RĠSK DEĞERLENDĠRME STANDARTLARI VE METODOLOJĠLERĠN KARġILAġTIRILMASI

Transkript

1 RĠSK DEĞERLENDĠRME STANDARTLARI VE METODOLOJĠLERĠN KARġILAġTIRILMASI Gökhan ALP ĠĢ MüfettiĢi ĠĢ TeftiĢ Ġstanbul Kurulu BaĢkanlığı

2 Tehlike : İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelidir.

3 Risk : Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalidir.

4 Risk Değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır.

5 ĠĢveren Denetleme ve Gözlem Bilgi Edinme Önlem Alma ĠĢverenin görevleri Görevlendirme Riskleri Saptama Tehlikeleri Saptama/ Belirleme Dokümantasyon

6 Kabul Edilebilir Risk Seviyesi: Yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesidir.

7 Risk Etmeni ETKĠLENEN - HEDEF SONUÇ OLASILIK (p) Risk = Olasılık x ġiddet

8 Kabul Edilemez Alan {Sınıf I} Olağanüstü koģullar dıģında riskin varlığı kabul edilemez ALARP veya tolere edilebilir bölge {Sınıf II, Sınıf III } Sadece daha fazla risk azaltımının uygulanamadığı veya maliyetinin elde edilen iyileģme ile fazlaca oransız olması durumunda kabul edilebilir. GeniĢ ölçüde kabul edilebilir bölge {Sınıf IV } Riskin bu seviyede kaldığının güvencesinin sağlanması gerekir. Ġhmal Edilebilir Risk

9 Olasılık ġiddet Katastrofik Kritik Az Ġhmal Edilebilir Sık sık I I I II Muhtemel I I II III Ara sıra I II III III Uzak II III III IV Beklenmedik III III IV IV Olağanüstü IV IV IV IV Risk Sınıfı Sınıf I Sınıf II Sınıf III Sınıf IV Kabul edilemez risk Açıklama Ġstenmeyen risk. Sadece daha fazla risk azaltımının uygulanamadığı veya maliyetinin elde edilen iyileģme ile fazlaca oransız olması durumunda kabul edilebilir. (ALARP) Risk azaltım maliyeti elde edilen iyileģmeden fazla olacak ise, kabul edilebilir risk (ALARP) Ġhmal edilebilir risk

10 Tespit edilmiģ olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluģabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne Ģekilde ve hangi Ģiddette zarar görebileceği belirlenir. Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur. Toplanan bilgi ve veriler ıģığında belirlenen riskler; iģletmenin faaliyetine iliģkin özellikleri, iģyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve iģyerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir.

11 Kantitatif Risk Analizi Kantitatif risk analizinde, riski hesaplarken matematiksel teoremler kullanılarak risk değeri bulunur. Kalitatif Risk Analizi Kalitatif risk analizinde, tehditin olma ihtimali, tehditin etkisi gibi değerlere sayısal değerler verilir ve bu değerler matematiksel ve mantıksal metotlar ile proses edilip risk değeri bulunur.

12 IEC ISO 31010: 2011 Uluslararası Standardı, risk değerlendirmesine iliģkin sistematik tekniklerin seçimi ve uygulanması konusunda iģverenlere, iģ güvenliği uzmanlarına ve iģyeri hekimlerine rehberlik etmek amacı ile hazırlanmıģtır.

13 EN ISO 12100:2010, Makinalarda güvenlik Tasarım için genel prensipler Risk değerlendirilmesi ve risk azaltılması (Safety of machinery - General principles for design - Risk assessment and risk reduction) EN ISO :2008, Makinelerde Güvenlik- Kumanda Sistemlerinin Güvenlikle İlgili Kısımları- Bölüm 1: Tasarım İçin Genel Prensipler (Safety of machinery - Safetyrelated parts of control systems - Part 1: General principles for design)

14 IEC 61882, Tehlike işletilebilirlik çalışmaları ( HAZOP çalışmaları) Uygulama rehberi (Hazard and operability studies (HAZOP studies) Application guide) IEC 61025, Hata ağacı analizi (Fault tree analysis - FTA) IEC , Güvenilebilirlik Yönetimi Kısım 3: Uygulama Rehberi Bölüm 9: Teknolojik sistemlerin risk analizi (Dependability management Part 3: Application guide Section 9: Risk analysis of technological systems) HACCP: ISO 22000, Gıda güvenliği yönetim sistemleri Gıda zincirine yönelik kurum gereksinimleri (Food safety management systems Requirements for any organization in the food chain)

15 IEC 60812, Sistem güvenilirliği için analiz teknikleri- Arıza modu ve etki analizine (FMEA) yönelik prosedürler (Analysis techniques for system reliability Procedures for failure mode and effect analysis FMEA) IEC 61508, Elektrik/elektronik/ programlanabilir elektronik güvenlik ile ilgili sistemlerin iģlevsel güvenliği. (Functional safety of electrical/electronic/programmable electronic safety-related systems) IEC 61511, ĠĢlevsel emniyet - Proses endüstrisi sektörü için emniyetli enstrümante sistemleri (Functional safety Safety instrumented systems for the process industry sector)

16 IEC , Güvenilirlik Yönetimi Bölüm 3-11: Uygulama Kılavuzu Güvenilirlik Merkezli Bakım (Dependability management Part 3-11: Application Guide Reliability Centred Maintenance) IEC 61078, Bağımlılık için analiz teknikleri- Güvenilirlik blok diyagram ve Boole yöntemleri (Analysis Techniques for Dependability Reliability Block Diagram and Boolean Methods) IEC 61165, Markov tekniklerinin uygulanması (Application of Markov Techniques) ISO/IEC (bütün bölümler), Yazılım ve sistem mühendisliği Yüksek seviyeli Petri ağlar (Software and Systems Engineering High-Level Petri Nets)

17 IEC 61649, Weibull Analizi (Weibull Analysis) IEC 62551, Güvenilirlik Ġçin Analiz Teknikleri - Petri Ağ Teknikleri (Analysis Techniques for Dependability Petri Net Techniques) ISO /IEC Klavuzu 98-3:2008, Belirsizlik Önlemi Bölüm 3: Önlemlerdeki (GUM:1995) Belirsizliğe KarĢı Kılavuz (Uncertainty Measurement Part 3: Guide to The of Uncertainty in Measurement (GUM:1995))

18 IEC 61649, Weibull Analizi (Weibull Analysis) IEC 62551, Güvenilirlik Ġçin Analiz Teknikleri - Petri Ağ Teknikleri (Analysis Techniques for Dependability Petri Net Techniques) ISO /IEC Klavuzu 98-3:2008, Belirsizlik Önlemi Bölüm 3: Önlemlerdeki (GUM:1995) Belirsizliğe KarĢı Kılavuz (Uncertainty Measurement Part 3: Guide to The of Uncertainty in Measurement (GUM:1995))

19 ISO 15743:2008, Termal çevre Ergonomi - Soğuk iģyerleri - Risk değerlendirmesi ve yönetimi (Ergonomics of the thermal environment -- Cold workplaces -- Risk assessment and management) ISO 15265:2004, Termal çevre Ergonomi - Termal çalıģma koģullarında stres veya rahatsızlık önlenmesi için risk değerlendirme stratejisi (Ergonomics of the thermal environment -- Risk assessment strategy for the prevention of stress or discomfort in thermal working conditions) ISO/TR :2012, Yangın Güvenliği Mühendisliği - Yangın risk değerlendirmesi - Bölüm 2: bir ofis binası örneği (Fire Safety Engineering - Fire risk assessment - Part 2: Example of an office building) ISO 17776:2000, Petrol ve doğal gaz endüstrileri - Offshore üretim tesisleri - tehlike tanımlama ve risk değerlendirmesi için araçlar ve teknikler üzerine Rehber (Petroleum and natural gas industries - Offshore production installations - Guidelines on tools and techniques for hazard identification and risk assessment)

20 U.S. DoD standard 2167A 1910 Occupational Safety and Health Standards (OSHA) 21 CFR CFR British Standards Institute (1996) 29 CFR BS CFR BS 5760 (1988) NASA NHB BS EN-954 ANSI/ISA S BS EN-1037 MIL-STD1629A (FMEA) MILSTD- 882B SĠSTEM GÜVENLĠĞĠ MILSTD- 882C SĠSTEM GÜVENLĠĞĠ MILSTD- 882D SĠSTEM GÜVENLĠĞĠ MILSTD- 882E SĠSTEM GÜVENLĠĞĠ

21 Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis PHA), ĠĢ Güvenlik Analizi (Job Safety Analysis - JSA), Olursa Ne Olur? (What Ġf..?), Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis-PRA Using Checklists), Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA), Risk Değerlendirme Karar Matrisleri( Risk Assessment Decision Matrix) Tehlike ve ĠĢletilebilme ÇalıĢması (Hazard and Operability Studies - HAZOP), Tehlike Derecelendirme Ġndeksi (DOW index, MOND index, NFPA index), Hızlı Derecelendirme Metodu (Rapid Ranking, Material Factor),

22 Hata Ağacı Analizi (Fault Tree Analysis -FTA), Hata Modu ve Etki Analizi (Failure Mode and Effects Analysis- FMEA) Hata Modu ve Etkisinin Kritiklik Analizi (Failure Mode and Critically Effects Analysis- FMECA), Güvenlik Denetimi (Safety Audit), Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis - ETA), Neden - Sonuç Analizi (Cause and Consequence Analysis), Neden - Etki Analizi (Cause and Effect Analysis),

23 Neden - Etki Analizi (Cause and Effect Analysis), Kinney Metodu (Mathematical Risk Evaluation Method), Karar ġeması (Decision Tree), Çok Kriterli Karar Analizi (Multi Criteria Decision Analysis -MCDA), Zürih Tehlike Analizi (Zurih Hazard Analysis), Makine Risk Değerlendirme (Mashine Risk Asessment), Toksikolojik Risk Değerlendirme veya Kimyasal Maruziyet Değerlendirme (Toxicological Risk Assessment - Chemical Exposure Assessment), Çevresel Risk Değerlendirmesi (Environmental Risk Assessment) Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları (Hazard Analysis and Critical Control Points - HACCP)

24 Güvenlik Fonksiyon Analizi (Safety Function Analysis), Güvenilirlik Merkezli Bakım(Reliability Centred Maintenance RCM) Sneak Analizi -Sneak Devre Analizi (Sneak Analysis - Sneak Circuit Analysis) ĠĢ Etki Analizi (Business Impact Analysis) Ġnsan Hata Tanımlaması (Human Error Identification - HEI), Ġnsan Güvenilirlik Değerlendirmesi (Human Reliability Assessment - HRA), Ġnsan Hata Oranı Tahmini Tekniği (Technıque For Human Reliability Analysis -THERP),

25 Kavramsal Güvenilirlik ve Hata Analiz Yöntemi (Cognitive Reliability and Error Analysis Method - Cream), HiyerarĢik Görev Analizi (Hierarchical Task Analysis), Sapma Analizi (Deviation Analysis), Yönetim BakıĢı ve Risk Ağacı (Management Oversight and Risk Tree - MORT), Enerji Analizi (Energy Analysis), Güvenlik Bariyer Diyagramları (Barrier Diagram), Koruma Katmanları Analizi (Layers of Protection Analysis - LOPA)

26 Bow-Tie Metodolojisi, Kök Neden Analizi (Root Cause Analysis), Senaryo Analizi (Scenario Analysis), Markov Analizi (Markov Analysis), Monte Carlo Analizi (Monte-Carlo Analysis), Bayesian Analizi (Bayesian Analysis), F-N Eğrileri (F-N curves).

27 Kriterler What if? PHA JSA Check List Gerekli Ġhtiyacı Döküman Çok Az Orta Çok Fazla Çok Az Tim ÇalıĢması Tim Tecrübesi Liderinin Bir Analist ile Yapılabilir Orta Düzeyde Deneyim Bir Analist ile Yapılabilir Orta Düzeyde Deneyim Tim ÇalıĢması Çok Fazla Deneyim Tim ÇalıĢması Orta Düzeyde Deneyim Kalitatif/ Kantitatif Kalitatif Kalitatif Kalitatif Kalitatif Özel Bir BranĢa Yönelik Uygulama BaĢarı Oranı Her Sektöre Uyar Her Sektöre Uyar Her Sektöre Uyar Her Sektöre Uyar Risklerin Belirlenmesi AĢamasında Yeterlidir. Tim Liderinin Terübesine Göre BaĢarı Oranı DeğiĢir. Birincil Risk Değerlendirme Yöntemidir. Tim Liderinin Terübesine Göre BaĢarı Oranı DeğiĢir. Özellikle kiģilerin Görev Tanımları Ġyi YapılmıĢsa BaĢarı Sağlanabilir. Basit Prosedürlü ĠĢlerde Uygulanabilir, Tim Liderinin Terübesine Göre BaĢarı Oranı DeğiĢir.

28 Kriterler HAZOP FMEA/ FMECA Güvenlik Denetimi FTA Gerekli Döküman Ġhtiyacı Çok Fazla Çok Fazla Çok Az Çok Fazla Tim ÇalıĢması Tim ÇalıĢması Tim ÇalıĢması Bir Analist ile Yapılabilir Tim ÇalıĢması Tim Liderinin Tecrübesi Kalitatif/ Kantitatif Özel Bir BranĢa Yönelik Uygulama BaĢarı Oranı Çok Fazla Deneyim Orta Düzeyde Deneyim Orta Düzeyde Deneyim Çok Fazla Deneyim Kalitatif Kalitatif Kalitatif Kalitatif/ Kantitatif Kimya Endüstrisi Elektrik / Makine Her Sektöre Uyar Her Sektöre Uyar Oldukça Zor Bir Yöntemdir, Yüksek Tecrübe ve Takım Üyelerinin Yüksek Performansını Gerektirir. Analiz Öncesinde, FTA Yapılması BaĢarı Oranını Artırır. Tüm Sektörlerde Rahatlıkla Uygulanır, Tim Liderinin Terübesine Göre BaĢarı Oranı DeğiĢir. Yüksek Tecrübe ve Takım Üyelerinin Yüksek Performansını Gerektirir.

29 Kriterler ETA L TĠPĠ MATRĠS X TĠPĠ MATRĠS NEDEN SONUÇ ANALĠZĠ Gerekli Döküman Ġhtiyacı Çok Fazla Çok Az Çok Fazla Çok Fazla Tim ÇalıĢması Tim ÇalıĢması Bir Analist ile Yapılabilir Tim Liderinin Tecrübesi Kalitatif/ Kantitatif Özel Bir BranĢa Yönelik Uygulama BaĢarı Oranı Çok Fazla Deneyim Orta Düzeyde Deneyim Tim ÇalıĢması Çok Fazla Deneyim Tim ÇalıĢması Çok Fazla Deneyim Kalitatif/ Kantitatif Kalitatif Kalitatif Kalitatif/ Kantitatif Her sektöre Uyar Basit Prosedürlü ĠĢler Her sektöre Uyar Her Sektöre Uyar Yüksek Tecrübe ve Takım Üyelerinin Yüksek Performansını Gerektirir. Basit Prosedürlü ĠĢlerde Uygulanabilir. Tim Liderinin Tecrübesine Göre BaĢarı Oranı değiģir. Tüm sektörlerde rahatlıkla uygulanır. Tim Liderinin Tecrübesine Göre BaĢarı Oranı değiģir. Yüksek Tecrübe ve Takım Üyelerinin Yüksek Performansını Gerektirir.