Yüksek Ö retime Geçiflin K sa Öyküsü ve Ö renci Seçme ve Yerlefltirme Sistemindeki De iflmeler ( )

Transkript

1 Yüksek Ö retime Geçiflin K sa Öyküsü ve Ö renci Seçme ve Yerlefltirme Sistemindeki De iflmeler ( ) Ata TEZBAfiARAN (*) Yüksekö retime geçifl düzenlemeleri, belirgin bir biçimde, 1960 l y llardan bu yana kamuoyunda birçok bak mdan, çeflitli yanlar yla inceleme ve tart flmalara konu olmufl, günümüze dek de iflikliklere u raya gelmifltir. Bu yaz da yüksekö retime geçiflteki uygulamalar n k sa öyküsü, baz bak mlardan ele al nacakt r. Günümüzde ortaö retimden yüksekö retime geçiflte yürürlükte olan Ö renci Seçme ve Yerlefltirme Sistemi, Ö renci Seçme ve Yerlefltirme Merkezi taraf ndan gelifltirilmifltir dönemi için daha çok Dökmen (1992) taraf ndan haz rlanan kaynaktan yararlan lm fl, 1974 ve sonras için Kuzgun un (2004) baflkanl nda yürütülmekte olan çal flmalardan yararlan lm flt r ve öncesinde üniversiteler ve fakülteler, ö rencilerini ço unlukla birbirlerinden ba- ms z olarak seçiyorlard. Ö renci seçmede s kl kla baflvurulan yollar uzun cevapl yaz - l s navlar, görüflme (mülakat) ve bölümüne göre beceri uygulamalar idi. Bir yandan kullan lan geleneksel yaz l ve sözlü s navlar için uzun zaman ayr lmas gere i ve bu tekniklerle elde edilen sonuçlar n güvenirli inin ve geçerli inin tart flmalara aç k olmas, di er yandan baflvuran aday say s ndaki art fl üniversiteleri baflka yollar bulma aray fl na yöneltti ve 1962 y llar nda Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Dil ve Tarih Co rafya Fakültesi ve Sosyal Hizmetler Akademisi nde yeni bir s nav sistemi uyguland. Yeni olan, çoktan seçmeli sorulardan oluflan testlerin uygulanmas idi. 21 Kas m 1961 tarihinde Ankara Üniversitesi Senatosu, Ankara Üniversitesi nin tüm fakültelerini kapsayacak bir merkezi s nav sistemi ile ilgi öneriler olufltumak üzere bir komisyon kurdu. Bu komisyon, 12 Ocak 1962 de, Ankara Üniversitesi nin tüm fakültelerini kapsayan ve isteyen di er yüksekö retim kurumlar n n da kat l m na aç k olan bir merkezi s nav sistemi önerdi. Bu sistemde baflvurular tek bir merkeze yap lacak, adaylar n tercihleri al nacak ve adaylara objektif testler uygulanacakt. Bu sistem y llar aras nda Ankara Üniversitesi nin kendi içinde uyguland. Bu arada Ünivesiteleraras Kurul taraf ndan bu uygulaman n bü- 108 (*) Hacettepe Üniversitesi, Doç. Dr. / ata@hacettepe.edu.tr

2 tün üniversiteleri kapsayacak biçimde geniflletilmesinin olabilirli ini araflt rmak üzere bir komisyon kuruldu. Bu komisyon 24 May s 1963 tarihli toplant s nda ülke genelinde merkezi sisteme geçilmesi konusunda öneride bulunma karar ald. Üniversiteleraras Kurul bu öneriyi kabul ettikten sonra, 5 fiubat 1964 tarih ve say l Resmi Gazete de Üniversiteleraras Kay t ve Girifl mtihan Yönetmeli i yay nland ve böylece yüksekö retime geçiflte merkezi bir sisteme geçilmifl oldu y llar aras nda bu sistem Ankara Üniversitesi nin sorumlulu unda uyguland ö retim y l nda, bu sorumluluk stanbul Üniversitesi ne geçti ve 1974 y l na kadar bu üniversitede kald. Hacettepe Üniversitesi 1974 y l nda yap lacak s nav n sorumlulu unu üstlendi ve 25 Mart 1974 tarihinde Prof. Dr. Altan Günalp, s nav düzenlemelerini yürütmekle yükümlü olarak görevlendirildi. Böylece, 5 Temmuz 1974 y l nda ülkedeki tüm üniversiteleri kapsayan Üniversiteleraras Girifl S nav ilk kez uygulanm fl oldu. 19 Ocak 1974 tarihinde Üniversiteleraras Kurul da, bu kurula ba l olarak, üniversitelere ö renci seçme ve yerlefltirme iflini yürütecek merkezi ve sürekli bir örgütün kurulmas na karar verildi. 19 Kas m 1974 tarih, say l Resmi Gazete de yay nlanan yönetmelikle Üniversiteleraras Ö renci Seçme ve Yerlefltirme Merkezi (ÜSYM) kurulmufl oldu de ÜSYM taraf ndan uygulanan s nav n ad ÜSS (Üniversiteleraras Seçme S nav ) olarak belirlendi. Tek aflamada uygulanan bu s nav, bir gün içinde yap lan iki oturumda gerçeklefltirildi. Adaylar n s nav öncesinde tercih edebilecekleri azami program say s 30 olarak belirlendi. ÜSYM, adaylar n tercihlerini, ÜSS den ald klar puanlar ve yüksekö retim kurumlar n n kontenjanlar n birlikte dikkate alarak, adaylar n uygun programlara yerlefltirilmeleri ifllemini gerçeklefltirdi. Yüksekö retim programlar nda kay t yapt rmayanlardan do an kontenjan aç klar, yüksekö retim kurumlar n n yapt ön kay tlar yoluyla kapat ld. Güzel sanatlarla ve sporla ilgili yüksekö retim kurumlar, ö renci al rken, ÜSS ye ek olarak bir özel yetenek s nav veya mülakat yap ld. Yüksekö retim programlar nda, lise ve meslek okulu ç k fll adaylar için ayr ayr kontenjanlar gösterildi. Yurt d fl nda dört merkezde ÜSS yap ld. Adaylara fen bilimleri, sosyal bilimler, genel yetenek ve yabanc dil olmak üzere dört ayr test verilmifltir da ÜSS tek oturumda yap lmaya baflland. Adaylar n tercih edebilecekleri azami program say s 20 ye indirildi. Bu y ldan itibaren yurt d fl nda sadece Lefkofle de s nav yap ld. Lefkofle hariç yurt d fl merkezlerde s nav yap lmam flt r de adaylar n tercih edebilecekleri azami program say s 18 oldu y l nda ÜSYM 2547 say l Yüksekö retim Kanunu ile Üniversiteleraras Kurul dan ayr larak Ö renci Seçme ve Yerlefltirme Merkezi (ÖSYM) ad yla Yüksekö retim Kurulu na (YÖK) ba land. 6 Ocak 1982 tarih say l Resmi Gazete de ÖSYM nin kurulufl, iflleyifl ve Görev Yönetmeli i yay nland de s nav, iki aflamal hale getirildi. S nav sistemine Üniversiteleraras Seçme ve Yerlefltirme S nav (ÜSYS), sitemin birinci aflamas ndaki s nava Üniversiteleraras Seçme S - nav (ÜSS), ikinci aflamas ndakine ise Üniversiteleraras Yerlefltirme S nav (ÜYS) ad verildi. ÜSS Sözel ve Say sal bölümlerden olufluyordu. ÜYS ise befl testten oluflmaktayd : Fen Bilimleri, Matematik, Türkçe, Sosyal Bilimler ve Yabanc Dil. ÜSS de belli bir s n r n üzerinde puan alan adaylar ÖYS ye girmeye hak kazan yor ve en fazla 18 tercih yaparak ÖYS ye kat labiliyorlard. 109

3 1982 y l nda uygulanan s nav sisteminin ad Ö renci Seçme ve Yerlefltirme S nav (ÖSYS) oldu. ÖSYS nin birinci aflamas na Ö renci Seçme S nav (ÖSS), ikinci aflamas na ise Ö renci Yerlefltirme S nav (ÖYS) ad verildi. ÖSS ve ÖYS 1981 y l ndaki ÜSS ve ÜYS ye benzer nitelikteydi. Adaylar n ortaö retim baflar ortalamalar, belli bir katsay ile çarp larak ÖSS puanlar na eklenmifltir. Yüksekö retim programlar nda, lise ve meslek okulu ç k fll adaylar için ayr ayr kontenjan gösterilmesi uygulamas na son verildi. Ortaö retim kurumunu birincilikle bitirenlere, yüksekö retim programlar nda özel kontenjan ayr ld ve yerlefltirme ifllemlerinde baz ek olanaklar tan nmaya baflland y l nda merkezi yerlefltirme sistemiyle ö renci alan yüksekö retim kurumlar iki grupta topland. Adaylar n tercih say s 24 e ç kar ld. Ancak adaylar söz konusu iki grup programdan birinciden 18 in üzerinde tercih yapamayacaklard. Adaylar n ortaö retim baflar ortalamalar belli katsay larla çarp larak, hem ÖSS hem de ÖYS puanlar na eklendi y l nda kay t yapt rmayanlardan do an kontenjan aç klar na ön kay tla ö renci al nmas uygulanmas ndan vazgeçilmifltir. Bu y ldan itibaren olas kontenjan aç klar n n önlenmesi amac yla her programa kontenjanlar ndan belli say da fazla ö renci yerlefltirilmeye bafllanm flt r y l nda mezun olduklar alanlar tercih eden meslek lisesi ç k fll adaylar n ortaö retim baflar ortalamalar, di er adaylar nkine oranla daha yüksek bir katsay ile çarp lmaya baflland y l nda adaylar n ortaö retim baflar puanlar hesaplan rken, yaln zca 1986 y l nda bir yüksekö retim program na yerlefltirilen adaylara düflük katsay uygulanm flt r y l öncesinde, kaç y l önce olursa olsun bir yüksekö retim program na kaydolmufl tüm adaylara düflük katsay uygulanmaktayd öncesinde ÜSYS/ÖSYS, iki aflamadan oluflan tek bir s navd. ÜSS/ÖSS sadece seçme, ÜYS/ÖYS ise seçme ve yerlefltirme amac na yönelikti den itibaren ÖSYS nin iki aflamas iki ayr s nav durumuna getirildi; ÖSS, seçmenin yan s ra yerlefltirme amac yla da kullan lmaya baflland. Baz yüksekö retim programlar na ise sadece ÖSS sonuçlar na göre ö renci al nmaya baflland. Baz programlara ise eskiden oldu u gibi ÖSS ye ve ÖYS ye kat lm fl olan adaylar aras ndan seçim yap ld. ÖYS farkl yüksekö retim alanlar - na göre yeniden düzenlendi: Yüksekö retim programlar üç ana grupta topland ve bir aday n tercih listesinde yer verdi i programlar bu üç grubun hangisinde yer al yorsa, adaydan sadece o gruba iliflkin testleri cevaplamas istendi. Belli sanat ve bilim dallar ile sporda üstün baflar gösteren adaylara, yüksekö retim programlar na yerlefltirilmeleri s - ras nda avantaj sa lanmaya baflland. Bu avantaj sanatta üstün baflar l olanlar için özel de erlendirme komisyonlar kurulmas, bilimde ve sporda baflar l olanlar için ise ortaö retim baflar puan na ek katsay uygulanmas fleklindeydi y l nda, sadece bu y la özgü olmak üzere, ortaö retim kurumlar n birinci, ikinci ve üçüncü bitirenlerin ortaö retim baflar puanlar ek katsay ile çarp lm flt r y lnda yüksekö retim programlar n n, merkezi yerlefltirme s nav sonunda bofl kalan kontenjanlar ile kay t hakk kazanan adaylar n kay t yapt rmamas nedeniyle bofl kalan kontenjanlar, ek yerlefltirme ifllemi ile dolduruldu te özel yetenek gerektiren baz programlar n özel yetenek s navlar n n ÖSYM taraf ndan yap lmas na karar verildi.

4 1997 de, daha önce ve daha üstü puanlardan hesaplanan ÖSS yüzdelik puanlar aras puanlar üzerinden hesaplanmaya baflland. Özel yetenek s - navlar n n ÖSYM taraf ndan yap lmas uygulamas na son verildi. Bu s navlar üniversiteler taraf ndan yap lmaya baflland, ancak adaylar n baflvuru için ve daha fazla ÖSS puan alm fl olmas koflulu getirildi. Yüksekö retim Kurulu 1999 y l ndan itibaren uygulanmak üzere, Üniversitelere ö renci seçme ve yerlefltirme iflleminin tek bir s navla yap lmas na, bu s - nav n ÖSS olmas na ve ÖSS puanlar na ortaö retim baflar puan n n da kat lmas ile Say sal, Sözel ve Eflit A rl kl olmak üzere üç puan türü ile yerlefltirme yap lmas na, Yabanc dil puan ile ö renci alan yüksekö retim programlar na girmek isteyen ö renciler için ÖSS den ayr ve daha sonraki bir tarihte ngilizce, Frans zca ve Almanca dillerinden olmak üzere Yabanc Dil S nav (YDS) yap lmas na, Adaylar n ortaö retimdeki alanlar na uygun yüksekö retim programlar n tercih etmelerinin teflvik edilmesine bunun için alan n n devam olan programlar tercih edenlerin a rl kl ortaö retim puanlar n n 0.5 farkl alanda tercih yapanlar n ise 0.2 ile çarp larak ÖSS standart puanlar n n eklenmesine karar vermifltir. S nav say s n n bire indirilmesi ve bunun genel akademik yetene i ölçen bir s nav olmas - n n yararlar ve sak ncalar çeflitli çevrelerde tart flmalara yol açm flt r. Sadece ÖSS sonuçlar na göre yerlefltirme yap lmas n n flu sak ncalar oldu u ileri sürülmüfltür: S nav n bir aflamada yap lmas ölçmenin güvenilirli ini ve dolay s yla geçerli ini azaltacakt r. S navda sadece akademik yetene in ölçülüp okul ö renmelerinin ölçülmemesi, ön bilgi ve beceri yönünden yetersiz ö rencilerin de yüksekö retime geçebilmelerine olanak sa lamaktad r. Bu da ortaö retimde baflar l olan ö rencilerin yüksekö retimde de baflar l olma olas l n n di erlerinden yüksek oldu u say lt s ile çeliflmektedir. Bir aflamal s nav savunanlar ise bu uygulaman n, yukar da da de inildi i gibi, Dershaneye devam etme gereksinimini azaltaca Avantajs z bölgelerden yetenekli ö rencilerin yüksekö retime geçme flans n art raca S nav kayg s n n ve gerginli inin bir kere yaflan p bitece i görüfllerini ileri sürmüfllerdir. Halen akademik yetene i ölçen bir testle (ÖSS ile) girifl s nav uygulanmaktad r. Henüz tek aflamal bir s navla üniversiteye ö renci seçme sistemine karfl ç kanlar n ve bu sistemi savunanlar n ileri sürdü ü hipotezlerin ne ölçüde geçerli ve gerçekci oldu u kapsaml bir biçimde araflt r lm fl de ildir y l ndan bu yana programlar n ço una sadece ÖSS ile ve yabanc dil e itimi yapan programlara, ÖSS ve ondan bir hafta sonra yap lan Yabanc Dil S nav (YDS) sonuçlar na göre yerlefltirme yap lmaktad r. Bu durumda yabanc dille e itim yapan programlarla özel yetenek gerektiren programlara baflvuranlar iki, di erleri bir aflamal s nav sonuçlar na göre yerlefltirilmektedirler y l nda lise son s n fta okul de ifltiren adaylar n diploma notlar n n belirlenmesinde yeni bir uygulama yapma gere i ortaya ç km flt r. Buna göre s nav n uygulanaca y ldan 111

5 bir y l önce okul de ifltiren adaylar n ilk iki y la ait not ortalamalar ayr ld klar okuldan, son s n fa ait not ortalamalar ise nakil yapt klar okuldan al nmaya bafllanm flt r da ÖSS k lavuzunda yer alan yüzdelik puan dilimleri tam say yerine kesirli olarak verilmeye bafllanm flt r de yüzdelik puan dilimleri ortaö retim baflar puan n n çarp ld katsay lara göre çeflitlendirilerek verilmifltir. Yani OBP nin 0.2, 0.5 ve ek puan alarak 0.15 ile çarp lmas halinde oluflan yüzdelik dilimler k lavuzlarda ayr ayr verilmektedir de mesleki ve teknik ortaö retim kurumlar ndan mezun olan ö rencilerin, istedikleri takdirde kendi METEB leri (Mesleki Teknik E itim Bölgesi) içinde veya d fl nda bulunan ve okuduklar program n devam niteli inde olan veya buna en yak n program n uyguland meslek yüksekokullar na, s nav yap lmaks z n yerlefltirilmeleri uygulamas na bafllanm flt r de Türkiye Bilimsel ve Teknik Araflt rma Kurumu nca (TÜB TAK) tespit edilen uluslararas bilimsel yar flmalarda ödül kazanan ö renciler, ödül kazand klar alanlarla ÖSYM ile TÜB TAK taraf ndan müfltereken belirlenecek yüksekö retim kurumlar ndan seçtiklerine s - navs z girebileceklerdir tarihinde Yüksekö retim Kurulu ÖSYM Baflkanl n n raporundaki önerileri benimseyerek flu kararlar alm flt r: A rl kl Ortaö retim Baflar Puan, her okulda en büyük diploma notuna sahip ö rencinin AOBP si 100, en küçük diploma notuna sahip ö rencinin AOBP si 50 olacak flekilde hesaplanmas ÖSS SAY, ÖSS-SÖZ, ÖSS-EA ve ÖSS-D L puanlar n n, en büyü ü 300, en küçü ü 100 olacak flekilde bir da l ma dönüfltürülmesi Bunun sonucu olarak ÖSS de baflar l olma s n r n n önlisans ve aç kö retim programlar için 160,000, lisans programlar için 185,000 olmas S nav puan n n hesaplanmas nda Türkçe ve Matematik testlerinden al nan puanlar n a rl klar n n art r lmas ÖSS puanlar na kat larak Y-ÖSS puanlar n n oluflmas n sa layacak A rl kl Ortaö retim Baflar Puan n n (AOBP) çarp laca katsay lar n, kendi alan ndaki programlara baflvuranlarda 0,50 den 0,80 e; farkl alanlardan program seçenlerde 0,20 den 0, 50 ye, Ek puan n 0,15 den 0,24 e ç kar lmas y l nda ÜSYM ad yla kuruldu undan bu yana ÖSYM nin temel görevi yüksekö retim kurumlar na ö renci seçme ve yerlefltirme ifllemlerini yerine getirmek olmufltur. Ö renci seçme iflleminde yap lan, adaylar bir ya da iki aflamada yap lan s navlarla ve ortaö retimde gösterdikleri baflar ya göre s ralamak ve belli bir puan n alt ndaki adaylar iflleme almamakt r. Bundan sonra yap lan ifllem yüksekö retim programlar n n kontenjanlar n, koflullar n ve adaylar n tercih s ralar n dikkate alarak, en yüksek puan olan adaydan bafllayarak kontenjan kadar aday tercih ettikleri programa yerlefltirmektir. Yüksekö retime ö renci seçme ve yerlefltirme ifllemlerinin temel dayana, bir önceki ö renim kademesinde baflar l olanlar belirlemek de il, adaylar n tercihlerine dayal olarak, yüksekö retimde baflar l olma olas l di erlerinden daha yüksek olan adaylar belirlemek olma-

6 l d r. Elbette bir önceki ö renim kademesindeki baflar da bir sohraki ö renim yaflam nda baflar l olma olas n n bir belirtisi olarak kabul edilebilir. S navlar n ö renim yaflam n n her ad m nda okul ö renmelerin ve ilgi, tutum ve akademik yeteneklerin geliflimini izleme ve de erlendirmede yararlan lan, ö renci ve velilere dönüt veren bir araç olmas gerekirken, tam tersine bir ifllev yüklenerek okul programlar n, ö renci veli yaflaman biçimlendiren bir ifllev kazanm fl bulunmaktad r. Yürürlükteki sistem bu yönüyle de araflt rmalara konu olmal d r. KAYNAKLAR Dökmen, Ü. (1992), T.C. Yüksekö retim Kurulu Ö renci Seçme ve Yerlefltirme Merkezi: Kuruluflu, Geliflmesi, Çal flmalar, ÖSYM Yay nlar , Ankara Kuzgun, Y. (2004), ÖSYM Araflt rma ve Gelifltirme Birimi, Hizmete özel çal flmalar 113