Temiz Üretim ve Eko-Verimlilik

Transkript

1 1 Temiz Üretim ve Eko-Verimlilik Prof.Dr. Göksel N. Demirer Orta Doğu Teknik Üniversitesi ÇevreMühendisliği Bölümü UNIDO Eko-Verimlilik Programı UNIDO, TTGV 5 Mart 2009, Kayseri Organize Sanayi Bölgesi, Kayseri 6 Mart 2009, Nigde Ticaret ve Sanayi Odası, Niğde 12 Mart 2009, Adana Sanayi Odası, Adana

2 ÇİP ÜRETİMİ 2

3 3 ENDÜSTRİYEL ETKİNLİKLERİN ÇEVRE İLE ETKİLEŞİMİNİN BASİTLEŞTİRİLMİŞ MODELİ Hammadde Diğer girdiler Ürün Atıklar Endüstriyel süreç Sürdürülebilirlik kavramı bu tür bir süreç için somut olarak ne anlama gelir? Arıtma Doğal Alıcı Ortamlara Deşarj

4 4 TEMİZ ÜRETİM (KİRLİLİK ÖNLEME) NEDİR? Bütünsel önleyici bir çevre stratejisinin ürün ve süreçlere sürekli olarak uygulanması ile insanlar ve çevre üzerindeki risklerin azaltılması (Birleşmiş Milletler Çevre Programı, UNEP). Ya da diğer bir deyişle: Geri dönüşüm, arıtım ya da depolama aşamaları öncesinde herhangi bir atığın önlenmesi, azaltılması ya da yok edilmesi. Ve böylelikle hammadde, enerji ve su kullanımında verimliliğin arttırılarak, doğal kaynakların korunması.

5 5 TEMİZ ÜRETİM NEDİR? İşçiler/Halk/Tüketiciler/ Gelecek kuşaklar üzerindeki Çevresel Riskler Ürün/hizmet kalitesi ve verimlilik ve Üretim/Arıtma/Sağlık Maliyetleri

6 6 KİRLİLİK HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK KULLANILAMAMASI KAYNAKLI, ÜRETİM SÜRECİNi ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞEMEDEN TERK ETMESİ TEMİZ ÜRETİM (TÜ) HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK KULLANILARAK, OLASI EN YÜKSEK ORANDA ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞTÜRÜLEBİLMESİ TÜ KİRLİLİK AZALTIMI + ENDÜSTRİYELVERİM ARTIŞI ATIK MİKTARI VERİMLİLİK

7 7 Çevre Yönetiminin Tarihsel Gelişimi Temiz Üretim Sürdürülebilir Atık ya da Çevre Yönetimi Geri Dönüşüm Arıtma Seyreltme 1960 Kirlilik Kontrolü 1990 Kirlilik Önleme Temiz Üretim

8 8 TEMİZ ÜRETİM Uygulamaları 1990 yılında bu yana: 80 milyar tondan fazla atığın oluşmasını önlemiş ve 217 milyon kwh enerji tasarrufuna 1 milyon tondan fazla su tasarrufuna 1,2 milyar ABD Doları mali tasarrufa yol açmıştır.

9 Temiz Üretim kavramı getirilmiştir. Türkiye gündemine ilk kez 1999 da TÜBİTAK tarafından 9 Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun öncelikli alanları arasında Temiz Üretim Yapabilme Yeteneği Kazanma biçiminde yer alan Temiz Üretim kavramı TÜBİTAK ın Vizyon 2023 projesi kapsamında hazırlanan Enerji ve Çevre Teknolojileri stratejjisi raporunda da vurgulanmıştır. İmalat sanayinin bu konuda bilinçlendirilmesi ve Temiz Üretimin teşviki 8. Beş Yıllık ve 9. Yedi Yıllık Kalkınma Planlarında ve ülkemizin AB ye uyumu için hazırlanan dokümanlarda yer alan temel politikalardır. 10 Mart 2005 tarihinde yapılan Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulun toplantısında alınan karar gereğince Çevre ve Orman Bakanlığı ile TÜBİTAK tarafından gelecek 10 yıl içinde AR-GE yapılacak alanlar arasında temiz üretim teknolojileri, atık azaltma, vb.nin olması gerektiği vurgulanmıştır. Ülkemizin bilim, teknoloji, kalkınma, vb. alanlarda en üst düzey kurum/kuruluşlarının politika ve strateji dökümanlarında bahsi geçmekle birlikte, Temiz Üretim kavramı ülkemizde ne yazık ki- yeterince bilinmemekte ve uygulanamamaktadır. Bunun en önemli nedeni ülkemizde konu üzerinde yeterli bir kapasitenin mevcut olmamasıdır.

10 10 TEMİZ ÜRETİM İN ARAÇ VE METODLARI: İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi, Ekoverimlilik, Atık Denetleme, Enerji Denetleme, Risk Denetleme, Çevresel Yasa Yönetmeliklerle Uyum Değerlendirmesi, Çevresel Etki Değerlendirme, Yaşam Döngüsü Analizi, Teknoloji Değerlendirme, Kimyasal Değerlendirme, Endüstriyel Ekoloji, Çevre için Tasarım, Çevre için ya da Yeşil Satın Alma, Çevre Yönetim Sistemleri, Çevresel Performans Değerlendirmesi

11 Ekoverimli Üretim 11 Bir şirketin ekoverimli olabilmesi için: Mal ve hizmet üretiminde kullandığı hammadde miktarını azaltması Toksik atık miktarını azaltması Geri-kazandığı atık miktarını arttırması Enerji kullanımını azaltması Ürün dayanıklılığını arttırması Enerji ve su kullanımını azaltması gereklidir.

12 Ekoverimliliğin Kavramsal Çerçevesi 12 Eko-Tasarım Toplam Kalite Yönetimi Temiz Üretim Eko-Verimlilik Yaşam Döngüsü Analizi Çevre Yönetim Sistemleri (EMAS, ISO 14000) Yönetim Araçlarının Belirlenmesi ve Eko- Verimlilik Olanaklarının Seçimi Çevresel Muhasebe ve Denetim Çevresel Maliyet Yönetimi İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi

13 13 Üretim süreçlerine uyarlanabilecek kütle (materyal) dengesi yaklaşımı ve ilgili kontrol listeleri aracılığıyla aşağıdaki konularda gelişmeler sağlanabilir: 1. Hammadde ve Malzemelerin Verimli Kullanımı 2. Bilinçli Atık Yönetimi 3. Malzeme ve Ürünlerin Etkin Taşınımı ve Korunumu 4. Su Tasarrufu 5. Enerji Tasarrufu

14 BİR TEMİZ ÜRETİM PROJESİNİN BİLEŞENLERİ: 14 Ω Veri toplama Kütle Dengesi Enerji Dengesi Maliyet ve Güvenlik Ω Nerede ve neden atık üretiyoruz? Ω Temiz Üretim Seçeneklerinin Belirlenmesi Ω Fizibilite Ω Uygulama Ω Kontrol, süreklilik, ÇYS

15 MATERYAL AKIM ANALİZİ 15 uygulama boya tiner tiner yüzeydeki kuru boya temizleme atık boya buharlaşan solvent patlayıcı kullanılmış tiner Sprey ile boyama esnasında kaybedilen miktar

16 MATERYAL AKIM ANALİZİ Madde ve enerji kullanımının detaylı analizi 16 Hangi atık k ve emisyonlar oluşmaktad maktadır r? Hangi hammaddeler kaybolmaktadır r? Bu nerede ve nasıl l meydana gelmektedir? Zayıf f noktalar nelerdir? İyileştirme potansiyeli nerelerdedir? Hangi maddeler yeniden kullanılabilir labilir?

17 Üretim proseslerinde, ham madde ve enerji kayıplarının meydana geldiği pekçok nokta vardır. Bu noktalar aynı zamanda çevresel ve ekonomik olarak zayıf noktalardır. Materyal akım analizi malzeme kayıplarının gerçekleştiği noktaları ve bu kayıpların miktarlarını belirlemede kullanılan bir araçtır. 17

18 18 Mevcut En İyi Teknikler ile yapılacak bir karşılaştırma, değerlendirilen proses ya da tesisin zayıf noktalarını ortaya koyar. Materyal Akım Analizi atık ve emisyonlar kaynaklı üretim maliyetleri de ortaya koyar. Eko-verimlilik: Ham maddelerin verimli kullanılması ve emisyonların azaltılması.

19 TEMİZ ÜRETİM STRATEJİLERİ 19 Önleyici Entegre Çevre Koruma Atık ve emisyonların azaltılması Atık ve emisyonların yeniden kullanılması Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 Kaynakta azaltma Tesis içi geri dönüşüm Tesis dışı geri dönüşüm Biyolojik döngüler Ürün Modifikasyonu Proses Modifikasyonu Yapılar Materyaller İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi Yeni Ham Madde Seçimi Yeni Teknoloji Seçimi

20 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SINAİ KALKINMA TEŞKİLATI TEMİZ ÜRETİM BAŞARI HİKAYELERİ Success Stories Please find below a selection of some of our cleaner production success stories. Status is end of the year 2006: 20 ARMENIA Establishment and Operation of a National Cleaner Production Programme in Armenia. more... BULGARIA The official launching took place in Sofia on 11 February and was combined with a hotel acquisition workshop. The aim of the event was to introduce the project to the public and to provide information to the hoteliers in Sofia about the CP and CSR concepts... more... Diğer Ülkeler: Kamboçya, Kosta Rika, Küba, El Salvador, Guatamala, Hindistan, Kenya, Lübnan, Makedonya, Fas, Nikaragua, Peru, Romanya, Sırbistan, Güney Afrika, Sri Lanka, Viyetnam ve Özbekistan Kaynak:

21 Endüstriyel İşletmelerin Ekonomik ve Ekolojik Koşullarının Geliştirilmesi Özbek Temiz Üretim Merkezi - ÖZBEKİSTAN firmaya çevresel ve iş geliştirme konularında danışmanlık ve teknik destek sağlandı. İkisi Taşkent Üniversitesi nde öğretim üyesi olmak üzere 7 Uzman Slovak TÜ Merkezi tarafından eğitildi yılında Edinilen Çevresel Kazanımlar: İçme Suyu Tasarrufu: 23,156.8 m3 Elektrik Enerjisi Tasarrufu: 130,293 kw Doğal Gaz Tasarrufu: 15,000 m3 Atık Bertarafında Azalma: ton Sürdürülmekte olan projelerden Elde Edilmesi Öngörülen Çevresel Kazanımlar: Doğal Gaz Tasarrufu: 16,542 m3/yıl Atık Bertarafında Azalma: 110 ton/yıl Atıksu Miktarında Azalma: 315 m3/yıl Hava Emisyonlarında Azalma: kg/yıl İlgili Kişi: Mr. N. Abijanov, Director, Özbek Temiz Üretim Merkezi Tel , Faks:

22 22 ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ NDE GERÇEKLEŞTİRİLEN TEMİZ ÜRETİM ÇALIŞMALARI

23 TEMİZ ÜRETİM KONUSUNDA GERÇEKLEŞTİRİLMİŞ PROJELERE ÖRNEKLER: 23 Çeşitli Endüstriyel Sektörlerde (Kağıt ve Kağıt Hamuru, Süt ve Peynir, Tekstil, vd. Üretimi) Temiz Üretim Olanaklarının Belirlenmesi Arıtılmış Atıksu ve Arıtma Çamurlarının Tarımda Yeniden Kullanılması Sürdürülebilir İnovasyon için Mikroeğitim Organik Atıklardan Biyoürün ve Biyoenerji Eldesi Yerel Yönetimler için Bütünsel Önleyici Çevre Yönetimi KOBİ lerde İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi

24 TEMİZ ÜRETİM KONUSUNDA İŞBİRLİĞİ YAPILAN KURULUŞLAR 24 Villenova University, Pennsylvania, USA. Delft University of Technology, Delft, The Netherlands. Rheinisch Westfälische Technische Hochschule, Aachen, Germany. Technical University of Catalonia, Barcelona, Spain. Royal Institute of Technology, Stockholm, Sweden. Universitaet Stuttgart, Stuttgart, Germany. Technical University of Braunschweig, Braunschweig, Germany. Regional Activity Centre for Cleaner Production, Mediterranean Action Plan, UNEP, Barcelona, Spain. University of Girona, Spain. TTGV UNIDO

25 AKADEMİK K YAYINLAR: 25

26 TÜRKÇE İNTERNET SAYFASI Prof. Dr. Göksel G Demirer Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 26 Anasayfa Temiz Üretim Temiz Üretim Araçlar ları Temiz Üretim Sözlüğü Örnek Uygulamalar İlgili Kurumlar Yararlı Kaynaklar Anasayfa Temiz Üretim Temiz Üretim Araçlar ları Temiz Üretim Sözlüğü Endüstriyel Uygulamalar İlgili Kurumlar Yararlı Kaynaklar İletişimim Özellikle 20. Yüzyıl ın ikinci yarısında baş döndürücü bir hıza ulaşan teknolojik ve endüstriyel gelişmelerin beraberinde getirdiği çevresel değerlerin tahribi ve yenilenemeyen kaynakların hızla azalması günümüzde ivmelenerek sürmektedir. Endüstrileşme ve yaşam biçimlerindeki değişmeye paralel olarak ortaya çıkan atıklar, zaman içinde logaritmik bir artış göstermiş ve bu atıklardan kaynaklı yaşanılan yerel çevre sorunları küresel bir boyut kazanmıştır. Ozon tabakasındaki delinme, küresel ısınma, asit yağmurları, çeşitli doğal alıcı ortamlara -özümseme kapasitelerinin çok üzerindeki miktarlarda- yapılan toksik ve tehlikeli atık deşarjları bu kapsamda sayılabilir.

27 EnvE 428 Temiz Üretim/Kirlilik Önleme Dersi 27 Week No Introduction Historical Development of Waste Management Elements of Cleaner Production Role of Different Actors of Society in Promoting Cleaner Production Cleaner Production Tools I (GHK, Environmental Compliance Audit; Waste Reduction Audit; Environmental Impact Assessment; Life Cycle Analysis) Cleaner Production Tools II (Chemical Assessment; procurement; Design for Environment; Energy Audit) Cleaner Production Success Stories from Small and Medium Sized Enterprizes, Local Governments, Industry, Agriculture, and Service Sectors Waste Reduction Audit: Methodology Waste Reduction Audit: Case Study for Leather Manufacturing Environmental Management Systems Guest Speaker Environmental Performance Indicators Life Cycle Assessment (LCA) Topic Presentation and Discussions of the Term Projects Green

28 ÇEŞİTLİ ETKİNL NLİKLER: 28 Middle East Technical University Ministry of Environment and Forestry Regional Activity Centre for Cleaner Production Cleaner Production: A tool for Green Competitiveness in the Turkish Industry Workshop and Short Course Middle East Technical University Department of Environmental Engineering Workshop Series 31 March-2 April 2008 Middle East Technical University Culture and Convention Center Ankara, Turkey

29 29 TEŞEKKÜRLER Prof. Dr. Göksel N. Demirer Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi Tel: , Faks: e.posta: