I. ARAŞTIRMALARIN TARİHİ (M.

Transkript

1 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...xi-xiv VII. BASKIYA ÖNSÖZ... xv-xvi XII. BASKIYA ÖNSÖZ...xvii-xviii I. ARAŞTIRMALARIN TARİHİ (M. Öcal OĞUZ) Avrupa da Halk Edebiyatı Çalışmaları Tarihi İlk Çalışmalar, İlk Eğilimler Folklorun İlk Derneği Avrupa da Folklor Teriminin İlk Kullanımı Türkiye de Halk Edebiyatı Çalışmaları Tarihi Kaynak Kişiye Yönelen İlk Dikkat: İbrahim Şinasi Vatanın Şairi Namık Kemal Türkiye nin Herder i: Ziya Paşa Ahmet Vefik Paşa ve Osmanlı Türkiye sinde Folklor Teriminin İlk Kullanımı Ziya Gökalp e Doğru Ziya Gökalp Halka Doğru Fuad Köprülü ve Folklor Rıza Tevfik: Kuramcı ve Uygulayıcı Folklorun Yeni Adı ve Adresi: Türk Halk Bilgisi Derneği Türk Ocağı ndan Halk Evi ne veya Turan dan Anadolu ya Boratav ve Bilimsel Halkbilimine Doğru Mehmet Kaplan ve Halkbiliminin Yeniden Üniversiteye Dönüşü DTCF deki Halkbilimi Halkbiliminin İlk Enstitüsü Şükrü Elçin ve Hacettepe Fikret Türkmen ve Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü YÖK ün Kuruluşu ve Halk Edebiyatının Yükselişi Son Dönem Çeviri Faaliyetleri UNESCO ve Halkbiliminin Sözleşmeyle Korunması Dönemi...54 II. KURAMLAR VE YÖNTEMLER (Metin EKİCİ) Metin Merkezli Kuramsal Yaklaşımlar Gelişme Kuramı Yayılma Kuramı...64 iii

2 1.3- Tarihî-Coğrafî Fin Kuramı ve Yöntemi Axel Olrik in Epik Yasaları Antti Aarne, Stith Thompson ve Hans-Jörg Uther in Masal Tipleri Kataloğu Stith Thompson ve Halk Edebiyatı Motif İndeksi Psikoanalitik Kuram ve Yöntem Yapısalcı Kuram ve Yöntem Kahramanın Biyografisini Çözümleyen Yapısal Yöntemler Vladimir Propp ve Masalların Yapısal Çözümlemesi Bağlam veya İcra (Performans) Merkezli Halkbilimi Kuram ve Yöntemleri İşlevsel Halkbilimi Yöntemi Sözlü Formül Kuramı ve Yöntemi Bağlamsal Kuram...91 III. KAYNAKLAR (Mehmet AÇA) Sözlü Kaynaklar Yazılı Kaynaklar Çin Kaynakları (Tarihleri) Orhun ve Yenisey Yazıtları Eski Uygur Metinleri Kutadgu Bilig Dîvânü Lügâti t-türk Codex Cumanicus Atabetü l-hakâyık Dede Korkut Kitabı Tarih Kitapları Dürerü t-ticân ve Gureru Tevârîhî l Ezmân Câmiü t-tevârih Târih-i Cihan Güşa Ebulgazi Bahadır Han ın Eserleri (Şecere-i Terâkime, Şecere-i Turkî) Tevârih-i Âl-i Selçuk Âşık Paşaoğlu Tarihi Mevâidü n-nefâis fî Kavâidi l Mecâlis Hannâme Masal Kitapları Fıkra Kitapları Atasözü Kitapları Cönkler ve Mecmualar Şâirnâmeler Menâkıbnâmeler Destan Kitapları/Nâmeler, Tekke-Tasavvuf Kaynaklı Eserler (Hz. Ali Cenknâmeleri, diğer küçük destan yazmaları, Hızırnâmeler, Fütüvvetnâmeler, vs.) iv

3 Battalnâme Dânişmendnâme Hamzanâme Saltuknâme Cengiznâme Hz. Ali Cenknâmeleri Hızırnâmeler Seyahatnâmeler İbn Fazlân Seyahatnamesi Ebu Dülef in Resâle si İbn Batuta Seyahatnamesi Rubruk Seyahatnâmesi (Moğolların Büyük Hanına Seyahat) Mesudi nin «Murûc ez-zeheb»i Evliya Çelebi Seyahatnamesi Mesneviler Surnâmeler Fetvalar IV. ANONİM HALK EDEBİYATI (Mehmet AÇA - Metin EKİCİ - A. Müge YILMAZ) Mit Mit Terimi ve Tanımı Mitlerin Özellikleri Mitlerin Sınıflandırılması Türk Mitik Metinlerinin Konuları Türk Mitleri Üzerine Yapılan Çalışmalar Efsane Efsane Terimi ve Tanımı Efsanenin Özellikleri ve İşlevleri Efsane Sınıflandırmaları Türk Efsaneleri Üzerine Yapılan Çalışmalar Masal Masal Terimi ve Tanımı Masalların Sınıflandırılması Masalların Konu, Yapı ve İşlev Özellikleri A. Masal Başı ve Başlangıç Tekerlemeleri/Söz Kalıpları/Formeller B. Masalda Olayın Anlatıldığı Kısım ve Tekerlemeler/ Söz Kalıpları/ Formeller C. Masalın Sonu (Bitiriş Kısmı) Tekerlemeleri/ Söz Kalıpları/Formeller Türk Masalları Üzerine Yapılan Çalışmalar Destan Destan Terimi ve Tanımı Türk Destanlarının Oluşumu Türk Destanlarının Sınıflandırılması v

4 4.4- Türk Destanlarının Anlatıcıları Türk Destanlarında Dil, Üslup ve Yapısal Özellikler Türk Destanlarında Baş Kahramanlar Türk Destanları Üzerine Yapılan Çalışmalar Halk Hikâyesi Halk Hikâyesi Terimi ve Tanımı Halk Hikâyelerinin Şekil ve İçerik Özellikleri Halk Hikâyelerinin Anlatıcıları ve Anlatım Özellikleri Fasıl Döşeme Asıl Hikâye Duvak Kapama Halk Hikâyelerinin Sınıflandırılması Meddahlık Geleneği ve Meddah Hikâyeleri Realist Halk Hikâyeleri Halk Hikâyeleri Üzerine Yapılan Çalışmalar Fıkra Fıkra Terimi ve Tanımı Fıkraların Şekil, Yapı ve İçerik Özellikleri Fıkra Tipleri Fıkralar ve Mizah Teorileri Uyumsuzluk, Düzensizlik, Zıtlık veya Sosyal Olmama Üzerine Kurulan Teoriler Üstünlük, Eleştiri veya Düşmanlık Teorileri Rahatlama, Kurtulma veya Boşalma Teorileri Fıkralar Üzerine Yapılan Çalışmalar Atasözü Atasözü Terimi ve Tanımı Atasözlerin Şekil ve Yapı Özellikleri Atasözlerin İşlev Özellikleri Atasözlerinin İçerik Özellikleri Atasözlerinin Kullanım Özellikleri Deyim Deyimlerin Sınıflandırılması Deyimlerin Şekil, Yapı, İçerik ve İşlev Özellikleri Öyküleriyle İki Deyim A. Baklayı Ağzından Çıkarmak B. Buyurun Cenaze Namazına Alkışlar ve Kargışlar Halk Tiyatrosu Köy Tiyatrosu (Köy Seyirik Oyunu) Köy Tiyatrosu/Köy Seyirlik Oyunlarının Sınıflandırılması Orta Oyunu Orta Oyununda Başlıca Tipler Karagöz (Gölge Oyunu) vi

5 V. HALK ŞİİRİNDE TÜR VE ŞEKİL (Mehmet AÇA) Anonim Halk Şiirinde Tür ve Şekil İslamlık Öncesinde Tür ve Şekil Kaşug Kojañ Takşut Takmak Ir-yır Küg Şlok Padak Kavi Baş, Başik İslami Dönemde Tür ve Şekil Anonim Halk Şiiri Mani Türkü Ağıt Ninni Tekerleme Bilmece Âşık Şiirinde Tür ve Şekil Heceli Nazım Şekilleri Mani Koşma Destan Heceli Nazım Türleri Güzelleme Koçaklama Taşlama Ağıt Varsağı Semaî Destan Aruzlu Nazım Şekilleri Divan Selis Semai Kalenderî Satranç Vezn-i Âher Tekke Şiirinde Tür ve Şekil Hece Veznine Bağlı Nazım Şekilleri Mani Koşma vii

6 3.2- Aruz Veznine Bağlı Nazım Şekilleri Kaside Gazel Mesnevî Murabba Kıt a Tuyuğ Terci-i Bend Terkîb-i Bend Müstezat Tekke Şiirinde Türler İlahi Mevlid Maktel-i Hüseyin Nevruziye Nutuk Hikmet Devriye Şathiye Duvaz VI. ÂŞIK EDEBİYATI (Dilaver DÜZGÜN) Âşık Edebiyatının Ortaya Çıkışı, Gelişimi ve Yetiştirdiği Temsilciler XVI. Yüzyıl XVII. Yüzyıl XVIII. Yüzyıl XIX. Yüzyıl XX. Yüzyıl Âşık Edebiyatı Temsilcilerine Verilen Adlar ve Bu Temsilcilerin Özellikleri Âşık Edebiyatı Temsilcilerinin Yetişmeleri Rüya Görme, Bâde İçme Mahlas Alma Saz Çalma Çıraklık Eğitimi Âşıklık Geleneğinin Yaratma ve İcra Ortamları Sözlü Ortam Kahvehaneler Âşık Fasılları Münferit Manzum Söyleyişler Hikâye Anlatma Karşılaşmalar Askı ve Muamma Kapanış Salon Programları Yazılı Ortam Elektronik Ortam viii

7 VII. TEKKE-TASAVVUF EDEBİYATI (R. Bahar AKARPINAR-Mustafa ARSLAN) Tekke-Tasavvuf Edebiyatının Sosyal ve Kültürel Zemini İslâmiyet ten Önce Türk Kültürü ve Edebiyatı İslâm Dini ve Tasavvuf Türkler ve İslâm Kültür Çevresi Tekke-Tasavvuf Edebiyatının İnşa Temeli Tekke-Tasavvuf Edebiyatının Tarihi Gelişimi XII. Yüzyıl XIII. Yüzyıl XIV. Yüzyıl XV. Yüzyıl XVI. Yüzyıl XVII. Yüzyıl XVIII. Yüzyıl XIX. Yüzyıl XX. Yüzyıl Tekke-Tasavvuf Edebiyatı Ürünleri Mensur Ürünler Manzum Ürünler Nazım Şekilleri Nazım Türleri İcra Ortamı ve İşlevleri Açısından Tekke-Tasavvuf Edebiyatı VIII. GELENEKTEN GELECEĞE HALK EDEBİYATI (Gülin Ö. EKER) Kültürel Aktarımda İletişim Yöntemi Olarak Halk Edebiyatı Ürünleri Sosyal Bir Varlık Olan İnsan / Teknoloji / Gelenek Sözlü Kültür (Birinci Sözlü Kültür) Ortamından Yazılı Kültür ve Elektronik Kültür (İkincil Sözlü Kültür) Ortamına Türk Sözel Kültürü ve Dede Korkut / Korkut Ata Korkut Ata dan Ozan Barış a Korkut Ata dan Özay Gönlüm e Korkut Ata dan Pop/Rock Sanatçılarına Gösterim Olarak 21. Yüzyıl Meddahlığı Kent Kültürü / Kent Efsaneleri Sosyal Motivasyon Aracı Olarak Fıkra Geleneksel in Pazarlandığı Ortamlar: Türkü Barlar Geleneksel Unsurlarıyla Gündeme Damgasını Vuran Reklâmlar Kültürlerin Varlıklarını Devam Ettirmeleri Bağlamında Halk Edebiyatı Ürünlerinin Taşıdıkları Fonksiyonlar Değerlendirme IX. DERLEME YÖNTEM VE TEKNİKLERİ (Metin EKİCİ) Derleme Nedir? Derleme Yeri ve Saha (Alan) Nedir? Derlemeci Kimdir? ix

8 3.1- Uzman (Profesyonel) Derlemeci Uzmanlaşmamış (Amatör) Derlemeci İyi Bir Derlemecinin Sahip Olması Gereken Özellikler Kaynak Kişi Nedir? Usta (Profesyonel) Kaynak Kişi Ustalaşmamış (Amatör) Kaynak Kişi Kaynak Kişi Seçimi Derlemenin Planlanması Ne Derleyeceğim? Neden Derleyeceğim (Derlemenin Amacı Nedir)? Nerede Derleyeceğim (Derlemenin Yeri-Alanı Neresi)? Ne Zaman Derleyeceğim? Derlemenin Planlanmasında Zaman Kullanımı Alan Çalışması Öncesi Hazırlıklar İçin Gerekli Zaman Alan Çalışması İçin Gerekli Zaman Alan Çalışması Sonrası İçin Gerekli Zaman Nasıl Derleyeceğim? Derlemede Yöntem Sorunları Anket Yöntemi Gözlem Yöntemi Doğal Ortam Yapay Ortam Doğal ve Yapay Ortamlarda Gözlem Gözlemi Yapılacak Unsurlar Görüşme (Mülakat) Yöntemi Görüşme Yönteminin Çeşitleri ve Uygulanması Yönlendirilmiş Görüşme Yönlendirilmemiş Görüşme Görüşme Yönteminin Kullanıldığı Ortamlar Gözlem ve Görüşme Yöntemlerinin Birlikte Kullanılması Halk Edebiyatı Metinleriyle Birlikte Kaydedilmesi Gereken Bilgiler Derlenen Metinlerin Yazıya Geçirilmesi Metni Düzenleme ve Yayınlama KAYNAKLAR (Tuba ÖZKAN) EKLER Ziya Paşa - Şiir ve İnşâ Ziya Gökalp - Halk Medeniyeti Köprülüzade Mehmet Fuad - Yeni Bir İlim: Halkiyat Folk-Lore Rıza Tevfik - Folklor-Folk Lore Mehmet Kaplan - Yunus un Gül Bahçesinde Şükrü Elçin - Cönkler ve Mecmualar Üzerine Umay Günay - Pir Sultan Abdal Üzerine Bir Değerlendirme YAZARLARIN ÖZGEÇMİŞLERİ x

9 ÖNSÖZ XIX. yüzyılda bilimsel bir disiplin olarak kurumlaşan folklorun günümüze kadar en gözde araştırma konularını halk edebiyatının masal, mit, efsane ve halk türküleri gibi türleri oluşturdu. Dünya XIX. ve XX. yüzyıllarda ulusal kimliğini folklor çalışmalarıyla biçimlendirdi. Bu akıma biraz gecikmeyle olsa da Türkiye de katıldı. Türkiye, Osmanlı döneminde kaybolduğunu düşündüğü ulusal kimliğini, tıpkı Avrupa daki örneklerde olduğu gibi, halka doğru giderek aradı. Önce Türk Ocakları sonra Halkevleri, yürüttükleri hummalı çalışmalarla, halk edebiyatını milli edebiyat ın temeli kabul ederek, büyük bir heyecan yarattılar. Halk edebiyatı daha sonra bir çok bilimsel çalışmanın ve kuramsal yaklaşımın odağında yer aldı. Köprülerin altından çok sular aktı, folklorun eski yorumları yerlerini bir bir yeni kuramlara terk etti. Bir dönem Avrupa modernizmini içselleştirme çabasına giren Türkiye de halka ait olandan uzaklaşma görüldü. Bugün UNESCO nun, insanlığın somut olmayan kültür değerlerinin yok oluşunu önlemeye çalışan sözleşmeler hazırladığını görüyoruz. Bugün insanlık fark etti ki, bir daha yaratılması mümkün olmayan büyük bir sözlü kültür mirası modernleşme süreçlerinde yok olup gitti. Belki XIX. yüzyılın heyecanlarıyla değilse bile, XXI. yüzyılın yok olan kültür değerlerine duyarlılık mantığıyla halk edebiyatı ürünlerine yeniden yönelme zamanı gelmiştir. Mitlerden manilere uzanan büyük bir halk edebiyatı dünyasının, mesleki yapılaşmanın bir aracı haline getirilerek üniversitelere hapsedilmesi, halk hayatında karşımıza çıkan kimi sorunların çözümsüz kalmasında bir etken olarak görülmelidir. Dünyada hızla yayılan ve sonuçları devlet veya diğer örgütlenmelerce izlenen Uygulamalı Halkbilimi çalışmalarının Türkiye de de anlaşılacağı günler gelmektedir. Reklam filmlerinden televizyon dizilerine ve pop şarkı sözlerine kadar bir çok alanda halk edebiyatından artık daha bilinçli olarak yararlanıldığını görüyoruz. Önümüzdeki yıllarda Türk entelektüelinin, iş adamının, reklamcısının ve kent yöneticisinin halk hayatını ve halk edebiyatını daha fazla bilmek ve ondan yararlanmak isteyeceğinden eminim. Bir anlamda bu düşüncelerin motive ettiği elinizdeki kitap yaklaşık olarak iki yıl önce başlayan bir projenin ürünüdür. Prof. Dr. Mustafa İsen, xi

10 Grafiker Yayınevi nin yayımlamayı planladığı Türk Halk Edebiyatı El Kitabı nın gerekliliğine ve editörlüğüne beni ikna ettiği zaman, üstlendiğim işin bu kadar uzun zaman alacağını doğrusu öngörmemiştim. Grafiker Yayınevi, önce Eski Türk Edebiyatı El Kitabı nı, sonra Türk Dili El Kitabı ve Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı nı yayımladı. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı nın hazırlığının gecikmesinin tesellisi, diğer el kitaplarının hazırlık, basım ve okuyucuyla buluşma süreçlerinde ortaya çıkan deneyimlerden yararlanılarak oluşturulmasıdır. Yazar kadrosundan da görüleceği gibi, elinizdeki kitap bir ekip çalışmasının ürünüdür. Başka ülkelerde hemen her konuda ve sıkça karşımıza çıkan ekip çalışması, ne yazık ki Türkiye de çok sık ve kolay gerçekleşememektedir. Önceki deneyimlerimden ve bu çalışmadan sonra söyleyebilirim ki, Türk araştırıcılar bireysel çalışmalara çok yatkınlar ve bağımsız çalışma yapmayı seviyorlar. Bununla birlikte bir konuya motive olan ve yoğunlaşan bilim insanlarından oluşan küçük grupların ortaya pekala başarılı eserler koyabildiği ve bu eserlerin ilgiyle karşılandığı örneklerle de karşılaşmıyor değiliz. Elinizdeki kitabın ilgiyle karşılanan örneklerden biri olabilmesi için yazarlarımız çok emek harcadılar. Bununla birlikte, bu kitap da çok yazarlı bütün kitapların taşıyabileceği kimi dil, anlatım ve düşünce farklılıklarından ve kimi tekrarlardan büsbütün kurtulamamıştır. Kitabın editörü olarak, yazarlarımızın anlayış ve onayları nispetinde, tekrarları ve farklılıkları en aza indirmeye çalıştım. Bunun ne kadarını başarabildiğim okuyucunun takdirine kalmıştır. Grafiker Yayınevi nin el kitapları projesinin amaçları içinde değerlendirdiği geniş kitlelerle buluşabilen, dil ve anlatım bakımından çağını yansıtan ve hedef kitlesinin pratik anlamdaki sorularına cevap verebilen bir eser hazırlama beklentisi bu kitapta dikkate alınmıştır. Bu kitaptaki bilimsel verilerin ve yorumların sunuluşunda, halk edebiyatıyla ilgili temel konuları merak eden aydın kitleler ile edebiyatı öğrenci veya öğretici düzeyinde bir meslek olarak benimsemiş olanlar dikkate alınmıştır. Bu nedenle, okuyucu bu kitapta bir yandan başka kaynaklardan da kolayca edinebileceği bilgileri topluca bulabilirken, diğer yandan aynı konuların neden sonuç ilişkisi içinde ve dünyanın ulaştığı kuramsal birikimden yararlanılarak ortaya konulan çağdaş ve özgün analizleriyle de karşılaşacaktır. Kaynaklar adını taşıyan birinci bölüm, Mehmet Aça tarafından kaleme alınmıştır. Bu bölümde Türk halk edebiyatı ürünlerinin günümüzdeki ve tarihteki kaynakları topluca tanıtılmaya çalışılmıştır. Bu bölümde okuyucu, halk edebiyatının Türk ve komşu milletlerin kaynaklarında en erken yazılı kaynak- xii

11 larındaki örnekleriyle, günümüzde kaynak kişi olarak adlandırılan masalcılara uzanan geniş bir yelpazedeki halk edebiyatı kaynaklarını tanıyacaktır. M. Öcal Oğuz, Araştırmaların Tarihi adlı ikinci bölümü Avrupa da folklor çalışmalarının başlama neden ve şartlarıyla Türkiye deki çalışmalar bir disiplinin tarihini ortaya koyan bir yaklaşımla kaleme almıştır. Metin Ekici, Araştırma Yöntemleri adını taşıyan üçüncü bölümde, tarihsel süreçlerde ortaya çıkan kuram ve yöntemleri incelemiştir. Okura genel bir perspektif vermeyi amaçlayan bu bölümlerin ardından, dördüncü bölümde Mehmet Aça ve Aktan Müge Ercan tarafından kaleme alınan Anonim Halk Edebiyatı, beşinci bölümde Dilaver Düzgün tarafından kaleme alınan Âşık Edebiyatı altıncı bölümde ise, R. Bahar Akarpınar ve Mustafa Arslan tarafından kaleme alınan Tekke ve Tasavvuf Edebiyatı na ait temel konular yeni yaklaşımlarla ortaya konulmuştur. Mehmet Aça tarafından kaleme alınan ve Halk Şiirinde Tür ve Şekil adını taşıyan yedinci bölümde, anonim, âşık ve tekke edebiyatlarında kullanılan belli başlı şiir tür ve şekilleri incelenmiştir. Gülin Öğüt Eker tarafından yazılan ve Gelenekten Geleceğe Halk Edebiyatı adını taşıyan sekizinci bölümde, halk edebiyatının geçmişte kalmış arkaik kültür ürünleri olmadığı, günümüzün ve geleceğin insanına söyleyecek bir çok sözünün olduğu vurgulanarak, bu alandaki çağdaş örnekler incelenmiştir. Tuba Saltık Özkan tarafından hazırlanan Kaynakça, gerek Türk halk edebiyatı gerekse genelde folklor disiplinine ve münhasıran folklorun sözlü ürünlerine yönelen ve el kitabının hedeflediği okur kitlesinin okumasında yarar görülen eserlerden, Türk ve yabancı kaynaklardan konuya farklı açılardan bakabilenleri ve yenilik getirebilenleri seçilmiştir. Bu nedenle, kaynakçada halk edebiyatının geniş tür, konu ve şahıs kadrosu içinde spesifik alanlara eğilen eserlere yer verilememiş, bu tür eserler her bölümün sonunda yer alan Kaynaklar da bölüm yazarlarınca konuyla ilgisi oranında değerlendirilmiştir. Kitabın Ekler kısmında Türk halk edebiyatı çalışmalarının önemine ve folklor disiplini içindeki yerine işaret eden Ziya Gökalp, M. Fuad Köprülü ve Rıza Tevfik Bölükbaşı ya ait ilk üç yazının yanında, Mehmet Kaplan, Şükrü Elçin ve Umay Günay ın halk edebiyatının farklı alanlarına yönelen birer makalesine yer verilmiştir. Kitabın sonunda ise, el kitabını hazırlayan yazarların kısa özgeçmişleri bulunmaktadır. xiii

12 Önsözün son cümlesi olarak şunları söylemekten mutluluk duyuyorum: Başta, Ekler kısmında yazılarına yer verdiklerimiz olmak üzere, halk edebiyatı çalışmalarının bugünkü düzeye gelmesinde emeği bulunan alan uzmanlarına ve bu kitabın yazılması düşüncesinin sahibi Prof. Dr. Mustafa İsen e, ayrıca, yazdıklarımızın okurla buluşmasını sağlayan Grafiker Yayınevi ne teşekkür ederim. M. Öcal OĞUZ Ankara 2004 xiv

13 VII. BASKIYA ÖNSÖZ 2004 yılındaki ilk yayımından bugüne siz okurundan büyük bir teveccüh görerek 2010 yılında yedinci baskısını gerçekleştiren Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, sizlerden gelen öneri, eleştiri ve katkılarla adeta yeniden yazıldı. İlk baskıdan bugüne geçen altı yıllık süre biz editör ve yazarlar için de önemli bir gözlem ve deniyim dönemi oldu ve bu birikimlerin bir biçimde kitaba yansıtılmasına gayret edildi. Kitapta göze çarpacak en önemli değişikliklerin yazım ve anlatım eksiklerinin ve yanlışlarının giderilmesine yönelik olduğu görülecektir. Öncelikli kaynak kullanımı ve gösteriminde birlik sağlanmaya çalışılmıştır. Çok yazarlı yayınlarda dil ve yazım birliği sağlamak sanıldığı kadar kolay olmamakta, bu birliği sağlamaya yönelik gayretler ise bazen yazarın ifade özgürlüğüne ve zenginliğine zarar verebilmektedir. Bu nedenle elinizdeki kitabın editörü bu konulara mümkün olduğunca dengeli yaklaşmış, bir yönüyle metinlerin önceden belirlenen editörlük kurallarına uygun olmasını gözetirken, diğer yönüyle yazarların dil ve anlatım özgünlüklerini korumaya özen göstermiştir. Bu baskıda dikkat çekecek ikinci önemli değişiklik kitabın planında yapılmıştır: Metin Ekici tarafından kaleme alınan ve genel hatlarıyla halkbilimi kuramları ile derleme tekniklerini içeren Araştırma Yöntemleri başlıklı ikinci bölüm iki ayrı bölüme dönüştürülmüştür. İkinci bölüm Kuramlar ve Yöntemler adını almış ve burada halk edebiyatı metinlerine uygulanan kuramlar ve inceleme yöntemleri son yayınlar da dikkate alınarak yeniden yazılmıştır. Önceki baskılarda Araştırma Yöntemleri nin içinde yer alan Derleme Yöntem ve Teknikleri bu baskıda genişletilerek ayrı bir bölüme dönüştürülmüştür. Bu bölümün önceki bölümlerde halk edebiyatını tarihi, kuramları, kaynakları ve türleri ile birlikte kavrayan genç halk edebiyatçılarının alan araştırmasına çıkmak ve derledikleri metinleri değerlendirmek istediklerinde gereksinim duyacakları bilgilerden oluşmasına dikkat edilmiştir. Ziya Paşa nın Şiir ve İnşa başlıklı makalesi, halk edebiyatı ve halkbilimi çalışmalarının başlangıcı açısından bir manifesto niteliğinde olmasına rağmen, özellikle benim ihmalim sonucu kitabın önceki baskılarındaki Ekler arasında yer almamıştır yılındaki özgün biçimden ve Mehmet Kaplan- İnci Enginün-Birol Emil yayımından yararlanarak Tuba Özkan la oluşturduğumuz metinle bu eksikliği giderdik. xv

14 İçerikle ilgili değişikliklere gelince, Araştırmaların Tarihi, Kuramlar ve Yöntemler, Kaynaklar, Anonim Halk Edebiyatı, Halk Şiirinde Tür ve Şekil ve Derleme Yöntem ve Teknikleri başlıklı altı bölüm ekleme, çıkarma veya gözden geçirme yoluyla yeniden yazılmıştır. Bunlar yapılırken halk edebiyatı alanında son yıllarda ortaya çıkan bilimsel gelişmelerden, yayınlardan ve özellikle kuramsal çalışmalardan okurun haberdar olması amaçlanmıştır. Bu yönüyle bu bölümlerde büyük bir yenilenmenin olduğunu söyleyebilirim. Kitabın bu baskısında Âşık Edebiyatı, Tekke ve Tasavvuf Edebiyatı ve Gelenekten Geleceğe Halk Edebiyatı başlıklı üç bölüm ile ilgili değişiklikler, editör tarafından yapılan yazım, kaynak gösterimi gibi alanlarla sınırlı ve teknik düzeyde olmuştur. Bu bölümlerin içeriğine yönelik olarak yazarlarca hazırlanmakta olan yeni önerileri sonraki baskılara yansıtacağımızı umuyorum. Öte yandan UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi kapsamında oluşturan İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi ne 2009 yılında giren Türk Gölge Oyunu Karagöz un uyandırdığı ulusal ve uluslararası ilgiyi de dikkate alarak Halk Tiyatrosunu Anonim Halk Edebiyatı içinden çıkararak yeni bir bölümde daha geniş olarak ele alma düşüncemiz de devam ediyor. Eserin halk edebiyatı ile ilgili Türkçe ve diğer dillerdeki önemli yayınları bir arada görmek bakımından okura yararlı olduğunu düşündüğümüz Kaynakça kısmı da bu yayında gözden geçirilmiş ve halk edebiyatı ile ilgili güncel ve önemli kaynaklar eklenmiştir. Önceki satırlarda da dokunduğumuz gibi Ziya Paşa nın Şiir ve İnşa başlıklı anıtsal makalesine bu baskıda Ekler kısmının ilk makalesi olarak yer verilmiştir. Diğer makaleler olduğu gibi korunmuş ancak Ziya Gökalp, Fuat Köprülü ve Rıza Tevfik tarafından Osmanlı harfleriyle kaleme alınan ve halkbilimi çevrelerinde folklorun ilk üç makalesi olarak bilinen makalelerin önceki baskılarda gözümüzden kaçan hataları özgün metinlerin kontrolü ile giderilmeye çalışılmıştır. Folklorun bu ilk ve önemli dört makalesinin bu baskıdaki biçimleri Tuba Özkan ile yaptığımız okuma ve düzeltmelerle ortaya çıkmıştır. Bu baskıya sağladığı katkı ve verdiği emek için kendisine teşekkür ederim. Altı yıl gibi kısa bir sürede yedi baskı yapan ve özellikle üniversitelerden önemli bir teveccüh gören bu kitabın alanında bir boşluğu doldurduğu açıktır. Bu boşluğu gören ve bizi böyle bir kitabı yazmaya teşvik eden Prof. Dr. Mustafa İsen e, yaptıkları titiz çalışmalarla ve yazdıkları bölümlerle kitabın okunurluğunu sağlayan yazar arkadaşlarıma ve yazdıklarımızın başarılı bir tasarım, baskı ve tanıtımla okura ulaşmasını sağlayan Grafiker Yayınevine yeni baskı vesilesiyle bir kez daha teşekkür ederim. M. Öcal OĞUZ Ankara 2010 xvi

15 XII. BASKIYA ÖNSÖZ Elinizdeki kitabın ilk baskısı 2004 yılında yapılmıştı. Bu kitabın nasıl ve neden hazırlandığı o baskının Önsöz ünde yer almaktadır. Okurlarımızın el kitabı hazırlık serüvenimizi takip etmeleri açısından ilk baskının Önsöz ünü yeniden okumalarını öneririz. Sonraki yıllarda yapılan 5 yeni bakı sırasında kitapta herhangi bir değişiklik yapılmadı. Bu süre zarfında edindiğimiz deneyimi, okuyucudan ve meslektaşlardan gelen eleştirileri ve alanda ortaya çıkan yeni gelişmeleri dikkate alarak 2010 yılına Gözden Geçirilmiş 7. Baskı yı gerçekleştirdik. Bu baskıda kitabın planından içeriğine kadar birçok değişiklikler yaptık. Yazarlarımız konularını yeniden ele aldılar, hem gözden kaçan eksiklikleri ve hataları giderdiler hem de geçen süre zarfında ortaya çıkan yeni bilgi ve belgeleri değerlendirdiler. Kitapta yapılan değişikliklerinin neler olduğunu görmek açısından 7. baskının Önsöz ünün de okunması gerekiyor. Elinizdeki baskıda kitabın 7. baskının bölüm başlıkları ve içerikleri büyük ölçüde korunmuştur. Yazarlarımız iki bölüm dışında çeşitli nedenlerle bu baskıda güncelleme yapma gereği duymamışlardır. Öcal Oğuz Araştırmaların Tarihi başlıklı ilk bölümde ve Dilaver Düzgün Âşık Edebiyatı başlıklı 6. bölümde güncelleme yapmayı tercih etmişlerdir. Bu iki bölümde kimi ekleme ve çıkarmalar yapılmış, bilgiler ve kaynaklar güncellenmiştir. Sizlere 7. baskının Önsöz ünde gözden geçirilecek olan gelecekteki ilk baskıda bazı değişikliklere yer vermeyi planladığımızı ifade etmiştik. Bu değişikliklerin başında ise UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi nde yer alan Meddahlık Geleneği ve Karagöz ün Türk kamuoyunda ve uluslararası toplumda uyandırdığı ilgiyi dikkate alarak Geleneksel Gölge Tiyatrosu nu Anonim Halk Edebiyatı içinden alarak ayrı bir bölüm hâline getirmek olduğunu söylemiştik. Maalesef bu düşüncemizi bu baskıda gerçekleştiremedik. Gelecekteki Gözden Geçirilmiş ilk baskıda bu eksiğimizi gidermek arzusundayız. Gelecekteki ilk Gözden Geçirilmiş Baskıda hem bu eksiğimizi gidermek hem de diğer bölümlerdeki güncellemeleri gerçekleştirmek, yeni bilimsel gelişmeleri ve yayınları kitaba eklemek istiyoruz. xvii

16 2004 ten Öğretim Yılının başlaması nedeniyle adım attığımız 2015 e uzanan yaklaşık on bir yıllık bir sürede el kitabımız halk edebiyatı severlerin yanı sıra, bu konuyu meslek olarak icra eden öğretmenler, üniversite öğretim elemanları ve öğrencilerden büyük bir ilgi gördü ve alanında önemli bir boşluğu doldurdu. Birinci ve Yedinci Baskının Önsöz ünde de ifade ettiğimiz gibi bu boşluğu gören ve bizi böyle bir kitabı yazmaya teşvik eden Prof. Dr. Mustafa İsen e, titiz ve özenli çalışmaları için yazar meslektaşlarıma ve kitabın başarılı bir tasarım, özenli bir baskı ve etkili bir dağıtımla okura ulaşmasını sağlayan Grafiker Yayınevine teşekkürlerimi elinizdeki yeni baskı vesilesiyle bir kez daha ifade etmek isterim. M. Öcal OĞUZ Ankara 2015 xviii