Doç. Dr. Şeref TAN ÖĞRETİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ISBN

Transkript

1 9. Baskı

2 Doç. Dr. Şeref TAN ÖĞRETİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 1. Baskı: Şubat 2008, Ankara 9. Baskı: Şubat 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Cemal İnceoğlu Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle / ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: E-ileti: pegem@pegem.net

3 Doç. Enstit ÖK bursu, Çok ve Chicago Loyola TAN, halen Gazi Üniversitesi, Gazi üyesi iii

4 ÖN SÖZ Bu kitabın temel amacı; öğretmen adaylarımızın ve öğretmenlerimizin, öğretimde ölçme ve değerlendirmeyle ilgili olarak öğretmenlik mesleğinin gereği birtakım temel bilgi ve becerilerini daha üst düzeylere çıkarmaktır. Kitap 12 ünite olarak düzenlenmiştir. Kitapta, eğitimde ölçme ve değerlendirmenin yeri ve önemi, ölçme ve değerlendirmeyle ilgili temel kavramlar, test geliştirmede ve ölçümlerin güvenirliğinin ve geçerliğinin hesaplanması için gerekli bazı istatistiksel teknikler, geçerlik, güvenirlik, ölçmenin standart hatası, test geliştirme, sınav türleri ve soru yazımı, öğrenci başarısının değerlendirilmesi, alternatif değerlendirme konuları detaylı olarak ele alınmıştır. Kitapta, örnek sınıf-içi uygulama etkinliklerine olabildiği kadar yer verilmiştir. Böylece okuyacağınız eser daha etkili bir ders kaynağı haline getirilmiştir. Kitabın öğrencilerimize kendilerini sınamaları ve sınavlara hazırlanmaları açısından daha da faydalı olması için, KPSS de çıkan çoktan seçmeli test maddelerine de yer verilmiştir. Kitapta, her ünite ile ilgili olarak KPSS de çıkan sorulara örnekler, çözümleriyle birlikte ünite sonlarında verilmiştir. Ayrıca, bu kitap öğretimde ölçme ve değerlendirme ile ilgili konular için de bir KPSS el kitabı niteliğindedir. Kitabın iyileştirilmesine yönelik önerilerde bulunan Dr. Aynur Pala, Dr. Hale Yetim, Uzman Gülşen Altıntaş, Öznur Baykan, Altan Çakmak, Selin Ayhan ve Nuray Tan a çok teşekkür ederim. Kitabın geliştirilmesinde, gerek benimle yüz yüze görüşerek gerekse yoluyla çok büyük katkıları olan değerli öğretim elemanları ve öğrencilerimize ve kitabın basımında katkıları olan tüm Pegem Akademi çalışanlarına çok teşekkür ederim. Kitabın ileriki baskılarının daha kaliteli olabilmesi, bugüne kadar olduğu gibi değerli meslektaşlarımızın ve öğrencilerimizin önerileriyle sağlanabileceğinden bu konudaki yardımlar beni mutlu edecektir. Aşağıdaki adresime kitabın iyileştirilmesine yönelik önerilerinizi yollarsanız çok sevinirim. Kitabın tüm öğretmen ve öğretmen adaylarımızın kendilerini geliştirmelerine katkıda bulunması dileğiyle... e-posta: sereftan4@yahoo.com Şubat 2014 Doç. Dr. Şeref TAN iv

5 İÇİNDEKİLER Önsöz... iv Đçindekiler... v EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN YERİ VE ÖNEMİ Ünite 1 (ss.1-39) Öğretimin Planlanması Gerekliliği... 3 Eğitimde Sistem Yaklaşımı... 5 Eğitimde Sistem Yaklaşımına Göre Verimliliği Etkileyen Faktörler... 6 Eğitim Sisteminin Girdi Öğesi... 7 Eğitim Sisteminin Süreç Öğesi...10 Eğitim Sisteminin Çıktı Öğesi...11 Eğitim Sisteminin Değerlendirme Öğesi...12 Eğitim Sisteminde Ölçme ve Değerlendirmenin Đşlevleri...12 Eğitimde Program Geliştirme Sürecinde Ölçme ve Değerlendirmenin Yeri ve Önemi...14 Öğretim Programının Öğeleri...15 Hedef ve Davranışlar...17 Đçeriğin Düzenlenmesi...17 Öğrenme-Öğretme Aktiviteleri...18 Eğitim Durumu...18 Ölçme ve Değerlendirme...20 Program Geliştirme Sürecinde Süreklilik Đlkesi Açısından Ölçme ve Değerlendirmenin Yeri ve Önemi...20 Ölçme Teorisini Bilmenin Önemi...22 Özet...26 Sınıf Đçi Uygulama...27 Ünite Soruları...28 Kpss Soru Örnekleri...29 Kpss Soru Örneklerinin Çözümleri...35 ÖĞRETİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Ünite 2 (ss ) Öğretimde Ölçme ve Değerlendirmenin Temelleri...42 Ölçme ve Değerlendirme ile Đlgili Temel Kavramlar...43 Nitelik...43 Nicelik...43 Ölçme Kuralı...43 Ölçme...44 Ölçme Đşleminin Aşamaları...45 Ölçüm...46 v

6 Ölçüt...46 Değerlendirme...46 Eğitimdeki Ölçmelerde Karşılaşılan Temel Güçlükler...49 Ölçülen Değişkenin Yapısından Kaynaklanan Güçlükler...50 Ölçme Örnekleminden Kaynaklanan Güçlükler...50 Ölçme Türleri...52 Ölçme Sonuçlarının Đfade Edilmesi...53 Ölçmede Birim...53 Ölçmede Sıfır Noktası...55 Ölçmede Ölçekler...56 Özet...61 Ünite Soruları...63 Sınıf Đçi Uygulama...63 KPSS Soru Örnekleri...64 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri...70 TEMEL İSTATİSTİK TEKNİKLERİ Ünite 3 (ss ) Temel Đstatistiksel Teknikler...76 Merkezi Yığılma Ölçüleri...76 Mod...77 Ortanca...77 Aritmetik Ortalama...78 Yayılma Ölçüleri...79 Ranj...79 Çeyrek Sapma...80 Standart Sapma...81 Normal Dağılım Eğrisi...85 Birim Normal Dağılım...86 Ham Puanların Standart Puanlara Dönüştürülmesi...87 Öğrenci Başarısını Yorumlamada Kullanılan Diğer Dağılımlar...89 Đstatistikle Đlgili Bazı Temel Kavramlar...90 Evren...90 Örneklem...90 Değişken...91 Süreksiz Değişken...91 Sürekli Değişken...91 Yapay Süreksiz Değişken...91 Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı...95 Nokta Çift Serili Korelasyon Katsayısı Korelasyon ve Sebep Sonuç Đlişkisi (Causality) Özet Ünite Soruları Sınıf Đçi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri vi

7 ÖLÇÜMLERİN GÜVENİRLİĞİ VE STANDART HATASI Ünite 4 (ss ) Ölçümlerin Güvenirliği ve Standart Hatası Ölçümlerin Güvenirliği Ölçmede Hata Türleri Güvenirlik Kestirme Yöntemleri Ölçmenin Standart Hatası Hesaplanması Yorumlanması Gerçek Puan Đçin Güven Aralığının Bulunması Öğrenci Başarısını Değerlendirmede Ölçmenin Standart Hatasının Kullanımı Özet Ünite Soruları Sınıf-Đçi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ÖLÇÜMLERİN GEÇERLİĞİ Ünite 5 (ss ) Ölçümlerin Geçerliği Geçerlik Bulma Yöntemleri Kapsam Geçerliği Ölçüt Geçerliği Yapı Geçerliği Görünüş Geçerliği Geçerliği Etkileyen Faktörler Amaca Uygunluk Đstenmedik Değişkenlerin Ölçümlere Karışması ve Test Yanlılığı Normlar Güvenirlik Ölçme Araçlarında Kullanışlık Özet Ünite Soruları Sınıf Đçi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri vii

8 BAŞARI TESTİ GELİŞTİRME Ünite 6 (ss ) Başarı Testi Geliştirme Madde Analizi Bazı Madde ve Test Đstatistikleri Klasik Test Teorisinin Sınırlılıkları Özet Ünite Soruları Sınıf Đçi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri SINAV TÜRLERİ VE SORU YAZIMI Ünite 7 (ss ) Sınav Türleri ve Soru Yazımı Đzleme Testleri Soru Sorma ve Test Hazırlamada Dikkat Edilecek Genel Hususlar Bilişsel Alan Bilişsel Alanla Đlgili Davranışların Sınıflandırılması Farklı Zihinsel Becerilerin Ölçülmesine Soru Yazımı Özet Ünite Soruları Sınıf Đçi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri YAZILI VE SÖZLÜ YOKLAMALAR Ünite 8 (ss ) Yazılı Yoklama Yazılı Yoklamaların Özellikleri Yazılı Yoklamaların Etkin Kullanımı için Öneriler Sözlü Sınavlar Sözlü Sınavların Temel Özellikleri Sözlü Sınavların Etkili Olduğu Durumlar Sözlü Sınavların Uygulamasına Yönelik Bazı Öneriler Özet Ünite Soruları Sınıf Đçi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri viii

9 KISA CEVAPLI VE DOĞRU YANLIŞ TESTLERİ Ünite 9 (ss ) Kısa Cevaplı Testler Kısa Cevaplı Testlerin Temel Özellikleri Kısa Cevaplı Testlerin Etkin Kullanımı Doğru Yanlış Testleri Doğru-Yanlış Testlerinin Temel Özellikleri Doğru-Yanlış Testlerinin Etkin Kullanımı Özet Ünite Soruları Sınıf Đçi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ÇOKTAN SEÇMELİ VE EŞLEŞTİRMELİ TESTLER Ünite 10 (ss ) Çoktan Seçmeli Testler Çoktan Seçmeli Testlerle Đlgili Temel Kavramlar Çoktan Seçmeli Testlerin Temel Özellikleri Çoktan Seçmeli Test Maddesi Yazımında Dikkat Edilecek Hususlar Eşleştirmeli Testler Eşleştirmeli Testlerin Etkin Kullanımı Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ÖĞRENCİ BAŞARISINI DEĞERLENDİRME Ünite 11 ( ) Öğrenci Başarısını Değerlendirme Değerlendirme Çeşitleri Amacına Göre Değerlendirme Türleri Ölçütüne Göre Değerlendirme Türleri Mutlak Değerlendirme Bağıl Değerlendirme Normal Dağılımdan Faydalanarak Not Verme Yüzdelik Sıradan Faydalanarak Not Verme Öğrenci Puanlarının Arzulanan Dağılıma Dönüştürülmesinden Sonra Mutlak veya Bağıl Değerlendirme Yapma Mutlak ve Bağıl Değerlendirmenin Kullanımı Özet Ünite Soruları Sınıf-içi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ix

10 ALTERNATİF DEĞERLENDİRME Ünite 12 ( ) Alternatif Değerlendirme Öğrenci Gelişim Dosyası (Portfolyo Portfolio) Değerlendirmesi Diğer Alternatif Değerlendirme Yöntem ve Teknikleri Öz Değerlendirme Akran Değerlendirme Anket Görüşme Gözlem Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri Ek-1 Ölçme ve Değerlendirme Testi Soru Örnekleri Ek-2 Tablolar Ek-3 Öğretimde Planlanan ve Değerlendirme ile Đlgili Terimler Sözlüğü Kaynakça x

11 isteklendirme(motivasyon) - Program G Ölçme Teorisini Bilmenin Önemi ÖZET SINIF-

12 2 m- - - düzeyle n- meti verilecek grubun yeterli olarak i a- Amaç 1: Amaç 2:

13 3 e- r l- -içi uygulamalar, y- t- r- a- ndirme etkinliklerini gerektirir. ç- r- ir. r r- y-

14 4 oje r- a- k- n- n- a- - ü- kin a- a- onelce planlama yapmak gerekir. Yani i- hem e- r- t- üzenlenmesi gerekmektedir benim- k-

15 5 r- k- i- s- renc n- s- e- a- a- Fabrikada üretim için gerekli olan hammadde ve mevcut olunan teknoloji i- k- min bir e-. stemi de; girdi, süreç, ve s- a-

16 6 SÜREÇ ÇIKTI Programlar - Ekonomi -Yönetim - potansiyelin - Motivasyonun - -Yetersiz - (Kontrol) -1 i- bir ürün ve ürünün kalitesinin veya nci iyell i- ir Faktörler etkileyen faktörlerden önemli görü-

17 7 : o- -motor ola- - (ön-bilgisi, ekono ve psiko- u- - itim sistemimizde beklide en çok ihmal edilen veya önemsenmeyen ama sis- i- e- r- nla - nci le- a- (istisnai durumlar hariç) a- z- l-

18 8 a- : Ö h- ucunda elde edilecek ürünleri ciddi olarak etkileyen faktörlerden biridir. etmen-, ilk derste düzeyleri de en az ö düzeyleri kadar önemlidir. An-