LABORATUVAR KILAVUZU

Transkript

1 A.Ü.F.F. Döner Sermaye Işletmesi Yay ınları No: 58 B İTK İ EMBR İYOLOJiSi LABORATUVAR KILAVUZU Y. Doç. Dr. H. Nurhan BÜYÜKKARTAL A.Ü FEN FAKÜLTESI B İYOLOJ İ BÖLÜMÜ ANKARA 2000

2 A.Ü.F.F. Döner Sermaye i şletmesi Yay ınlar ı No: 58 B İTK İ EMBR İYOLOJ İS İ LABORATUVAR KILAVUZU Y. Doç. Dr. H. Nurhan BÜYÜKKARTAL A.Ü FEN FAKÜLTESI B İYOLOJİ BÖLÜMÜ ANKARA 2000

3 IÇINDEKILER İÇİNDEKİLER HERMAFRODİT ANGİOSPERM ÇİÇEĞİNİN ENINE VE BOYUNA KES İTİNDE ÇIÇEK KISIMLARIN INCELENMESI 2 2. GENÇ MIKROSPORANGIYUMDA ÇEPER TABAKALAR İ VE MİKROSPOR ANA HÜCRELERI 3. OLGUN MIKROSPORANGİYUMDA ÇEPER TABAKALAR İ VE POLEN TETRATLARI 4. MİKROSPOR ANA HÜCRELERİNDE MAYOZ BÖLÜNMEN İN INCELENMESI (MİKROSPOROGENEZ ) 5. ÇEŞITLI FAMİLYALARDA POLEN TIPLERININ INCELENMESI 6. KÜLTÜR ORTAMLARİNDA POLEN Ç İMLENMES İ VE ERKEK GAMETOFİT DÖLÜN İNCELENMES İ 7. TOHUM TASLAKLARININ OVARYUMA BAĞLANIŞ TARZLARİ (PLASENTALANMA) 8.TETRASPORİK, 8-ÇEKİRDEKLI ADOXA T İPİ EMBRİYO KESESİ GELI ŞMESI 2 9.CRUCIFERAE T İPİ EMBRİYO GELIŞIMI 10. MONOKOTİL VE DİKOTİL TOHUM KES İTLERİNDE EMBRİYO VE TOHUM KISIMLARININ İNCELENMESİ KAYNAKLAR INDEKS 3,

4 KONU 1 HERMAFROD İT ANGİOSPERM C İÇE(.';11NİN V BOYUNA KESİTİNDE Ç İÇEK KISIMLARININ İNCELENMES İ Çiçekler bitkilerde e şemli üremenin olduğu organlard ır. Embriyolojik olaylar çiçekte geçmektedir. Çiçek ya yaprakl ı ana gövdenin uç k ısm ında bulunur (terminal çiçek) veya gövde üzerinde bulunan brakte denen bir yapra ğın (taşıy ıc ı yaprak) koltuğunda k ısa bir sürgün halindedir (lateral çiçek). Her çiçek k ısa veya uzun bir sap ın ucunda bulunur. Çiçek parçalar ı sap ın geni şlemi ş olan reseptalcl (çiçek tablas ı) kısmına bağlanm ışt ır. Çiçek d ış k ısm ında periant (çiçek örtüsü) ve iç kısm ında generatif organlardan (üreme organlar ı) olu şur. Periant genellikle farkl ı tipteki yapraklardan yap ılm ış iç içe iki halka şeklindedir; Kaliks : Çiçeğin en d ış halkasıd ır. Yeşil renkli daha çok yaprağa benzeyen bir örtüdür. Her bir yaprağına sepal (çanak yaprak) denir. Görevleri iç k ıs ımdaki organlar ı korumakt ır. Genellikle çiçekler açt ıktan sonra dü şerler, fakat baz ı bitkilerde daimi kalarak geli şen meyveyi korurlar. Koruyucu rollerine ilave olarak baz ı bitkilerde bal özü depo ederek tozla şmaya veya Compositae üyelerinde olduğu gibi tohumlar ın yay ılmas ına da yard ımc ı olurlar. Korolla : Kaliksin iç k ısm ında bulunur ve genellikle cezbedici parlak renkli petallerden (taç yapraklardan) olu şur. Baz ı çiçeklerde periant ın bütün yapraklar ı birbirine benzer. Böyle tek örtüden olu şan perianta perigon ve perigonun her bir yapra ğına da tepal ad ı verilir. Andrekeum : Periant ın iç k ısm ında say ılar ı 1, 2 veya daha fazla olabilen stamenler (erkek organlar) bulunur. Stamenlerin tümüne andrekeum denir. Say ıları bitki türüne göre de ği şebilen stamenler halka veya spiral olu şturmak üzere s ıralan ırlar. Bir starnen filament (sapç ık) ve anter (başç ık) k ısımlar ından olu şur. Her anter iki teka ve her teka da iki polen kesesi (lokulus) içerir. Ginekeum : Angiosperm çiçeğinin en iç halkas ın ı makrosporofile tekabül eden karpellerden geli şmi ş ginekeum olu şturur. Ginekeum pistillerden meydana gelir. Bir pistil stigma (tepecik), 2

5 stilus (boyuncuk) ve ovaryum (yumurtal ık) denen üç k ı s ımdan olu şur. Ovaw,:i pisth [arafınck bulunan şişkin k ıs ı md ır ve içinde say ı ve dizili şleri bitki türüne göre deği şen tohum taslaklar' bulunur. Deney 1: Parafin metodu ile enine ve boyuna kesitleri al ınarak sürekli preparat haline getirilmi ş olan Trifolium pratense L. (Çay ırüçgülü) çiçekleri mikroskopta incelenir ( şekil 1). Sg A P St Ov B Şekil 1. Hermafrodit bir angiosperm çiçe ğinin şematik görünü şü. A) Trifolium pratense L.' de çiçek enine kesiti B) Çiçek boyuna kesiti. Bar=125 tm. Pd-Pedisel, S-Stamen, St-Stilus, reseptakl, f- filament, Ov-Ovaryum, Se-Sepal, An-Anter, P-Pistil, Pe-Petal, Sg-Stigma 3

6 KONU 2 : GENÇ MiKROSPORANG İYUMDA ÇEPER TABAKALAR' VE M İKROSPOR ANA HÜCRELER' Andrekeumu te şkil eden organlar stamen ad ın ı al ırlar. Stamenlerde iki k ı s ımdan olu şurlar; 1. İnce bir sap ki buna fılament denir. Çoğunlukla parankimatik bir doku içine gömülmü ş hadrosentrik bir demet içerir. 2. Organ ın verimli baş kısm ı buna da anter ad ı verilir. Anterde konnektif dokusu ile birbirine ba ğl ı iki teka bulunur. Tipik bir anter iki şer polen kesesini (lokulus) içeren iki tekadan meydana gelir. Genç bir anterin enine kesitinde şu dokular görülür; D ışta epidermis özel bir olu şum göstermez. Epidermis içteki dokular ı koruyucu görev yapar. Epidermisin alt ında çeperleri henüz kal ınlaşmamış endotesyum bulunur. Sonra 2-3 s ıra ara tabaka ve tapetum tabakas ı görülür. Tipik olarak tapetum hücreleri tek s ıra hücreden olu şur ve hücreleri yoğun sitoplazmal ı ve büyük çekirdekleri ile dikkati çekerler. Tapetum polen geli şimi ile ilgili olarak üç farkl ı olaya kat ıl ır. a) mikrosporlar ın beslenmesi, b) eksin olu şumu, c) triphin ve polenkit gibi maddelerin depolanmas ında rol oynayan materyalin sentezi ve sal ınmas ı. Tapetum davran ışına göre iki tipe ayr ıl ır; 1. Amoboid tapetum : Bu tip tapetum hücrelerinin özelli ği iç ve boyuna çeperlerinin erken parçalanmas ıd ır. 2. Salg ı tapetumu : Bu tip tapetumu olu şturan hücreler mikrospor geli şmesi boyunca özgün durumlar ında kal ırlar. En içte büyük çekirdekli polen ana hücreleri bulunur. Bunlar mayoz bölünme geçirerek polen tetratlar ını olu ştururlar. Deney 2: Lilium candidum (zambak) çiçeğinin tomurcuklar ından henüz sar ı renge dönü şmemi ş anterler al ınır. Bunlar mürver özü içine konur ve enine kesitler al ınarak, lam üstüne damlat ılan bir damla su içinde incelenir. En d ışta epidermis, alt ında çeperleri henüz kal ınlaşmamış endotesyum,

7 sonra 2-3 s ıra ara tabaka ve tapetum görülür. En içte büyük çekirdekli polen ana hücreleri bulunur ( şekil 2). Şekil 2A. Lilium candidum da genç bir anterin enine kesiti. Bar=125 gm. B. Genç anterde çeper tabakalar ı. Bar=50 grn. Ep-Epidermis, En-Endotesyum, At-Ara tabaka, Tp-Tapetum, PAiI- Polen Ana Hücresi, F- Filament, L-Lokulus, T-Teka 5

8 KONU 3 : OLGUN M İKROSPORANG İYUNIDA ÇEPER TABAKALAR' VE POLEN TETRATLARI Anterin en d ış tabakas ı epidermistir. Epidermisin alt ında endotesyum bulunur. Anter olgunlaşınca bu tabakada lifli kal ınlaşmalar te şekkül eder ve anterin aç ılmas ını sağlayan kohezyon mekanizmas ında i ş görür. Yani endotesyum tabakas ın ın geli şmesinden sonra polenler d ışar ı at ılabilir. Bu hücrelerin iç te ğetsel çeperlerinden yukar ıya doğru sütunlar şeklinde kal ınlaşmalar geli şir. Bu kal ınlaşmalar d ış teğetsel çepere yak ın yerde biterler. Boyuna bir yar ıkla aç ılan anterlerde endotesyum hücreleri iki polen kesesinin birle ştiği yerin çevresinde stomium ad ını alan bu bölgede kal ınlaşmalardan yoksundur. Fibrilli kal ınlaşmalar ın varl ığı, iç ve d ış teğetsel çeperlerin farkl ı geni şlemesi ve endotesyum hücrelerinin higroskopik yap ısı olgunlukta anterin aç ılmas ına yard ımcı olur. Polenler olgunlaştığı sırada geli şimini tamamlam ış olan endotesyum tabakas ın ın iç doku ile ilişkisi kesilir. Terleme ile su kayb ından dolay ı hacim küçülmesi olur ve ince olan epidermise kom şu dış çeperler içeriye do ğru çoker. Bunun sonucunda boyuna çeperler birbirine yakla şır. Anter yüzeyinde bir gerilme meydana gelir ve anter en ince yerinden (stomium bölgesinden) parçalan ır. Bu şekilde anter aç ıl ır ve polenler d ışar ıya at ılır. Ara tabaka hücreleri yassılaşmış haldedir ve polen ana hücrelerinin erken mayoz evresinde ezilirler. Anter olgunla şınca iki iç tabaka (tapetum ve ara tabaka) ortadan kalkar. Ba şlang ıçta ayn ı olan hücreler sonradan farkl ılaşırlar. Böylece farkl ılaşm ış olan polen ana hücreleri mayoz bölünme ile polen tetradlar ını oluştururlar. Deney 3: Lihurn candidum (zambak) çiçeğinin sararm ış (polenleri olgunla şmış) anterlerinden, mürver özü içinde enine kesitler al ınıp bir damla su içinde incelendi ğinde bazı polen keselerinin y ırt ı l ıp, polenlerin dağıldığı görülür. Çeper tabakalar ından endotesyumun iç teğetsel çeperlerinin tamamen, ışınsal çeperlerinin de bantlar şeklinde kal ınlaştığı gözlenir. İçteki çeper tabakalar ının bir kısm ı ortadan kalkm ış olabilir. Polen keselerinin içinde olgunla şmış polenler görülür ( şekil 3). 6

9 Ep En At 4 4 B Şekil 3A. Lilium canclidum da olgun bir anterin enine kesiti. Bar=250 gm. F-Filament, L- Lokulus, T-Teka B. Olgun anterde çeper tabakalar ı. Bar=50 gm. Ep-Epidermis, En- Endotesyum, At-Ara tabaka. 7

10 KONU 4 : M İKROSPOR ANA HÜCRELERİNDE MAYOZ BÖLÜNMENİN İNCELENNIES (NliKROSPOROGENEZ ) Çiçekli bitkilerde mayoz hücre bölünmesi erkek ve di şi organlarda meydana gelir. Di şi Organlarda makrospor ana hücreleri, erkek organlarda polen ana hücreleri mayoz bölünn ıe geçirirler ( şekil 4 A-B). Mayoz bölünme bir redüksiyon bölünmedir, yani indirgenme olur. Kromozom say ısı yar ıya iner.böylece haploid yumurta hücreleri ile haploid polen hücreleri meydana gelir. Mayoz bölünme birbirini izleyen iki çekirdek bölünmesini içerir. Bunlardan birinde profaz farkl ıdır. ve ana hücrenin kromozom say ıs ı yarıya iner. Diğeri ise, mitoz bölünme gibi cereyan eder. Mayoz bölünme sayesinde canl ılardaki çe şitlilik meydana gelir. Buda, crosslng-over (gen değişimi) olay ı ile gerçekle şmektedir. Kal ıtsal çe şitliliğin tek nedeni budur, Deney 4: Mayoz bölünme çiçek açmadan önce tomurcuklarda meydana gelir. Anterler içinde çok say ıda mayoz bölünme olur. Bu sebeple mayoz bölünme için anterler tercih edilir. Bunun için Asphodelus albus (çiri ş otu) bitkisinin henüz aç ılmamış tomurcuklanndan anterler ç ıkarılır ve bir gece aseto-alkolde tespit edilir, sonra % 70'lik alkolde iyice y ıkan ır. Parafin metodu ile kesitleri alınarak incelenir ( şekil 4A-O). PROFAZ I ( şekil 4 C-G) a) LEPTOTEN: Kromozomlar ince iplikler halinde belli olmaya ba şlarlar. Üzerinde kromemer tanecikleri belirir ( şekil 4-C) b) ZİGOTEN: Homolog kromozomlar yan yana kromozom çiftleri te şkil ederler. Zigotenin sonunda bu kromozomlar birbirine iyice yap ışır, tek bir kromozom gibi görünür. Bunlara bivalent kromozom denir ( şekil 4-D). e) PAKİTEN: homolog kromozomlarda kal ınlaşmalar görülür. Kromatitler aras ında parça al ışveri şi olur. ( Crossing-over ) Bazen bu fazda kromozomlar çekirde ğin bir tarafinda toplanarak buket görünümü verir. Kromozomlar k ıvrılmaya devam ederler, boylar ı kısahr (şekil 4-E). 8

11 d) D İPLOTEN: Homolog kromozomlar birbirlerinden yava ş yava ş ayr ı lmaya ba şlar. Kromozomlar aras ındaki kiyazma köprüleri dolay ı s ı yla ayr ılma kolay olmaz. Kromozomlar k ısalmaya devam eder ( şekil 4-F). e) D İAKİNEZ : Kromozomlar kal ı nla şıp-k ısalmaya devam ederler. Kiyazma köprüleri uçlara doğru kayar. Bivalent kromozomlar çekirdek zaman alt ına doğru hareket ederler. Çekirdek zarm ın dağı l ıp çekirdekçi ğin ortadan kaybolmas ıyla profaz I biter ( şekil 4-G). METAFAZ I Hücrenin iki kutbu aras ında iğ iplikleri meydana gelir. 4 Kromatitten ibaret olan bivalent kromozomlar ekvator düzleminde dizilirler ( şekil 4-H). ANAFAZ I Sentromerleri ile i ğ ipliklerine tutunan homolog kromozomlar alt kutuplara do ğru çekilmeye ba şlar (şekil 44). TELOFAZ I Kutuplara ula şan kromozom bukleleri aç ılmaya başlar, çekirdek zar ı meydana gelir. Çekirdekçikler görünür hale gelir ( şekil 4-J). INTERKİNEZ İki çekirdek bölünmesi aras ındaki bir dinlenme devresidir ( şekil 4-K). Daha sonra ikinci bölünme ba şlar. PROFAZ II Kromozomlar tekrar belirlemeye ba şlar. Bunlar iyice k ısal ıp kal ınla şınca çekirdek zar ı dağı l ı r. METAFAZ II Yeni olu şan iğ ipliklerine sentromerlerinden tutunan kromozomlar lcromatitlerine ayr ı larak z ıt kutuplara yönelirler ( şekil 4-L). 9

12 ANAFAZ II Ayn ı hücre içinde 2 çekirdek bölünmesi ayn ı anda meydana geldi ğinden kutuplara do ğru çekilen 4 grup kromozom vard ır. Bu dört ayr ı kromozom, 4 ayr ı kutuba ula şınca anafaz biter ( şekil 4-M). TELOFAZ 11 Kutuplara ula şan kromozomlar çözülmeye ba şlar. Çekirdek zar ı ve çekirdekçik yeniden organize olur. 4 çekirdek meydana gelir. Kromozom say ı sı ( )'dir ( şekil 4-N). SİTOKİNEZ Çekirdek bölünmesinden sonra sitoplaz a bölünmesi meydana gelir ve çeper te şekkülti ba şlar. Polen ana hücrelerinde mayoz bölünmeden sonra çeper olu şumu iki tiptedir; 1. Süksesif tip : Birinci mayoz bölünmeden sonra olu şan iki çekirdek aras ında bir çeper olu şur ve böylece diad hücreleri meydana gelir. Çeper olu şumu merkezde ba şlar ve kenarlara do ğru ilerler. Diadın iki hücresi ikinci mayoz bölünmeyi geçirir. İkinci bölünmeden sonra mikrospor tetrad ı meydana gelir. Bu tip sitokinez genellikle monokotil bitkilerde görülür. 2. Simultane tip Bu tip sitokinezde birinci mayoz bölünmeyi çeper olu şumu izlemez. Birinci mayozdan sonra iki çekirdekli bir hücre olu şur. İki haploid çekirdek e ş zamanl ı olarak ikinci mayoz bölünmeyi geçirirler. Bu tip sitokinezde çeper olu şumu kenarlardan ba şlayıp merkeze doğru ilerler ve tetrad olu şur. Daha çok dikotil bitkilerde görülür. Sonra tetrad denen 4 spor meydana gelir ( şekil 4-0). 10

13 K M N, Şekil 4. Asphodelus albus anterlerinde mayoz bölünme. A. Anter enine kesiti ( şematik şekil). B. Polen ana hücresi, C-G. Profaz I ( C-Leptoten, D-Zigoten, E-Pakiten, F-Diploten, G-Diakinez), H. Metafaz I, I. Anafaz I, J. Telofaz I, K. İnterkinez, L. Metafaz II, M. Anafaz II, N. Telofaz II, O. Polen tetrad ı. Bar=20 pm. 11

14 KONU,.:E ŞİTL İ FAMILYALARDA rolen T İPLERİMN incelenmesi Angiospern ı çiçeğinin stamenleri filarnent denilen bir sap ve onun ucunda anter denilen bir başçıktan olu şur. Anter iki tekadan meydana gelir. Her bir teka iki polen kesesi içerir. Polen keselerinde bulunan polen ana hücreleri mayoz bölünme ile haploid kromozom ta şıyan dört polen (mikrospor) meydana getirir. Polenler olgunla şt ıktan sonra polen keselerini birbirinden ay ıran doku eriyerek iki polen kesesi birle şir. Angiospermlerde teka hücrelerinin birbirinden ayr ılmasıyla boyuna yar ılır ve polenler dışarı at ılır. Olgun bir polenin protoplasmas ı intin denilen bir tabaka ile çevrilidir İntinin üzerinde ekzin olarak adland ırılan d ış tabaka bulunur ( şekil 5-9) Ekzin yani d ış tabaka kütinle şmi ş, üzerinde süsler, yanklar çatlaklar vard ır. Bu kısımlara por ve kolpas denir (bunlar apertürel alanlard ır). Bu süsler, delikler türlere alt türlere kadar de ğişen özellikler gösterirler ve sistematikte diagnostik (ayırt edici) özelliklerdendir. İntin yani iç çeper pektince zengin sellüloz bir çeperdir. Polenin içinde generatif ve vegetatif olmak üzere iki hücre vard ır. Polenler rüzgar, böcek, ku şlar vb. şekilde çevreye dağıhrlar. Polenler alçak ve yüksek hava ak ımlanyla ve bulutlarla uzak yada yakın yerlere ta şınırlar. Taşınmada polenlerin büyüklü ğü ve yap ısal özellikleri de önemli rol oynar. Deney 5: Impatiens sultanii, Primula, Clivia, Tapetes ve Viola tricolor bitkilerinin anterlerinden al ınan çiçek tozlar ı (polenleri) bir damla su içinde incelenir ( şekil 5-9). Şekil 5. Impatiens sultanii poleni. Bar=25 gm. Es-Ekzin süsü, Pt-Polen tüpü Sr

15 Yandan görünü şü Üstten görünü şü Şekil 6. Primula poleni Bar=25 ım. E-Ekzin, İ-İntin Yandan görünü şü Üstten görünü şü Şekil 7. Clivia nobilis poleni. Bar=25 ım. E-Ekzin, İ-İntin Şekil 8. Tapetes poleni. Bar=25 ı m. E-Ekzin, İ- İntin E Es Şekil 9. Viola tricolor poleni. Bar= 25 }Int. E-Ekzin, İ- İntin, Es-Ekzin süsü. 13

16 KONU 6 : KÜLTÜR ORTAMINDA POLEN CiMEENMESt VE ERKEK GAMETOFIT DÖLÜN İNCELENMEŞi Polenler stigrnaya rüzgar, su, böcekler gibi çe şitli vas ıtalarla ta şı n ı r. Polen çimlenmesinde ilk kademe, polenin stign ıan ın nemli yüzeyinde yap ışmas ı, buradan s ıv ı alarak şi şmesi ve intinin çimlenme poruna do ğru ç ık ınt ı yapmas ıd ır. Stigma polenleri tutma ve yakalama için uygun bir yüzeye sahiptir ve stilus dokusu ile ili şkide olan özelle şmi ş yüzey hücrelerinden olu şur. Anterden d ışan at ılan polen taneleri belirli bir süre ya şama yeteneklerini korurlar. D ış ortam değişikliklerine oldukça dayan ıkl ıdırlar. Mikrosporlar anterden at ılmadan önce mitoz bölünme ile büyük hücreli vegetatif ve küçük hücreli generatif çekirdekleri verir. Buna iki hücreli gametofit denir. Generatif hücre mitoz bölünme ile iki sperm hücresi verir. Angiospermler aras ında 192 familyada iki hücreli ( şekil 10-A), 115 familyada ise üç hücreli ( şekil 10-B) tip bulunur. Diğerlerinde ise hücre say ı s ı deği şkendir. Generatif hücre ya polen tanesinin içinde veya polen çimlendikten sonra polen tüpünün içinde bölünebilir ve iki spermi verir ( şekil 10-C). B Şekil 10 A. İki hücreli, B. Üç hücreli polen tanesi, C. İki hücreli polen çimlenmeden sonra üç hücreli olur. vh-vegetatif hücre, vç-vegetatif çekirdek, gh-generatif hücre, sh-sperm hücreleri. 14

17 Polen tanesi di şi organ ın stigmas ı üzerine konar,stigman ın üzeri salg ı maddesi ile örtülü ise ıslak stigma böyle bir madde içermezse kuru stigma olarak isimlendirilir. Salg ı maddesi daha çok fenolik bile şikler ve lipidlerdir. Glikozidler ve esterler şeklinde bulunan fenolik maddelerin hidrolizi ile polen çimlenmesi için uygun bir ortam sağlan ır. Stilus, stigma ile ovaryum aras ında çimlenen polen tüpünün geçi şini sağlayan özelle şmi ş bir dokudur. Buna geçit dokusu adı verilir. Bu doku polen tüpünün stilus arac ıl ığı ile ovaryum içine doğru büyümesine yard ım eden besin maddeleri içermektedir. Stilusta geçit dokusunun olup olmamas ı ve te şekküllerine göre stiluslar üç k ısma ayr ıl ırlar ; Aç ık stiluslar : Geni ş bir stilus kanal ı mevcuttur. İç epidermis polen tüpünü besler ve nakleder. Yar ı kapal ı stiluslar : Kanal geli şmemi ş bir geçi ş dokusu ile kapl ıd ır. Kapal ı stiluslar : Aç ık bir kanal yoktur. Uzun zengin plazmal ı hücreler bulunur. Olgun bir polen tanesi stigmaya ula şınca, polen tanesi d ışan silindirik sitoplazma tüpü gönderir. Bu tüp stigma dokusundan stilusa do ğru etrafındaki dokular ı sindirerek ilerler. Büyüyen polen tüpü hem stilusun hücre çeperini çözebilen enzimler salar hem de sindirim için ürünleri sentezler. Polen tüpü tohum taslağına ulaşt ıktan sonra ya mikropilden yada ba şka bir yoldan tohum tasla ğına girer. Mikropilden girerse porogamy, integümentlerden girerse mezogamy, kalazadan girerse kalazagamy olarak isimlendirilir In-vitro polen çimlenmesi : Deney 6: Trtfolium pratense L. bitkisinin çiçek tozlar ı bekletilmeden daha önce haz ırlanan agarl ı besin ortam ında ( 25 cc dam ıt ık su g toz agar g sakkaroz ) C de in-vitro olarak çimlendirilir. Çimlenen polen tüpleri mikroskopta incelenir ( şekil 11). Polen tüpü çok h ızl ı büyür. Büyüyen polen tüpünün sitoplazmas ı uçta birikir.' Polen tüpünün büyümesine etki eden faktörlerden en önemlisi s ıcakl ıkt ır. Polenin çimlenmesi ve büyümesi için

18 optimum s ıcakl ık C `dir. Tüpün büyümesine etki eden di ğer bir faktör de erkek gametofıtie pistil dokusu aras ındaki uyğunluktur. pt ~amııaıied4 Şekil 11. Trifolium pratense L:de çimlenmi ş polen ve uzam ış bir polen tüpü (pt). Bar=25

19 KONU 7 TOHUM TASLAKLARIİNIN OVARYUMA BAĞLANIŞ TARZLARİ ( PLASENTALANMA ) Ginekeum tohum taslaklarm ı koruyan bir veya birçok karpellerden (meyve yapra ğı) yap ı lmışt ır. Ginekeum tek karpelden meydana geldi ğinde bu karpel iki kenar ından birle şerek tek bir pistil meydana getirir. Bu durumda çiçekte her biri tek karpelden yap ılm ış olan iki veya daha fazla say ıda pistil bulunur. Ginekeum veya ovaryum apokarp (yani tek karpelden olu şmu ş)' d ır. Ginekeum iki veya daha fazla karpelden yap ılmış ise, ya her karpel kendi ba şına birpistil olu şturur veya bütün karpeller birle şerek tek bir pistil meydana getirir. Bu halde ise, ovaryumda birkaç karpelden yap ı lm ış olan sadece bir pistil bulunur. Ginekeum veya ovaryum sinkarp (birden fazla karpelden olu şan ovaryum)'d ır. Sinkarp ovaryumlar ı teşkil eden karpeller uç k ısımlar ından birleşmi şse tek bölmeli parakarp denilen bir ovaryum olu şur. Karpellerde birle şme daha geni ş yüzeyler ile olursa septum denilen bölmeler meydana gelir. Böylece bölmeli ovaryumlar olu şur. Karpellerin kenar ında etli yast ıkç ıklar şeklinde şi şkinlikler bulunur. Buralara plasenta denir. Tohum taslaklari buralara ba ğ l ıd ır. Tohum taslaklar ın ın plasentaya ba ğland ıklar ı saplara funikulus denir.tohum taslaklar ın ın ovaryuma bağlanış tarz ına plasentalanma denir BA ŞLİCA PLASENTALANMA TİPLERİ 1. Paryetal Marginal Tip Plasentalanma : Plasentalar doğrudan doğruya karpellerin birle şme hatt ı üzerinde bulunurlar. Tohum taslalclar ı bütün ovaryumun çevresine da ğılm ış durumdad ır. Deney 7: Viola tricolor çiçeğinin ovaryumu ç ıkar ı l ır ve bu ovaryumdan al ınan enine kesitler lam üstündeki bir damla su içinde incelenir ( şekil 12). 1 '7

20 Şekil 12. Pala tricolor da paryetal marginal tip plasentalanma. Bar=500 gm. P-Plasenta, tt- Tohum taslağı, F-Funikulus, K-Karpel. 2. Sentral - Eksenel Tip Plasentalanma a Parakarp ovaryumlarda tohum taslaklar' bazen merkezdeki serbest bir sütun etraf ında dizilirler. Plasenta ile karpeller aras ındaki bağl ı l ık belirgin değildir. Deney 8: Primula çiçeğinin ovaryumu ç ıkar ı l ır ve enine kesitler al ınarak bir damla su içinde incelenir ( şekil 13). Şekil 13. Primula da sentral-eksenel tip plasentalanma. Bar=500 gm, P-Plasenta, tt-tohum taslağı, F-Funikulus, K-Karpel.

21 3. Paryetal Laminal Tip Plasentalanma : Plasentalar karpellerin ortas ından ç ıkarlar. Tohum taslaklan karpellerin yüzeyine ba ğlanm ış durumdad ır. Parakarp ovaryumlarda görülen nispeten az rastlanan bir tiptir. Deney 9: Populus bitkisinin ovaryumundan parafin metodu ile al ınarak sürekli preparat haline getirilmi ş olan enine kesitler mikroskopta incelenir ( şekil 14). Şekil 14. Populus` da parietal-larninal tip plasentalanma. Bar-500 grn. P-Plasenta, tt-tohum taslağı, F-Funikulus, K-Karpel. 4. Sentral Marginal Tip Plasentalanma : Plasentalar karpellerin ortas ından ç ıkarlar. Tohum taslaklan karpellerin yüzeyine ba ğlanmış durumdad ır. Parakarp ovaryumlarda görülen az rastlanan bir tiptir. Deney 10: Bilbergia bitkisinin ovaryumundan parafin metodu ile al ınarak sürekli preparat haline getirilmi ş olan enine kesitler mikroskopta incelenir ( şekil 15).

22 Şekil 15. Bilbergia` da sentral-marginal tip plasentalanma. Bar=500 tm. P-Plasenta, tt-tohum taslağı, F-Funikulus, K-Karpel, S-Septum 21,

23 KONU 8 : TETRASPORİK, 8-ÇEK İRDEKLİ ADOXA T İPİ KESES İ GELİŞiM İ Embriyo kesesi geli şimi ovaryumda meydana gelir. Ovaryumdan al ınm ış enine kesitlerde embriyo kesesi geli şimini inceleyebiliriz. Di ğer bir değimle,tohum taslağı tohumlu bitkilerde embriyo kesesinin ( di şi gametofıt ) geli şme yeıidir. Bir tohum tasla ğı şu k ıs ıınlardan olu şur : Vejatatif hücre içindeki merkezi k ısma nusellus nusellusu ku şatan bir ya da iki tabakal ı k ısma İntegüment, plasenta ile tohum taslağın ı birle ştiren sapa funikulus, tohum taslağın ın temel dokusunu oluşturan nusellusun taban k ı sm ına kalaza ad ı verilir. İntegümentlerin tepede b ıraktığı aç ıkl ık mikropil olarak isimlendirilir ( şekil 16). Şekil 16. Bir tohum tasla ğın ın kıs ımlar ı. M-Mikropil, İ-İntegümentler, N-Nusellus, F-Funikulus, K-Kalaza, Ek-Embriyo kesesi, Sh-sinerjit hücreleri, Yh-yumurta hücresi, Sç-sekonder çekirdekler, An-antipod hücreleri.

24 Tohum taslaklar ın ın ovaryum içerisinde karpele bağland ığı yere plasenta demi ştik. İlk evrelerde tohum tasla ğı plasenta üzerinde konik bir ç ıkınt ı şeklinde belirir. Bu hücreler daha geni ş, büyük çekirdekli, yo ğun sitoplazmal ıdır. Epidermiste periklinal bölünmelerle önce iç sonra d ış integümentler geli şir. İntegümentler yava ş yavaş nusellusu ku şat ır ve geli şme embriyo kesesi döllenme için haz ır oluncaya kadar tamamlan ı r. 1 İlikropil oluşmas ında her iki integümentte rol oynayabilir. Hiç integümentsiz tohum tasla ğı olduğu gibi ikiden fazla olanda vard ır. İntegümentler geli şen embriyo kesesini korur. İntegümentler geli şirken tohum tasla ğı dik yani atrop, tam kıvr ılmış anotrop, ya da arada baz ı aşamal ı şekillerde kampilotrop bulunabilir ( şekil 17). A C E B D Şekil 17. Tohum taslağı tipleri. A. Atrop, B. Anatrop, C. Kampilotrop, D. Hemianatrop, E. Amfıtrop, F. Sirsinotrop. Embriyo kesesinin geli şmesinin amac ı yumurta hücresini meydana getirmektir. Megaspor ( makrospor ) ana hücresi mayoz bölünme ile megasporlar ı olu şturur. Megaspor ana hücresi iki kez mayoz bölünme geçirerek olu şan 4 megaspor linear bir s ıra şeklinde düzenlenir. Genellikle bunlardan 3' ü at ı l ır. Normal olarak kalaza tarafindaki megaspor geli şir ve embriyo kesesini verir. Bu megaspor arka arkaya 3 mitoz bölünmesi geçirerek, 8 çekirdekli embriyo kesesi 22

25 ()) olu şur. Bunlardan 4'ü yukarda, 4'n a şağıda yerelle şir. Bu 8 çekirdekten birer tane orta k ısma iterler ve birle şip embriyo kesesi sekonder diploid çekirdeğini meydana getirir. Milcropilar uçta bir yumurta ve iki sineijit bulunur. Embriyo kesesinin kar şı kutbunda üç antipot hücresi yer al ır ( şekil 18). Tohum taslaklar' embriyo kesesi geli şmesini bitirince döllenmeye haz ır demektir. Embriyo kesesinin meydana geli ş tarz ı ve yap ıs ı bitkilere göre de ği şir. Embriyo kesesi geli şimine mayoz sonras ı olu şan megasporlardan biri, ikisi veya dördü kat ılabilir. Di şi garnetofit geli şimine kat ılan megaspor çekirdeklerinin say ıs ına bağl ı olarak üç temel gruba aynl ır; Bunlar monosporik olan Polygonum ve Oenothera tipleri, bisporik olan Allium ve Endymion tipleri ve tetrasporik olan Adoxa, Plumbago, Plu ınbagella, Penaea, Peperomia, Drusa, ve Fritillaria tipleridir. Sinerjit hücreleri Yumurta hücresi Polar çekirdek Antipod hücreleri MAH I. Mayoz H.Mayoz I.Mitoz Olgun embriyo kesesi MEGASPOROGENEZ MEGAGAMETOGENEZ Şekil 18. Tetrasporik, 8-çekirdekli Adoxa tipi embriyo kesesi geli şmesini gösteren şematik şekil. Deney 11: Tetrasporik 8-Çekirdekli Adoxa tipi embriyo kesesi geli şimini inceleyebilmek için Tuhpa gesneriana 'n ın farkl ı geli şme evrelerindeki di şi organ ı çıkar ıl ıp parafin metodu ile enine kesitler al ınır ( şekil 19A) ve böylece sürekli preparatlar haz ırlan ır. Kesitler Hematoksilen ile 23

26 kesitler al ın ır ( şekil 19A) ve böylece sürekli preparatlar haz ırlan ır. Kesitler Hernatoksilen ile boyanir. Kesitler mikroskopta incelendi ğinde Olgun embriyo kesesinin her iki kutbunda üçer hücre görülür. Çekirdekleri koyu boyanm ıştır. Ortada sekonder çekirdekler bulunur. Geli şmekte olan embriyo kesesinde ise çekirdekler bölünme halinde olaca ğından embriyo kesesinin henüz bütün çekirdekleri olu şmamıştır. Bu sebeple embriyo kesesinde geli şmenin farkl ı fazlar ında değişik say ıda çekirdek görülür ( şekil 19 B-D). I. SAFHA : Makrospor ana hücresi mevcut ve integümentler henüz yeni ç ıkm ış ise, ( şekil 19-B). II, SAFRA : integümentler olu şmuş, 3 adet biri üstte, ikisi altta ve makrospor ana hücresi tek çekirdekli olarak mevcut, ( şekil 19-C). III. SAFA : Makrospor ana hücresi tek çekirdekli iken, 4 çekirdekli olur. Embriyo kesesi hemen hemen olgunlaşmıştır. ( şekil 19-D). 24

27 MAH A Ek Şekil 19. Tulipa gesneriana' da Adoxa tipi embriyo kesesi geli şmesi. A. Ovaryum enine kesitinin genel görünü şü. Bar= 500 um. B. Makrospor ana hücresi (MAH). C. Makrospor (M) ve geli şmi ş integümentler ( İ). D. 4-çekirdekli embriyo kesesi (Ek). Bar=100 gm. 25

28 KONU 9. CRUCİFERAE TİP' EMBRİYO GELİŞİMİ Polen tanesi di şi organ ın stigmas ı üzerine gelir ve orada çimlenir. Çimlenme sonucu olu şan polen tüpü stilusdan ilerleyerek, ovaryum bo şluğuna ula şır ve genellikle mikropilden embriyo kesesine girer ( şekil 20). Şekil 20. Angiospermlerde döllenmeyi gösteren şematik şekil. P-polen, Pt-polen tüpü, Sg-stigma, St-stilus, İ-integümentler, M-mikropil, Ek-embriyo kesesi, F-funikulus, Ov-ovaryum Embriyo kesesi çemberine ulaşan polen tüpü sinerjite ula şınca büyümesini durdurur ve içeri ğini boşalttı.. Polen tüpündeki spermlerden biri yumurta çekirde ği ile birle şir ve döllenme olur di ğeri kutup çekirdeğiyle birle şir. Böylece iki kutup çekirdeğinin bir erkek gametle birle şmesinden 26

29 triploid sayıda kromozon içeren endosperm meydana gelir. Bu doku tüm embriyo kesesini doldurur. Diğer taraftan döllenmi ş yumurta hücreyi de zigotu verir. Bitkilerde çiçeklenme evresinin son aşamas ı olan zigot (döllenmi ş yumurta) erkek ve di şi gametlerin birle şme ürünüdür. İleri dönemlerde zigot kısa bir dinlenme dönemi geçirir, sonra enine bir düzlemle ikiye bölünüp bazal ve terminal hücreyi olu şturur. Sonra bir seri enine, boyuna ve e ğik çeperlerle bölünmeler ilerler. Farkl ılaşmanın bu evresinde zigotun enine bölünmeleriyle olu şan apikal hücreler ve suspensordan olu şan yap ı proembriyo olarak isimlendirilir. Proembriyo dan esas embriyoya geçi şte iç ve d ış ayr ı mlaşma sonucu iki kutup olu şur. Bunlar ın da farkl ılaşmas ı ile olgun embriyo ortaya ç ıkar. Olgun embriyonun kotiledon say ıs ı bütün angiospermleri iki büyük s ın ıfa ay ırır; Monokotiledonlar- tek çim yaprakl ılar ve Dikotiledonlar- iki çim yaprakl ılar. Deney 12: Capsella bursa-pastaris bitkisinin farkl ı geli şme evresindeki tohum taslaklar ından parafın metodu ile al ınarak sürekli preparat haline getirilmi ş olan boyuna kesitler ( şekil 21-A) mikroskopta incelenir; Bu tipte zigot enine çeperle büyük olan bazal hücre ve küçük olan terminal hücreye bölünür. Bir kaç enine bölünme sonucu bazal hücre ipliksi proembriyoyu verir ( şekil 21-B) oysa as ıl embriyoyu verecek olan terminal hücre boyuna çeperlerle ayr ıl ır. Boyuna ve enine bölünmelerle embriyo küremsi şekle dönüşür ( şekil 21-C). Daha sonraki bölünmelerle kalp şeklini al ır ( şekil 21-D). Bundan sonra kotiledonlar iyice belirginle şir. Kotiledonlar ve hipokotil uzar ( şekil 21-E), büyümenin fazlala şmas ıyla embriyo k ıvnl ır ve kotiledonlar embriyo kesesinin kalaza bölgesine ula şır. Daha ileride bu olgun embriyodan ( şekil 21-F) yeni bir bitki olu şur. Capsella 'n ın iplik şeklindeki suspensoru çok vakuollüdür. Bu suspensorun önemli görevi de embriyoya besinlerin iletimidir. 27

30 A B C E F I ı ııı leı I Şekil 21. Capsella bursa-pastoris de Crucifer tipi embriyo geli şimi. A. Tohum taslağı boyuna kesiti (genel şekil). B. Proembriyo, C. Küresel embriyo, D. Kalp- şekilli embriyo, E. Torpedo şekilli embriyo, F. Olgun embriyo. Bar=200 ım. E-Embriyo, S-Suspensor, Ko-Kotiledonlar, PI- Plumula, Ra-Radikula. 2>3

31 KONU 10 : MONOKOTİ L VE D İKOTİL TOHUM KES İTLERİNDE EMBRİYO VE TOHUM K/SUVILARININ İNCELENMES İ Tohum embriyo kesesi, besi doku ve tohum kabu ğundan olu şan döllenmi ş olgun tohum taslağıd ır. Döllenmeden sonra tohum tasla ğında baz ı deği şiklikler olur; çoğunluk nusellus körelir, embriyo kesesindeki sinerjit ve antipodlarda körelir. Döllenmi ş yumurta embriyo halinde geli şirken primer endosperma çekirdeği endospermay ı oluşturur. Integümentlerde yava ş yava ş tohum kabuğu (testa) haline dönü şür. Böylece tohum tasla ğı döllenmeden sonra gelecek nesli verecek olan tohum haline dönü şmü ş olur. Deney 13: Ligustrum vulgare tohumu boyuna ortadan ikiye bölünür. Bölünen bu yüzeyden boyuna kesitler al ınarak lam üstündeki bir damla suya konur ve lamel kapat ılarak incelenir. Tohumun en d ışında koruyucu doku olan tohum kabu ğu (testa), bunun içinde tohumun çimlenmesinde kullm ılacak besin maddelerinin depo edildi ği besi doku (endosperm) ve bitki tasla ğı olan embriyo bulunur ( şekil 22-A). Lilium candidum bitkisinin tohumlar ı ise mikroskopta incelendi ğinde yine en d ışta dalgal ı şekilde testa, bunun içinde endosperm ve en içte de tek kotiledonlu bir embriyodan olu ştuğu görülür ( şekil 22-B). Tohumlar genellikle endospermde bazen de perispermde besin maddelerini depo ederler ve embriyonun besin kaynağını oluştururlar. Daha çok endosperm dokusu angiospermler için karakteristliktir. Tohumlarda ba şl ıca depo edilen besin gereçleri karbohidratlar, proteinler ve lipitlerdir. Tohumların iç ve d ış yap ısal ayr ınt ılarında türlere göre de ğişen büyük farkl ı l ıklar vard ır. Iç yap ı ile ilgili farklar tohum kabuğunun yap ısını, endosperman ın varl ığı veya yokluğunu, embriyodaki kotiledonlar ın say ısın ı ve embriyo k ı sımlar ın ın şekli ve nispi hacmini kapsar. D ış yap ı ile ilgili farklar ise, tohumlar ın şekli, hacmi, rengi ve tohum kabu ğunda bulunan süslerdeki farkl ıl ıklar ile ilgilidir. 29

32 B 41 =, Şekil 22A. Ligustrum vulgare de tohum boyuna kesiti (dikotil bitki tohumu). B. Lilium candidum `da monokotil bitki tohumu. Bar=1000 Te-Testa, Ko-Kotiledonlar, PI-Plumula, Ra-Radikula, En-Endosperm, E-Embriyo. 3C

33 Tohum, tohum tasla ğındaki integümentlerden geli şen tohum kabuğu (tohum gömieği=testa) ile çevrilidir. Olgun tohum kabu ğu dıştan içe doğru 5 bölge halinde farkl ılaşır; 1. Epiderma : Tek tabakal ıd ır ve hücreleri radyal çeperlerinde çubuk şeklinde kal ınlaşmalar gösterir. 2. Ilipoderma : Türe bağl ı olarak 2-10 tabaka kal ınl ığında olabilir. Hücreler kal ın çeperlidir. 3. Mekanik tabaka : Uzamış dar osteosklereidlerden olu şur. 4. Aerankima Kenarlarda 2 veya 3 tabakal ıd ır. Fakat uçlarda ve tohum uçlar ında daha kal ındır. 5. Klorenkima Teğetsel olarak uzam ış tabakadan olu şur. Deney 14: Trifolium pratense L. Tohumu enine ortadan ikiye bölünür bölünen bu yüzeyden parafin metodu ile al ınarak sürekli preparat haline getirilmi ş olan kestler mikroskopta incelenir. Tohumun d ışında tek s ıra hücreden olu şan epidermis bulunur.bunun alt ında kal ın çeperli hücrelerden olu şan makrosklereid tabakas ıyer al ır. Bununda alt ında hücre aras ı boşlukları fazla olan osteosklereid tabakas ı ve en içte de parankima hücreleri bulunur ( şekil 23). OS P Şekil 23. Trifolium pratense L.' de testay ı olu şturan yap ı lar. E-Epiderma, MS-makrosklereid tabakas ı, OS-osteosklereid tabakas ı, PA-parankima. Bar=25 gm. 31

34 Tohum kabuğu (testa); embriyo ve er ıdospermay ı kurulı uygun olmayan ı s ı ko şullar ından ayr ıca bakteri, böcek ve mantarlardan korur. Özel baz ı yap ılar örneğin; kanat, etli parlak doku, tüylü ve hava dolu keseler içererek tohumlar ın dağı lmas ına yard ımc ı olur Olgun tohumlar genellikle endospermal ı (besidokulu) ve endospermas ız (besidokusuz) tohumlar olmak üzere ikiye ayr ılır; besidokulu tohumlarda endosperma ve perisperma bulunur. Örne ğin; Ricinus, Zea mays. Besidokunun bulunmad ığı tohumlarda çimlenme için gerekli besinler kotiledonlardan sağlanır. Örneğin; Phaseolus, Helianthus. 32

35 KAYNAKLAR ALGAN, G., TOKER, M.C. Bitki hücresi ve Bitki Morfolojisi Laboratuvar Kitab ı. A.Ü.F.F. Yay ınlar ı No: 21, ANKARA, BHOJWAN İ, S. S., BHATNAGAR, S.P., The embryology of angiosperms. Vikas Publ. House. New Delhi, Bombay, JOHRİ, B.M. Embryology of Angiosperms. Springer-Verlag,Berlin, Heidelberg NewYork, Yokyo, pp. 830, MAHASHWARİ, P. An ıntroduct ıon to the embryology of angiosperms. McGraw Hill, New York, London, ÖZYURT, M.S. Bitki Anatomisi II. Atatürk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fak. Yay ınlar ı No: 39, ERZURUM, SHİVANNA, K.R., JOHRİ, B.M. The Angiosperm Pollen-Structure and Function. Willey Eastern Limited NewDelhi,pp. 375, ÜNAL, M. Bitki (Angiosperm) Embriyolojisi. Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fak. Yay ınlar ı No: 11, İSTANBUL, YENTÜR, S. Bitki Anatomisi. İstanbul Üniversitesi Fen Fak. Yay ınlar ı No: 191, İSTANBUL,

36 INDEKS Adara 21, 23 Aerankima 31 Allium 23 Anafaz 9, 10, 11 Anatrop 22 Andrekeum 2, 4 Anter 3, 4, 5, 6, 7, 8 Antipod hücreleri 23 Amfitrop 22 Amoboid tapetum 4 Ara tabaka 4, 5, 6, 7 Apertürel alanlar 12 Apokam 17 Asphedolus albus 8 Atrop 22 Bazal hücre 27 Bilbergia 19, 20 Bivalent kromozomlar 8, 9 Brakte 2 Çanak yaprak 2 Capsella bursa-pastoris 27, 28 Clivia nobilis 13 Compositae 2 Crossing over 8 Crucifer 26, 28 Diagnostik 12 Diakinez 9, 11 Dikotiledon 27, 29, 30 Diploten 9, 11 Di şi gametofit 21 ICriazma 9 Drusa 23 Klorenkima 31 Ekzin 12, 13 Kolpus 12 Embriyo 26, 27, 28, 29, 30 Konnektif 4 Embriyo kesesi 21, 22, 23, 24, 25, 26 Korolla 2 Endosperm 27, 28, 29, 30, 32 Kotiledon 27, 29 Endotesyum 4, 5, 6, 7 Kromatit 8 Epiderma 32 Kromomer 8 Fiber bandlan 6 Kromozom 8, 9, 10 Filament 4, 5, 12 Kuru stigma 15 Fritillaria 23 Lateral çiçek 2 Funikulus 17, 18, 19, 20 Leptoten 8, 11 Geçit dokusu 15 Ligustrum vulgare 29, 30 Generatif hücre 12, 14 Lilium candidum 4, 5, 6, 7 Ginekeum 2 Lokulus 4, 5, 6, 7 Helianthus 32 Makrospor 22, 23, 24, 25 Hemianatrop 22 MalcrosIdereid 32 Hermafrodit çiçek 2, 3 Mayoz bölünme 8, 10, 11 Hipoderma 31 Megaspor 22, 23, 24, 25 Homolog kromozom 8, 9 Mekanik tabaka 31 Impatiens sultand 12 Metafaz 9, 11 Islak stigma 15 Mezogamy 15 İntegüment 21, 22, 25 Milcropil 21, 22, 23, 25 İnterkinez 9, 11 Mikrospor 8, 12, 14 İntin 12, 13 Mikrosporangiyum 4, 6 Kalaza 21, 22 Mikrosporogenez 8 Kalazagamy 15 Mitoz 22 Kaliks 2 Monokotiledon 27, 29, 30 Kampilotrop 22 Nusellus 21, 22 Karpel 17, 18, 19, 20 Oenothera 23 34

37 UsteosIdereid 32 Radicula 28, 30 Tohum 29, 30, 31 Ovaryum 17, 18, 19, 21, 22, 25, 26 Reseptakl 2 Tohum kabuğu 29, 30, 31 Pakiten 8, 11 Ricinus 32 Tohum taslağı 17, 21, 22, 23 Parakarp 17 Salgı tapetumu 4 Trıfolium pratense 3, 15, 16, 32 Paryetal-laminal 19 Sepal 2 Tulipa ges-neri ana 23, 25 Pary, etal-marginal 17 Sentral-eksenel 18 Triphin 4 Pedisel 3 Sentral-marginal 19 Vegetatif hücre 14 Penaea 23 Sentromer 9 Viola tricolor 12, 13 Peperomia 23 Septum 17, 20 Yumurta hücresi 23, 26, 27 Periant 2 Simultane 10 Zea mays 32 Perigon 2 Sinerjit hücreleri 23 Zigot 27 Petal 2, 3 Sinkarp 17 Zigoten 8, 11 Perisperm 32 Sirsinotrop 22 Phaseolus 32 Sitokinez 10 Pistil 2, 3 Sperm 14 Plasenta 17, 18, 19, 20 Stamen 2, 3, 4 Plasentalanma 17, 18, 19, 20 Stigma 2, 3, 14, 15 Plumbago 23 Stilus 2, 3, 14, 15 Plumula 28, 30 Stomium 6 Polen 6, 7, 12, 13, 14, 15, 16 Suspensor 27, 28 Polen kesesi 4, 12 Süksesif 10 Polen tüpü 15, 16 Tapetes 12, 13 Polenkit 4 Tapetum 4, 5, 6 Polygonum 23 Teka 2, 4, 5, 7 Populus 19 Telofaz 9, 11 Porogamy 15 Tepal 2 Por 12 Terminal çiçek 2 Primula 12, 13 Terminal hücre 27 Proembriyo 27, 28 Testa 29, 30, 31 Profaz 8, 9, 11 Tetrasporik 21, 23, 2f 35