Metinde Kazandıkları Anlamlara Göre Cümleler. Örnekler. Karşılaştırma Bildiren Cümleler. Neden Sonuç İlgisi Bulunan Cümleler

Transkript

1 Metinde Kazandıkları Anlamlara Göre Cümleler Karşılaştırma Bildiren Cümleler MART 4. HAFTA İki veya daha fazla varlık arasındaki benzerlik farklılık üstünlük gibi durumları belirtmek ve ifade etmek özelliği taşıyan 1 Karşılaştırma Bildiren Cümleler Edebiyat toplumun aynasıdır. Toplumsal hayatı edebiyat yansıtır. Bu cümleleri oluşturmak için : göre daha kadar en gibi çok fazla gibi edatlar kullanılır. Soru : LGS Neden Sonuç İlgisi Bulunan Cümleler Ona güvendiğim için dediklerine kandım. cümlesine anlamca en yakın olan cümle aşağıdakilerden hangisidir? A ) Yaptığım hatanın sorumlusu odur. B ) Bunun iyi niyetinden hiç şüphe etmedim. C ) Ona güvenmekle hata ettim. D ) Güvendiğim dağlara karlar yağmıştı. CEVAP : C Cümlede yargılardan biri diğerinin gerçekleşmesine oluyorsa bu cümleler arasında ilişkisi vardır. Yani bir olayı, bir durumu iyle birlikte vermektir. 1

2 Kampanyayı kaçırdığı için çok üzülmüştü. Sivrisineklerin çokluğundan gözüme uyku girmedi. Pencerenin açılmasıyla kağıtlar etrafa yayıldı. - den, - dan ekiyle de ilişkisi kurulabilir. Adresi bulamadığımızdan geç kaldık. Yorulduğundan çalışmayı bıraktı. Neden Sonuç İlgisi Bulunan Cümleler Cümlede yargılardan biri diğerinin gerçekleşmesine oluyorsa bu cümleler arasında ilişkisi vardır. Yani bir olayı, bir durumu iyle birlikte vermektir. çünkü, demek ki gibi bağlaçlarla da ilişkisi kurulabilir Uyarı Bağlaçlarla kurulduğu zaman cümlesi başta, gerekçesi sonda olur. Neden ( Sebep ) Sonuç İlişkisi Neden bildiren cümlelerde : Yan yargılar i Temel yargılar ise u bildirirler. Sınavı kazanamadı ; çünkü çok az çalıştı. ( sebep ) Adresi bulamadığımız için geç kaldık. ( Yan Yargı ) ( Temel Yargı ) Sabah derse gelemedi ; demek ki uyanamadı. ( sebep ) 2

3 Kampanyayı kaçırdığı için çok üzülmüştü. Sivrisineklerin çokluğundan gözüme uyku girmedi. Pencerenin açılmasıyla kağıtlar etrafa yayıldı. Sorunlarımızı konuşarak halledelim diye buraya geldim. İşe gitmek üzere yola çıktım. Sesinizi duymak için telefon ettim. Ders çalışmak için kütüphaneye gittim. Soru : LGS Uyarı 1 1. Birkaç saat için izin almaya değmez. 2. Bunu senden sakladığım için üzgünüm. 3. Ona güvenmediğin için sana çok kızıyor. 4. Karar vermek için henüz çok erken. İçin sözcüğü, yukarıdaki cümlelerin hangilerinde ilişkisi kurmuştur? A ) 1 2 B ) 1 4 C ) 2 3 D ) 3 4 Cevap : C / 2 3 Bu tür cümlelerde geçen edatların ( için, üzere, diye ) yerine amacıyla sözcüğü kullanılabilir. Sizi mutlu etmek için her şeyi yaptım. amaç Sizi mutlu etmek amacıyla her şeyi yaptım. amaç Amaç İlişkisi Taşıyan Cümleler Uyarı 2 Bir eylem, amaç için yapılıyorsa o cümlede amaç ilişkisi vardır. Bu tür cümlelerde eylemin hangi amaca bağlı olarak yapıldığı belirtilir. Cümlelere amaç anlamını için, üzere, diye gibi edatlar verir. - e durum eki de cümleye amaç ilişkisi katmaktadır. Sizi ziyaret etmek için geldim. amaç Sizi ziyaret etmeye geldim. amaç 3

4 Aşamalı Durum Anlatan Cümleler Bir durumun giderek artması veya giderek azalması ya da bir durumdan başka bir duruma geçişi bildiren Karısını çok sevdiği, eve sürekli geç gelmesinden anlaşılıyor. Kanser hastalıklarının artması, gıdalarımızın ne kadar doğal ; yaşam şartlarımızın ne kadar sağlıklı olduğunu çok iyi gösteriyor. Eğitimin bütün sorunlarını öğretmenlere yükleyelim, böylece sorunu kısa yoldan çözelim. Çalışma şartlarımız her geçen gün kötüye gidiyor. Babam her geçen gün iyileşiyor. Hava giderek bozdu, kar yağdı. Dış borçlarımız katlanarak büyüyor. Tarlalar sulanıyor, sulandıkça buğdayların boyu yükseliyor. Sitem Bildiren Cümleler Bir durum karşısında hoşnutsuzluk bildiren Sözü ya da hareketleriyle, birinin, bir kimseyi kırdığını, üzdüğünü veya gücendirdiğini öfkelenmeden dile getiren cümleler sitem anlatımlı; sözü söyleyenin bir kişiye kızdığını anlatan cümlelerse kızgınlık anlamlı Kinayeli Cümleler Bir gerçeği etkili anlatmak için sözün zıt manasını içerebilecek bir şekilde kullanılmasına kinaye denir. Bu şekilde kullanılan cümlelere de kinayeli cümleler denir. İnsan dostlarını hiç arayıp sormaz mı? Alacağı olsun ; buralara kadar geldi, bize uğramadı. İnsan sevdiğinden bunları üstün tutar mı? Her hafta sonu toplanıp kıra gidersiniz de beni çağırmazsınız. İnsan, kendisine bunca emeği geçen insanı bir kere de olsa arayıp sorar. 4

5 Azımsama Ve Küçümseme Bildiren Cümleler Var olanları yeterli görmeme, az görme ve nitelik bakımından değer ve önem vermeme, küçük görme anlamlarını ifade eden Kitabınızı kimse almaz. Eminim ilköğretim müfredatı yakında yine değişir. Doktor olunca bizi hepten unutursun sen. Bizi görür görmez yine bağırıp çağıracak. Bu kafayla bir baltaya sap olamaz o. Haberi, bahsettiğin televizyon kanalı vermişse kesinlikle yalandır. Bu soruyu kimse çözemez. Bu ay yalnız iki gün çalışmış. ( Azımsama ) Bülent mi yapacak bu soruyu inanmam. ( Küçümseme Bu kadar parayla tatile mi çıkılır! ( Azımsama ) Bu kadar satışı yeterli görmüyoruz. ( Azımsama ) Böyle bir senaryoyu çocuklar da yazar. ( Küçümseme ) Çok gördük böyle vatanseverleri! ( Küçümseme ) Birkaç madalya aldı diye kendine ne zannediyor? ( Küçümseme ) Öneri Bildiren Cümleler Çözüm bulmak amacıyla bir konuda ileri sürülen düşünce ve teklifleri içeren Bir sorunu çözmek, herhangi bir konuda yol gösterip bilgi ve fikir vermek amacıyla, öne sürülen görüşü, düşünceyi ve teklifi içeren cümlelere öneri bildiren cümleler denir. Öneri; bir sorunun çözülmesi, bir eksikliğin giderilmesi için yapılması gerekeni belirten kişisel düşüncedir. Tavsiye, öğüt, duruma göre önerinin yerinde kullanılabilir. Ön Yargı ( Peşin Hüküm ) İçeren Cümleler Ön yargı, la ilgili peşin hükümlü olmaktır. Önceden karar vermektir. Bir olay ya da kişiyle ilgili edindiğimiz olumlu veya olumsuz yargılardır. Bir eylem henüz lanmadan, o eylemin nasıl lanacağı konusunda fikir yürüten Hamur türü yiyecekleri azaltmanızda fayda var. İsterseniz ürünleri evinize teslim edelim. Çocukların yanında sigara içmezseniz iyi olur. Bu gece bizde kalabilirsiniz. Daha kısa ifadeler kullanırsanız iyi olur. Kitabın sonuna birkaç güzel şiir eklenmesi güzel olabilirdi. Ders çalışırken yüksek sesle müzik dinlememelisiniz. 5

6 Beğenme Takdir Etme Bir şey hakkında olumlu düşünmek, onu güzel bulmak, onu takdir etmektir. Herhangi bir şeye yönelik beğeniyi, övgüyü dile getiren Abartma Anlatan Cümleler Bir kavramı, durumu olduğundan az veya fazla göstermeye abartma denir. Meydanda iğne atsanız yere düşmezdi. Ay kadar beyaz güneş kadar parlaktı yar. Dağ gibi adamdı benim babam. Seni dünyalar kadar seviyorum. Bir ah çeksem karşıki dağlar yıkılır. Değerlendirme İfade Eden Cümleler Son kaseti çok güzel olmuş. Çocuk dediğin böyle akıllı olur. Romanın dili çok etkileyici ve zarif. Çeşme harika bir tatil beldesi. Bozkırın ortasında açılmış sapsarı bir çiçektir bu şiirler. Daha çok sanat, edebiyat eserleri ve sanatçı ile ilgili yapılan eleştirilerin yer aldığı Değerlendirme özelliği taşıyan cümlelerde anlatıcı; bir yapıt, bir sanatçı, bir olayla ilgili olumlu ya da olumsuz belirlemeleri anlatır. Özlem Anlatan Cümleler Geçmişe ait güzel anların, ortamların, duyguların depreşmesi, ortaya çıkması, hatırlanmasıdır. Anadolu daki günlerim gözümde tütüyor. Eski ramazanlar ne güzeldi. Gençliğimdeki gibi kedersiz olsam. O eski ekmeklerin tadı nerde şimdi? Bu romanlar, kırsal kesimde yaşayan insanların hayat öykülerini çarpıcı bir tarzda anlatıyor. ( Bu cümlede romanlarla ve onların işlediği konularla ilgili bir değerlendirme yapılmıştır. ) Anadolu kadını, ruhundaki inceliği ve asaleti bu kilim motiflerine başarılı bir şekilde işlemiş. ( Kilimlerin motifleri ve Anadolu kadını hakkında bir değerlendirme yapılmıştır. ) 6

7 Üslupla İlgili İfadeler Taşıyan Cümleler Yazarın eserinde takip ettiği, kullandığı anlatış biçimine üslup denir. Bir eserin dil ve anlatım özellikleridir üslup Herhangi bir metne yönelttiğimiz Nasıl anlatılmış? " sorusuna dil ve anlatımla ilgili bir yanıt alırız ve aldığımız bu yanıt, yazarın üslubunu ortaya koyar Yazar, soyut kavramları sembollerle ifade etmiş, adeta sözcüklerle resim yapmıştır. İlk kitabında Halk edebiyatı ifadeleriyle yazdığı küçük şiirleri yer almıştır. Kısa Ve özlü bir anlatım, devrik cümleler, eserine en belirgin özelliğidir Bir sanat eseri için; Yazar ne / neyi anlatıyor? sorusu konuyu Yazar konuyu nasıl anlatıyor? sorusu ise üslubu verir. Yakınma İfade Eden Cümleler Herhangi bir durumdan dert yanma, şikayette bulunma, sızlanma ifade eden Yetenekli ama, şu derslerine de bir çalışsa1 Bir millet bu kadar duyarsız olamaz. Ah o ukalalığı da olmasa! Sözümü bir dinlese! Haftada 10 milyon veriyorum da beğenmiyor. Şair, şiirlerinin anlamını söz sanatlarıyla boğmamış, yalın bir dil, sade bir anlatım kullanmış. Şair, şiirlerinin anlatımını nasıl sağlamış? Yalın bir dil, sade bir anlatım kullanarak sağlamış. Yazar, romanlarındaki kahramanları şiveleriyle konuşturmuştur. Nasıl konuşturmuş? / Şiveleriyle ( Üslup ) Çaresizlik İfade Eden Cümleler Bir olay veya durum karşısında aciz kalma bir şey yapamama durumunu ifade eder. Yangın bütün binayı sardı. Elimiz kolumuz bağlı seyrettik manzarayı. Adam göz göre göre öldü. Donup kaldım oracıkta, ellerim önüme düştü. 7

8 Uyarı Bildiren Cümleler Bir konuyla ilgili olarak insanları ikaz etme, onlara uyarılarda bulunma ifade eden Burada denize girilmez. Kapıya gelen üniformalı kişilere dikkat edin. Davranışlarını gözden geçirirsen iyi olur. Varsayım Bildiren Cümleler Henüz gerçekleşmemiş bir olayı, gerçekleşmiş gibi kabul ederek bunun üzerine bir hüküm veren Bir olayın, bir durumun bir an için gerçekleşmiş olduğunu düşünmektir. Var olmayan bir şeyi var gibi göstermektir. Kızgınlık ( Öfke ) İfade Eden Cümleler Duygu ve düşüncelerini olumsuz bir şekilde dışa yansıtma, sert bir üslup takınma durumudur. Allah sizi kahretsin! Böyle olur mu kardeşim! Hayır, istemiyorum! Şimdi ona gösteririm! Dikkat! Varsayım anlamı; diyelim ki, tut ki, varsayalım, farz edelim, kabul edelim ki gibi ifadelerle sağlanır. Hayıflanma Anlamı Veren Cümleler Kaçırılan bir fırsattan dolayı üzülmek, yerinmek Ve acınmak hayıflanma olarak değerlendirilir. Babamı ömrümün son yıllarında çok üzdüm. Şimdi ona yanıyorum. Kapımıza gelen kısmeti ayağımızla teptik. Güneş tutulması olayını nasıl kaçırırım! Can dostum bize gelmiş, benim haberim olmamış. Farz et ki dağın zirvesindesin. O adamlar tut ki seni desteklemedi. Diyelim ki zengin oldun, ne yaparsın? Farz et ki yolda kaldınız. Varsayalım bizimle gelmediler. Kabul edelim ki sınavı kazanamadın, üzülür müsün? 8

9 Eleştiri ( Tenkit ) Bir insanı, bir eseri, bir konuyu doğru veya yanlış olumlu veya olumsuz yönlerini ele alıp incelemektir. Eseri ya da yazarı her yönüyle değerlendirmek amacıyla yazılan yazılardır. Eleştiriden anlaşılan olumsuzlukların yıkıcı olması değil, yapıcı olmasıdır. Yani bir edebi eserin ya da yazarın daha mükemmele ulaşması için yapılan yönlendirmelerdir Bir kavramın, bir varlığın anlatıldığı cümleye "Bu nedir?", "Bu şey nedir?" sorusunu yönelttiğimizde yanıt alabiliyorsak bu cümle bir tanım cümlesidir. Tanım cümlesi, nesnel ya da öznel nitelik taşıyabilir. Okula zamanında gelmiyorsun, gelsen de çalışmıyorsun. Roman toplumsal konuları ele almış ; fakat dil pürüzleri ayıklanmamış. Bu öyküde şiirsel bir anlatım göremedim. Yazar, eserinde Ankara yı ayrıntılarıyla anlatmamış. Roman, olmuş ya da olabilecek olayları anlatan uzun bir edebiyat eseridir. Sanatsal yaratımın temeli, doğayı taklit etmek değil, yeniden biçimlendirmektir. Cahillik ve bilgisizlik bir toplumu içten içe kemiren bir kurttur. Tanım Cümleleri Tanımlama; bir kavramı, bir durumu nitelik ve özellikleriyle belirleme, işlevini gösterme ya da onu benzerlerinden ayıran ayırıcı yönlerini göstermeye denir. Bu amaçla kurulan cümlelere de tanım cümlesi denir. Bir kavramın, bir varlığın anlatıldığı cümleye "Bu nedir?", "Bu şey nedir?" sorusunu yönelttiğimizde yanıt alabiliyorsak bu cümle bir tanım cümlesidir. Buz suyun donmuş halidir. ( Nesnel ) Aşk, sevgilerin en güçlüsüdür. (Öznel ) Şiir, duygu ve düşüncelerin billurdan kelimeler haline gelmesidir. ( Öznel tanım ) Sıfat; isimleri çeşitli yönlerden niteleyen ya da belirten kelimelerdir. ( Nesnel tanım) 9