ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ ADANA HAVZASINDA SONDAJ VERİLERİ İLE MİYOSEN- PLEYİSTOSEN İSTİFİNİN NANNOPLANKTON BİYOSTRATİGRAFİSİ VE ORTAMSAL ÖZELLİKLERİ Manolya SINACI JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANA BİLİM DALI ANKARA 2010 Her hakkı saklıdır

2 ÖZET Doktora Tezi ADANA HAVZASINDA SONDAJ VERİLERİ İLE MİYOSEN-PLEYİSTOSEN İSTİFİNİN NANNOPLANKTON BİYOSTRATİGRAFİSİ VE ORTAMSAL ÖZELLİKLERİ Manolya SINACI Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Ergun GÖKTEN Eş-Danışman: Prof. Dr. Vedia TOKER Bu çalışmada Adana Havzası nda Langiyen-Pleyistosen yaşlı birimlerdeki nannoplanktonların biyostratigrafisi çalışılmıştır. Çalışma alanında, istifin tabanında çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı ve çamurtaşından oluşan Geç Burdigaliyen-Erken Langiyen yaşlı Gildirli formasyonu bulunmaktadır. Bunun üzerine sırasıyla çakıltaşı, kumtaşı, ve kireçtaşından oluşan Langiyen-Serravaliyen yaşlı Karaisalı formasyonu; çakıllı kumlu marn ve şeyl seviyeleri içeren Geç Burdigaliyen-Serravaliyen yaşlı Köpekli formasyonu; kumtaşı-şeyl ardalanması, konglomera, kiltaşı ile temsil edilen Langiyen- Serravaliyen yaşlı Cingöz formasyonu; konglomera, kumtaşı, silttaşı, çamurtaşı ve tüften oluşan Serravaliyen-Messiniyen yaşlı Kuzgun formasyonu; evaporit oluşumları, çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı ve kiltaşı ile temsil edilen Tortoniyen-Erken Pliyosen yaşlı Handere formasyonu ve konglomera, kumtaşları, kiltaşı, silttaşı içeren Pleyistosen yaşlı Kuranşa ve Avdan formasyonları gelmektedir. Bu araştırmada Kuzgun ve Köpekli formasyonlarının yaşları önceki çalışmalarda belirlenen yaşlardan farklı bulunmuştur. Önceki çalışmalara göre Tortoniyen- Messiniyen yaşında olan Kuzgun formasyonunun yaşının Discoaster kugleri Zonu, Catinaster coalitus Zonu, Discoaster hamatus Zonu, Discoaster calcaris Zonu, Discoaster quinqueramus Zonu ile Serravaliyen-Messiniyen olduğu belirlenmiştir. Önceki çalışmalara göre Geç Burdigaliyen-Erken Langiyen yaşında olan Köpekli formasyonunun yaşının ise bu çalışmada Discoaster exilis Zonu ve Discoaster kugleri Zonu ile Geç Burdigaliyen-Serravaliyen olduğu anlaşılmıştır. i

3 Çalışma alanında TPAO tarafından açılmış dört kuyudan 250 adet örnek alınmış, bu örneklerden 20 nannoplankton cinsi ve 86 tür tanımlanmıştır (11 cins, 42 tür Paleosen, Eosen, Oligosen ve erken Miyosen döneminden taşınmıştır). Bu türlere dayanarak; Sphenolithus heteromorphus Zonu (Langiyen- Serravaliyen), Discoaster exilis Zonu (Serravaliyen), Discoaster kugleri Zonu (Serravaliyen), Catinaster coalitus Zonu (Serravaliyen), Discoaster hamatus Zonu (Serravaliyen-Tortoniyen), Discoaster calcaris Zonu (Tortoniyen), Discoaster quinqueramus Zonu (Tortoniyen-Messiniyen), Pseudoemiliania lacunosa Zonu (Pleyistosen), Gephyrocapsa oceanica Zonu (Pleyistosen) tanımlanmıştır. Pliyosen dönemine ait zonlar bulunanamış ancak Pliyosen in varlığını gösteren Helicosphaera kamptneri, Calcidiscus macintyrei, Discoaster variabilis, Discoaster surculus, Reticulofenestra pseudoumbilica, Discoaster brouweri, Helicosphaera selli nannoplankton türleri belirlenmiştir. İnceleme alanında tanımlanan nannoplankton zonları Türkiye de ve Dünya üzerinde yapılan benzer çalışmalarla karşılaştırılmıştır. A-1, G-1, K-1, S-1 sondajlarında saptanan biyozonlar karşılaştırılmıştır. Sondajlarının hepsinde Discoaster quinqueramus biyozonu görülürken Gephyrocapsa oceanica ve Pseudoemiliania lacunosa biyozonları yalnızca S-1 sondajında belirlenmiştir. Discoaster calcaris biyozonu K-1 ve G-1, Discoaster kugleri ve Discoaster exilis biyozonları A-1, K-1, S-1 sondajlarında, Discoaster hamatus ve Catinaster coalitus biyozonları K-1, Sphenolithus heteromorphus biyozonu ise A-1 sondajında bulunmuştur. Çeşitli araştırmacıların Adana Havzası çevresindeki havzalarda nannoplankton zonları ile bulduğu yaşlar ile bu çalışmada Adana Havzası nda bulunan yaşlar karşılaştırılmıştır. Bu tez çalışması Antalya-Kıbrıs-Hatay-İskenderun-Adana Havzaları nda Miyosen, İskenderun-Hatay-Mut ve Adana Havzaları nda Pliyosen, Mut ve Adana Havzaları nda Pleyistosen yaşlı birimlerin var olduğunu vurgulamaktadır. ii

4 Nannoplankton fert bollukları hesaplanarak kantitatif analizler elde edilmiş ve orta Miyosen-Pleyistosen dönemlerindeki deniz suyu sıcaklıkları yorumlanmıştır. Adana Havzası nda orta Miyosen döneminde deniz suyu serin iken geç Miyosen döneminde su ısısı ılımanlaşmış, Pleyistosen döneminde su tekrar serin bir özellik kazanmıştır. 2010, 250 sayfa Anahtar Kelimeler: Kalkerli Nannoplankton, Biyostratigrafi, Miyosen, Adana, Türkiye. iii

5 ABSTRACT Ph.D. Thesis NANNOPLANKTON BIOSTRATIGRAPHY AND ENVIRONMENTAL CHARACTERISTIC OF THE MIOCENE-PLEISTOCENE SEQUENCE OF THE ADANA BASIN BASED ON DRILL-HOLE DATA Manolya SINACI Ankara University Faculty of Engineering Department of Geological Engineering Supervisor: Prof. Dr. Ergun GÖKTEN Co-Supervisor: Prof. Dr. Vedia TOKER In this study, nannoplankton biostratigraphy was conducted in Langhian-Pleistocene units in Adana Basin. The Gildirli formation of Late Burdigalian-Early Langhian, composed by pebble, sandstone, siltstone and mudstone, is lowest unit of sequence in the study area. This unit is followed by The Karaisalı formation of Langhian- Serravallian age, consisting of pebble, sandstone and limestone; The Köpekli formation of Late Burdigalian-Serravallian age, including shale, marl with conglomerate and sandstone; The Cingöz formation of Langhian-Serravallian age, bearing sandstone-shale intercalation, conglomerate, claystone; The Kuzgun formation of Serravallian- Messinian age, consisting of conglomerate, sandstone, siltstone, mudstone, tuff; The Handere formation of Tortonian-Erken Pliocene age, represented by evaporate constitutions, pebble, sandstone, siltstone, claystone; The Kuranşa and Avdan formations of Pleistocene age, including conglomerate, sandstone, claystone, siltstone. In this research, Kuzgun ve Köpekli formations ages is assigned different from the ages of determining previous studies. According to previous studies The Kuzgun formation of Tortonian-Messinian age is determined as Serravallian-Messinian with Discoaster kugleri Zone, Catinaster coalitus Zone, Discoaster hamatus Zone, Discoaster calcaris Zone, Discoaster quinqueramus Zone. According to the previous studies The Köpekli formation of Late Burdigalian-Early Langhian age is assigned Late Burdigalian- iv

6 Serravallian age with Discoaster exilis Zone and Discoaster kugleri Zone in this study. 250 samples are taken from four wells drilled by TPAO in the study area, and based on the studies of these samples, 20 nannoplankton genera and 86 species are determined (11 genera and 42 species are carried from Paleocene, Eocene, Oligocene, early Miocene terms). Based on these species; Sphenolithus heteromorphus Zone (Langian- Serravalian), Discoaster exilis Zone (Serravalian), Discoaster kugleri Zone (Serravalian), Catinaster coalitus Zone (Serravalian), Discoaster hamatus Zone (Serravalian-Tortonian), Discoaster calcaris Zone (Tortonian), Discoaster quinqueramus Zone (Tortonian-Messinian), Pseudoemiliania lacunosa Zone (Pleistocene), Gephyrocapsa oceanica Zone (Pleistocene) are determined. Zones belonging to Pliocene could not be founded but Helicosphaera kamptneri, Calcidiscus macintyrei, Discoaster variabilis, Discoaster surculus, Reticulofenestra pseudoumbilica, Discoaster brouweri, Helicosphaera selli nannoplankton to Pliocene are assigned. Nannoplankton zones which determined in the study area are compared with similar studies made in Turkey and the worldwide. Biozones are compared within A-1, G-1, K-1, S-1 drills. While Discoaster quinqueramus biozone is in all the drills, Gephyrocapsa oceanica and Pseudoemiliania lacunosa biozones are in only S-1 drill. Discoaster calcaris biozones is in K-1 and G-1, Discoaster kugleri and Discoaster exilis biozones are in A-1, K-1, S-1 drills, Discoaster hamatus and Catinaster coalitus biozones are in K-1, Sphenolithus heteromorphus biozone is in A-1 drill. The ages found with nannoplankton zones by some researchers in the basins around the Adana Basin are compared with the ages found in this study in the Adana Basin. This thesis emphasize that there are sediments of Miocene age in the Antalya-Kıbrıs-Hatay- İskenderun-Adana Basins, Pliocene age in the İskenderun-Hatay-Mut-Adana Basins and Pleistocene age in the Mut-Adana Basins. v

7 Quantitative analyses are obtained by counting the abundances of individuals and the temperature of the sea water is interpreted in the mid Miocene-Pleistocene terms. While the sea water temperature was cooler in the mid Miocene term, the water heat in the late Miocene term became warmer and the heat in the Pleistocene term became cooler again in Adana Basin. 2010, 250 pages Key Words: Calcareous Nannoplankton, Biostratigraphy, Miocene, Adana, Turkey. vi

8 TEŞEKKÜR Bu tez çalışması Ankara Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü nde Prof. Dr. Sayın Ergun GÖKTEN in danışmanlığı, Prof. Dr. Sayın Vedia TOKER in eş-danışmanlığında gerçekleştirilmiştir. Lisans üstü öğrenim çalışmalarım süresince bana destek ve yardımcı olan, yakın ilgisiyle bilgi ve önerilerini esirgemeyen, beni nannoplanktonlar konusunda yetiştiren hocam Prof. Dr. Sayın Vedia TOKER e, Tezi yazmamda büyük özveri, destek ve yardımlarından dolayı Prof. Dr. Sayın Ergun GÖKTEN e, bilgi ve önerileriyle beni yönlendiren Prof. Dr. Sevinç ÖZKAN ALTINER e, Prof. Dr. Cemal TUNOĞLU na, Prof. Dr. Sayın Baki VAROL a, Doç. Dr. Uğur Kağan TEKİN e ve Yrd. Doç. Veysel IŞIK a, Bu tezi yazabilmem için tüm olanakları sağlayan TPAO Araştırma Merkezi Daire Başkan Yardımcısı Sayın Nihat BOZDOĞAN, Stratigrafi Müdürü Sayın Zühtü BATI, Sayın Tanyol ÇORUH, Jeo. Yük. Mühendisi Sayın Nihal AKÇA, Jeo. Yük. Mühendisi Sayın Zeynep ALAY, Jeo. Mühendisi Sayın Mustafa AKPINAR, Jeo. Yük. Mühendisi Sayın Doğan ALAYGUT, Teknisyen Sayın Necmettin KOÇ, Sayın Serdar ŞAHİN ve Sayın Tuğrul TÜZÜNER e, Bu çalışmada destek ve yardımlarını esirgemeyen kıymetli meslektaşlarım Güldemin ÖĞRÜNÇ (Sütçü İmam Üniversitesi), Yrd. Doçent Sayın Caner KAYA (Bozok Üniversitesi), Jeo. Yük. Mühendisi Sayın Jeo. Yük. Mühendisi Füsun DANACI (MTA) ve Jeo. Yük. Mühendisi Sayın Ayşegül AYDIN (MTA) a Tez çalışmalarım esnasında her aşamada maddi-manevi katkıları, anlayış, ilgi, işbirliği, hoşgörü ve sevgilerinden dolayı aileme Sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Tezimde emeği geçen ve adını yazmayı unutmuş olabileceğim herkese teşekkür eder, saygılarımı sunarım. Manolya SINACI Ankara, Temmuz 2010 vii

9 İÇİNDEKİLER ÖZET. i ABSTRACT.. iv TEŞEKKÜR. vii ŞEKİLLER DİZİNİ x ÇİZELGELER DİZİNİ.. xii 1 GİRİŞ Çalışmanın Amaç ve Kapsamı Önceki Çalışmalar Materyal ve Yöntem BÖLGENİN JEOLOJİSİ Stratigrafi Gildirli formasyonu Karaisali formasyonu Köpekli formasyonu Cingöz formasyonu Kuzgun formasyonu Handere formasyonu Kuranşa-Avdan formasyonu Alüvyon SONDAJ VERİLERİ A-1 Ölçülü Stratigrafi Kesiti G-1 Ölçülü Stratigrafi Kesiti K-1 Ölçülü Stratigrafi Kesiti S-1 Ölçülü Stratigrafi Kesiti SONDAJ KUYULARININ STRATİGRAFİK VE PALEONTOLOJİK KARŞILAŞTIRMASI 44 5 BİYOSTRATİGRAFİ Sphenolithus heteromorphus Zonu Discoaster exilis Zonu Discoaster kugleri Zonu Catinaster coalitus Zonu. 56 viii

10 5.5 Discoaster hamatus Zonu Discoaster calcaris Zonu Discoaster quinqueramus Zonu Pseudoemiliania lacunosa Zonu Gephyrocapsa oceanica Zonu DENİZ SUYU ISI DEĞİŞİMLERİ 68 7 SİSTEMATİK PALEONTOLOJİ SONUÇLAR ve TARTIŞMA. 180 KAYNAKLAR. 188 EKLER. 214 Ek 1 Levhalar 214 Levha Levha Levha Levha Levha Levha Levha Levha Levha Levha Levha Levha Levha Levha Levha Levha Ek 2 A-1 ölçülü stratigrafi kesiti nannoplankton türleri fert sayıları Ek 3 G-1 ölçülü stratigrafi kesiti nannoplankton türleri fert sayıları. 247 Ek 4 K-1 ölçülü stratigrafi kesiti nannoplankton türleri fert sayıları. 248 Ek 5 S-1 ölçülü stratigrafi kesiti nannoplankton türleri fert sayıları. 249 ÖZGEÇMİŞ ix

11 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1.1 Çalışma Alanının Yer Bulduru Haritası ve sondaj yerleri (Gürbüz, 1999 dan değiştirilerek alınmıştır). 1 Şekil 2.1 Adana Havzası ile bağlantılı havzalar(yalçın, 1987) 14 Şekil 2.2 Adana İskenderun - Andırın yöresinin tektonik haritası (Usta ve Beyazçiçek, 2006) 16 Şekil 2.3 Adana Havzası nın A-1, G-1, K-1, S-1 sondaj yerleri Şekil 2.4 Adana Neojen Havzasının Genelleştirilmiş Stratigrafi Kesiti (Kozlu, 1991 den değiştirilerek alınmıştır).. 19 Şekil 3.1 A-1 ölçülü stratigrafi kesiti (Meşhur vd.,1994 ten değiştirilerek alınmıştır) Şekil 3.2 G-1 ölçülü stratigrafi kesiti (Meşhur vd.,1994 ten değiştirilerek alınmıştır).. 32 Şekil 3.3 K-1 ölçülü stratigrafi kesiti (Meşhur vd.,1994 ten değiştirilerek alınmıştır).. 37 Şekil 3.4 S-1 ölçülü stratigrafi kesiti (Meşhur vd.,1994 ten değiştirilerek alınmıştır). 42 Şekil 4.1 Adana Neojen Havzası A-1, G-1, K-1, S-1 Sondajlarının yerleri ve KD-GB yönünde bir hat üzerine izdüşümleri 44 Şekil 4.2 A-1, G-1, K-1, S-1 Sondajlarının KD-GB yönünde formasyon geçişleri 45 Şekil 4.3 A-1, G-1, K-1, S-1 Sondajlarının KD-GB yönünde formasyonlar üzerinde nannoplankton zonlarının gösterimi 47 Şekil 4.4 A-1, G-1, K-1, S-1 Sondajlarının KD-GB yönünde havzada nannoplankton zonları yayılımının gösterimi 48 Şekil 6.1 A-1 Sondajı ılıman-sıcak ve ılıman-serin ortam türlerinin fert bollukları kantitatif analizi. 74 Şekil 6.2 G-1 Sondajı ılıman-sıcak ve ılıman-serin ortam türlerinin fert bollukları kantitatif analizi 75 Şekil 6.3 K-1 Sondajı ılıman-sıcak ve ılıman-serin ortam türlerinin fert bollukları kantitatif analizi 76 Şekil 6.4 S-1 Sondajı ılıman-sıcak ve ılıman-serin ortam türlerinin fert bollukları kantitatif analizi 77 x

12 Şekil 6.5 Türkiye nin Langiyen dönemindeki tektonik durumu (Rögl vd., 1999) Şekil 6.6 Türkiye nin Serravaliyen dönemindeki tektonik durumu (Rögl vd., 1999) Şekil 6.7 Türkiye nin Tortoniyen dönemindeki tektonik durumu (Rögl vd., 1999) Şekil 7.1 Kokosferlerin yapısal özellikleri (Bignot, 1985) Şekil 7.2 Kokolitin yapısal özellikleri (Stradner, 1972). 90 Şekil 7.3 Diskoasterin yapısal özellikleri (Stradner, 1963) Şekil 8.1 Adana Havzası ve çevresi nannoplankton tür ve zonları karşılaştırması 185 Şekil 8.2 Adana Neojen Havzası Genelleştirilmiş Stratigrafi Kesiti (Kozlu, 1991 den değiştirilerek alınmıştır) 187 xi

13 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 3.1 A-1 ölçülü stratigrafi kesiti nannoplankton türleri fert bollukları.. 30 Çizelge 3.2 G-1 ölçülü stratigrafi kesiti nannoplankton türleri fert bollukları.. 33 Çizelge 3.3 K-1 ölçülü stratigrafi kesiti nannoplankton türleri fert bollukları.. 38 Çizelge 3.4 S-1 ölçülü stratigrafi kesiti nannoplankton türleri fert bollukları.. 43 Çizelge 5.1 Miyosen nannoplankton zonları genel karşılaştırması.. 66 Çizelge 5.2 Pleyistosen nannoplankton zonları genel karşılaştırması.. 66 Çizelge 6.1 Ilıman-sıcak ve ılıman-serin su türleri 69 Çizelge 6.2 A-1 ölçülü stratigrafi kesiti nannoplankton türleri fert bolluklarının yüzde (%) değerleri.. 78 Çizelge 6.3 G-1 ölçülü stratigrafi kesiti nannoplankton türleri fert bolluklarının yüzde (%) değerleri Çizelge 6.4 K-1 ölçülü stratigrafi kesiti nannoplankton türleri fert bolluklarının yüzde (%) değerleri Çizelge 6.5 S-1 ölçülü stratigrafi kesiti nannoplankton türleri fert bolluklarının yüzde (%) değerleri Çizelge 6.6 Orta Miyosen-Pleyistosen Dünya denizlerinin ısı durumu.. 88 Çizelge 7.1 Pontosphaeraceae, Rhabdosphaeraceae, Helicosphaeraceae familyalarının morfolojik özellikleri.. 91 Çizelge 7.2 Coccolithaceae, Prinsiaceae, Discoasteraceae familyalarının morfolojik özellikleri 92 Çizelge 7.3 Braarudosphaeraceae, Calyptrosphaeraceae familyalarının morfolojik özellikleri. 93 Çizelge 7.4 Sphenolithaceae ve Scyphosphaeraceae familyalarının morfolojik özellikleri 94 Çizelge 8.1 A-1, G-1, K-1, S-1 Sondajları nannoplankton zonlarının karşılaştırması. 182 xii

14 1 GİRİŞ 1.1 Çalışmanın Amaç ve Kapsamı Adana Havzası, Doğu Akdeniz de yer alan, batıda sol yanal doğrultu atımlı KD-GB yönlü Ecemiş Fayı, kuzeyde Toros Dağları ve doğuda KD-GB yönlü Misis Yükselimi ile sınırlandırılmış, güneyde Kıbrıs a kadar devam eden bir Tersiyer havzasıdır (Şekil 1.1). Yörede pek çok jeolojik çalışma yapılmış olmasına karşın yer altı verilerine dayalı detaylı biyostratigrafik inceleme ve nannoplanktonların zonlarının ortaya çıkarılması ilk kez bu çalışma ile gerçekleştirilmiştir. Şekil 1.1 Çalışma Alanının Yer Bulduru Haritası ve sondaj yerleri (Gürbüz, 1999 dan değiştirilerek alınmıştır) 1

15 Bu çalışmada, Adana Havzası nda sondaj verileri kullanılarak Neojen-Kuvaterner yaşlı havzanın nannoplankton biyostratigrafisini ortaya koyarak formasyonların saptanan yaşlarını daha önceki çalışmalarda belirtilen yaşlarla karşılaştırmak amaçlanmıştır. Tanımlanan biyozonlar Türkiye ve Dünya daki aynı yaşlı havzalarda yapılmış çalışmalarla karşılaştırılmıştır. 1.2 Önceki Çalışmalar Bölgedeki jeolojik çalışmalar 1935 yılında başlamış olup günümüzde de halen devam etmektedir. İnceleme alanı ve yakın civarında yapılmış olan jeolojik ve paleontolojik bazı çalışmalar aşağıda sunulmuştur; Kirk (1935) ve Foley (1937), Seyhan Bölgesi nin jeolojisini incelemişlerdir. Egeran (1949), Adana Havzası nın batı bölgesinin jeolojisini ve bu bölgedeki petrol olanaklarını incelemiştir. Adana Havzası na ait petrol kaynak kaya, hazne kaya ve örtü kaya birimlerinin Miyosen serisi içinde bulunduğunu ve havzanın çok önemli petrol sahalarından birisi olduğunu belirtmiştir. Loczy (1949), Adana Havzası nın batı bölgesinin jeolojisini ve bu bölgedeki petrol olanaklarını araştırmıştır. Erünal-Erentöz (1956), Karaman, Adana ve Hatay Havzaları nın Neojen stratigrafisini çalışmış, Güvenç formasyonunun Helvesiyen yaşında olduğunu ve Burdigaliyen üzerine transgresif olarak geldiğini belirtmiştir. Ternek (1957), Adana Havzası Erken-Miyosen yaşlı birimleri, bunların diğer birimlerle ilişkilerini incelemiş, petrol olanaklarını araştırmış, petrol emarelerinin Paleozoyik ve Miyosen yaşlı birimler görüldüğünü, petrolün bu birimlerde aranması gerektiğini vurgulanmıştır. 2

16 Schmidt (1961), Adana bölgesinde ayrıntılı litoloji sınıflamalarını başlatmış, 47 kaya birimini adlandırmıştır. Miyosen kayaçlarını isimlendirerek bölgeyle ilgili ilk karşılaştırma tablosunu yayımlamıştır. Yazar, incelemeleri sonucunda petrolün havza içerisinde gömülü tepe ve stratigrafik kapanlarda olabileceğini ileri sürmüştür. Abdüsselamoğlu (1962), Doğu Toroslarda Silüriyen, Devoniyen, Permokarbonifer, Kretase, Eosen, Oligosen, Miyosen, Pliyosen, Kuvaterner birimlerinin varlığına değinmiştir. Özgül vd. (1973), Doğu Toroslar (Adana) bölgesinde Kambriyen-Tersiyer kayalarını inceleyerek, bölgenin Lütesiyen sonuna kadar düşey hareketlerin, Lütesiyen sonrasında ise sıkışma tektoniğinin etkisi altında kaldığını belirtmiştir. Özer vd. (1974), Mut-Antalya-Adana Neojen havzalarının evrimini ve stratigrafik problemlerini incelemek amacıyla yaptıkları jeolojik çalışmalarla bu üç havzanın stratigrafisi ile yapısal özelliklerini araştırmışlardır. Öztümer vd. (1974), Antalya-Mut-Adana havzalarında biyostratigrafi çalışmaları yapmışlar, Globorotalia dutertrei/globorotalia humerosa biyozonlarını saptamışlardır. Adana havzasından aldıkları Karaisalı-Adana kesitinde Güvenç formasyonunun Langiyen-Serravaliyen yaşında olduğunu savunmuşlardır. Gökten (1975), Silifke Yöresi nde Devoniyen, Orta Permiyen, Geç Jura, Geç Kretase, Lütesiyen ve Miyosen yaşlı birimleri incelemiş; Burdigaliyen, Helvesiyen, Tortoniyen (?) de Globigerinoides trilobus, Globigerinoides bisphaericus, Globoquadrina dehiscens, Orbulina suturalis, Orbulina universa (Globorotalia mayeri- Globigerinoides bisphaericus) foraminifer zonlarını saptamıştır. İlker (1975), Adana ve Mersin'in kuzeybatısının jeolojisini incelemiş, bölgenin 1/50000 ölçekli jeoloji haritasını çıkarmış, pre-miyosen yaşlı birimlerle, Miyosen istiflerinin ayrıntılı biyostratigrafisinin tespitine yönelik kesitler ve haritalar yaparak Miyosen örtü altındaki Mesozoyik karbonatlarının petrol potansiyelinin önemini vurgulamıştır. 3

17 Görür (1979, 1980), Karaisalı Kasabası civarındaki Karaisalı resifleri üzerine çalışmalar yapmış, sedimantolojik özelliklerini inceleyip, bu birimleri altı alt fasiyese ayırmıştır. Bunların Miyosen öncesi bölge topoğrafyasının yükseltileri ve yakın çevresinde çökeldiğini, bu kireçtaşının alg foraminifer, ekinoderm, mercan, mollusk içeren ve Miyosen öncesine ait kireçtaşı kırıntılarını kapsayan bir çökel durumunda olduğunu ifade etmiştir. Karaisalı resifal karbonatları ile çevredeki birimler arasındaki yatay ve düşey geçişler olduğuna değinmiştir. Üşenmez (1981), Adana nın kuzeybatısında yapmış olduğu çalışmada, bölgede Ecemiş çukurunun Geç Eosen-Oligosen deki orojenik ve epirojenik hareketlerle oluştuğunu ve karasal kırıntılılarla dolmaya başladığını, Oligosen sonunda oluşan düzgün olmayan topoğrafyada Erken Miyosen denizinin Kuzey-Kuzeybatı yönünde ilerleyerek bu topoğrafyayı örttüğünü belirlemiştir. Yalçın (1982), jeokimya yöntemleriyle Miyosen öncesi temele ait Geç Paleozoyik yaşlı kireçtaşı-şeyl istifindeki şeyl düzeylerinin, orta-iyi derecede petrol ana kayası olduklarını, petrol oluşturabilecek bir olgunluğa 1750 metre derinlikte ulaştıklarını deneysel çalışmasında belirtmiştir. Nazik (1983), Karaisalı yöresi-güvenç formasyonunda planktonik foraminiferlerle yaptığı incelemede 22 adet planktonik foraminifera türü saptamış, biyozonlarla çökelin Langiyen-Serravaliyen yaşında olduğunu belirtmiştir. Yalçın ve Görür (1984), Adana Havzası nın jeolojik gelişimini yorumlamışlar, Ayva üyesinin üste doğru dereceli şekilde Topallı üyesinin kumtaşı seviyelerine geçtiğini, havzadaki Neojen istifinin Burdigaliyen-Güncel zaman aralığında değişik fasiyeslerde çökeldiğini ve denizel çökelmenin Kuvaterner de etkisini yitirdiğini ifade etmişlerdir. Yetiş ve Demirkol (1984), Adana Havzası nın kuzey kuzeybatısının stratigrafik gelişimine ilişkin çalışmalarında; Adana Havzası kuzeyinde denizel Lütesiyen 4

18 mostralarının bulunduğunu ve birimin üzerine karasal nitelikli Oligosen çökellerinin uyumsuzlukla geldiğini belirtmişlerdir. Gürbüz (1985), Adana Havzası nın kuzeydoğusunda yeralan Üst Miyosen-Pliyosen çökellerinin sedimantolojik, petrografik, paleontolojik özelliklerini incelemiş ve bu sedimanların çalışma alanının kuzeyinden taşınmış olduklarını ifade etmiştir. Lagap (1985), Adana nın kuzeybatısında Kıralan-Karakılıç-Karaisalı dolaylarında yaptığı litostratigrafik-kronostratigrafik çalışma ile Paleozoyik te Yerköprü ve Yellikaya formasyonlarını ilk defa adlandırmış, Mesozoyik te Demirkazık kireçtaşı, Senozoyik te Gildirli, Kaplankaya, Güvenç formasyonları ve Karaisalı kireçtaşı ile alüvyon taraçası-traverten ayırtlamıştır. Taner (1985), Körlü (Tarsus-Mersin) çevresinde Karaisalı-Kuzgun-Memişli formasyonlarının molluska faunalarını tayin etmiş, yaşın Burdigaliyen-Messiniyen olduğunu belirtmiştir. Ünlügenç (1986), Kızıldağ Yayla (Adana) dolayında yaptığı çalışmada alanda farklı stratigrafik dizilim ve yapısal konum sunan allokton ve otokton birimleri ayırtlamıştır. Allokton konumlu olduğunu belirttiği ve ilk kez adlandırdığı Kızıldağ Melanjı ile Faraşa Ofiyolitinin Erken Maastrihtiyen sonrası bölgeye yerleştiğini belirtmiştir. Tersiyer yaşlı Gildirli, Karsantı, Kaplankaya, Karaisalı, Güvenç, Cingöz, Kuzgun, Handere formasyonlarının kısa mesafelerde yatay ve düşey geçişler gösterdiklerini ortaya koymuştur. Yetiş ve Demirkol (1986), Adana Havzası batısında yaptıkları çalışmada, bölgedeki temel birimlerle temel içerisindeki allokton yerleşimleri incelemişlerdir. Tersiyer birimlerin Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı temel birimlerin meydana getirdiği düzensiz topoğrafya üzerinde çökeldiğini saptamışlardır. Nazik ve Toker (1986), Adana İli Karaisalı yöresi Orta Miyosen istifinde 21 planktonik foraminifera türü ile 13 nannoplankton türü tanımlamışlar, Langiyen-Serravaliyen yaşlı 5

19 Globorotalia fohsi lobata, Globorotalia fohsi fohsi ve Globorotalia fohsi peripheroronda Zonları nı ayırtlamışlardır. Yetiş vd. (1986), Adana Havzası, Geç Miyosen yaşlı Kuzgun Formasyonunun fasiyes ve ortamsal niteliklerini belirlemek için, bölgede haritalamalar yapmış ve kesitler ölçmüşlerdir. Seyhan Barajı ve kuzey uzanımında tamamıyla karasal nitelikli çökellerin hakim olduğunu ve bu durumun Geç Miyosen esnasında karadan beslenmenin başlıca Seyhan Baraj yeri ve uzanımından olduğunu belirtmişlerdir. Yetiş (1987), Adana Havzası Burdigaliyen-Tortoniyen istifinin sedimantolojik gelişimini araştırmış, Tersiyer istifinin önemli bir kısmını kapsayan bu istif ile tabandaki karasal nitelikli çökellerin tam bir seri oluşturduklarını saptamışlardır. Yurtmen vd. (1987), Karsantı formasyonu Miyosen yaşlı kumtaşlarında yaptıkları çalışmada birimi sedimanter, yapısal, dokusal açıdan araştırmışlardır. Karsantı formasyonunun yaşının önceki çalışmalarda belirtilenin aksine Oligo-Miyosen değil Geç Miyosen olduğunu saptamışlardır. Kozlu (1987), Misis - Andırın havzasında yer alan Geç Eosen - Miyosen yaşlı istiflerin stratigrafisini ve çökelme ortamlarını belirlemiş, Adana ve İskenderun havzalarına ait Miyosen çökelleriyle deneştirerek bölgesel karşılaştırmalar yapmışlardır. Bölgedeki Geç Tersiyer çökelimi ve deniz seviyesindeki değişimlerin tamamen tektonik denetimde geliştiğini belirlemiştir. Yalçın (1987), Adana Havzası ndaki petrol ve doğalgazın kökeni ile ilgili yaptığı araştırmada organik jeokimya analiz sonuçları ile jeolojik verilerin birlikte değerlendirilmesi ile Toros kuşağı içerisinde yer alan Bulgurdağ petrolünün ana kayasının büyük olasılıkla havza temelini oluşturan Paleozoyik yaşlı birimler olduğunu ortaya koymuştur. Çuhadar ve Naz (1988), Adana Havzası nda kuyu verileri, yüzey mostraları ve petrografik verilerle detaylı olarak yaptıkları çalışmada, Cingöz istifinin altı farklı 6

20 litofasiyesten meydana geldiğini ve bu istifin dört ana kanyon yoluyla beslenen dört ayrı yelpaze sisteminden oluştuğunu belirtmişlerdir. Gökçen ve diğ. (1988), Misis bölgesi türbiditik serilerinin evrimini incelemek için jeokimyasal, yapısal,sedimanter, petrografik araştırmalar yapmışlardır. Yetiş (1988), Adana Havzası nın Tersiyer (Oligosen - Pliyosen) stratigrafisini yeniden incelemiş, önceki çalışmalarda tanımlanan litostratigrafik birimlerin tekrar gözden geçirilmesi gerektiğini belirtmiştir. Schmidt in Kuzgun formasyonu, Memişli formasyonu ve Salbaş Tüf Üyesi olarak tanımladığı birimleri, Kuzgun formasyonu olarak yeniden isimlendirmiştir. Ünlügenç ve Demirkol (1988), Kızıldağ Yayla (Adana ilinin yaklaşık 80 km KB'sı) dolayının stratigrafisini araştırmış, bölgede yüzeyleyen en yaşlı birimin Karahamzâuşağı olduğunu belirtmişlerdir. Permo-karbonifer yaşlı Karahamzâuşağı formasyonu ile Geç Kretase yaşlı Kızıldağ melanjını ilk olarak ayırtlayarak isimlendirmişlerdir. Demirkazık kireçtaşı ile Karahamzâuşağı formasyonu arasında açısal uyumsuzluk vardır. Yazarlar, bu formasyonların üzerlerine açısal uyumsuzlukla Tersiyer çökellerinin geldiğini tespit etmişlerdir. Demirkol (1989), Pozantı-Karsantı-Karaisalı da yer alan karbonat platformunun stratigrafisi ve jeolojik gelişimini araştırmıştır. Buna göre Geç Paleozoyik döneminde genellikle sığ deniz, duraylı platform karbonatlarından oluşmuş çökeller çökelmiş, Geç Maastrihtiyen sırası ve sonrasında sıkışma tektoniğinin sürekliliğinde Kızıldağ melanjı ilk kez kıta platformu üzerine gelmiş, daha sonra Faraşa ofiyolit dilimi kıta kabuğu üzerine bindirmiştir. Nazik ve Gürbüz (1991), Adana Havzası Tersiyer istifinde Cingöz Formasyonu nun Orta Miyosen düzeylerinde Globigerinanus tokerae n. sp. taksonunu bulmuşlardır. 7

21 Nazik ve Gürbüz (1992), Karisalı-Çatalan-Eğner yöresi Cingöz formasyonundaki planktonik foraminiferleri incelemiş, 3 biyozon-14 tür ayırtlamış ve buna göre formasyonun Geç Burdigaliyen-Serravaliyen yaşında olduğunu belirtmişlerdir. Demir (1992), Adana Havzası Kozan ve yakın çevresinde yaptıkları çalışmada temel birimler ile Miyosen birimlerinin ilişkisini incelemiş, petrol imkanlarını araştırmışlardır. Gürbüz (1993), Cingöz formasyonu türbiditik kumtaşları üzerine yaptığı sedimantolojik-petrografik çalışmada, bu formasyonu oluşturan 2 adet denizaltı yelpazesi olduğunu ilk defa ortaya koymuştur. Gürbüz ve Kelling (1993), Adana Havzası Cingöz formasyonu türbiditik kumtaşlarında yaptıkları çalışmada, iki adet denizaltı yelpazesinden batıdakinin kuzeybatıdan, doğudakinin kuzeyden taşındığını saptamışlardır. Şafak ve Nazik (1994), Adana Havzası nın batısında yer alan Tarsus kuzeyi civarında planktik foraminifer, pelesipod, gastropod ve ostrakod fosillerini incelemişlerdir. Buna göre Güvenç formasyonunun derin-sığ deniz, Kuzgun formasyonunun karasal sığ denizkıyı, Handere formasyonunun oldukça sığ deniz ortamında çökeldiklerini saptamışlardır. Özçelik ve Yetiş (1994), Adana Havzası Güvenç formasyonunda; birimin sedimanter petrografik nitelikleri, sedimanter yapıları ve paleoakıntı analizlerini değerlendirip, planktonik, bentonik foraminifer ve nannofosil sayım ve tanıtımlarını yaparak yorumlamışlardır. Birimin resif ilerisi şeyllerle başlayıp havzanın derinleşmesine derin denizel şeyllerle ve üste doğru sığlaşmaya bağlı olarak regresif dönemi karakterize eden kırıntılı oranının artması ile sığ deniz çökellerine geçtiğini tespit etmişlerdir. Toker vd. (1996), Korkuteli (Antalya), Serik (Antalya), Karaisalı (Adana), Kozan (Adana), Şenköy (Antakya), Levent (Malatya) da planktik foraminifer ve 8

22 nannoplankton zonlarını karşılaştırmış, standart zonlar önermiş ve deniz suyu ısı değişimlerini saptamışlardır. Yazarlar Kozan civarında deniz suyu ısısının etraftaki kesitlerden farklı olarak ılıman serin su ortamını gösterdiği sonucuna varmışlardır. Globorotalia mayeri, Orbulina universa, Orbulina suturalis, Praeorbulina glomerosa, Globigerinoides trilobus planktik foraminifer zonları, Discoaster kugleri, Discoaster exilis, Sphenolithus heteromorphus, Helicosphaera ampliaperta, Sphenolithus belemnos, Discoaster druggii, Triquetrorhabdulus carinatus nannoplankton zonlarını belirlemişlerdir. Şafak vd. (1996), Adana güneydoğusunda yeralan Miyosen resifinin ostrakod ve planktik foraminiferlerini çalışarak ortamsal yorumlandırmışlardır. Ostrakodlardan Keijella hod gir (Brady), Xestoleheris glabrescens (Reus), Pokornyella deforms minor (Moyes), Loxoconcka rhomboidea (Fischer), Loxoconcha snbovata (Muenster), Schneidreila. dromas (Schneider), Quadracythere (Tenedocyihere) salehrosa "Uliczny, Cyprideis (Cypridelis) semi nid um (Reuss), Cyprideis (Cyprideis) pannonica (Mches), Urocythereisfavosa (Roemer), Carinocythereis antiquata antiquata (B'sâïa), Neomonoceraîim. Moidiana Sissingh; planktik foraminiferlerden Globigerinoides ruber {d'orbigny), Globigerinoides obliquas obliquas Bolü, Globigerinoides obliquas exfremus Bolli&Bermudez, Orbulina umversa d'orbigny, Orbulina suturaiis Bronnimaani ile karakterize edildiğini belirtmişlerdir. Nazik vd. (1997), Adana Havzası nda Geç Miyosen-Pliyosen geçişinde, planktik foraminifer, ostrakod ve nannoplankton incelemeleri yapmışlardır. Bu paleontolojik incelemeler sonucu 15 adet planktik foraminifer, 27 adet nannoplankton, 10 adet ostrakod türü saptamış, fosil topluluğu ve birimlerin litolojik özelliğine göre istifte kronostratigrafik olarak 3 seviye ayırtlamışlardır. Öğrünç ve Nazik (1998), Yenice (Tarsus) kuzeyinde (Adana Havzası) yeralan Geç Miyosen-Pliyosen yaşlı Kuzgun ve Handere Formasyonlarında ostrakodlara ait 25 cins ve 42 adet tür saptamış, bu faunalara göre ortamsal yorum yapmışlardır. Planktik foraminiferlerle birimlerin litolojik ve stratigrafik konumlarını değerlendirerek birimlere Messiniyen yaşı vermişlerdir. 9

23 Gürbüz (1998), Adana Havzası Orta Miyosen istifinde derin deniz yelpaze siteminde batıdaki yelpazenin uzunlamasına geliştiği, üst yelpazeye ait kanallar ile orta yelpazeye geçişli olduğunu bulmuştur. Doğudaki yelpazenin ise ışınsal, üst yelpazede kanallardan ve orta yelpazede birbiri ile bağlantılı loblardan meydana geldiğini saptamıştır. Öğrünç (2001) tezinde Messiniyen tuzluluk krizi sırasındaki ve sonrasındaki çökellerin stratigrafisi ve paleoekolojisini çalışmış, planktik foraminiferler ve nannoplanktonlarla Adana Havzası nda toplam 11 adet nannoplankton cins ve 29 adet tür tanımı yapmıştır. Bu türlerin belirledikleri yaş aralıklarının planktik foraminiferlerle paralellik sunmakta olduğunu belirtmiştir. Demircan ve Toker (2003), Adana ili kuzeyinde yer alan Karaisalı-Çatalan-Eğner yöresinde yüzeyleyen Erken-Orta Miyosen yaşlı türbiditik karakterli Cingöz formasyonundaki iz fosilleri incelemiş, 19 adet iz fosil taksonu tanımlamışlardır. Yıldız vd. (2003), Mut Havzasında yaptıkları incelemede, Reticulofenestra pseudoumbilica (Zankliyen), Dictyococcites productus (Gelasiyen), Pseudoemiliana lacunosa Zonları, Calcidiscus macintyrei, Helicosphaera sellii ve küçük Gephyrocapsa Alt Zonları (Gelasiyen-Kalabriyen) ile planktik foraminifer zonlarından Globorotalia puncticulata (Zankliyen-Piasenziyen), Globorotalia inflata (Piasenziyen-Gelasiyen) Zonları ve Globigerina calida calida Alt Zonu (Kalabriyen) nu tanımlanmışlardır. Nazik (2004), Adana Havzası Neojen istifindeki biyostratigrafik, kronostratigrafik ve ekostratigrafik ilişkiyi ortaya çıkarmak amacıyla yapmış olduğu çalışmada Globigerinoides trilobus, Preorbulina glomerosa curva (Burdigaliyen), Globorotalia fohsi peripheroronda/orbulina suturalis (Langiyen) ve Globorotalia mayeri (Serravaliyen) zonlarını tanımlamıştır. Globorotalia suturae nin ilk görünümünün Geç Tortoniyen in başlangıcı olduğunu ifade etmiş, Messiniyen e ait foraminifer zonu bulamamıştır. Yazar bu çalışmasında, Sphaeroidinellopsis in Pliyosen yaşını gösterdiğini belirtmiştir. 10

24 Aksu vd. (2005), Adana Havzası nda Miyosen den günümüze kadar olan yapısal ve stratigrafisini tanımlamış, Messiniyen öncesi sedimanları, Toros-Girne zonları sınırı arasındaki bağlantıyı değerlendirmişlerdir. Yalnızca kinematik dönemler içerisinde havzanın gelişimi, parçalanması ve yer değiştirmesini incelemiş; Messiniyen den beri var olan, plakadaki çöküşün sebebini araştırmışlardır. Taşkaya (2005), Adana Havzası, Yenice-Karaisalı arasındaki bölgeye ait Miyosen yaşlı birimleri kuyu verileri, kuyu logları ve sismik kesitlerle inceleyerek, çalışma alanının yeraltı jeolojisi hakkında bilgi vermiş, hazne kaya özelliklerini belirlemiştir. Avşar vd. (2006), Adana Havzası Kuzgun formasyonunun mikrofosiller ile ortamsal yorumunu yapmışlardır. Havzadaki tüfit seviyelerinin Tortoniyen de yaşam koşullarını nasıl etkilediğinin belirlemesi için bentik foraminiferler ile ostrakodları incelemişlerdir. Bentik foraminiferlerden 31 adet cins ve 45 adet tür, ostrakodlardan 26 adet cins ve 37 adet tür tayin etmişlerdir. Demircan ve Yıldız (2007), Adana Havzası Cingöz formasyonu planktik foraminifer, nannoplankton ve iz fosillerini çalışmış, Preorbulina glomerosa curva, Orbulina suturalis planktik foraminifer zonları, Sphenolithus heteromorphus ve Discoaster exilis nannoplankton zonlarını tespit etmiş ve formasyon yaşının Langiyen-Serravaliyen olduğunu belirtmişlerdir. Gül (2007), Erken-Orta Miyosen yaşlı Adana Havzası nda eski topoğrafyanın resifal karbonat depolanmasına etkisini araştırmıştır. Buna göre Miyosen çökelleri, kireçtaşları ve ofiyolit üzerindedir. Pre-Miyosen kayaçlarının litolojik değişimi ve yapısal özellikleri düzensiz bir deniz tabanı topoğrafyası oluşumuna sebep olmuştur. Erken Miyosen de transgresyon ile geniş alanlarda kırmızı alg ve resifal kireçtaşı depolanmaları meydana gelmiş, devam eden transgresyon ve ani deniz seviyesi değişimleri sonucu karbonat depolanması karaya doğru gelişmiştir. Gül çalışmasında küçük deniz seviyesi değişimlerinin çevredeki enerjisini, klastiklerdeki litolojik değişimi ve her bir resifte yanal fasiyes değişimlerini incelemiştir. 11

25 Derman ve Gürbüz (2007), Adana Havzası nın kuzeyinde Erken Miyosen yaşlı eski vadi dolgusunun özellikleri ve çökel ilişkilerini araştırmışlardır. Darbaş vd. (2008), Adana Havzası nda kil analizleri yaparak Üst Miyosen-Pliyosen birimlerinde Messiniyen krizi öncesi ve sonrasındaki ısı, nem gibi çevresel durumları saptamışlardır. Buna göre Tortoniyen de kaolinit miktarının yüksek olması nemli koşulları gösteriken, Messiniyen süresince kaolinit oranının düşmesi kurak ve Messiniyen sonrası bu oranın yükselmesi tekrar nemin arttığını göstermektedir. İllit oranı ise Tortoniyen ve Messiniyen boyunca artmış, Pliyosen de azalmış; smektit Tortoniyen den Pliyosen e kadar artmıştır. Adana Havzasında geçmişten günümüze kadar bir çok paleontolojik çalışma yapılmış ancak detaylı yer altı verilerine bağlı olarak nannoplankton zonlaması yapılmamıştır. Bu yer altı çalışması ile havzada Köpekli, Cingöz, Kuzgun, Handere, Kuranşa ve Avdan formasyonlarında nannoplankton zonlarını belirlemek ve yaşlarını detaylı olarak saptamak hedeflenmiştir. 1.3 Materyal ve Yöntem Adana Havzası nda Neojen yaşlı birimlerin nannoplankton biyostratigrafisine yönelik olarak yapılan bu inceleme sondaj yerlerinden elde edilen karotlar üzerinde laboratuvar çalışmaları yapılarak yürütülmüştür. TPAO tarafından açılmış 4 kuyudan alınan 250 adet örnek çalışma malzemesini oluşturmuştur. Sondaj kalınlıkları metre arasında değişmektedir. Bu örneklerin 73 tanesi A-1, 37 tanesi G-1, 79 tanesi K-1, 61 tanesi S-1 kuyusuna aittir. Örneklerde kazıma ve nannofosil yoğunluğunu arttırmak için zenginleştirme yöntemi uygulanmış; örneklerden bir miktar küçük parça alınarak behere konmuş, üzerine saf su 12

26 ilave edilmiş ve karıştırılarak örneklerin dağılması sağlanmıştır. Killeri içeren sulu kısım atılarak beherin dibindeki karbonatça zengin nannoplanktonları da içeren kısımdan lam üzerine birkaç damla konularak ısıtma tablasında kurutulmuş, kuruyan kısmın üzerine bir damla kanada balzamı damlatılarak lamel kapatılmıştır. Preparat mikroskopta incelenmeye hazır hale getirilmiştir (Toker, 1977). Hazırlanan preparatlar X1500 büyütmeli polarizan mikroskopta incelenmiş, fotoğrafları mikroskoba bağlı bir kamera yardımı ile bilgisayara aktarılarak çekilmiştir. 200 alan taranarak her tür için sayısal veriler ortaya konulmuştur. Sondajlardan derlenen nannoplankton bolluklarını belirlemek amacıyla (Wei, 1988) skalasından yayarlanılmış, 200 alan taraması sonucu Her alanda ; 1-2 tane bulunan türler için ÇOK BOL (A:Abundant) 2-10 alanda ; 1 tane bulunan türler için BOL (C:Common) alanda ; 1 tane bulunan türler için BİRKAÇ (F:Few) alanda ; 1 tane bulunan türler için NADİR (R:Rare) tanımlamaları kullanılmıştır. Nannoplanktonların elektron mikroskop resimlerinin çekilebilmesi için özel preparatlar hazırlanmıştır. 1-2 gram örnek tartılarak kırılmış ve bir tüp içerisine alınarak üzerine damıtık su eklenmiştir. Oluşan karışım ultrasonik bir cihazda MHerz de 5 dakika bırakılmıştır. Tüp üzerindeki sıvı karışım numaralandırılmış başka bir tüpe alınarak 3500 devirli santrifüj cihazına konulmuş ve cihaz 30 saniye çalıştırılmıştır. Karbonatlar dibe çöktüğünde üst kısımda kalan killi sıvı dökülmüştür. Tüp üzerine tekrar damıtık su ilave edilerek işlem killerin ortamdan tamamen uzaklaştırılmasına kadar sürdürülmüştür. Tüplerde en dipte kalan kısım SEM için yapılmış slaytlara konulmuş, kurutulmuş ve üzeri altınla kaplanmış ve fotoğrafları çekilmiştir. 2 BÖLGENİN JEOLOJİSİ Adana Havzası batıda Ecemiş Fayı, doğuda Göksu Fay Zonu, kuzeyde Toros Dağ Kuşağı ile sınırlıdır. Havza, güneyde Kıbrıs a kadar devam eder (Şekil 1.1, 2.1). Adana 13

27 Neojen Havzası doğuda İskenderun, batıda Antalya, kuzeybatıda Mut Havzaları ile bağlantılıdır (Şekil 2.1). Şekil 2.1 Adana Havzası ile bağlantılı havzalar (Yalçın, 1987) Doğu Akdeniz de Geç Kretase-Holosen dönemleri arasında gerçekleşen tektonik evrim çok karışıktır. Geç Kretase de Asya ve Afrika plakalarının birbirine hızla yaklaşmaları sıkışmalı deformasyonlara ve havza oluşumlarına sebep olmuştur. Senozoyik başlarında, Afrika nın kuzeye doğru hareketi Arabistan nın Anadolu ile çarpışmasına neden olmuş, Neotetis in doğudaki Hint Okyanusu ile bağlantısı kesilmiş; böylelikle Senozoik te Neotetis Okyanusu tüketilmiştir (Aksu vd., 2005). Günümüzde tektonik gelişim Asya-Afrika Plakaları ile Ege-Anadolu-Arap Mikroplakaları arasındadır. Son çarpışma Arap ve Asya Mikroplakaları ile Geç Miyosen de olmuştur. Tüm bu olaylar Antalya, Adana, İskenderun Havzaları ile Kıbrıs ın da içerisinde yer aldığı Doğu Akdeniz Bölgesi nin şekillenmesine sebep olmuştur (Aksu vd., 2005, Rögl, 1999). İnceleme alanı Toros Kuşağı nın Doğu Toroslar kesiminde yer alır. Doğu Toroslar da Orta-Geç Miyosen de sıkışmalı tektonik rejim sözkonusudur (Yetiş ve Demirkol, 1986). KB-GD doğrultulu itilme hareketi, KD-GB doğrultusunda uzanan antiklinal ve senklinalleri oluşturmuştur (Egeran, 1949). 14

28 Adana Miyosen Havzası, Kozan Fay Zonu ve Göksu Fay Zonu olmak üzere, KD-GB doğrultusunda uzanan ve birbirinden farklı özellikler gösteren iki ana tektonik hat tarafından sınırlanmıştır (Kozlu, 1987) (Şekil 2.2). Kozan Fay Zonu, Adana Miyosen Havzası nın açılmasında önemli rol oynamış, KD- GB istikametinde olan normal, muhtemel sol yanal atım bileşenli bir faydır (Kozlu, 1987). Fayın ilk hareketi Erken Miyosen ve öncesidir ve Langiyen de fay aktiftir. Göksu fay zonu ise, Doğu ve Güneydoğu Anadolu ya ait tektonik birliklerle, Toros otoktonunu sınırlayacak şekilde gelişmiş bir transform faydır (Kozlu, 1987). Orta Eosen sonrası harekete geçmiştir. Fay KD-GB doğrultusunda uzun mesafelere kadar devam eder. Bu fay Misis Yükselimi ni kontrol etmiş ve Adana Miyosen Havzası nın oluşumuna katkıda bulunmuştur (Kozlu, 1987). Misis-Andırın Havzası nda devamlı denizel çökelim olmuştur. Adana ve İskenderun Havzaları nda denizel çökelim Langiyen transgresyonu ile başlamıştır. Orta Miyosen sonu-tortoniyen öncesi, Misis-Andırın bölgesi yükselerek, Adana ve İskenderun havzaları ayrılmıştır (Kozlu, 1987). Adana Havzası nda Senozoyik, havzanın büyük bir kısmını kaplayan Tersiyer ve güney kesimlerinde daha fazla bulunan Kuvaterner birimleriyle temsil edilir (Ternek, 1957; Özer vd., 1974; Görür, 1977) (Şekil 2.3). Tersiyer istifi, Paleozoyik ve Mesozoyik yaşlı litostratigrafi birimleri üzerinde uyumsuzlukla yer alır. Kuvaterner, taraça ve alüvyonlardan oluşur (Yetiş ve Demirkol, 1986). Havzayı dolduran birimlerin tabanında Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı temel birimleri bulunur ve üzerine Oligosen yaşlı birimler gelir. Miyosen istifleri, tabanda çoğu yerde karasal çakıltaşları (Gildirli formasyonu) ile başlar, üzerine sığ denizel çakıltaşıkumtaşı, sonra da yer yer resifal kireçtaşları (Karaisalı formasyonu) gelir. Çökelim sığderin denizel, deltayik, lagüner ve karasal ortamlarda Erken Pliyosen e kadar devam eder (Kozlu, 1987). 15

29 Neojen istifi tabandan tavana doğru; Miyosen yaşlı Gildirli, Karaisalı, Köpekli, Cingöz ve Kuzgun formasyonları, Miyosen-Pliyosen yaşlı Handere formasyonu, Pliyokuvaterner yaşlı Kuranşa ve Avdan formasyonlarından oluşur (Kozlu, 1991) (Şekil 2.4). Şekil 2.2 Adana İskenderun yöresinin tektonik haritası (Usta ve Beyazçiçek, 2006) 16

30 Gildirli formasyonu pembe-kızılımsı renkli çakıltaşı, çakıllı kumtaşı, kumtaşı, silttaşı ve çamurtaşından oluşan akarsu çökellerinden meydana gelir. Üzerine uyumsuz olarak çakıltaşı, kumtaşı, ve resifal kireçtaşından oluşan Karaisalı formasyonu gelir ve bazı yerlerde dolomitik düzeyler içerir. Köpekli formasyonu çakıllı kumlu marn ve şeylerden oluşur. Cingöz formasyonu Adana Havzası nda türbiditik çökellerde temsil olunur. Genelde Güvenç formasyonu içinde iki büyük lob şeklinde bir geometriye sahiptir (Schmidt, 1961; Yetiş ve Demirkol, 1986; Yetiş, 1988; Nazik ve Gürbüz, 1991; Nazik ve Gürbüz, 1992). Kuzgun formasyonu ise üç üyeye ayrılmış olup, tabanda menderesli nehir çökelleriyle başlayıp üste doğru sığ denizel çökellere geçiş gösteren Kuzgun üyesi, üzerine gelen Salbaş Tüfit üyesi ve en üstte yukarı doğru delta tortullarından oluşmuş istif olan Memişli üyesi ile son bulur (Ünlügenç, 1993). Handere formasyonu üste doğru sığ denizel kırıntılılar, evaporit oluşumları ve akarsu çökellerinden oluşur (Yetiş, 1988). Kuranşa formasyonu kaba taneli akarsu konglomeraları, kumtaşları, kil ve siltlerden meydana gelir (Yalçın, 1982). Şekil 2.3 Adana Havzası nın A-1, G-1, K-1, S-1 sondaj yerleri (Harita MTA, 2002 den aynen alınmıştır) 17

31 Önceki çalışmalarda (Yetiş, 1987; Çuhadar ve Naz, 1988) Erken Langiyen den günümüze kadar olan Adana Havzası nın transgresif ve regresif dönemleri şu şekilde özetlenmiştir: Erken Langiyen de transgresyon sonucunda, çukur kesimlerde Köpekli marnları, yüksek kesimlerde ise Karaisalı resifal kireçtaşları gelişir, Serravaliyen sonlarına doğru Miyosen denizi transgresyonu regresif nitelik kazanarak, Adana Havzası ndan güneye doğru çekilmeye başlar. Cingöz Formasyonu çökelmeden önce, Karaisali ve Köpekli formasyonlarının bir kısmını su yüzüne çıkaran bir yükselim meydana gelir, yükselen alandan havzaya doğru denizaltı kanyon ve yelpazeleri oluşur. Bu dönem, Adana Havzası Tersiyer istifinin transgresif dönemidir. Regresif dönemde ise derin deniz fasiyesini karakterize eden istif Güvenç Formasyonu ile başlar, istifin üst kısımlarına doğru tane boyu kabalaşarak Kuzgun Formasyonu nun sığ denizel, daha sonra karasal çökellerine geçer. Serravaliyen den itibaren, batı kısımda Tarsus ve Mersin civarında resif oluşturabilecek bir ortam oluşur ve bu ortam Messiniyen ortalarına kadar konumunu korur. Adana nın kuzeyinde kalan kesimlerde, Tortoniyen boyunca Kuzgun Formasyonu nun delta düzlüğü fasiyesleri bulunur. Tortoniyen içinde birkaç seviyede gözlenen tüfler Kuzgun-Handere Formasyonu nun sınırını belirler, üzerinde küçük çaplı bir transgresyon ile Handere Formasyonu nun alt seviyelerinde pro-delta şeylleri oluşur. Messiniyen başlangıcında ortam karasal delta düzlüğü fasiyesine geçer. Bu delta düzlüğü içindeki lagünde jipsler görülür. Geç Pliyosen den itibaren bugünkü Seyhan ve Ceyhan deltasının delta düzlüğü fasiyesleri halen oluşmaya devam eder (Çuhadar ve Naz, 1988). 18

32 Şekil 2.4 Adana Neojen Havzasının Genelleştirilmiş Stratigrafi Kesiti (Kozlu, 1991 den değiştirilerek alınmıştır) 19

33 2.1 Stratigrafi Bölgedeki birimler daha önceki çalışmalarda olduğu gibi bu çalışmada da Adana ve Seyhan olarak iki grupta incelenmiştir. Adana Havzası nın kuzey bölgelerinde çok geniş alanda yayılımlı olan Seyhan Grubu alttan üste doğru Gildirli, Karaisalı, Köpekli ve Cingöz formasyonlarından oluşurken bu birimlerin üzerine gelen Adana Grubu Kuzgun, Handere, Kuranşa formasyonlarından oluşur (Kozlu, 1991) (Şekil 2.4). Bu çalışmada dört adet sondaj yüzeyden derine doğru; Kuranşa, Avdan, Handere, Kuzgun, Cingöz ve Köpekli formasyonlarına ait birimler incelenmiştir Gildirli formasyonu: Formasyon Schmidt (1961) tarafından isimlendirilmiştir. Tip yer ve kesiti Karaisalı ilçesinin kuzeybatısında yer alan Gildirli Köyü yakınıdır. Adana Havzası nın Tersiyer istifinin tabanında karasal çökeller bulunur (Demir, 1992). Gildirli Formasyonu pembe-kızılımsı renkli çakıltaşı, çakıllı kumtaşı, kumtaşı, silttaşı ve çamurtaşından meydana gelmiştir (Yetiş ve Demirkol,1986). Çakıltaşı düzeyleri belirgin çapraz katmanlanma, çamurtaşları da yer yer laminalanma gösterir. Çakıltaşları kötü boylanmalıdır ve dönemler halinde birikmiştir. Her bir dönemde aşınmalı bir taban üzerinde çakıltaşı ve kaba kumtaşı ile başlayıp yukarıya doğru tane boyu incelerek kumtaşı ve silttaşına geçer (Demir, 1992). Formasyonun yaşı Geç Burdigaliyen-Erken Langiyen dir (İlker,1975; Kozlu,1991); Birimin kalınlığı metre arasında değişir (İlker, 1975; Schmidt, 1961; Yalçın ve Görür, 1984; Kozlu, 1991). Bu çalışmada TPAO tarafından açılmış sondajlarda bu formasyon kesilmemiştir. 20

34 2.1.2 Karaisali formasyonu: Formasyon Schmidt (1961) tarafından Karaisalı kalkeri olarak isimlendirilmiştir. Görür (1979,1980), Yetiş ve Demirkol (1984) tarafından Karaisalı kireçtaşı ; Yalçın ve Görür (1984) tarafından Karaisalı formasyonu isimleri kullanılmıştır. Birim yaygın olarak Karaisalı İlçesi nin batısında gözlenir (Schmidt,1961; İlker,1975; Görür,1977; Yetiş, 1987). Karaisalı formasyonu altta Gildirli formasyonu ve üst sınırı oluşturan Köpekli marnları ile yanal ve düşey yönde dereceli olarak bulunur (Kozlu,1991). Birim genellikle beyaz, krem renkli, orta-kalın tabakalı, sert, yer yer bol algli, mercanlı, gastropod, lamelli branş, ekinidli, yer yer killi, erime boşluklu biyoklastik kireçtaşı ile dolomitik kireçtaşı, dolomit, çakıltaşı ve kumtaşından oluşur (Schmidt, 1961; İlker, 1975; Görür, 1977; Demir,1992). Formasyonun yaşı Langiyen-Serravaliyen dir (Nazik ve Toker, 1986); kalınlığı havzada büyük değişim gösterir, ortalama metre arasındadır (Schmidt, 1961; İlker, 1975; Kozlu, 1991). Bu çalışmada TPAO tarafından açılmış sondaj örneklerinde bu formasyon kesilmemiştir Köpekli formasyonu: Schmidt (1961) tarafından Cingöz Formasyonun Köpekli üyesi olarak isimlendirilmiştir. İlker (1975) Köpekli formasyonu ismini ilk defa kullanmıştır. Havzanın kuzeyinde yüzlek vermekte olup geniş bir yayılım göstermemektedir. Adını Karaisalı İlçesi nin kuzeydoğusunda yer alan Köpekli Köyü güneyindeki tip yerinden almıştır. 21

35 Erken Miyosen de Karaisalı kireçtaşları şelf üzerinde yüksek alanlarda oluşumuna devam ederken, şelf üzerindeki çukur alanlarda kırıntılı kayaç çökelimi devam etmiş, şelf lagününde oluşan Köpekli formasyonu meydana gelmiştir. Genellikle boz gri, açık yeşil marn litolojileri içerir. Bol miktarda gastropoda ve pelecypoda kavkıları ile yüksek oranda karbonat içermesi ayırt edici özelliğidir. Tabanında bulunan Karaisalı kireçtaşı ile yanal ve düşey yönde geçişli ilişkiye sahip olup Cingöz formasyonu uyumlu olarak yer almaktadır. Formasyon, bazı yerlerde doğrudan Gildirli formasyonu üzerinde uyumsuz olarak bulunur (Demir,1992). Bu çalışmada Köpekli formasyonu S-1 sondajında metreler arasında belirlenmiştir ve marndan oluşan bir litolojiye sahiptir. Birimin yaşı Geç Burdigaliyen-Erken Langiyen dir ve bu formasyon geniş alanlarda yayılım göstermez ve kalınlığı metre arasında değişmektedir (Kozlu, 1991) Cingöz formasyonu: İlk defa Schmidt (1961) tarafından isimlendirilen birimin tip yeri Karaisalı İlçesi nin kuzeydoğusunda yer alan Cingöz Köyü dolaylarıdır. Schmidt (1961) ve Kozlu (1987) formasyonu Köpekli, Ayva, Topallı üyelerine; Çuhadar ve Naz (1988) Ayva, Eğner, Topallı üyelerine; Kozlu (1991) ve Demir (1992) Ayva, Eğner, Topallı, Güvenç üyelerine ayırarak incelemişlerdir. İlker (1975) Köpekli şeylerini Cingöz formasyonundan ayrı bir birim olarak haritalamıştır. Bu çalışmada İlker (1975) in sınıflandırması esas alınmış, Köpekli üyesi formasyon olarak, Güvenç Formasyonu Cingöz formasyonunun üyesi olarak kabul edilmiştir (Kozlu,1991; Demir,1992). Cingöz formasyonu sarı, açık kahverengi, gri kiltaşı, şeyl, marn, kumtaşı ve konglomera ardalanmasından oluşmaktadır. Tabanda gri, iri çakıltaşı, kireçtaşı, ofiyolit, çört, konglomera ile çakıllı kumtaşı vardır. Güneye doğru çakıllı seviyeler azalıp, birim çakıllı kumtaşı ve kumtaşına geçiş göstermektedir. Kumtaşı düzeyleri çoğunlukla aşınmalı bir taban üzerinde keskin bir dokanakla başlayıp oygu dolgu yapıları ile çizikler, kaval yapıları sunmaktadır. Cingöz formasyonu içinde tanımlanan çakıltaşları 22