PSY442T.01 KLİNİK PSİKOLOJİ ÇALIŞMALARI sağlık psikolojisi

Transkript

1 PSY442T.01 KLİNİK PSİKOLOJİ ÇALIŞMALARI sağlık psikolojisi BÖLÜM 1: SAĞLIK PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ VE SAĞLIK, HASTALIK, SAĞLIKTA EŞİTSİZLİKLER Amf227 Görüşme saatleri: salı

2 DERS PLANI ve Kurallar J

3 Sağlık psikolojisinin tarihçesi 18.yy. mikroskopun keşfi, otopsiler ile hastanelerde tedaviye inanç arttı. Sonraki 300 yıl boyunca bedenin işleyişine dair tıbbi bilgiler artmaya devam etti. Hastalığa hücresel düzeyde yaklaşılmaya başlandı. Hastalık sebepleri olarak bedendeki (iç ve dış organlardaki) çeşitli işlev bozuklukları görülmeye başlandı. Doktorların tıp alanındaki itibarları artmaya başladı. Tıptaki bu gelişmelerle birlikte Biomedikal Model doğdu ve günümüz Batı tıbbının temelini oluşturdu.

4 Biyomedikal Model Hastalık = Hücre bozulması Antibiyotik ve penisilinin bulunması Niceliksel olarak daha çok elde edilebilir bulgular Tıp hizmetlerinin tedavi merkezlerine kayması İndirgemeci Yaklaşım, Tek Faktör Modeli Hastalık > Sağlık, Hastalık merkezli yaklaşım

5 Biyomedikal model Hastalığa ne neden olur? Hastalıklardan kim sorumludur? Hastalıklar nasıl tedavi edilmelidir? Tedaviden kim sorumludur? Sağlık ve hastalık arasındaki ilişki nedir? Zihin ve beden arasındaki ilişki nedir? Sağlık ve hastalıkta psikolojinin rolü nedir?

6 19. ve 20. yüzyıllar yy da hastalıkların oluşumunda ruhsal faktörler vurgulanmaya başlandı Freud Bilinçdışı Çatışma Bedensel Belirti Bilinçdışı çatışmanın yarattığı anksiyete bedensel belirtiye dönüştürülerek boşaltılır. Histerik paraliz tanımlaması yaptı: paralize olmuş uzuvları vardı ama ardında fiziki bir neden yoktu. Burada zihindeki bastırılmış deneyim ve duyguların fiziki problem olarak kendini göstermesi şeklinde açıkladı Freud. Yani beden zihin arasında etkileşimden bahsediyordu! Hastalıkta psikolojik faktörler sadece sonuçlar olarak değil, nedene de katkıda olabilir dedi. Psikosomatik tıp ortaya çıkıyor. Beden zihin ikisi de etkili. Psikolojik, sosyal faktörler, biyolojik-fizyolojik fonksiyonlar ve hastalığın gelişimi ve ilerleyişi ilişkileriyle alakalıdır.

7 + PSİKOSOMATİK YAKLAŞIM Dunbar-Alexander ( lı yıllar) Hastalık-Kişilik örüntüleri ilişkisi Ülser-Sevgi, Korunma, Bağımlılık Gereksinimleri Esansiyel Hipertansiyon-İnhibe edilmiş agresyon, öfke Romatoid Artrit- kızgınlık öfke gibi agresif dürtü ve duygular bastırıldığında kaslarla ifade edilince iltihaplanma olması. Migren- hostilitenin ifadesi Bilinçdışı çatışma anksiyete oluşturur ve otonom sinir sistemi aracılığıyla yerleşik hale gelir.

8 Davranışsal Tıp Sağlığın biyomedikal modeline karşı çıkmıştır. Schwartz ve Weiss (1977) tarafından davranışsal bilim disiplinleri (psikoloji, sosyoloji, sağlık eğitimi) elementlerinin bir karışımı Sağlık hizmeti, tedavi ve hastalıkların önlenmesine odaklanan bir disiplin Zihin ve beden ayrımına karşı çıkar.

9 Sağlık psikolojisi İlk kez 1970 li yıllarda, psikoloji kuram ve uygulamalarının fiziksel sağlık sorunlarına uygulanması düşüncesi ile gündeme gelmiştir. Matarazzo (1980), sağlığın geliştirilmesi ve sürdürülmesi, hastalıkların ve ilişkili işlev kayıplarının azaltılması ve tedavisi için psikoloji disiplininin kendine özgü eğitimseli bilimsel ve mesleki katkılarının toplamı Davranışsal tıp ve psikosomatik disiplinden farklı olarak psikoloji disiplinine özgüdür.

10 Sağlık Psikolojisinin sorulara cevabı ne olur? Hastalığa ne neden olur? Hastalıklardan kim sorumludur? Hastalıklar nasıl tedavi edilmelidir? Tedaviden kim sorumludur? Sağlık ve hastalık arasındaki ilişki nedir? Zihin ve beden arasındaki ilişki nedir? Sağlık ve hastalıkta psikolojinin rolü nedir?

11 Sağlık Psikolojisinin Odak Noktası: Biyopsikososyal model Biyopsikososyal model ilk defa George Engel tarafından tanımlanmıştır. Engel, klinisyenlerin dikkatini hastaların duygusal yapılarının, yaşam amaçlarının, hastalık karşısında davranışlarının ve sosyal çevrelerinin değişmesi ile hastalığın biyokimyasal ve morfolojik(yapısal) farklılıklar gösterebildiğine çekmiştir. Ağrıya yatkın hasta

12 BİYOPSİKOSOSYAL MODEL

13 Bir bütün, sürekli uzam olarak SAĞLIK

14 Psikoloji ve Sağlık: Doğrudan ve dolaylı yollar

15 Değişkenlik Bilgi Davranış Değişkenlik Hastalık Sonuç

16 Sağlık Psikolojisinin amaçları 1- Sağlık Psikolojisini anlama, açıklama, kuram geliştirme ve test etme hedefleri için; - Hastalıkların etiyolojisinde davranışların rolünün değerlendirilmesi - Sağlık davranışlarını yordamak - Psikoloji ve fizyoloji arasındaki etkileşimin değerlendirilmesi - Hastalık yaşantısında psikolojinin rolünü anlamak Hastalık tedavisinde psikolojinin rolünün değerlendirilmesi 2- Sağlık psikolojisi aynı zamanda kuramı uygulamaya koymayı da hedeflemektedir. Bunu uygulamanın yolları - Sağlık davranışları teşvik etmek - Hastalıkları önlemek - Sağlık çalışanlarının eğitilmesi-politikalar oluşturmak

17 + SAĞLIK NEDİR?

18 Sağlık; Artık yalnızca fiziksel hastalığın olmaması değil, fiziksel sağlıkla birlikte aynı zamanda; Ruhsal sağlık Toplumsal iyilik Genel sağlık algısı ile birlikte tanımlanan bir süreç.

19 Fiziksel Sağlık Öz bakım Fiziksel Etkinlikler Egzersiz, düzenli beslenme-uyku

20 Ruhsal Sağlık Sadece psikopatolojinin yokluğu değil; Well-being: iyilik hali, iyi oluş Self-Control: Kontrol algısı, öz denetim Olumlu duygu ve düşünce paternleri

21 Toplumsal Sağlık Kişiler arası ilişkilerin kalitesi Sosyal, ailevi, mesleki işlevsellik, doyum Sosyal etkinliklerin sıklığı, niteliği

22 Genel Sağlık Bireyin sağlık kavramına atfettiği anlam; genel sağlık algısı Hastalığı karşılama biçimi; hastalığa uyum süreçleri Bireyin kendi sağlık durumunu nasıl değerlendirdiği

23 Bu yüzden; Sağlık psikolojisinde biyopsikososyal yaklaşım Multidisiplinerite Yani sağlık statik-ütopik bir durum değil; sosyokültürel koşullarda anlaşılabilecek dinamik bir süreç

24 Sağlık & Sağlıklı Kavramı Sağlık kavramını daha iyi tanımlayabilmek için sübjektif ve objektif olarak ikiye ayırıp incelemek gerekir (Birol 1997). Subjektif Olarak Sağlık: Bireyin kendisinin, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden durumunu algılaması halidir. Bu bakış açısına göre birey, hasta olmadığı halde kendisini hasta ya da hasta olduğu halde kendisini sağlıklı algılayabilir. Objektif Olarak Sağlık: Doktor muayenesi ve tanı testleri sonuçlarına göre belirlenen hastalığın olmamasıdır. Bu durumda kişiye sağlıklı diyebilmek için hem bireyin kendini sübjektif olarak sağlıklı algılaması, hem de objektif olarak gerçekten sağlıklı olması gerekir.

25 İyi olmanın hastalıklı biçimleri olabileceği gibi, hasta olmanın da sağlıklı yolları vardır

26 Peki, hastalık nedir?

27 Disease Illness Sickness

28 Disease: Tıbbi bir patolojiyi ifade etmek için kullanılan terim; hastalık Illness: Hastanın yaşadığı ve tariflediği subjektif yaşantı-belirti-şikayetler; yakınma Sickness: Yakınma ve hastalıktan etkilenen bireyin sosyal konumu: hastalık durumu

29 Hastalık Davranışı + Hasta Rolü = HASTA ve SAĞLIK DAVRANIŞI

30 Yaşam Biçimi ve Yaşam Kalitesi

31 SAĞLIKTA EŞİTSİZLİKLER 1.COĞRAFİ KONUM 2.SOSYOEKONOMİK DURUM 3.CİNSİYET

32 COĞRAFİ KONUM Hastalıkların prevelansı (yaygınlık hızı) hem ülke içinde hem de ülkeler arasında farklılık göstermektedir.

33

34 SOSYOEKONOMİK DURUM

35

36 CİNSİYET

37

38

39 SAĞLIK VE HASTALIKTA DEĞİŞKENLİĞİN 1.TIBBİ MÜDEHALELER AÇIKLANMASI 2.ÇEVRESEL FAKTÖRLER 3.DAVRANIŞLAR

40 Davranışlar ve Uzun Ömür Olumlu sağlık durumu ile ilişkili 7 davranış 1. Günde 7-8 saat uyku 2. Her gün kahvaltı yapmak 3. Sigara içmemek 4. Beslenme düzenine göre öğün aralarında yemek 5. Uygun veya ona yakın kiloda olmak (DSÖ kriterleri) 6. Alkolü kötüye kullanmamak veya hiç kullanmamak 7. Düzenli egzersiz yapmak

41 Davranışlar ve Ölüm Oranı Kanser nedeni ile ölümlerin %30 u tütün kullanımı, %3 ü alkol kullanımı, %35 kötü beslenme, %7 üreme ve cinsel davranışlar = % 75 davranışlarla ilişkili (Doll ve Peto, 1981) Mokdad ve ark (2004), sigara, beslenme, aktivite, alkol tüketimi, araba kazaları ve cinsel davranışlar

42 Uzun Yaşamak Gürcistan, Abhazlar ile ilgili çalışma 1. Geneti 2. Hareketli iş rolü ve alışkanlıklarını sürdürmek 3. Doymuş yağ ve etten fakir sebze ve meyve yönünden güçlü beslenmek 4. Alkol ve nikotin kullanılmaması 5. Yüksek düzeyde sosyal destek 6. Düşük düzeyde bildirilen stres seviyesi

43 Ve ders bitmeden Toplumsal cinsiyet

44 Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bir Yazım Rehberi Türkçede sözcükler İngilizce, Almanca, Arapça ya da Yunanca gibi dillerden farklı olarak, eril ve dişil olarak ayrılmaz. Ayrıca üçüncü tekil kişi zamiri (o) de kadın ve erkek için farklı kullanılmaz. Ancak bu durum Türkçenin cinsiyetçilikten uzak olmadığı anlamına gelmez. Aşağıda örnekleri verilen bazı kelime, ifade, deyim ve atasözleri dilin tarihsel, toplumsal ve kültürel olarak beslendiği cinsiyetçi özellikleri ortaya koymakta ve bu konuda farkındalık sağlayarak, söz konusu ifadelerden kaçınmanın yollarını göstermektedir:

45 Bazı mesleklerin, kelimelerin, ifadelerin sadece erkeklere özgü olduğu varsayımından hareketle, bu tür sözcüklerin önüne gereksiz biçimde kadın vurgusu yaparak kadını ötekileştiren ifadelerden kaçının! Kadın başbakan Kadın yönetici Kadın milletvekili Kadın yazar Kadın gazeteci Kadın rektör

46 Haftaya görüşürüz! Okumalarınızı Tamamlamadan Gelmeyin J