Türkiye de Organik Tarımın Sorunları ve Çözüm Önerileri

Transkript

1 TÜRKİYE DE ORGANİK TARIMIN DURUMU, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Türkiye de Organik Tarım Halil DEMİR 1 Ersin POLAT 2 Türkiye de organik tarım, li yıllarda Avrupalı firmaların ülkemizden organik ürün talepleriyle başlamıştır. İlk organik üretimler, Ege Bölgesi nde geleneksel ihraç ürünlerimiz olan kuru incir ve kuru üzümden oluşmuş, daha sonra bu ürünlere kuru kaysı, fındık gibi ürünlerimiz de katılarak farklı bölgelere yayılmıştır. Türkiye de organik tarımın doğru ve sağlıklı bir şekilde gelişebilmesi için 1992 yılında ETO (Organik Tarım Organizasyonu Derneği) kurulmuştur. Organik tarıma gönül vermiş herkesin üyesi olabileceği bu dernek, gönüllü bir kuruluştur. Türkiye de organik bitkisel üretim gerek alan ve ürün çeşitliliği, gerekse de üretici sayısı bakımından gelişme göstermekte, gelişmelere paralel olarak, genel tarım içinde payı az da olsa artmaktadır. Organik hayvan yetiştiriciliği konusu da ilgi uyandırmış, bu anlamda kapalı sistem tesisleri oluşturulmuştur. Türkiye de Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 2004 yılı verilerine göre ha alanda organik tarım üretimi yapılmaktadır. Organik üretimde çiftçi yer almakta olup, üretilen miktar ton dur. Bu rakamları 2003 yılı ile karşılaştırdığımızda alanın arttığı ancak üretim ve çiftçi sayısının düştüğü görülmektedir yılı verilerine göre 174 adet üründe organik üretim yapılmaktadır. Organik fide ve fidan üretimine de başlanmış olup, bunlar enginar ve elma yetiştiriciliğine yöneliktir. Yukarıda vermiş olduğumuz üretim miktarından sadece yaklaşık 12 bin tonu yurt içinde tüketilmekte, geri kalan yaklaşık % 96 lık kısım ihraç edilmektedir. Organik tarımın önünün açılması ve yaygınlaştırılması için ekolojik tarım yapanlara ve girdi üreticilerine normal kredilere oranla % 60 a kadar indirimli kredi genelgeleri çıkarılmıştır. Bir ürünün organik ürün olarak satılabilmesi için sertifikalı olması zorunlu olup, bu sertifikayı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş bağımsız ve özel sertifika kuruluşları vermektedir. Kontrol ve Sertifika Sistemi hem üreticileri hem de tüketicileri haksız rekabet ve aldatılmaya karşı korumaktadır. Ayrıca ürüne verilen kod numarası ve kayıt sistemiyle ürünün izlenebilirliği sağlanmakta, izlenebilirlik ve yaptırım açısından bu hassasiyet başka bir üretim sisteminde yoktur. Ülkemizde yetkilendirilmiş 8 adet kontrol ve sertifika kuruluşu vardır. Bunlardan bir tanesi Türk olup, diğerleri yabancı kuruluşların ülkemizdeki ortakları yada Türkiye şubeleridir. Bu kuruluşların isimleri şöyledir: BCS, ECOCERT-SA, EKO-TAR (Tek Türk sertifika kuruluşudur), ETKO, ICEA, IMO, SKAL, ORSER. Türkiye de Organik Tarımın Sorunları ve Çözüm Önerileri 1. Ülkemizde organik tarımın gelişmesinde, doğrudan organik tarım alanında gerçekleştirilmiş bilimsel araştırmaların payı olduğunu söylemek henüz pek mümkün değildir. Türkiye de organik tarımla geleneksel tarımı kıyaslayan, organik tarımın uygunluğunu ve organik tarımda kullanılabilecek bilgiler üreten araştırma sayısı daha çok azdır. Araştırma sayısında yeterli artış sağlamak için elbette zamana ihtiyaç vardır, ancak en azından geleneksel tarım içinde yapılmış ve organik tarımın gelişiminde de kullanılabilecek olanlar, kültür bitkisi düzeyinde 1 Araş. Görev. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü 2 Yard. Doç. Dr. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü

2 derlenmeli ve yorumlanmalıdır. Yapılacak yeni araştırmalarda organik tarımın eksikliğini hissettiği bitki besleme ve bitki koruma alanlarına ağırlık verilmelidir. 2. Eğitim ve araştırma kurumlarında organik tarımla ilgili organizasyonlar yeterli değildir. Disiplinler arası bir nitelik taşıyan organik tarımın araştırma ve eğitim kurumlarımızda alt program, şube, merkez veya çalışma grupları henüz oluşturulmamış, bununla ilgili olarak da yapılan gayretler yetersizdir. Bununla birlikte, son yıllarda TÜBİTAK, Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), Avrupa Birliği (AB) veya üniversite araştırma fonlarına sunulan ve bazılarında sivil toplum kuruluşlarının da yer aldığı organik tarım projeleri çerçevesinde araştırıcılar bir araya gelmekte, böylelikle bir organik tarım çekirdek grubu oluşmaktadır. Oluşmakta olan bu çekirdek zamanla kurumsallaşarak bir araştırma merkezine dönüştürülmelidir. 3. Ticari organik gübre girdilerinin organik tarımda kullanımına izin verilenlerle verilmeyenlerin ayırt edilmesinde sıkıntılar çıkmaktadır. Kontrol ve Sertifikasyon kuruluşlarının onayladığı gübreler piyasada organik olarak adlandırılmakta, sertifikası olmayan, toprağa organik madde kazandırmak amacıyla ya da organik katkılar içeren gübreler de organik olarak isimlendirilmektedir. Böyle bir karışıklığı gidermek için her iki gübre grubunun birbirinden farklı olarak isimlendirilmesi ve etiketlenmesiyle oluşan haksız rekabet ve yanılmalar ortadan kaldırılacaktır. 4. Bazı bitki besin elementleri bakımından girdi sorunu bulunmakta kaynak sıkıntısı çekilmektedir. Örneğin, yönetmelikte fosfat kayasının kullanılabileceği belirtilmektedir. Ancak bu kaynağın nereden temin edilebileceği üretici tarafından bilinmemekte, bilinse bile temini zor olmaktadır. Fosfat kaynağı olarak Mardin-Mazı Dağı, ülkemizdeki en zengin kaynağı oluşturmaktadır. Yöredeki kaynaklar işlenip, ambalajlanarak üreticiye sunulduğu takdirde büyük yararı olacak ve sıkıntıların bir kısmı giderilmiş olacaktır. 5. Organik girdi üretiminin desteklenmesi gerekmektedir. Bazı bilim adamlarımız organik ilaç, gübre gibi ürünler elde etmekte, bu ürünler üretici ve pazarlayıcı firmalar tarafından geleneksel tarım hedef alınarak satışı yapılmaktadır. Bu ürünlerin ortaya çıkmasında katkısı olan bilim adamlarımıza destekler verilmeli, ürünler de organik tarım ve geleneksel tarımımıza prosedürlere takılmadan kazandırılmalıdır. Örneğin, bu ürünlerin fabrikasyon işlemlerine geçişte girişimci firmalara destekler verilmeli, araştırmaları için destekler sağlanmalı, bu ürünlerin tescilleri sırasında gereksiz bürokrasi ortadan kaldırılmalıdır. 5. Organik tarımda zararlı ve hastalık kontrolünde, pratik olarak kullanılabilecek girdi sıkıntısı bulunmaktadır. Bitki koruma amaçlı yoğun araştırmalar yapılmakta ancak kullanımda olan ürünler hala sınırlı durumdadır. Faydalı böcek çeşitliliği ve üretimi, böcek feromonlarının ve tuzaklarının yetersiz olan üretimleri artırılmalı, bunun için de üreticiler desteklenmelidir. 6. Ülkemiz organik üretimi içersinde önemsiz paya sahip olan, ancak gerek iç gerekse dış satım olanağı bulunan ürünlerin ve bunların işleme sanayilerinin geliştirilerek yaygınlaştırılması yararlı olacaktır. 7. Ülkemizin organik ürünlerde dış satımı, yoğun olarak Avrupa ülkelerine olmaktadır. Üretimin önünün açılabilmesi için ABD, daha çok tüketici durumda olan Japonya, Avustralya gibi yeni pazarlara açılmak gerekir.

3 8. Organik ürünler üzerinde; ormancılık, turizm, kozmetik, ilaç tekstil gibi ülkemizin de avantajlı olabileceği sektörlerde çalışmalar yapılmalıdır. 9. Organik tarımın hızlı ve sağlıklı gelişmesinde yetişmiş insan gücü büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle üretici, işleyici, tüccar, tüketici, kontrol ve sertifikasyoncu, araştırıcı gibi zincirde yer alan tüm aşamalarda, bilinçli bir eğitim sağlanarak bilginin paylaşılması sağlanmalıdır. Üniversitelerde lisans ve lisans üstü düzeylerde dersler anlatılmakta ancak bütün ziraat fakültelerinde henüz bu dersler verilmemektedir. Derslerin okutulduğu fakültelerde uygulamalarında sıkıntılar vardır. Organik tarım eğitimi kursları artırılmalı, bu kursların katılımcıları doğru yönlendirmelerle belirlenmelidir. 10. Geleneksel tarımın da önemli sorunlarından biri olan işletmelerin küçüklüğü, etkin bir üretim yapılmasını engellemektedir. Geniş alanlarda yapılacak olan üretim her bakımından üreticiye avantajlar getirecektir. Küçük alanlarda yapılan üretim elbette alanla orantılı olarak küçük gelir getirecektir. Çünkü bu alanlarda mekanizasyon uygulamak, otomatik sulama ve gübreleme sistemleri kullanmak zorlaşmaktadır. Hastalık ve zararlılarla yapılacak mücadelede erken uyarı sistemi kullanmak, teknoloji gerektirmektedir. Bu uygulamaların ekonomik bir şekilde yapılabilmesi için üretim alanlarının büyük olması gerekmektedir. Organik ürünlerin üretimi geleneksel tarıma göre az olduğundan pazarlamada, nakliyede sorunlar çıkabilmektedir. Örneğin, bir yayla köyünde 5 dönümlük bir alanda organik üretim yapılsa, bu ürünlerin alıcı firma tarafından buradan alınması ve pazara götürülmesi ekstra zaman gerektirecektir. Hangi taşımacılığı kullanırsak kullanalım, bu ürünler bir yerlerde toplanacak ve pazarlanacaktır. 11. Bitkisel ve hayvansal ürünlerin entegrasyonunda tam olarak sağlanabilmiş değildir. Bitkisel ve hayvansal üretimin ayrı ayrı yapılması daha yaygın durumdadır. Bu durumda, üretimden sağlanan girdiler farklı yerlerden sağlanmaktadır. Eğer hayvansal ve bitkisel üretimde entegrasyon sağlanmış olsa, bunun sonucu olarak kapalı bir sistem oluşturulmuş olacaktır. Yani, bir işletmede hem hayvancılık hem de bitkisel üretim yapılabilecektir. Bu durumda bitki beslemede kullanılacak bazı organik maddeler ve hayvan beslenmesinde kullanılacak bazı besinler aynı işletmeden sağlanabiliyor olacaktır. Bu tür işletmeler birkaç tane de olsa başlamış durumdadır. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde bulunan geniş mera alanları; Avustralya, İtalya ve Arjantin de olduğu gibi organik hayvan yetiştiriciliği için sertifikalandırılabilir. Bu şekilde gerilemiş durumda bulunan hayvancılık için belki bir ışık yakılmış olunur, belki de organik tarım için yapılacak bilinçlenme çalışmaları ile bölge halkı da bilinçlenmiş olacaktır. 12. Üreticilerin gelir ve eğitim düzeyleri düşüktür. Geleneksel tarımın da problemlerinin esas sebeplerinden biri olan bu sorun, daha fazla bilgi birikimi gerektiren organik tarımda kendisini daha fazla hissettirmektedir. Organik tarımda verim direkt hedef olmayıp, sağlıklı ve kaliteli ürün ön plandadır. Durum böyle olunca, bir çok üretici hızlı bir şekilde organik üretim yapmaya yönelememektedir. Ülkemizde bazı kesimlerin de dediği gibi üreticilerin büyük bir kısmı organik tarımı hâlâ atalarımızın, dedelerimizin yaptığı tarım şekliyle algılamaktadırlar. Bu durum da tarımsal üretimin içinde bulunan kişilerin eğitim düzeyleri hakkında bilgi vermektedir. Ürünlerde çıkabilecek hastalık ve zararlılara karşı kullanılacak ilaçların (organik ve organik kökenli) nasıl kullanılacağı bilgi istemektedir. Çünkü bu ilaçların etki tarzları kimyasal ilaçların etki şekillerinden farklıdır. Bitki beslemede kullanılacak gübrelerin çalışma prensipleri organik olduğu için bilgi birikimi ışığında yorumlar

4 gerektirmektedir. Gübreyi, ilacı verdim ve sonuç aldım durumu, organik tarımda söz konusu değildir. 13. İç pazarın gelişmesi çok sınırlı kalmaktadır. Bunun en baştaki nedeni, halkımızın ekonomik durumunun gelişmiş ülkelere göre daha kötü olmasıdır. Bunu şöyle örneklerle açıklayabilirim: İsviçre de kişi başına organik ürünlere olan harcama 105 dolardır. Avrupa da en düşük pay 7 dolarla İspanya dadır. Ülkemizde orta direk denilen, orta yaşam seviyesi ve buna yakın kesimin çok fazla olması, ekonomik durumun zayıflığını göstermektedir. Organik ürünler pahalı ürünler, yani geleneksel ürünlere göre 2-3 kat pahalı olduğundan, bizde tüketim henüz yaygın değildir. Bizde organik üretim dış pazardan gelen taleplere göre yapılmaktadır. Geleneksel ihraç ürünlerimiz olan kuru üzüm, kuru incir, kuru kayısı ve fındık gibi ürünler dışardan talep görmektedir. Bu ürünlerde yapmış olduğumuz ihraç miktarı diğer ürünlere göre zaten fazlaydı, talebe göre organiklerini de üretince ihracatın fazla olması normaldir. Bizim iç pazarımızda yaş meyve-sebze, un ve mamülleri, et, süt ve ürünlerinin talep edilmemesi, bundan dolayı da bu ürünlerin organik üretim yelpazesinde olmaması iç pazarın gelişmeme etkenlerinden biridir. Üretici, yaş sebze-meyveyi talep olmadan üretmek istememektedir. Çünkü, bu ürünler çok fazla su içerdiklerinden çabuk bozulmaktadır. 18. Ülkemizde henüz organik sertifikalı tohum, fide ve fidan yeteri kadar bulunmamaktadır. Organik tohumun kullanılma zorunluluğu, yeteri kadar olmadığından ertelenmekte, kullanılması yaygınlaştıkça dış ülkelere bağımlı olacağımız göz önüne alınarak çalışmalar yapılmalıdır. Organik tohum bulunmadığı hallerde ilaçlı tohumun kullanımına dikkat edilmelidir. Tohumlarda izin verilmeyen ilaçlar kullanılmamalıdır. Organik fide üretimi birkaç bitki türünde var olup, o da talep edildiğinde üretilmektedir. 19. Organik su ürünlerine ilgi olmasına rağmen henüz başlanamamıştır. 22. Organik tarım sertifika ücretleri pahalıdır. Ülkemizde şu anda 1 adet Türk firmasıyla birlikte toplam 8 adet sertifika kuruluşu vardır. Ancak bu kuruluşların belirledikleri sertifikalandırma ücretleri yüksektir. Dolar üzerinden çalışmaktalar ve ticari kuruluşlar olduğundan para kazanma isteklerinden dolayı yüksek meblağlar ortaya çıkmaktadır. Bakanlığın buna çözümler üretmesi gerekmektedir. Sonuç Türkiye tarımsal yapısı ve gelenekleri, genetik zenginliği, farklı agro-ekosistemlere sahip oluşu göz önüne alındığında, iç ve dış pazar talebi olan ürünlerde şanslı görünmektedir. Seracılık bölgelerinde yoğun girdi ve dolayısıyla toprak kirliliği ve yorgunluğu söz konusudur. Ancak seracılık alanları dışına çıktığımızda maalesef bilinçsiz olan üreticilerimiz geleneksel üretimlerinde bilinçli bir tarım yapamamış, dolayısıyla gelir düşüklüğü yaşamaktadır. Yani, ülkemizde hâlâ bakir olan alanlarımızı organik üretim için kullanabiliriz. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerimizde hayvancılık yapılmaktadır. Buralardaki mera alanları bu potansiyeli şanslı kılmaktadır. Organik tarımın gelişmiş ülkelerdeki gibi yaygınlaştırabilmek için öncelikle konunun önemi ülke gerçekleri göz önüne alınarak bilimsel ve pratik anlamda kavranması gerekmektedir. Bundan sonra üretici ve tüketicilere elde edilen bilgiler aktarılmalı, üreticiler üretim ve üretim sonrasında teknik ve ekonomik anlamda desteklenmelidir. Buradan net bir şekilde, organik tarımın geleneksel tarıma bir alternatif olmayacağını söyleyebiliriz. Zaten genel tarım içindeki payı % 0.14 tür. Ancak mutlaka üzerinde ciddi

5 araştırmalar yapılmalı, gelişen dünyadan ayrı düşülmemeli, bu konudaki potansiyelimiz kullanılmalıdır. Geleneksel tarımdan asla vazgeçmemiz mümkün değildir. Kaynak 1. Uygun Aksoy ve ark., Organik (=Ekolojik, Biyolojik) Tarım Uygulamaları. VI. Türkiye Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi, 3-7 Ocak 2005, Ankara. 2. Ekolojik Tarım, Ekolojik Tarım Eğitimi Ders Notları, ETO (Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği), Kasım 1999, İzmir 3. Organik Tarım *Resimler Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü nde organik ve geleneksel tarımın kıyaslandığı Yüksek Lisans Tez Çalışması ndan elde edilmiştir. Organik tarım çalışmasında yetiştirilen marul bitkileri* Organik tarım çalışmasında yetiştirilen domates bitkileri*

6 Aynı çalışmada geleneksel olarak yetiştirilen domates bitkileri ve topraktaki tuzlanma durumu*