KRİZİN TÜRKİYE YE ETKİLERİ

Transkript

1 DÜNYA EKONOMİSİNDE ÇÖKÜŞ VE KRİZİN TÜRKİYE YE ETKİLERİ 26 Şubat 2009 İstanbul Petrol-İş

2 Kapitalizm Kapitalist ekonominin iki temel özelliği; Sermayenin çıkarı olarak üretim Piyasanın anarşik yapısı - Çok sayıda üretici ve tüketicinin varlığı. - Üretim kararlarının ihtiyaçlardan hareketle alınmaması.

3 Kapitalizm Kapitalizmin Uzun Dalgaları

4 Krizler: 1929 ve yüzyılda dünya ekonomisi iki büyük genişleme dönemi yaşadı. Genişleme dönemleri: Dünya ekonomisinin 1970 lerin ilk yarısında girdiği krizin etkilerini bertaraf edebilmek için neo-liberal bir dönem açıldı.

5 Neo-liberal dünya - 1 Kendini kârlılığın düşmesi olarak ortaya koyan krize ilk yanıt, sermayenin önündeki tüm engellerin kaldırılması yönündeki adımlar oldu: Sermaye hareketleri Dış ticaret Finansal sistem serbestleşme IMF, Dünya Bankası, DTÖ

6 Neo-liberal dünya - 2 Temel ideoloji: Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler Temel kabul: Piyasalar kendi kendini düzenler Temel politika: Devletin ekonomiden elini çekmesi Temel araç: Özelleştirmeler

7 Neo-liberal dünya - 3 Dünyadaki sermaye hareketlerinin büyüklüğü dünya hasılasının 3 katına ulaştı. Kredi, tutsat ve türev enstrümanların toplam büyüklüğü 2006 yılında dünya hasılasının 8 katına ulaştı yılında bu enstrümanlar hasılanın 5 te biri kadardı.

8 Çöküşü ne tetikledi yılından sonra emlak sektörünün büyümesi tutsatlarda hızlı artışa neden oldu. Gelire bakılmaksızın ve peşinat alınmadan riskli tutsat dağıtılmaya başlandı. Konut fiyatlarının artışı tek garantiydi.

9 Çöküşü ne tetikledi - 2 ABD de Konut Fiyatları Artışı, % 12 Mart 2007 de ABD nin en büyük riskli tutsat şirketlerinden New Century Financial battı. Tam bir yıl sonra Bear Stearns de aynı akıbete uğradı.

10 Dünya ekonomisi resesyonda Üretimde hızlı düşüş: (2008 son çeyrekte küçülme) ABD %3,8; Almanya %1,7; İngiltere %1,9; Japonya %12,7; İtalya %2,6... Dış ticarette hızlı daralma: Korumacı ekonomi politikaları gündemde Kolay borçlanma dönemi bitti: Finans tekelleri, dünyaya yayılmış olan finansal yatırımlarını, bilanço zararlarını kapatmak için merkeze çekmeye başladı.

11 Kurtarma paketleri ABD, Almanya, İngiltere, Avustralya, G. Kore, Kanada gibi ülkeler bugüne kadar piyasalara çeşitli programlar çerçevesinde 3,8 trilyon dolar aktardılar. Aktarılan kaynaklara rağmen; Bankacılık 803 milyar $ Sigortacılık 151 milyar $ Mortgage şirketleri 114 milyar $ Toplam milyar $ zarar

12 Kriz kimi vuracak? - Cleveland Zenci ABD lilerin mahallelere dağılımı Deutsche Bank ın el koyduğu konutlar

13 Kriz kimi vuracak - İşsizlik Los Angeles İş Bulma Kurumu Ofisi, 1933

14 Kriz kimi vuracak? - Açlık New York Belediyesi Aşevi önünde kuyruk, 1933

15 TÜRKİYE

16 Ekonomide iki büyük sorun Dış talepte daralma, iç talepte zayıflık Ekonominin finansman ihtiyacı

17 Ekonomide çarklar durdu Büyüme: Üretim: çeyrekte büyüme %0,5'e geriledi. Yurtiçi özel tüketim harcamaları, %0,3'e geriledi. Özel sektörün yatırım harcamaları %10 küçüldü! 2008'in Kasım ve Aralık aylarında imalat sanayi üretimi, %13,2 ve %17,6 oranında daraldı. Aralık'ta üretim, elektronik eşyada %57,3; otomotivde %52,2; metal ürünlerinde %32,3; kimyada %19,4 düştü. Kapasite Kullanım Oranı: 2008 Ocak ayında %80,1 kapasite ile çalışan imalat sanayi, 2009 Ocak'ında %63,8 ile çalıştı.

18 İflaslar artıyor 45 % Açılan-Kapanan İşyerleri 42, , , , * 2009* *Ocak ayı verisi Kaynak: TÜİK, Petrol-İş

19 Kolay icraat dönemi bitti 2001 Krizi Kolay Borçlanmaya Dayalı Üretim Artışı

20 Dış finansman ihtiyacı Türkiye nin 2009 yılında toplam dış finansman ihtiyacının 120 milyar dolar olması bekleniyor. Bu rakam, 2009 da beklenen GSYİH in beşte biri büyüklüğünde! Cari açık beklenenden daha önce daralmaya başladı. Dünya ve Türkiye deki durgunluk derinleşiyor sonrası, kolay borçlanma ile yüksek ihracata dayalı imalat sanayi modeli geçersizleşti. 289 milyar dolarlık dış borcun, 196 milyar doları

21 Rüzgâr tersine döndü Gelişmekte olan piyasalara, 1990 lı yıllarda yıllık ortalama 247 milyar dolar, 2005 te 806 milyar dolar, 2007 de ise 1,3 trilyon dolar aktı. Bu trend tersine dönüyor! 2009 yılında bu piyasalara akan sermayenin 450 milyar dolar azalması bekleniyor. TL dolar karşısında yaklaşık % 55 değer yitirdi

22 İşsizlik - 1 Milliyet, 17/02/2009

23 İşsizlik - 2 TÜRKİYE Kasım Kurumsal olmayan sivil nüfus (000) ve daha yukarı yaştaki nüfus (000) İşgücü (000) İstihdam (000) İşsiz (000) İşgücüne katılma oranı (%) 46,9 48,4 İstihdam oranı (%) 42,1 42,4 İşsizlik oranı (%) 10,1 12,3 Tarım dışı işsizlik oranı (%) 12,6 15,4 Genç nüfusta işsizlik oranı (1) (%) 20,0 23,9 Eksik istihdam oranı (%) 2,8 3,5 Genç nüfusta eksik istihdam oranı (1) (%) 2,6 3,6 İşgücüne dahil olmayanlar (000) (1) yaş grubundaki nüfus KENT ,8 46,3 39,4 39,7 12,0 14,2 12,3 14,7 21,6 25,5 2,3 3,0 2,3 3, KIR ,6 52,2 47,0 47,3 7,1 9,3 13,6 18,0 17,0 21,2 3,6 4,3 3,1 4, TÜİK Hanehalkı İşgücü Anketi verileri

24 İşsizlik Kasım 2008 Kasım Sayı % Sayı % İşgücüne dahil olmayan nüfus , ,0 İş aramayıp, çalışmaya hazır olanlar , ,6 İş bulma ümidi olmayanlar 630 2, ,8 Diğer , ,8 Mevsimlik çalışanlar 409 1, ,6 Ev işleriyle meşgul , ,1 Öğrenci (eğitim, öğretim) , ,2 Emekli , ,0 Çalışamaz halde , ,4 Diğer , ,1

25 İşsizlik - 4 Geniş işsizlik tanımına göre işsiz sayısı; Resmi işsiz sayısı: 2 milyon 995 bin Eksik istihdam: 851 bin İş aramayıp çalışmaya hazır olanlar: 1 milyon 968 bin Mevsimlik çalışanlar: 405 bin Toplam işsiz sayısı: 6 milyon 219 bin İŞSİZLİK ORANI: %23,3

26 Kredilerde durum - 1 Bireysel krediler; % %31 Konut Kredi Kartları İhtiyaç Yıllık artış %23 %32 Eylül 2008'den sonra gerileme 2007 sonunda müşteri sayısı sonunda Ocak 2009 itibariyle

27 Kredilerde durum - 2 Takipteki (batak) bireysel krediler; 2007 yılı sonunda 1 milyon 338 bin kişi 2008 yılı sonunda 2 milyon 170 bin kişi Takibe düşen kişi sayısındaki artış: %62 Tüm kredilerin ort. takip oranı: %3,8 Kredi kartlarında ort. takip oranı: %7 Taşıt kredilerinde ort. takip oranı: %6,2 Kredi kartlarında takipteki müşteri sayısına bir yılda eklenen kişi sayısı: 478 bin 23 Ocak 2009 itibariyle

28 Kriz fırsatçılığı Hükümet, patronlar ve IMF emeğe saldırı politikalarında mutabık... İstihdamda esneklik dayatması İşsizlik Sigorta Fonu nun sermayenin kullanımına açılması Kıdem tazminatının kaldırılması ya da düzenlenmesi Bölgesel asgari ücret sistemine geçilmesi, ücretlerin baskılanması Özelleştirmelerin hızlandırılması

29 Sendikaların talepleri - 1 Kriz fırsatçılığına izin verilmemeli: - Zor durumdaki işyerlerinin durum tespiti için komisyon Krizin faturası işçilere kesilmemeli: - İşten çıkarma yerine çalışma süresi azaltılmalı - Ücretsiz izne çıkan işçilerin ücreti İSF den karşılanmalı - İşsizlik sigortasından yararlanma süresi en az 2 yıla çıkarılmalı

30 Sendikaların talepleri - 2 Talep artırıcı önlemlere başvurulmalı: - Asgari ücret ve işsizlik ücreti bin TL düzeyine çıkarılmalı - Ücretlerin reel olarak geriletilmesi engellenmeli - İstihdamı teşvik edici politikalar izlenmeli Üretimi teşvik politikaları izlenmeli: - Kamu yatırımları artırılmalı - Gümrük Birliği askıya alınmalı - DTÖ nün bazı şartları karşılıklı gözden geçirilmeli - Özelleştirmeler durdurulmalı, stratejik kuruluşların kamulaştırılması gündeme getirilmeli

31 Sendikaların talepleri - 3 Ekonomi Politikalarında Köklü Değişim: - Üretimin planlı hale geldiği ve tüketimin ihtiyaçlar doğrultusunda belirlendiği bir modele geçilmeli - IMF ile tüm bağlar kesilmeli - Başta finans sektörü olmak üzere ekonomide yabancılaşmanın engellenmesi - Sosyal devletin güçlendirilmesi