Ekonomi II. 14.Bölüm:Milli Gelir. Doç.Dr.Tufan BAL. Not:Bu sunun hazırlanmasında büyük oranda Prof.Dr.Tümay ERTEK in Temel Ekonomi kitabından

Transkript

1 Ekonomi II 14.Bölüm:Milli Gelir Doç.Dr.Tufan BAL Not:Bu sunun hazırlanmasında büyük oranda Prof.Dr.Tümay ERTEK in Temel Ekonomi kitabından faydalanılmıştır.

2 Milli Gelir İle İlgili İki Temel Kavram GSYİH (Gayri Safi Yurtiçi Hasıla) ve GSMH (Gayri Safi Milli Hasıla) dır. GSYİH:Bir ülkenin sınırları içinde hem o ülkenin yurttaşları hem de yabancılar tarafından elde edilen gelirdir. GSMH:Bir ülkenin yurttaşları tarafından o ülkenin sınırları içinde ve sınırları dışında elde edilen geliri ifade eder.

3 GSYİH GSYİH: (Gross Domestic Product)=GDP Belli bir zaman, bir ay, üç ay veya bir yıl olabilir. Genelde 1 yıl için ele alınır. Türkiye de GSYİH hem 1 yıl hem de 3 aylık (Çeyrek Dönemler) olarak hesaplanmaktadır. Nihai mal ve hizmetler: Başka bir mal veya hizmet üretiminde ara mal olarak kullanılmayan, doğrudan tüketim, yatırım, devlet harcaması ve net ihracatta kullanılan mal ve hizmetlerdir. Bakkalda satılan ekmek örneği.. 3

4 4 Tablo 4.1.Katma Değer (Ekmek) Üretici Ara Mal Bakkaldaki 1 Ekmek için üretimin her aşamasında kullanılan ara malın piyasa değeri (TL) Üretim Birimlerinde Yaratılan Katma Değer (TL) Çiftçi Buğday =15 Un Fabrikası Un =8 Ekmek Fırını Ekmek =12 Bakkal Ekmek (nihai) =5 Toplam ( )=40

5 GSYİH Büyüme Oranları (% Değişim) 5

6 GSYİH Büyüme Oranları (Dönem Ort.) 6

7 GSYİH Piyasa Değeri: Üretilen nihai mal ve hizmetlerin satışından elde edilecek toplam hasılatı ifade eder. Yani, üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasadaki fiyatlara göre belirlenen fiyatlarıdır. Eğer, piyasa değeri nihai mal ve hizmetlerin ürettiği yıldaki piyasa fiyatlarına (cari fiyatlara) göre hesaplanıyor ise nominal GSYİH, belirli bir yılın fiyatlarına (sabit fiyatlara) göre hesaplanıyor ise reel GSYİH söz konusudur.

8 GSYİH Nominal GSYİH: Belirli bir zaman içinde, bir ülke sınırları içinde üretilen nihai mal ve hizmetlerin cari fiyatlara göre piyasa değerleridir. Reel GSYİH: Belirli bir zaman içinde, bir ülkede üretilen nihai mal ve hizmetlerin belirli bir yılın fiyatlarına (sabit fiyatlara) göre piyasa değeridir. Yani, Reel GSYH, nominal GSYİH nın enflasyondan arındırılmış halidir.

9 Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) GSMH: Belirli bir zaman içinde bir ülkenin sınırları içinde üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasa değeri olduğunu görmüştük. Üretilen bu nihai mal ve hizmetlerde bazı yabancı ülke yurttaşlarının da katkısı vardır. Diğer taraftan, söz konusu ülkenin kimi yurttaşların da yabancı ülkelerde çalışmakta ve o ülkelerde üretilen nihai mal ve hizmetlere katkıda bulunmaktadır. GSYİH ya bir ülkenin yurttaşlarının yurt dışında kazandıkları faktör gelirleri eklenip yabancı ülke yurttaşlarının söz konusu ülkede kazandıkları faktör gelirleri GSYİH dan çıkarıldığında GSMH elde edilir.

10 Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) GSMH=GSYİH+Net Dış Alem Faktör Gelirleri (Gelen-Giden Faktör Giderleri) Önceleri genellikle GSMH kavramı üzerinde durulurken, 1990 lı yıllardan sonra küreselleşmenin de etkisiyle üretim faktörlerinin daha fazla yer değiştirmesinden dolayı ülke vatandaşlarının gelirini ifade eden GSMH yerine, bir ülkenin sınırları içinde yaratılan toplam geliri ifade eden GSYİH üzerinde yoğunlaşmaya başlanmıştır.

11 11 Gayri Safi Yurtiçi Hasılanın Hesaplanma Yöntemleri 1.Üretim Yaklaşımı 2.Gelir Yaklaşımı 3.Harcamalar Yaklaşımı

12 14.2.Ekonomik Faaliyetlerin Döngüsel Akımı ve GSYİH nın Ölçülmesi 12

13 Üretim Yaklaşımı Ekonominin değişik sektörlerinde firmaların ürettiği toplam mal ve hizmetlerin piyasa değerlerinden ara mallar için üretilen miktarlar çıktıktan sonra geriye üretim faktörlerinin payları (yarattıkları katma değerler) kalır. Ekonominin değişik sektörlerinde yaratılan katma değerlerin toplamı ise bize GSYİH yı verir. Türkiye de milli gelirin en sağlıklı ölçümü ve üzerinde durulan yaklaşımı üretim yaklaşımıdır.

14 Tablo 14.5.Üretim Yaklaşımı İle Türkiye nin Nominal GSYİH sı 14

15 15 Üretim Yaklaşımı İle GSYİH Üretim Yönteminde esas alınan 12 kalem iktisadi faaliyeti yukardan aşağıya doğru şöyle açıklayabiliriz: 1.Tarım: Çiftçilik ve Hayvancılık, Ormancılık ve Balıkçılık faaliyetlerini kapsar. 2.Sanayi: Madencilik ve Taşocakçılığı, İmalat Sanayi, Elektrik-Gaz-Su hizmetlerini kapsar. 3.İnşaat: Her türlü alt ve üst yapı inşaatını kapsar. 4.Ticaret: Her türlü toptan ve perakende ticaret ile otelcilik ve lokantacılık hizmetlerini kapsar. 5.Ulaştırma ve Haberleşme: Ulaştırma, Depoculuk ve Haberleşme hizmetlerini kapsar. 6.Mali Kuruluşlar: Bankacılık, Sigortacılık ve diğer mali kuruluş hizmetlerini kapsar.

16 Üretim Yaklaşımı İle GSYİH 7.Konut Sahipliği: Konutunu kiraya verenlerin hizmetlerini kapsar. 8.Serbest Meslek Hizmetleri: Serbest meslek hizmetlerini ve kişisel hizmetleri kapsar. 9.İzafi Banka Hizmetleri: Bankaların mevduat faizi ile kredi faizi arasındaki fark olup EKSİ değerlidir. 10.Kamu Hizmetleri: Her türlü kamu hizmetlerini kapsar. 11.Kar Amacı Gütmeyen Özel Hizmet Kuruluşları: Vakıf şeklindeki örgütlerin hizmetlerini kapsar. 12.İthalat Vergisi: İthal edilen mallar üzerine konan vergileri kapsar. 16

17 17 GSMH daki Nominal ve Reel Değişmeler GSMH değerleri zaman içinde değişir, yani artar veya azalır. GSMH değerlerindeki bu dalgalanmaların bazısı nominal bazısı da reel değişmelerdir. Nominal veya reel değişmeler, artışlar veya azalışlardan meydana geldiği için önce nominal ve reel artışın ne demek olduğunu açıklayalım. Nominal ve reel değişmeleri aşağıdaki tablo yardımı ile daha kolay anlayabiliriz.

18 Nominal ve Reel Artışlar 18

19 Tablo 14.5.Üretim Yaklaşımı İle Türkiye nin Reel GSYİH sı 19

20 Gelir Yaklaşımı Firmalar, ev halkından sağladıkları üretim faktörleri için ödemede bulunurlar; emek için ücret, sermaye için faiz, doğal kaynaklar için rant ve girişimcilik için kar. Yani ev halkının toplam geliri yaratılan katma değerlerin toplamına, dolayısıyla da nihai mal ve hizmetlerin piyasa değerine eşit olup, GSYİH yı oluşturur. Faktör (Üretici) Fiyatlarıyla Yurt İçi Gelir= Ücretler+ Faizler+ Rantlar (Kiralar) +Karlar Piyasa Fiyatlarıyla Yurt İçi Hasıla=Faktör Fiyatlarıyla Yurt İçi Gelir + (Dolaylı Vergiler-Sübvansiyonlar) GSYİH (Piyasa Fiyatlarıyla)=Piyasa Fiyatlarıyla Yurt İçi Hasıla + Amortismanlar (Sermayenin Aşınma ve Eskime Payı) 20

21 Harcamalar Yaklaşımı Ev halkı firmalara sağladığı üretim faktörleri ile elde ettiği gelirin bir kısmını ürün piyasalarından mal ve hizmet alımında kullanılır; geri kalan kısmını ise, tasarruf edip mevduat olarak bankaya yatırılır. Ev halkının gelirinin (Y=GSYİH) bir kısmı tüketime (C) gider, geri kalan kısmı da tasarruf (S) edilmiş olur. Tasarruflar da finans piyasalarında bankalar tarafından firmalara kredi olarak verilip yatırıma (I) gittiğinde (S=I) ekonomideki toplam harcamalar GSYİH ya eşit olur. 21

22 Harcamalar Yaklaşımı O zaman harcamalar yoluyla GSYİH (=Y)=C+I Devleti ve dış dünyayı da hesaba katarsak (Devlet harcamaları=g, dış dünya ilgili net ihracat=ihracat-ithalat=x-m=nx) O zaman toplam harcamalar yoluyla GSYİH; GSYİH (=Y)=C+I+G+(X-M)

23 MG İle İlgili Bazı Kavramlar Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) -Amortismanlar =Safi Yurtiçi Hasıla (SYİH) -Dolaylı Vergiler +Sübvansiyonlar =Yurt İçi Gelir (YİG) +Net Dış Dünya Faktör Gelirleri =Milli Gelir (MG) -Kazanılan Fakat Alınmayan Gelir +Alınan Fakat Kazanılmamış Gelir =Kişisel Gelir (KG) -Kişisel Gelir Vergisi =Harcanabilir Kişisel Gelir (HKG)

24 Kişi Başına Düşen Milli Gelir Bir ülkenin GSYİH sı o ülkenin nüfusuna bölündüğüne kişi başına düşen GSYİH bulunur. Nominal (cari fiyatlar) GSYİH nüfusa bölündüğünde kişi başına nominal GSYİH, reel fiyatlar (1987) GSYİH nüfusa bölündüğünde de kişi başına reel GSYİH elde edilir.

25 Kişi Başına Düşen GSYİH (ABD $) 25

26 Kişi Başına Düşen GHYİH (ABD $) 26

27 27 Tablo 14.8.Türkiye de GSYİH ile KB GSYİH in $ Cinsinden Hesaplanması MG ve KBD MG ölçümü önemlidir. Milli gelir, bir ülkenin ekonomik gücünü gösterir. Kişi başına düşen milli gelir ise bir ülkenin yurttaşlarının ortalama gelir düzeyi hakkında bize bir fikir verir. Türkiye nin dolar cinsinden GSYİH sını ve KB GSYİH sını bulmak için nominal GSYİH sını kambiyo döviz kuruna böleriz.

28 Satın Alma Gücü Paritesine Göre MG ve KBD MG Uluslararası karşılaştırmalarda döviz kuruna göre dolar cinsinden belirtilen GSYİH veya KB GSYİH rakamları kullanırken dikkatli olmak gerekir. Karşılaştırılan yılda bir ülkenin parası dolara göre aşırı değerlenmiş (doların fiyatı düşük) ise GSYİH ve KB GSYİH rakamları nispeten büyük, tersi durumda da küçük çıkar. Ayrıca ülkelerarası fiyat farklılıkları da bulunabilir. 28

29 Satın Alma Gücü Paritesine Göre MG ve KBD MG Bir ülkede KBDG dolar cinsinden çok düşük olabilir. Fakat o ülkede fiyatlar da oldukça düşük ise, KBDG yüksek olan ülkelerle arasındaki fark o kadar da büyük olmayabilir. Ülkelerarası iç fiyat farklılıkları nedeniyle, ülkelerarası gelir karşılaştırmalarında Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP=Purchasing Power Parity=PPP) kullanılmaya başlanmıştır.

30 Satın Alma Gücü Paritesine Göre MG ve KBD MG Bu yöntemle, döviz kurunda ülkelerarası iç fiyat farklılıkları ortadan kaldırılmıştır. Bu yöntemle, 1 doların değeri ABD deki satın alma değeri tanımlanır. Belli bir mal veya hizmet sepeti oluşturularak bu sepetteki mal veya hizmetlerin satın alınması durumunda ödenmesi gereken ulusal para miktarı bulunur.

31 31 Tablo 14.9.SAGP ne Göre Türkiye nin GSYİH ve KB GSYİH sı yılları için Satın Alma Gücü Paritesi ne göre Türkiye nin GSYİH sı ile kişi başına düşen GSYİH sının hesaplanması Tablo 14.9 da gösterilmektedir. SAGP ne göre dünyanın en büyük ülkeleri için s.285 deki köşe yazısını..

32 Milli Gelirin Ölçülmesinde Bazı Güçlükler Milli Gelirin ölçülmesinde bazı güçlükler vardır. 1.Malların kalitelerindeki iyileştirmeler: Zaman içinde üretilen malların kalitesinde iyileştirmeler olur. Bu iyileştirmeleri ölçmek ve milli gelire dahil etmek kolay değildir. 2.Ev halkının kendisi için üretimi: Ev halkının kendisi için yaptığı ve piyasada işlem görmeyen üretimleri, ev kadınları, kırsal kesimdeki üreticilerin kendi evi için ürettiği ürünler piyasaya yansımadığı için GSYİH nın ölçümüne girmezler.

33 Milli Gelirin Ölçülmesinde Bazı Güçlükler 3.Kayıt dışı üretim faaliyetleri: Kayıt altında olmayan üretim faaliyetlerinin GSYİH nin ölçümüne dahil edilmesi zordur. Özellikle kurumsallaşmamış mal ve hizmet üretimi faaliyetlerinde, vergi vermemek veya az vergi vermek için üretilen mal ve hizmetlerin değerlerin değerinin olduğundan daha az gösterilmesi veya hiç gösterilmemesi eğilimi yüksektir. Bu da büyük vergi kayıplarına yol açmaktadır.

34 34 İletişim Bilgilerim: Doç.Dr.Tufan BAL Süleyman Demirel Üniversitesi Tarım Ekonomisi Bölümü ISPARTA