik kavramý hakkýnda üzerinde anlaþýlmýþ uluslararasý bir taným söz konusu deðildir. Ancak BM Genel Kurulunun 13 Aralýk 2006 tarih ve 61/106 Nolu kararýyla kabul edilen BM Engelli Haklarý Sözleþmesine göre, engelli kiþiler, çeþitli engellerle karþýlaþmalarý halinde diðerleriyle eþit bir þekilde topluma tam ve etkili þekilde katýlmalarýný engelleyen uzun süreli fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal sakatlýðý olan kiþilerdir. Eþitlik ( ) Eþitliðe yönelik iki genel kavramsal yaklaþým vardýr. Bu yaklaþýmlar hem ulusal hem de uluslararasý hukukta eþitlik ve ayrýmcýlýða uðramama hakkýna açýk bir þekilde karþýlýk gelmektedir. temel bir düþünceye atýfta bulunur: benzer koþullardaki bireylere benzer þekilde davranýlmalýdýr. farklý durumlardaki bireylere farklý muamele yapýlmasý gerektiðine atýfta bulunur. Gerçek eþitlik iki farklý düþünceyi kapsar sonuçlarýn eþitliði ve fýrsat eþitliði. Ýnsan Haklarý ( ) Ýnsan haklarý milliyet, ikamet, cinsiyet, cinsel yönelim, ulus ya da etnik köken, renk, din, dil, engellilik, yaþ ya da herhangi bir diðer statüsüne bakmaksýzýn tüm insan varlýðýna ait olan haklarý ifade eder. Ýnsan haklarý herkesi sadece yaþam bakýmýndan deðil, ayný zamanda onur bakýmýndan da eþit olduðunu ileri sürer. Ýnsan haklarý ayný zamanda belli koþullarýn ve kaynaklarýn onurlu bir yaþamý sürdürebilmek için zorunlu olduðunu ifade eder. Bu haklar evrenseldir, devredilemez, birbiriyle ilgili, birbiriyle baðlantýlý ve bölünemezdir. Ýnsan haklarý baþta Ýnsan Haklarý Evrensel Bildirgesi olmak üzere pek çok uluslararasý ve bölgesel insan haklarý sözleþmesiyle garanti altýna alýnmýþtýr. Ýþkence ( ) BM Ýþkenceye Karþý Sözleþmenin amaçlarýna göre, iþkence terimi, bir þahsa veya bir üçüncü þahsa, bu þahsýn veya üçüncü þahsýn iþlediði veya iþlediðinden þüphe edilen bir fiil sebebiyle, cezalandýrmak amacýyla bilgi veya itiraf elde etmek için veya ayrým gözeten herhangi bir sebep dolayýsýyla bir kamu görevlisinin veya bu sýfatla hareket eden bir baþka þahsýn teþviki veya rýzasý veya muvafakatýyla uygulanan fiziki veya manevi aðýr acý veya ýzdýrap veren bir fiil anlamýna gelir. Sayfa 7

8 Maðdurlaþtýrma ( ) Maðdurlaþtýrma, eþitlik ya da ayrýmcýlýða uðramama hakký ilkeleri dâhil olmak üzere, hukuki ilkeleri yürürlüðe koyma çabalarýný misilleme eyleminde bulunan bir örgüt ya da bir kiþi tarafýndan gerçekleþtirilen olumsuz eylemler olarak tanýmlanabilir. Önyargý ( ) Sosyal bilimciler önyargý tanýmlarýnda farklýlýklar göstermelerine raðmen önyargýnýn bir grup veya grubun üyelerine karþý, genelde negatif bir ön deðerlendirme olduðu düþüncesinde uzlaþýrlar (Fiske, 1998; Jones, 1997; Nelson, 2002). Psikolojide genelde kullanýldýðý þekliyle önyargý, sadece bir fikir ya da inanç üzerine bir beyanat deðil, horgörme, sevmeme ve nefret gibi duygularý içeren bir tutumdur. Pozitif Eylem ya da Pozitif Ayrýmcýlýk ( ) Pozitif eylem ya da pozitif ayrýmcýlýk (ayný zamanda özel tedbirler olarak da bilinir) daha önce dezavantajlý hale gelmiþ gruplarýn lehine, tersine tercihler saðlayarak geçmiþte yapýlmýþ olan da dâhil olmak üzere mevcut ayrýmcýlýðýn etkilerini telafi etmek için bir hükümet ya da özel kurum tarafýndan alýnan önleyici tedbirlerdir. Bu tür tercihli muamele hukuki eþitlik fikri ile çeliþir. Pek çok uluslararasý belge, devletlere bir yükümlülük dayatmaksýzýn açýkça pozitif eyleme izin verir. Sivil Toplum Örgütü ( ): Sivil toplum kuruluþlarý, herhangi bir devlet organýndan baðýmsýz bir þekilde özel kiþilerin veya kurumlarýn giriþimiyle kanuni olarak kurulmuþ her türlü organizasyon için kullanýlan genel bir terimdir. Sivil toplum, devlet ile ekonomi ve aile arasýnda kalan sivil toplumsal sorunlarý çözmeye dönük bir kamusal tartýþma alaný ve bu tartýþmanýn yaþama geçirildiði örgütsel etkinliktir. Sivil toplum örgütleri de belli toplumsal sorunlara çözüm bulunmasýný, belli deðerlerin korunmasýný ve belli çýkarlarýn yaþama geçirilmesini amaçlayan örgütsel etkinliklerdir. Ücretsiz Eðitim ( ) BM Ýnsan Haklarý Evrensel Bildirgesi eðitimi ilk ve temel, mesleki ve yükseköðrenim olmak üzere ayýrmaktadýr. Gerek BM Ýnsan Haklarý Evrensel Bildirgesi gerekse ilgili diðer sözleþmeler ilk ve temel eðitimin ücretsiz yapýldýðýný ifade eder. Sayfa 8

9 Çocuk Haklarý Madde 1: Yazacaklarým senin bu dünyada yaþarken sahip olduðun haklarla ilgili. Benim sözünü ettiðim haklar senin bir þeyler yaparak elde edeceðin haklardan deðil. Bu haklarý elde etmek için hiçbir þey yapman gerekmiyor. Bunlar senin sadece ve sadece çocuk olman nedeniyle sahip olduðun haklar. Hiçbir þey yapmasan daeðer 18 yaþýndan küçüksen, yani çocuksan bu haklar senin sahip olduðun haklar. Ýþte bu haklara Çocuk Haklarý denir. Madde 2: Dünyada birçok ülke var ve bu ülkelerde de çocuklar yaþýyor. Ýþte; Çocuk Haklarýadýný verdiðimiz haklar bu ülkelerdeki çocuklar için de var. Tabii çocuklar da çeþit çeþit deðil mi? Örneðin renkleri farklý çocuklar var, sarý, siyah, beyaz. Bu haklar, bu çocuklar için de geçerli. Çocuklarýn bazýlarý kýz, bazýlarý erkekbazýlarý fransýzca konuþuyor,bazýlarý türkçe, bazýlarý rusçabazý çocuklar yoksul, bazýlarý zenginbazýlarýnýn bedensel ya da fiziksel engeli var.ýþte bu çocuk haklarý bu çocuklarýn tümü için geçerli olan haklardýr. Ýþte bu haklarýmýzý kullanmamýzý güvence altýna alabilmek için devletler bir araya gelmiþler ve þöyle demiþler: Çocuklarýmýzýn haklarý var. Bu haklarý kullanmalarýnýn önünde hiçbir engel olmasýn. Örneðin aramýzdan birileri, hayýr ben çocuklara haklarýný kullandýrmam diyemesin. Bu konuda birbirimize söz verelim, hatta bu sözümüzü sonradan unutmamak için bir kaðýda yazýp hepimiz imzalayalým. Böyle de yapmýþlar.çocuklarýn haklarý bir kaðýda yazýlmýþ ve kaðýdýn tepesine de Çocuk Haklarý Sözleþmesi yazýp altýný da Birleþmiþ Milletler diye bir kuruluþ var ya,iþte ona üye olan bütün devletler imzalamýþlar. Tabi ki bizim ülkemiz, Türkiye de imzalamýþ. Madde 3-4-5: Hatta; Çocuklar kendi haklarýný korumayý her zaman bilemeyebilirler, bunun için de önlem almalý, onlara yardýmcý olmalýyýz. Bunu da o sözleþmeye yazmýþlar, demiþler ki, ülke içinde çocuklarý ilgilendiren her tür iþi yaparken çocuklarýn yararýný gözeteceðiz, çocuklarýn bakýmýný ve korunmasýný saðlayacak kurumlarý yeterli hale getireceðiz. Bu ne demek biliyor musun? Örneðin; bir devletin yöneticileri þunu asla diyemeyecek; Ben çocuklarýn geliþmesi için yeterli sayýda hastane yapmak istemiyorum!eðer böyle demeye kalkarsa ona hemen imzalamýþ olduðu Çocuk Haklarý Sözleþmesi gösterilecek ve Hayýr! Yapmak zorundasýn, bak bize söz vermiþtin, iþte bu da imzan. Sayfa 9

10 Madde 6: Asýl en önemli olaný unuttum. Nedir bir çocuk için, hatta herkes için ve her canlý için en önemli olan þey? Yaþamak deðil mi? Ýþte sözleþmede bu da var. Herkes için en önemli hak yaþama hakký. Yaþamak, geliþmek, büyümek bizim en önemli hakkýmýz. Madde 7-8-9: Doðduðumuz zaman hepimize bir isim veriliyor. Ýþte bir isminin olmasý da senin haklarýndan biri. Hepimizin bir nüfus kaðýdý var ve adýmýz soyadýmýz orada yazýyor. Diyelim ki birileri gelip sana; Bundan sonra senin adýn Ozan deðil, Burak olacak! diyemez.ya da; Sen artýk bu ülkenin vatandaþý deðilsin, þu ülkenin vatandaþýsýn, senin anneni ve babaný deðiþtiriyoruz,bundan sonra senin annenle baban bu! hiç diyemez. Çünkü bunlar senin haklarýn. Madde 10: Bazen annemiz ve babamýz çeþitli nedenlerle ayrýlabiliyor. Farklý evlerde, farklý kentlerde, hatta bazen farklý ülkelerde yaþayabiliyor. Diyelim baban uzakta ve onu görmek istiyorsun. Ýþte bu da senin haklarýndan biri ve bu hak da sözleþmede yazýyor. Madde 11: Babaný ya da anneni görmek için baþka bir ülkeye gidebilirsin, bu senin hakkýn ama bunun tersi de olabilir; yani seni birileri eðer baþka bir ülkeye zorla götürmeye kalkarsa bu da Çocuk Haklarýna aykýrý. Madde 12: Seni ilgilendiren konularda görüþlerini ve düþüncelerini özgürce dile getirmen de senin haklarýndan biri. Yani bu hakkýný özgürce ve her yerde kullanabilirsin. Örneðin okulda, bir mahkemede, herhangi bir resmi makam karþýsýnda söylemek istediklerini söyleyebilir, eleþtirmek istediðin bir þeyi eleþtirebilir, ya da talep ettiðin bir þeyi dile getirebilirsin. Yetiþkinler bunu senin için kolaylaþtýrmak zorunda, çünkü sözleþmede böyle yazýyor. Madde 13-14: Düþünceni özgürce açýklama hakkýna sahipsin. Bu hakkýný konuþarak kullanabilirsin, bir kaðýda yazabilirsin, þarký biçiminde söyleyebilirsin, resmini yapabilirsincanýn nasýl istiyorsa öyle dile getirebilirsin, bu senin hakkýn.(ama tabi kulaðýmýn dibinde avaz avaz baðýrarak söylersen rahatsýz olurum ve benim haklarýmý çiðnemiþ olursun. Ya da düþüncelerini dile getirirken birilerine hakaret edersen de olmaz. Yani bu hakkýný kullanýrken baþkalarýnýn haklarýna saygýsýzlýk etmemelisin.) Madde 15: Bu düþüncelerini açýklarken ayný düþüncedeki arkadaþlarýnla bir araya gelebilirsin. Onlarla toplantýlar yapabilirsin, hatta dernekler kurabilirsin. Bunlar da senin haklarýn arasýnda. Madde 16: Bu haklarý kullanmana kimse engel olamaz, senin özel yaþantýlarýnýn hiçbirine, sen izin vermedikçe kimse karýþamaz. Hepimizin kendisine ait özel bir dünyasý vardýr ya hani. Aný defterimiz, arkadaþlarýmýzdan gelen mektuplar, kimseye okutmadýðýmýz þiir denemelerimizbazen bunlarý birilerine okuttuðumuz olur ama buna biz karar veririz; biz yokken birileri bunlarý okumaya kalkarsa bu da bizim haklarýmýza aykýrý. Bize ait olan Sayfa 10

11 yazýlarý, resimleri alýp baþkasýna gösteremez, hatta bizim iznimiz olmadan fotoðrafýmýzý bile yayýmlayamaz. Madde 17: Ýstediðin müziði dinleyebilirsin, istediðin kitabý okuyabilirsin, istediðin ansiklopediden istediðin bilgiyi edinebilirsin. Bunlara kimse karýþamaz. Tabi ki kitaplarýn, senin geliþimine yarar verici türden ve yaþýna uygun olmasý gerekir. Senin için gerekli olan bilgi kaynaklarýný, çocuk kitaplarýný senin için var etmek ve geliþtirmek devletimizin görevleri arasýnda yer alýyor. Madde : Bir nedenden dolayý annen ya da baban sana bakmakta yetersiz kalýrsa, ya da diyelim bazý anneler babalar,çocuklarýna kötü davranýrlarsa, devlet onlarý uyarmak ve seni koruyabilmek için bazý önlemler almak zorundadýr. Hatta bazen annesi babasý olmayan çocuklarý evlat edinmek isteyenler olduðunda, devlet bu anne baba adayýný iyice araþtýrýp çocuk için iyi anne baba olup olmayacaklarýný da incelemek zorundadýr. Madde : Bazen de çocuklar aileleriyle ya da yalnýz olarak baþka bir ülkeye göç etmek zorunda kalabiliyor. Ýþte devlet göçmen denilen bu çocuklarla da ilgilenmek zorunda. Ya da bazý çocuklarýn bedensel veya zihinsel bir engeli olabiliyor. Bu tür çocuklar ötekilerden farklý bir bakým ve eðitim almak zorunda, bu onlarýn hakký. Her çocuk iyi bakým alma hakkýna, eðer bu bakýmý yeterli bulmuyorsa da buna karþý çýkýp daha iyi bakým isteme hakkýna sahiptir. Madde 28: Hepimiz okula gidiyoruz, bu bizim hakkýmýz. 12 yýllýk eðitim ise zaten hepimiz için zorunlu, yani benim caným okula gitmek istemiyor! deme þansýmýz yok. Devlet bize eðitim alma hakkýmýzý saðlamak zorunda. Eðer ilkokula, ortaokula ya da liseye gitmek istiyorsam ve gidecek okul bulamýyorsam buna itiraz edebilirim, çünkü bu benim hakkým. Madde 29-30: Tabi okullarda birçok þey öðreniyoruz. Çocuk Haklarý Sözleþmesini imzalayan devletler kendi aralarýnda anlaþarak þöyle demiþler: Hepimiz çocuklarýmýza birçok þey öðretiyoruz. Farklý farklý ülkeler olduðumuz için bu doðaldýr; ama öyle bazý þeyler var ki, bunlarý bütün çocuklar öðrenmeli! Bunlarý da þöyle sýralamýþlar: -Çocuklarýn kiþiliklerini, yeteneklerini geliþtirelim. -Ýnsan haklarýný öðrensinler. -Ana-babasýna, kültürel kimliðine, dil ve deðerlerine, kendi ulusal deðerlerine ve baþkalarýnýn deðerlerine saygýyý öðrensinler. -Anlayýþý, barýþý, hoþgörüyü,eþitliði, özgür bireyler ve özgür bir toplum olmayý,sorumlu olmayý öðrensinler. -Doðal çevreye saygýlý olmayý öðrensinler. Sayfa 11

12 Madde : Ülkeler her zaman iyi iliþkiler içinde olmuyor, hatta bazen ne yazýk ki birbirleriyle savaþýyorlar. Savaþanlar da o ülkenin askerleri oluyor. Askerler aslýnda artýk çocukluk yaþlarýný geçmiþ kiþilerden seçiliyor. Bazen bu yaþ 18 yaþýn altýna inebiliyor. Diyelim ki böyle bir þey oldu ve savaþ çýktý. Çocuk haklarý sözleþmesini imzalayan ülkelerin devletleri böyle bir durumda on beþ yaþýn altýndaki çocuklarý askere almaktan kaçýnacaklarýna söz vermiþ oluyorlar. Madde 1-2: Ýnsan Haklarý Evrensel Bildirgesine göre dünya üzerindeki tüm insanlar, yani aynen çocuklar gibi farklý renklerde olanlar, farklý dilleri konuþanlar, farklý ülkede yaþayýp farklý yaþlarda, statülerde olan istisnasýz tüm insanlar özgür ve eþit doðarlar. Bu insanlar, hiçbir ayrým gözetmeden birbirlerine kardeþçe davranmalýdýrlar. Bu bildirgede bahsedilen tüm haklardan da, istisnasýz tüm insanlar ayný ölçüde yararlanýrlar Madde 3-4: Tarih derslerinde hep okuduðumuz, hatta eski zamanlarý anlatan filmlerde izlediðimiz kölelik ve köle ticareti, artýk hiçbir biçimde var olamaz. Bu bildirge bunu yasaklamýþtýr çünkü yaþamak, özgürlük ve kiþi güvenliði herkesin hakkýdýr. Madde 5: Bu bildirge, insanlara iþkence yapýlmasýný, zalimce, insanlýk dýþý davranýþlarda bulunulup onur kýrýcý cezalar verilmesini de yasaklamýþtýr. Bu tarz muameleye maruz kalan her insan, Bu yaptýklarýnýz Ýnsan Haklarýna aykýrýdýr. diyerek hakkýný savunabilir. Madde 6-7-8: Haklarýmýzýn olmasý çok güzel ama maalesef biliyoruz ki bu haklarý çiðneyen, uyulmasý gereken kurallara uymayan kötü insanlar da mutlaka çevremizde olacaktýr. Ýþte bu bildirge, böyle durumlarda, tüm insanlarý hukuk önünde eþit kýlýyor, yani temel haklarýmýz çiðnendiðinde, tüm insanlara, eþit olarak yasal yollara baþvurma hakký tanýyor. Madde : Hiç kimse keyfi olarak yakalanamaz, tutuklanamaz ve sürgün edilemez. Eðer hiçbir gerekçe gösterilmeden sizi tutukluyorlarsa ya da bu ülkeden gidin, baþka ülkede yaþayýn diyorlarsa, sizin tüm yasal yollarý kullanmaya hakkýnýz var. Madde 12: Kimsenin özel yaþamýna, ailesine konutuna ya da haberleþmesine keyfi olarak karýþýlamaz, þeref ve adýna saldýrýlamaz. Herkesin bu gibi karýþma ve saldýrýlara karþý yasa tarafýndan korunmaya hakký vardýr. Madde : Bu bildirgeye göre, herkesin bir devletin topraklarý üzerinde serbestçe dolaþma ve oturma hakký vardýr. Yani istediðiniz yere tatile gidebilir, ailenizle beraber Sayfa 12

13 yahut eðer çocuk deðilseniz, 18 yaþýnýzý geçmiþseniz tek baþýnýza her yerde yaþayabilirsiniz. Yaþadýðýnýz ya da tatil yaptýðýnýz yerden istediðiniz zaman ayrýlabilirsiniz. Hepimizin yurttaþ olma hakký var. Yani kimse bize durduk yere gelip Sen artýk Türk deðilsin. diyemez. Eðer bulunduðunuz yerde, ülkede kötü þartlar altýnda yaþamak zorunda býrakýlýyorsanýz; savaþ varsa örneðin, iþkence görüyorsanýz, baþka ülkelere sýðýnma hakkýnýz da var. Madde 16: Yetiþkin her erkeðin ve kadýnýn, yani 18 yaþýný aþmýþ olanlarýn, kendi kararlarýyla kendi istedikleri zamanda ve kendi istedikleri kiþilerle evlenme hakký vardýr. Yani aileniz dahi olsa kimse size gelip Haydi þu erkekle/kýzla 3 ay sonra evleniyorsun. Ya da Ahmete aþýk olman bizi ilgilendirmez, izin vermiyorum evlenemezsin. Diyemez. Madde 17: Herkes tek baþýna veya baþkalarýyla ortaklaþa bir þeyler edinip bunlara sahip olabilir. Sahip olduklarý eþyalar yahut mülkler kimseden gelip keyfi olarak alýnamaz. Madde 18-19: Herkes istediðini düþünebilir ve düþündüðünü istediði biçimde ifade edebilir. Ayný zamanda istediðimiz dine inanabiliriz ve bu dinin gerekliliklerini yani ibadetimizi yapmamýzdan da kimse bizi alýkoyamaz. Etrafýmýzdaki herkes Müslüman diye biz kiliseye gidip dua etmekten alýkonamayýz örneðin. Yahut Ýngilterede tatil yaparken de kimse bizim namaz kýlmamýza engel olamaz. Madde 20: Aynen Çocuk Haklarýnda olduðu gibi, herkes, silahsýz ve saldýrýsýz olmak koþuluyla toplanabilir, dernek kurabilir ve istediði derneðe katýlabilir. Kimse bir derneðe yahut topluluða katýlmasý için zorlanamaz. Bu tamamen bizim özgürlüðümüzdedir, biz karar veririz. Madde 21-22: Herkes ülkenin yönetimine katýlabilir, yani ülkemizin yönetim þeklinde deðiþtirmek istediðimiz her þey için bir giriþimde bulunmaya hakkýmýz vardýr. Ayný zamanda devletin verdiði tüm hizmetlerden de herkesin eþit olarak faydalanma hakký vardýr. Devlet, insanlarýn saðlýklý ve güzel bir hayat sürmeleri, rahatça geliþebilmeleri için gerekli ekonomik, sosyal ve kültürel þartlarý saðlamak, bu hizmetleri vermek zorundadýr. Madde : Herkes istediði zaman istediði iþte çalýþabilir. Bu iþin saðlýklý koþullarda olmasý gerekir ve bunu saðlamak devletin ve iþverenlerin görevidir. Ayný zamanda iþsiz kalýrsanýz eðer, devlet buna karþý da sizi korumak zorundadýr. Sizinle ayný iþi yapan hiç kimse sizden daha yüksek maaþ alamaz, eðer böyle bir durumla karþýlaþýrsanýz, bu benim haklarýma aykýrý deyip hakkýnýzý yasal yollarla savunabilirsiniz. Sayfa 13

14 Eðer tek baþýnýza mücadele etmek istemiyorsanýz da, haklarýnýzý savunmak için Sendika adý verilen birliklerden kurabilir ya da kurulmuþ olan sendikalardan istediðiniz birine üye olabilirsiniz. Çalýþmaya hakkýmýz olduðu gibi, dinlenmeye de hakkýmýz var. Yani kimse bizleri hiç ara vermeden çalýþtýramaz, tatil ve dinlenme hakkýmýzý elimizden alamaz. Bazen biz çalýþsak ve elimizden geleni yapsak da, kendi kontrolümüz dahilinde olmayan sebeplerden dolayý zor þartlar yaþayabiliriz; örneðin hastalýk, sakatlýk, yaþlýlýk Bu gibi durumlarda da devlet bizi korumak zorundadýr. Bu bizim hakkýmýzdýr. Bu bildirge, eðitimi de herkes için hak olarak kabul etmiþtir. Ýlköðretim zorunludur. Sonrasýnda ise okumak isteyen hiç kimse bu isteðinden alýkonamaz, tüm insanlar eþit olarak eðitim hakkýndan yararlanýrlar. Bunu saðlamak devletin görevidir. Madde : Bu haklarýmýzý özgürce kullanabileceðimiz bir düzende yaþamak da bizim hakkýmýzdýr fakat haklarýmýzý kullanýrken baþkalarýnýn haklarýna saygýsýzlýk etmediðimizden de emin olmalýyýz týpký Çocuk Haklarýnda olduðu gibi. Örneðin Devlet Tiyatrolarý, gösterilerini engellilere ücretsiz sunarlar. Yani Devlet Tiyatrolarýnýn oyunlarýný engelliler ücretsiz izlerler, ne harika deðil mi? THY ile seyahat etmek isteyen engellilere de %40 indirim uygulanýr. Devlet Demir Yollarý ile seyahat halindeyse bu indirim %20dir. Engellilerin profesyonel olarak spor yapmalarý için Devlet kontrolünde Engelliler Spor Federasyonlarý vardýr. Engelliler, toplu taþýma ücretlerinden de bedava yahut indirimli olarak yararlanýrlar. Belediyelere ait büfe, otopark gibi yerlerin engelliler tarafýndan iþletilebilmesi için de devlet yasalarla düzenlemeler yapmýþtýr. Sayfa 14

15 18 yaþýný bitirmiþ ve herhangi bir yerden geliri olmayan engelliler, devletten maaþ talebinde bulunabilirler. Üniversiteyi kazanan engelliler baþvurduklarý takdirde Baþbakanlýk Bursu alýrlar. Kredi ve Yurtlar Kurumunun öðrenci yurtlarýnda da talepte bulunurlarsa ücretsiz yararlanabilirler. Meslek edindirme kurslarýndan yararlanan engelli kiþiler iþe yerleþtirmede öncelik hakký elde ederler. Tüm illerde Rehberlik ve Araþtýrma Merkezleri bulunmaktadýr. Engelli çocuðu olan aileler bu merkezlerden danýþmanlýk hizmeti alabilirler. Ýþitme engelli öðrenciler meslek liselerine sýnavsýz yerleþme hakkýna sahipler. Görme engelli öðrenciler için özel hazýrlanan eðitim kitaplarý, talep edilmesi halinde onlara ücretsiz olarak ulaþtýrýlýr. Sayfa 15

16 HOLLANDAYA HOÞGELDÝNÝZ Bana genellikle özürlü bir çocuk büyütmemin nasýl bir þey olduðunu sorarlar. Ýþte anlatýyorum. Bir bebek sahibi olacaðýnýzý anladýðýnýzda yaþadýðýnýz duygu, Ýtalya' ya güzel bir seyahat planý yapmaya benzer. Ýtalya hakkýnda bir sürü kitap ve broþür alýrsýnýz ve harika planlar yapmaya baþlarsýnýz. Coliseum. Mikalanjelo'nun Davut'u. Venedik teki gondollar. Ýtalyanca birkaç sözcük bile öðrenirsiniz. Her þey çok heyecan vericidir. Aylar süren beklemeden sonra, o gün gelir çatar. Bavullarýnýzý toplar. Yola çýkarsýnýz. Birkaç saat süren yolculuktan sonra, uçaðýnýz havaalanýna iner. Hostes mikrofonu eline alýr ve "Hollanda'ya hoþ geldiniz" der. Hollanda mý? Dersiniz. "Ne demek istiyorsunuz? Ne Hollanda'sý? Ben Ýtalya'ya bilet almýþtým. Benim Ýtalya ya gitmem gerek. Tüm yaþamým boyunca Ýtalya ya gitmenin düþünü kurdum ben". Fakat uçuþ rotasýnda bir deðiþiklik yapmýþlardýr. Hollanda ya inmiþsinizdir ve orada kalmanýz gerekir. Önemli olan sizi korkunç, iðrenç ve pis bir yere, açlýðýn ve hastalýklarýn ortasýna býrakmamýþlardýr. Sadece farklý bir yerdesinizdir. Bu yüzden çýkýp yeni broþürler ve kitaplar almanýz ve yepyeni bir dil öðrenmeniz gerekmektedir. Ve daha önce hakkýnda hiçbir þey bilmediðiniz insanlar tanýmak zorundasýnýzdýr. Gittiðiniz yer sadece farklý bir yerdir. Oradaki yaþam, Ýtalya da kinden daha yavaþtýr. Ýtalya kadar etkileyici deðildir. Fakat bir süre orada kaldýktan sonra nefesinizi tutar ve çevrenize bir bakarsýnýz... Ve Hollanda'nýn deðirmenlerini fark edersiniz... Ve lalelerini. Hollanda'nýn Rembrandlarý bile vardýr. Fakat tanýdýðýnýz herkes Ýtalya'ya gidip gelmektedir... Sürekli orada geçirdikleri güzel günleri anlatmaktadýr. Ve yaþamýnýz boyunca "Evet benim de gitmem gereken yer orasýydý. Ben de ayný planý yapmýþtým." Dersiniz. Bu nedenle duyduðunuz acý asla, asla dinmez... Çünkü yitirdiðiniz düþ çok önemli bir düþtür. Ancak... tüm yaþamýnýzý Ýtalya' ya gidemediðiniz için üzülerek geçirirseniz, Hollanda'nýn güzelliklerinin hiçbirinin tadýný çýkaramazsýnýz. YAÞAM BOYU EÐÝTÝM DERNEÐÝNÝN yayýnýdýr. Sayfa 16