İNORGANİK TOZ HASTALIKLARI. Doç. Dr. Ahmet URSAVAŞ Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı

Transkript

1 İNORGANİK TOZ HASTALIKLARI Doç. Dr. Ahmet URSAVAŞ Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı

2 Mesleksel Solunum Sistemi Hastalıkları 1. Mesleksel havayolu hastalıkları 2. Mesleksel parankimal akciğer hastalıkları a. Hipersensitivite pnömonileri b. İnorganik Toz Hastalıkları (Pnömokonyozlar) 3. Mesleksel solunum sistemi enfeksiyonları 4. Akut inhalasyon hasarı 5. Mesleksel solunum sistemi kanserleri

3 Pnömokonyoz- Tanım Pneuma= Hava Konist= Toz akciğer dokusunda tozların birikmesi sonucu ortaya çıkan doku reaksiyonu The Encyclopedia of Occupational Health and Safety of the International Labour Organization

4 Pnömokonyoz- Patogenez Solunan tozun fiziksel ve kimyasal özellikleri Toza maruziyet süresi Toza maruziyet yoğunluğu Solunma şekli Akciğerin savunma mekanizmaları Kişisel faktörler: Ek hastalıklar, sigara kullanımı,

5 Pnömokonyoz- Tanım Solunan inorganik tozların özellikleri İnorganik tozlar İnert- nonfibrozan Fibrozan ajanlar Benign pnömokonyoz Kollajenöz pnömokonyoz Progresif masif fibrozis

6 Pnömokonyoz Türleri Progresif masif fibrozis (kollajenöz pnömokonyoz) Silikozis Kömür işçisi pnömokonyozu Asbestozis Bening pnömokonyozlar Siderozis (demiroksit, kaynakçılar) Fibrozis ve Fonksiyonel kayıp yok Baritozis (baryum bileşikleri) Maruziyet Stannozis kesildikten (kalay) 3-6 ay sonra düzelir Antimon, kromatlar, titanyum dioksit

7 Pnömokonyoz- Patogenez Solunan tozun fiziksel ve kimyasal özellikleri Toza maruziyet süresi Toza maruziyet yoğunluğu Solunma şekli Akciğerin savunma mekanizmaları Kişisel faktörler: Ek hastalıklar, sigara kullanımı,

8

9 Pnömokonyoz- Patogenez Akciğerin savunma mekanizmaları Hapşırık Öksürük Bronkospazm Mukosiliyer klirens Alveolar makrofajlar Humoral savunma Akciğer savunma mekanizmalarını bozan sigara kullanımı pnömokonyoz riskini arttırır Bohning et al. Ann Occup Hyg 1982; 26:

10 Partikül çapı Mass Median Aerodinamic diameter (MMAD) > 15 mikron: ağızda tutulur mikron: orofarenks ve burunda tutulur 5-10 mikron: ana bronş, lob ve segment bronşları Hastalık oluşturanlar mikron 2-5 mikron: son 6 dallanmaya (bronşiollere) ulaşır mikron: akciğer parankiminde birikir < 0.5 mikron: herhangi bir etkisi yok ekspiryum ile atılır Havayoluna giren patiküllerin %99 u dışarı atılır.

11 Pnömokonyoz- Klinik Bulgular Asemptomatik Hafif klinik bulgular Öksürük, balgam Efor dispnesi Ciddi klinik bulgular Minimal efor ile veya istirahat dispnesi Solunum yetmezliği Kronik hipoksemi

12 Pnömokonyoz- RadyolojikBulgular Pnömokonyozlarda radyolojik değerlendirme lezyonların şekli çapı yoğunluğu ILO sınıflamasında opasitelerin şekil ve büyüklükleri harfler yoğunlukları rakamlar

13 ILO klasifikasyonu: Opasitelerin şekil ve boyutu Küçük Opasiteler ( 1 cm) Büyüklük Yuvarlak Şekil İrregüler <1.5 mm p s mm q t 3-10 mm r u Büyük Opasiteler (>1 cm) Opasite tipi A B C Büyüklük Toplam alanı 5 cm yi aşmayan pulmoner opasiteler (1-5 cm) Toplam alanı 5 cm den fazla, sağ apeks alanını aşmayan opasite Toplam alanı sağ apeks alanından fazla opasite

14 ILO klasifikasyonu: Opasitelerin yoğunluğu Kategori Yoğunluk 0 Normal akciğer grafisi bulguları 1 Parankimde opasiteler var, parankimin normal yapısı ve bronkovasküler gölgelenmeler net olarak izlenebiliyor 2 Parankimdeki opasiteler nedeni ile normal akciğer yapısı kısmen izlenebiliyor 3 Parankimdeki opasiteler nedeni ile normal akciğer yapısı hiç izlenemiyor

15 ILO klasifikasyonu: Opasitelerin yoğunluğu Yoğunluk tanımlaması iki rakam ile yapılır. arada (/) ile ayrılmış iki rakamdan ilki hastanın grafisi ile ilgili filmi değerlendiren kişinin öncelikli fikrini ifade eder, (/) ın sağ tarafındaki ikinci rakam ise olabilecek ikinci olasılığı belirtmek için kullanılır. Örneğin 2/1 ifadesi okuyucunun öncelikle 2 düşündüğünü, ancak 1 ile de uyumlu olabileceğini ifade eder.

16

17

18

19 Solunum Fonksiyon Testleri Spirometri Restriktif solunum yetmezliği DLCO Azalma

20 Pnömokonyoz- Tanı Pnömokonyoz tanısı Meslek öyküsü Uygun radyolojik bulgular Bu görünüme neden olabilecek başka bir patolojinin olmaması Asemptomatik olgularda radyolojik bulgular ortaya çıkabilir

21 Pnömokonyoz Türleri Progresif masif fibrozis (kollajenöz pnömokonyoz) Silikozis: Silika Kömür işçisi pnömokonyozu: Kömür tozu Asbestozis: Asbest Bening pnömokonyozlar Siderozis Baritozis Stannozis

22 Silikozis Silika ve silisyum dioksit Yer kabuğunda çok miktarda bulunan bir mineraldir. Kuvars, kristabolit ve tridimit olarak üç formu tanımlanmıştır. En tehlikeli formu tridimittir.

23 Tanım- Silikozis Serbest kristal silikaya maruziyet sonucu oluşan akciğerin diffüz-interstisyel- fibrotik hastalığıdır Taş ocakları Kuvars değirmenleri Kum püskürtme işleri Madenciler Tünel kazıcıları Dökümcüler Cam sanayii Seramik,vitray yapımı Çimento üretimi Çanak- çömlek yapımı Kiremit, tuğla, balçık üretimi... 23

24 Silikozis Kronik basit silikozis Akselere silikozis Akut silikozis

25 Silikozis Kronik basit silikozis yıllık maruziyet sonucu akciğer üst zonlarında ortaya çıkan silikotik nodüllere bağlı küçük opasiteler asemptomatik hafif öksürük ve efor dispnesi Akselere silikozis Akut silikozis

26

27 Silikozis Kronik basit silikozis Akselere silikozis 5-10 yıllık maruziyet ile ortaya çıkan, küçük opasitelerin progresyonu ve 1 cm den büyük opasiteler progresif masif fibrozis Akut silikozis

28

29 Silikozis Kronik basit silikozis Akselere silikozis Akut silikozis (özel form kot kumlamacılığı) Yoğun silika tozuna birkaç aylık (en fazla 5 yıl) maruziyet semptomlar ve radyolojik bulgular hızla ilerler. Kısa süre içerisinde efor dispnesi hipoksemik solunum yetmezliği alveoller içerisinde PAS(+) proteinöz bir madde birikir pulmoner alveolar proteinozis ile uyumlu silikoproteinozis

30

31 Silikotüberküloz Silikoziste tüberküloz artmıştır. Alveolar makrofajların fagositoz ve öldürme fonksiyonu bozuk olup akciğer tüberkülozu daha sık görüler ve bu tablo silikotüberküloz olarak isimlendirilir. Silikotüberkülozda basil saptama olasılığının düşük olduğu bildirilmiştir.

32 Silikozis- Diğer hastalıklar Yine silikozisli olgularda kollajenöz, akciğer kanseri ve bazı böbrek hastalıklarının da riski artmıştır.

33 Kömür İşçisi Pnömokonyozu (KİP) Kömür Birikmiş organik materyalin anaerobik ortamda basınç ve ısıya maruz kalarak zamanla ısınıp kuruyarak su ve oksijenin kaybedip karbon içeriğinin artması Kömür madeni tozunun %30-40 ı kömür olmayan minareller (%5 i silika) Kömür Karbon, hidrojen, oksijen, nitrojen Kömür madeni dışında siyah karbon ve grafit endüstrisi işçileri

34

35 KİP- Klinik Basit Kömür İşçisi Pnömokonyozu Progressif Masif Fibrosiz

36 KİP- Klinik Basit KİP: Öksürük, balgam septomları vardır Radyolojide 1 cm ye kadar varabilen küçük yuvarlak opasiteler Hastalık ilerleyici değildir Solunum fonksiyon testlerinde çok hafif bozukluklar olur

37 KİP- Klinik Komplike KİP (PMF): Öksürük, balgam, nefes darlığı semptomları belirgin Radyolojide A,B ve C kategorisinde büyük opasiteler görülür Solunum fonksiyonlarındaki bozukluklar belirgindir

38 Asbestozis- Asbest Asbest silidik asidin magnezyum, kalsiyum, demir, ve sodyum bileşikleri halinde bulunan, lifsel yapıda bir grup mineralin genel adıdır. Boy/En: 3/1 Asbest lifleri Serpentin (kıvrımlı) (daha az zararlı) krizotil (beyaz) Amfibol (düz ve ince) krokidolit (mavi), amozit (kahverengi), tremolit, aktinolit antofilit

39 Asbest Asbest su ve ısı geçirmez, dayanıklıdır. Sıklıkla izolasyon amaçlı kullanılmıştır Çevresel maruziyet Eskişehir, Nigde, Kütahya, Sivas, Yozgat, Diyarbakır, Çorum ve Elazığ Mesleksel maruziyet Gemi sanayi Fren balata Boru fabrikaları ve tesisat işçileri İzolasyon işleri Çimento fabrikaları

40 Asbeste bağlı akciğer hastalıkları Plevral asbest plağı, Bening asbest plörezisi, Mezotelyoma, Akciğer kanseri, Round atelektazi Asbestozis Asbestozis asbest liflerinin solunmasına bağlı olarak gelişen interstisyel akciğer hastalığıdır.

41 Asbestozis- Klinik Hastalığın latent süresi, yıl, sıklıkla 40 yıldan daha uzun Klinik olarak eforla artan nefes darlığı, kuru öksürük,

42 Asbestozis- Radyoloji Radyolojik bulgular ortaya çıktığında olgu asemptomatik olabilir. Alt loblarda belirginleşen retikülonodüler dansite artışları Nadiren ise tersine olgu semptomatik olup akciğer grafisi normal olabilir (%10) Akciğer yüksek çözünürlüklü bilgisayarlı tomografisi retikülonodüler lezyonlara eşlik eden plevral (özellikle diyafragmatik plevrada) asbest plakları görülür.

43

44

45 Pnömokonyozlarda Tedavi? Maruziyetin sonlandırılması Sigaranın bırakılması Maluliyet değerlendirmesi Komplikasyonların tedavisi

46 Maluliyet Değerlendirmesi

47 Maluliyet Değerlendirmesi

48 Türk Toraks Derneği Önerisi Klinik Radyoloji (ILO) Fonksiyonel bulgular* Derece-Maluliyet Ağır eforda dispne 1. kategori :1/0, 1/1, 1/2) Normal Hafif (%10) Orta eforda dispne 2. kategori: 2/1, 2/2, 2/3) Hafif derecede fonksiyonel etkilenme Orta (%20-40) Hafif eforda dispne, genel sağlık durumu bozuk 3. kategori: 3/2,3/3,3/+ veya A opasite) Orta derecede fonksiyonel etkilenme İleri (%50-70) İstirahatte dispne, fırsatçı infeksiyon bulgusu veya genel düşkünlük hali Pulmoner tbc un ilerlemiş lezyonları kadar geniş ve yaygın lezyonlar ( B-C tipi opasiteler) İleri derecede fonksiyonel etkilenme Ağır (%70-100)

49 Altın, gümüş, demir, bakır, kalay, kurşun ve cıvayı elde etmek istiyorsak önümüze çıkacak bir çok güçlük karşısında yaşamımızı ve bedenimizi tehlikeye atmalıyız Paracelsus (15. yy)

50 İnorganik Toz Hastalıkları- Korunma Birincil korunma İkincil korunma Üçüncül korunma (???)

51 İnorganik Toz Hastalıkları- Korunma Birincil korunma Neden olabilecek etkenlerin belirlenmesi ve Riskler ile ilgili önlemler alınması İş yerlerinde yeterli havalandırma, partiküllerin monitörizasyonu, maruziyeti azaltacak endüstriyel önlemlerin alınması, sorumlu olduğu düşünülen ajanların iş yerinde kullanılmaması, daha az toksik ajanların kullanımı ve otomasyon ile insan maruziyetinin azaltılması maske kullanımı İkincil korunma

52 İnorganik Toz Hastalıkları- Korunma İkincil korunma iş yerinde taramalar yapılarak pnömokonyoz olgularının erken tanısının konulması erkenden etkenden uzaklaştırılarak hastalığın ilerlemesinin engellenmesi Pnömokonyoz riski olan işyerlerinde 1-2 yılda bir akciğer grafisi çekilmelidir

53

54 Hayret ve tereddüt ediyorum. Acaba, ilaç ve sinameki kokan muayenehane ve eczanelerde oturan bu azametli ve şık görüntülü doktorların burnuna işyerlerindeki pis kokulu şeyleri mi soksam, yoksa onları bu çukurları görmeye mi davet etsem? Bernardino Ramazzini ( )