HER 100 DOLARLIK İHRACAT İÇİN 62 DOLARLIK ARA MALI İTHAL EDİLİYOR

Transkript

1 Umut Oran Basın Açıklaması HER 100 DOLARLIK İHRACAT İÇİN 62 DOLARLIK ARA MALI İTHAL EDİLİYOR İHRACAT IN ÜÇTE BİRİ AHMET E, ÜÇTE İKİSİ HANS IN CEBİNE GİTTİ TÜRKİYE NİN İHRACAT MANZARASI: MONTAJCI TÜRKİYE, MAKYAJCI AKP AKP nin ekonomide başarılı görünmek için yaptığı manipülasyonlar kapsamında petrol karşılığı altınla ödeme yi dahil ederek ihracat hacmini şişirdiğini deşifre etmiştik. İhracatın dinamiklerine baktığımızda ise çok daha vahim bir yapısal çarpıklıkla karşılaşıyoruz. Ocak ayı Dahilde İşleme İzin Belgeleri Türk sanayiinin, 100 dolarlık ihracat yapabilmek için 62 dolarlık girdi ithal ettiğini ortaya koydu. AKP döneminde küresel finansal sermayenin vur kaç alanına dönen Türkiye ye gelen yoğun sıcak paranın döviz arzını artırarak TL nin yapay biçimde değerlendirmesi, sanayiyi ithal girdi bağımlısı yaptı. Bu süreçte; ucuza gelmesi nedeniyle giderek tamamen ithal girdiye yönelen sanayide montajcılık eğilimi güçlendi; neredeyse ihracat faaliyeti ithal edilen yarı mamul ürünlerin, küçük katkı ve operasyonlarla başka bir ülkeye aktarmadan ibaret hale geldi. Dünyaya satılan mallar içinde gerçek ihraç ürünü denebileceklerin payı son derece düştü. Sanayide çarkların yavaşladığı, ekonominin durduğu 2012 de yatırım ve tüketim malı ithalatı azalırken, ara malı ithalatı artmaya devam etti. İç piyasa ve ihraçlık ürün üretiminde kullanılan ithal ara malına ödenen döviz 175 milyar dolarla toplam ithalatın yüzde 74 üne ulaştı. Türkiye nin tüm ihracatı, ithal ara malı faturasını ödemeye yetmedi. Sanayinin iç piyasa ve ihracata yönelik üretiminde ithal girdi bağımlılığı, ihracat hacmini kağıt üzerinde büyütse de ihracatın katma değerini düşürüyor. Bu yapıda ihracat arttıkça ithalat daha çok artıyor, bir çeşit bumerang etkisiyle Türkiye kendi kendini vuruyor. AKP nin ekonomi politikalarının bir sonucu olarak ihracatın ithalata mutlak bağımlı hale geldiği bu yapıda ihracat artışı ithalat büyümesini de beraberinde getiriyor ve dış ticaret dengesi aleyhte gelişiyor. Başka deyişle bu yöntemle kırılan ihracat rekoru aslında Pirus Zaferi nden öte bir anlam ifade etmiyor. Öte yandan Türkiye de istihdamın büyük bölümünü gerçekleştiren KOBİ ler, yerli ara malı üretimini de omuzluyor. İthal girdiye yöneliş, hemen hepsi KOBİ olan yerli ara malı üreticilerini, dolayısıyla da istihdamı olumsuz etkilerken; ithalat yapılan ülkelerin üretim ve istihdamına katkı yapıyor. Ucuz ithal girdiyle rekabet edemeyen KOBİ lerin büyüyememesi, işsizliğin çözümünü zorlaştırıyor. On yılı aşan AKP iktidarında Türkiye küresel finansal sermayenin rant ve vurgun alanına dönüşürken, gelir dağılımındaki bozulma ve geniş halk kitlelerinin giderek yoksullaşması bu döneme damgasını vurdu. AKP nin, rakamsal illüzyonlarla kendini ekonomide başarılı göstermeye yönelik manipülasyonlarının ise ardı arkası gelmiyor. Ekonomi Bakanı Zafer Çağlayan, ihracatta başarı öyküleri anlatıyor, iddialı hedefler ortaya atıyor, sonra da bunun tutturulması için alışılmadık uygulamalar gündeme geliyor. Bu kapsamda; İran dan alınan petrol ve gazın bedeli için yapılan altınla

2 ödeme nin ihracat gibi gösterilerek, toplam ihracat hacminin kağıt üzerinde büyütüldüğünü daha önce deşifre etmiştik. Ancak bu tür rakamsal makyaj ve oynamalar bir yana, ihracatın dinamiklerine ve işleyişine baktığımızda ise bundan daha da vahim çarpık bir tablo, yapısal bir sorunla karşılaşıyoruz. AKP nin ekonomi politikaları, sanayiyi hem iç piyasa hem de ihracata yönelik üretiminde ithal girdi bağımlısı yaptı. AKP döneminde küresel finansal sermayenin vur kaç alanına dönen Türkiye ye Borsa ve DİBS e gelen yoğun sıcak para döviz arzını artırarak TL yi yapay biçimde değerlendirdi. Bu gelişme, sanayiyi ithal girdi bağımlısı yaptı; yerli ara malı sektörünü ise adeta bitirdi. Bu süreçte; ucuza gelmesi nedeniyle giderek tamamen ithal girdiye yönelen sanayide montajcılık eğilimi güçlendi; neredeyse oradan buradan ithal edilen yarı mamul ürünleri, küçük bir katkı ve operasyonla başka bir ülkeye aktarmanın adı ihracat oldu. Kağıt üzerinde şişirilerek büyük gösterilen ihracatın katma değeri ise giderek düştü. Gelinen aşamada, dünyaya satılan mallar içinde gerçek ihraç ürünü denebileceklerin payı son derece düşük bir düzeye indi. 100 dolarlık ihracat için 62 dolarlık girdi ithalatı Dâhilde İşleme Rejimi (DİR) kapsamında düzenlenen Dahilde İşleme İzin Belgeleri ile ihracatçılar, belli bir ihracat taahhüdünde bulunarak, söz konusu ihraç ürünlerinin üretiminde kullanacağı ithalat miktarını bildiriyor, bu kapsamda ihracatçıya bir çeşit ihracat teşviği olarak söz konusu ithalatı vergisiz ve harçsız olarak gerçekleştirme olanağı sağlanıyor. DİR kapsamında firmaların taahhüt ettiği ihracat ile bunun için yapmaları gereken ithalatın oranı, Türkiye nin üretim ve ihracatındaki ithal girdi bağımlılığını ortaya koyuyor. Zafer Çağlayan ın başında bulunduğu Ekonomi Bakanlığı tarafından Ocak ayında düzenlenen söz konusu izin belgeleri kapsamında 653 firma toplam 4 milyar 872 milyon dolarlık ihracat taahhüdünde bulunurken, bunun üretimi için 3 milyar 27,4 milyon dolarlık ithalat izni aldı. DİR kapsamında dâhilde işlenip ihraç edilen ürünlerin üretiminde kullanılan girdiler vergisiz-harçsız ithal ediliyor. En son Ocak ayına ait Resmi Gazete de yayımlanan DİR verilerine göre firmalar, taahhüt ettikleri ihracatın yüzde 62,1 i kadar ithalat gerçekleştirecekler. İhracatta ithal girdiye bağımlılığı gösteren bu oranın giderek daha da büyüdüğü, TL deki değerlenmenin ithal hammaddeyi ucuzlatmasının etkisiyle, üretimin büyük bölümünün ithal girdiyle gerçekleştirilir olduğu dikkati çekiyor. DİR kapsamında öngörülen ithalatın taahhüt edilen ihracata oranı, geçen yılın aynı ayında yüzde 58,5 olmuştu. Üretimde, ithalata en fazla bağımlı sektörler Ocak ayında düzenlenen dâhilde işleme izin belgelerinde sektörlere göre en yüksek tutarlı ithalatı demir çelik yapacak. İthalata bağımlılığın da en yüksek bu sektörde olduğu belirlendi. Toplam 1 milyar 453,4 milyon dolarlık ihracat taahhüdünde bulunan 40 sektör firması, bunun yüzde 76,8 i oranında toplam 1 milyar 116,8 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirecek.

3 DİR kapsamındaki ihracat taahhüdü ve bunun için yapılacak ithalat tutarına göre hesaplanan ithalata bağımlılık oranında demir çelik sektörünü yüzde 76.4 le işleme, yüzde 69.3 le demir dışı metaller, yüzde 66.2 ile gıda ve içki, yüzde 63,8 le elektrikli makineler, yüzde 62,9 la pişmiş kil ve çimento gereçleri izledi. Bağımlılık oranı orman ürünlerinde yüzde 61, lastik sektöründe yüzde 60,2, elektronikte yüzde 59.8, madeni eşyada yüzde 59, makine imalatında yüzde 53,7, deri ve köselede yüzde 53,6, dokuma ve giyimde yüzde 52,5, mesleki ve optik cihazlarda yüzde 45,7, kağıtta yüzde 43, kimyada yüzde 42,7 olurken, en düşük seramikte yüzde 28.6 ile en düşük düzeyde gerçekleşti. Dahilde işleme izin belgeleri (Milyon $) Ocak 2012 Ocak 2013 İZİN İTHALATA İZİN VERİLEN BAĞIMLILIK İHRACAT VERİLEN İTHALAT (%) TAAHHÜDÜ İTHALAT İTHALATA BAĞIMLILIK (%) İHRACAT TAAHHÜDÜ CAM 1,2 0,1 6, DEMİR ÇELİK 454,8 349,4 76, , ,8 76,8 DEMİR DIŞI METAL. 229,2 130,7 57,0 10,3 7,1 69,3 DERİ VE KÖSELE 34,7 15,8 45,4 38,5 20,6 53,6 DOKUMA VE GİYİM 693,0 356,0 51,4 514,8 270,3 52,5 ELEKTRİKLİ MAK. 165,8 102,8 62,0 152,8 97,4 63,8 ELEKTRONİK 93,3 74,1 79,4 5,5 3,3 59,8 GIDA VE İÇKİ 540,4 330,1 61,1 446,7 295,5 66,2 İŞLEME ,9 0,7 76,4 KAĞIT 97,0 55,3 57,0 80,0 34,6 43,3 KİMYA 104,3 64,9 62,2 488,1 208,2 42,7 LASTİK 271,7 164,7 60,6 261,5 157,6 60,2 MADENİ EŞYA 228,8 104,6 45,7 113,9 67,2 59,0 MAKİNE İMALAT 8,4 6,1 72,2 17,6 9,5 53,7 MESL.BİL.OPT.DO ,5 0,2 45,7 ORMAN ÜRÜNLERİ 6,4 3,5 55,6 4,3 2,7 61,0 PİŞMİŞ KİL VE ÇİM. 3,0 0,9 30,0 6,3 4,0 62,9 SERAMİK 88,1 17,1 19,4 4,7 1,4 28,6 TAŞIT ARAÇLARI 318,5 178,4 56, ,1 724,2 57,4 DİĞERLERİ 37,1 19,3 51,9 10,1 6,2 61,2 TOPLAM 3.375, ,8 58, , ,4 62,1 Duraklama yılı 2012 de ithal girdiye 175 milyar dolar Sanayide çarkların yavaşladığı, tüketimde daralma, ekonomide soğuma yılı olan 2012 de, sanayi sektörünün ithal girdi bağımlılığı devam etti; ara malı (hammadde) ithalatına ödenen fatura 175 milyar doları buldu. Geçen yıl yatırım ve tüketim malı ithalatındaki hızlı düşüşlere karşılık, hammadde ithalatı artışını sürdürdü. TÜİK verilerine göre, geçen yıl milyar dolar olan toplam ithalatın dörtte üç oranındaki174.9 milyar dolarlık bölümünü, ara malları oluşturdu. Ara malı ithalatı önceki yıla göre 4.3 milyar dolar arttı. Buna karşılık sermaye malı ithalatı 3.3 milyar dolar azalarak 33.9 milyar dolara; tüketim malı ithalatı da yaklaşık 3 milyar dolar azalarak 26.7 milyar dolara geriledi. Toplam

4 ithalatta ara malının önceki yıl yüzde 71.9 olan payı, 2012 de daha da yükselerek yüzde 74 e çıktı. Toplam ihracat ithal hammaddeyi karşılamıyor Türkiye nin toplam ihracatı, hem iç piyasa hem de ihracata yönelik üretim yapmak için ithal edilen ara mallarının toplam faturasını ödemeye yetmedi. Yıl boyunca yapılan toplam ihracat, ara malı ithalatının ancak yüzde 87 sini karşılamaya yetti. Diğer bir deyişle ara malı ithalatı toplam ihracatın yüzde 115 ine ulaştı. Geçen yıl toplam ihracatla ithal girdi maliyeti arasındaki makas biraz daralmakla birlikte yine de ihracat, hammadde ithalatının altında kalmaya devam etti de toplam ihracatın yüzde 128 i kadar ara malı ithal edilmişti. Büyük bölümü işlem görmüş hammadde Geçen yılki ara malı ithalatının da 73.9 milyar dolarla en büyük bölümünü Sanayi için işlem görmüş hammaddeler oluşturdu. Söz konusu ithalat montaj sanayi faaliyetinin ağırlığına işaret ediyor. İkinci büyük kalemi ise veri gizliliği uygulaması dolayısıyla TÜİK istatistiklerinde gizli veri olarak yer alan 39.5 milyar dolarlık petrol ürünleri oluşturdu. Hammadde ithalatındaki asıl artış da bu kalemden kaynaklandı. Söz konusu ithalat önceki yıla göre yüzde 14.8 arttı. İşlem görmüş diğer yakıt ve yağlar kalemi de yüzde 6 artışla 17.4 milyar dolar oldu. Buna karşılık sanayi için işlem görmemiş hammaddelerin ithalatı yüzde 5 azalarak 15.3 milyar, taşımacılık araçlarının aksam ve parçaları yüzde 9.8 düşüşle 11.1 milyar dolara geriledi. Yatırım mallarının aksam ve parçaları 10.9 milyar dolarla yerinde saydı. Esası yiyecek ve içecek olan işlenmemiş hammaddeler yüzde 15.5 düşüşle 3.7 milyar dolara gerilerken, aynı kategorideki işlenmiş hammaddelerin ithalatı yüzde 19.1 artışla 2.1 milyar dolar oldu. Montaj sanayiye devam Değişik yollardan sağlanan araç-gereç parçalarını birleştirip bütün elde ederek üretim yapan sanayi dalları için montaj sanayi adlandırması kullanılıyor. Tak yapçılık da denen montaj sanayiinin öne çıktığı sektörlerin başında otomobil, buzdolabı, çamaşır makinesi üretimi başta olmak üzere öteki elektrikli ev aletleri, elektronik aletler ve büro araç ve gereçleri sanayii geliyor. Daha çok Türkiye de ve az gelişmiş ülkelerde görülen bu tür sanayinin yarar ve zararları tartışılıyor. Özellikle, parçaların ithal yoluyla dış ülkelerden getirilerek yalnızca birleştirilmesi için bir sanayi düzeni geliştirilmesinin, ulusal sanayiyi engellediği belirtiliyor. İthal girdi daha çok iç piyasaya yönelik üretimde kullanılıyor 2012 yılı ihracatında ikinci büyük bölümü ise 55.6 milyar dolarla tüketim maddeleri oluşturdu. Tüketim malı ihracatındaki artış yüzde 6.5 de kaldı yılında yüzde 30.2 olan tüketim malı ihracatının ara malı ithalatına oranı 2012 de çok az yükselerek yüzde 31.8 e yükseldi. Buna göre ithal girdinin ihraçlık ürüne dönüşüm oranı, geçen yıl yerinde saydı. Bu gelişme sanayicinin ucuz ithal girdi kullanarak daha çok iç piyasaya üretim yapmayı daha çok tercih ettiğini gösteriyor. Yapılan tüketim malı ihracatı, girdi ithalatının üçte birine bile ulaşmıyor.

5 Dış ticaretin yapısı (Milyon $) Değişim (%) Tutar İHRACAT , ,8 13, ,9 Yatırım (Sermaye) Malları , ,6-3,1-443,1 Hammadde (Ara Mallar) , ,1 21, ,4 Tüketim Malları , ,8 6, ,9 Diğerleri 554,6 516,3-6,9-38,3 İTHALAT , ,0-1, ,7 Yatırım (Sermaye) Malları , ,1-9, ,5 Hammadde (Ara Malları) , ,9 1, ,7 Sanayi için işlem görmemiş hammaddeler , ,0-5,0-815,6 Sanayi için işlem görmüş hammaddeler , ,3-2, ,9 İşlem görmemiş yakıt ve yağlar 1.303, ,6-10,9-142,2 Yatırım mallarının aksam ve parçaları , ,0 0,8 87,8 Taşımacılık araçlarının aksam ve parçaları , ,6-9, ,6 Esası yiyecek ve içecek olan işlenmemiş hamm , ,4-15,5-677,0 Esası yiyecek ve içecek olan işlenmiş hammad , ,1 19,1 343,2 İşlem görmüş diğer yakıt ve yağlar , ,3 6,0 986,8 Gizli veri , ,5 14, ,3 TÜKETİM MALLARI , ,7-10, ,5 Binek otomobilleri 8.474, ,4-14, ,3 Dayanıklı tüketim malları 4.337, ,5 0,4 16,1 Yarı dayanıklı tüketim malları 6.452, ,3-8,7-559,5 Dayanıksız tüketim malları 5.894, ,3-12,2-717,6 Esası yiyecek ve içecek olan işlenmemiş tük. m. 813,8 808,3-0,7-5,5 Esası yiyecek ve içecek olan işlenmiş tük. mal , ,2-23,6-429,0 Motor benzini ve diğer hafif yağlar 1.662, ,6 0,7 12,3 Sanayii ile ilgili olmayan taşıma araç ve ger. 240,1 157,1-34,6-83,0 Diğer , ,7-10, ,5 DİĞERLERİ 738,6 990,2 34,1 251,6 DENGE , ,2 İhracat/İthalat(%) 56,0 64,5 Toplam ihracat/hammadde İthalatı(%) 77,9 87,2 Ara malı ithalatı./toplam ihracat 128,3 114,7 Ara malı İthalatı./Toplam İthalat(%) 71,9 74,0 Tük. Malı İthalatı./Toplam İthalat(%) 12,3 11,3 Tük. Malı İhracatı/Ara malı İthalatı.(%) 30,2 31,8 Tük. Malı İhracatı/İhracat.(%) 38,7 36,4-20, ,6 İthalata bağımlılığın nedeni Sanayinin son yıllarda hızla ithal girdiye yönelmesinde, TL deki suni değerlenmenin büyük payı bulunuyor. Yaşanan yoğun sıcak para girişlerinin döviz arzını artırması, reel kuru düşürerek TL yi değerlendiriyor, bu da ithal girdiyi ucuzlatıyor. Hammadde kullanımında tamamen ithalata yönelen sanayide montajcılık yaygınlaşırken, ihracatın katma değeri düşüyor. AKP nin ekonomi politikalarının bir sonucu olarak ihracatın ithalata mutlak bağımlı hale geldiği bu yapıda ihracat arttıkça ithalat daha çok artıyor ve dış ticaret dengesi aleyhte gelişiyor, cari açık büyüyor; bir çeşit bumerang etkisiyle Türkiye kendi kendini vuruyor. Başka deyişle bu yöntemle kırılan ihracat rekoru aslında bir Pirus Zaferi nden öte bir anlam ifade etmiyor.

6 İthal bağımlılığı KOBİ leri vuruyor Öte yandan Türkiye de istihdamın büyük bölümünü gerçekleştiren KOBİ ler, ara malı üretimini de omuzluyor. İthal girdiye yöneliş, hemen hepsi KOBİ olan yerli hammadde üreticilerini, dolayısıyla da istihdamı olumsuz etkilerken; ithalat yapılan ülkelerin üretim ve istihdamına katkı yapıyor. Ucuz ithal girdiyle rekabet edemeyen KOBİ lerin büyüyememesi, işsizliğin çözümünü zorlaştırıyor. İhracatı ağırlıkla KOBİ ler, ithalatı büyükler yapıyor Türkiye nin ihracatının büyük bölümünü KOBİ ler yapıyor. İthalatın büyük bölümünü ise üretimdeki ithal girdi payı nedeniyle büyük ölçekli firmaların yaptığı dikkati çekiyor. TÜİK in en son açıkladığı Girişimci Özelliklerine Göre Dış Ticaret İstatistikleri çalışmasına göre, bir yılda 52 bin 495 girişim ihracat, 63 bin 351 girişim ithalat yaptı. İhracatın yüzde 59.6 sı kişi çalışan ve KOBİ olarak değerlendirilen girişimler tarafından gerçekleştirildi. İthalatın da yüzde 39.9 u KOBİ ler tarafından yapıldı. İhracatta 0-9 kişi çalışan mikro girişimlerin payı yüzde 15.2 olurken, yüzde 25.7 si kişi çalışan küçük ölçekli girişimler, yüzde 18.7 si kişi çalışanı olan orta ölçekli girişimler ve yüzde 40.2 si 250 ve üzerinde personel çalıştıran girişimler tarafından gerçekleştirildi. İthalatın ise yüzde 60 ı 250 ve daha fazla çalışanı olan büyük girişimlerce gerçekleştirilirken, 0-9 kişi çalışan mikro ölçekli girişimlerin payı yüzde 6.5 te, kişi çalışan küçük ölçekli girişimlerin payı yüzde 15.3 ve kişi çalışan orta ölçekli girişimlerin payı yüzde 18.2 oldu. Yapılması gerekenler bellidir Kamu ihalelerinde öncelikli olarak yerli firmaların ürettiği, yerli malı ürünlerin satın alınması hususunda gereken mevzuat değişikliklerinin yapılması gerekir. Özellikle yerel yönetimlerin yaptıkları alımlarda, yerli firmaları ve yerli mallarını tercih etmesi, yerli üreticiler ve KOBİ ler için hayati önemdedir. Üretilen malın fiyatı firmaların iç ve dış piyasalardaki rekabet gücüne etki eden temel faktörlerin başında gelir. Fiyatının dünya fiyatlarının üzerinde olması, üretim süreçlerinde yerli ara malını kullanan firmaları ithalata yöneltir. Hem cari işlemler açığını azaltmak hem de ihtiyaç duyulan büyüme oranlarına ulaşmak için üretimde, yerli ara malı kullanımını artırmak gerekiyor. Bunun için gerçekçi bir kur politikası izlenmesi büyük önem taşıyor. Üretememekle birlikte üretebilme potansiyelimiz olan ara mallarını ve daha önce ürettiğimiz ancak TL deki değerlenme ve artan maliyetler nedeniyle rakiplere kaptırılan ara mallarının ülkemizde üretimini ve kullanımını özendirmek için önlemler alınmalıdır. Büyük bölümü KOBİ olan ve Türkiye ekonomisinin omurgasını oluşturan yerli ara malı sektörünün güçlendirilmesi için yerli hammadde kullanımı etkin biçimde teşvik edilmelidir. Önde gelen sektörlerin ithal girdi bağımlılığı olarak ortaya çıkan girdi tedariği konusundaki yetersizliklerini giderme, üretim için en önemli unsurların başında yer alan girdilerin tedariğinde kamu ve özel sektörde ortak anlayış ve bakış açısı geliştirme amacıyla başlatılan Girdi Tedarik Stratejisi GİTES Eylem Planına işlevsellik kazandırılmalıdır.