Sanayide Temiz Üretim ve Eko-Verimlilik: Örnek Uygulamalar

Transkript

1 1 Sanayide Temiz Üretim ve Eko-Verimlilik: Örnek Uygulamalar Prof.Dr. Göksel N. Demirer Orta Doğu Teknik Üniversitesi ÇevreMühendisliği Bölümü UNIDO EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) PROGRAMI BİLGİLENDİRME TOPLANTISI 20 Mayıs 2009 Dr. Fikret Yücel Konferans Salonu Cyberpark Cyberplaza, Bilkent -ANKARA

2 ÇİP ÜRETİMİ 2 Verimlilik, Çevre Koruma ya da Sürdürülebilirlik kavramları bu tür bir süreç için somut olarak ne anlama gelir?

3 3 KİRLİLİK HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK KULLANILAMAMASI KAYNAKLI, ÜRETİM SÜRECİNi ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞEMEDEN TERK ETMESİ TEMİZ ÜRETİM/EKOVERİMLİLİK HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK KULLANILARAK, OLASI EN YÜKSEK ORANDA ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞTÜRÜLEBİLMESİ TEMİZ ÜRETİM/ EKOVERİMLİLİK KİRLİLİK AZALTIMI + ENDÜSTRİYEL VERİM ARTIŞI ATIK MİKTARI VERİMLİLİK

4 TEMİZ ÜRETİM (KİRLİLİK ÖNLEME) NEDİR? 4 Bütünsel önleyici bir çevre stratejisinin ürün ve süreçlere sürekli olarak uygulanması ile insanlar ve çevre üzerindeki risklerin azaltılması (United Nations Environmental Programme). Ya da diğer bir deyişle: Geri dönüşüm, arıtım ya da depolama aşamaları öncesinde herhangi bir atığın önlenmesi, azaltılması ya da yok edilmesi. Ve böylelikle hammadde, enerji ve su kullanımında verimliliğin arttırılarak, doğal kaynakların korunması. EKOVERİMLİLİK NEDİR? Daha az etkiyle daha çok değer yaratma ya da paralel ekonomik ve çevresel verimliliğin sağlanması. (Word Business Council for Sustainable Development)

5 5 TEMİZ ÜRETİM Uygulamaları 1990 yılında bu yana: 80 milyar tondan fazla atığın oluşmasını önlemiş ve 217 milyon kwh enerji tasarrufuna 1 milyon tondan fazla su tasarrufuna 1,2 milyar ABD Doları mali tasarrufa yol açmıştır.

6 Temiz Üretim kavramı getirilmiştir. Türkiye gündemine ilk kez 1999 da TÜBİTAK tarafından 6 Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun öncelikli alanları arasında Temiz Üretim Yapabilme Yeteneği Kazanma biçiminde yer alan Temiz Üretim kavramı TÜBİTAK ın Vizyon 2023 projesi kapsamında hazırlanan Enerji ve Çevre Teknolojileri stratejjisi raporunda da vurgulanmıştır. İmalat sanayinin bu konuda bilinçlendirilmesi ve Temiz Üretimin teşviki 8. Beş Yıllık ve 9. Yedi Yıllık Kalkınma Planlarında ve ülkemizin AB ye uyumu için hazırlanan dokümanlarda yer alan temel politikalardır. 10 Mart 2005 tarihinde yapılan Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulun toplantısında alınan karar gereğince Çevre ve Orman Bakanlığı ile TÜBİTAK tarafından gelecek 10 yıl içinde AR-GE yapılacak alanlar arasında temiz üretim teknolojileri, atık azaltma, vb.nin olması gerektiği vurgulanmıştır. Ülkemizin bilim, teknoloji, kalkınma, vb. alanlarda en üst düzey kurum/kuruluşlarının politika ve strateji dökümanlarında bahsi geçmekle birlikte, Temiz Üretim kavramı ülkemizde ne yazık ki- yeterince bilinmemekte ve uygulanamamaktadır. Bunun en önemli nedeni ülkemizde konu üzerinde yeterli bir kapasitenin mevcut olmamasıdır.

7 7 TEMİZ ÜRETİM İN ARAÇ VE METODLARI: İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi, Atık Denetleme, Enerji Denetleme, Risk Denetleme, Çevresel Yasa Yönetmeliklerle Uyum Değerlendirmesi, Çevresel Etki Değerlendirme, Yaşam Döngüsü Analizi, Teknoloji Değerlendirme, Kimyasal Değerlendirme, Endüstriyel Ekoloji, Çevre için Tasarım, Çevre için ya da Yeşil Satın Alma, Çevre Yönetim Sistemleri, Çevresel Performans Değerlendirmesi

8 Temiz Üretim: 8 Prosesler için; Hammadde ve enerji kullanımının Toksik madde kullanımının Üretim ve hizmet süreçlerinden kaynaklanan tüm emisyon ve atıkların miktar ve toksisitelerinin Ürünler için; Olumsuz çevresel etkilerinin yaşam döngüsü boyunca (hammadde eldesinden nihai bertarafa kadar) önlenmesi/azaltılması demektir. Ekoverimli Üretim: Mal ve hizmet üretiminde kullanılan hammadde miktarının azaltması Toksik atık miktarının azaltması Geri-kazanılan atık miktarını arttırması Enerji kullanımını azaltması Ürün dayanıklılığını arttırması Enerji ve su kullanımını azaltması demektir.

9 TEMİZ ÜRETİM VE EKOVERİMLİLİK KAVRAMLARI ARASINDAKİ İLİNTİ 9 Temiz Üretim kavramı ilk olarak Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) Endüstri ve Çevre Bölümü tarafından 1989 yılında, Eko-verimlilik kavramı ise Dünya Sürdürülebilir İş Konseyi (WBCSD) tarafından 1992 de kullanılmaya başlanmıştır. Eko-verimlilik kavramı, daha az enerji ve daha az doğal kaynakla daha fazla ürün ve hizmet eldesi anlamına gelmektedir. Temiz Üretim ise atıkları kaynağında azaltmak için prosesleri, ürünleri, kullanılan teknikleri, vb. sürekli geliştirmeyi amaçlayan, aynı zamanda verimliliği artıran bir stratejidir. Eko-verimlilik, ekonomik karlılığı ve verimliliği arttırırken diğer yandan da kaynakları daha verimli kullanmayı ve çevreye verilen zararı en aza indirmeyi hedefler. Bir işletmenin eko-verimliliği sağlayabilmesi için: birim ürün başına kullanılan kaynak ve enerji miktarını azaltması, birim ürün başına atık miktarını azaltması, geri dönüşüm ve yeniden kullanım oranını artırması, tehlikeli maddelerin yayılımını azaltması, vd. temiz üretim teknikleri gerekmektedir.

10 Temiz Üretim, öncelikle atık oluşumunu engelleyerek veya mümkün olan en aza indirerek ve kullanılan kaynak ve enerjinin en az tüketilmesini sağlayarak çevreyi ve biyolojik çeşitliliği korumayı yani sürdürülebilir üretimi amaçlar. Temiz üretim, eko-verimliliği arttırmak için, sürekli ileri, önleyici çevresel stratejilerin proseslere, ürünlere ve servislere uygulanması ve insanlar ve çevre için risklerin azaltılmasıdır. Temiz Üretim gibi eko-verimlilik de sürdürülebilir kalkınma ile ekonomik ve çevresel gelişmenin entegrasyonu gözetir. Eko-verimlilik yaklaşımında, bu kavramı geliştiren iş çevrelerinin önceliklerine hitap etmek üzere verimlilik, karlılık, rekabet, vb. vurgularını öne çıkartılmıştır. Ancak kavramsal vurgular bir tarafa bırakb rakılıp, kullanılan lan yöntemler y (örne( rneğin materyal dengesi) ve ulaşı şılmaya çalışılan hedefler (hammadde ve enerji kullanımının n azaltımı) ) göz g önüne ne alınd ndığında, bu iki kavramın n birbirine denk olduğu u görülecektir. g 10

11 MATERYAL AKIM ANALİZİ 11 uygulama boya tiner tiner yüzeydeki kuru boya temizleme atık boya buharlaşan solvent patlayıcı kullanılmış tiner Sprey ile boyama esnasında kaybedilen miktar

12 MATERYAL AKIM ANALİZİ Madde ve enerji kullanımının detaylı analizi 12 Hangi atık k ve emisyonlar oluşmaktad maktadır r? Hangi hammaddeler kaybolmaktadır r? Bu nerede ve nasıl l meydana gelmektedir? Zayıf f noktalar nelerdir? İyileştirme potansiyeli nerelerdedir? Hangi maddeler yeniden kullanılabilir labilir? Üretim proseslerinde, ham madde ve enerji kayıplar plarının n meydana geldiği i pekçok nokta vardır. r. Bu noktalar aynı zamanda çevresel ve ekonomik olarak zayıf noktalardır. r. Materyal akım m analizi malzeme kayıplar plarının n gerçekle ekleştiği i noktaları ve bu kayıplar pların n miktarlarını belirlemede kullanılan lan bir araçtır. r.

13 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SINAİ KALKINMA TEŞKİLATI TEMİZ ÜRETİM BAŞARI HİKAYELERİ Success Stories Please find below a selection of some of our cleaner production success stories. Status is end of the year 2006: 13 ARMENIA Establishment and Operation of a National Cleaner Production Programme in Armenia. more... BULGARIA The official launching took place in Sofia on 11 February and was combined with a hotel acquisition workshop. The aim of the event was to introduce the project to the public and to provide information to the hoteliers in Sofia about the CP and CSR concepts... more... Diğer Ülkeler: Kamboçya, Kosta Rika, Küba, El Salvador, Guatamala, Hindistan, Kenya, Lübnan, Makedonya, Fas, Nikaragua, Peru, Romanya, Sırbistan, Güney Afrika, Sri Lanka, Viyetnam ve Özbekistan Kaynak:

14 Endüstriyel İşletmelerin Ekonomik ve Ekolojik Koşullarının Geliştirilmesi Özbek Temiz Üretim Merkezi - ÖZBEKİSTAN firmaya çevresel ve iş geliştirme konularında danışmanlık ve teknik destek sağlandı. İkisi Taşkent Üniversitesi nde öğretim üyesi olmak üzere 7 Uzman Slovak TÜ Merkezi tarafından eğitildi yılında Edinilen Çevresel Kazanımlar: İçme Suyu Tasarrufu: 23,156.8 m3 Elektrik Enerjisi Tasarrufu: 130,293 kw Doğal Gaz Tasarrufu: 15,000 m3 Atık Bertarafında Azalma: ton Sürdürülmekte olan projelerden Elde Edilmesi Öngörülen Çevresel Kazanımlar: Doğal Gaz Tasarrufu: 16,542 m3/yıl Atık Bertarafında Azalma: 110 ton/yıl Atıksu Miktarında Azalma: 315 m3/yıl Hava Emisyonlarında Azalma: kg/yıl İlgili Kişi: Mr. N. Abijanov, Director, Özbek Temiz Üretim Merkezi Tel , Faks:

15 15 ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ NDE GERÇEKLEŞTİRİLEN TEMİZ ÜRETİM / EKOVERİMLİLİK ÇALIŞMALARI

16 TEMİZ ÜRETİM/EKOVERİMLİLİK KONUSUNDA: 16 Çeşitli Endüstriyel Sektörlerde (Kağıt ve Kağıt Hamuru, Süt ve Peynir, Tekstil, Metal Kaplama, vd.) gerçekleştirilmiş pekçok araştırma, uygulama ve danışmanlık projesi Sekizi uluslar arası olmak üzere 14 üniversite ya da kuruluş ile işbirliği ve proje ortaklıkları AB, UNEP, TÜBİTAK, vd. desteği ile yürütülen etkinlik ve projeler 2000 yılından beri verilen ve 400 ün üzerinde öğrencinin aldığı Türkiye nin ilk Temiz Üretim/Ekoverimlilik dersi Ulusal ve uluslar arası çalıştaylar Lisans ve yüksek lisans tezleri Bir Türkçe web sayfası

17 17 UYGULAMA ÖRNEKLERİ

18 18 GAZBETON ÜRETİMİNDE OLUŞAN FİRENİN ÜRETİM SÜRECİNDE GERİ KAZANILMASI AKG YALITIM VE İNŞAAT MALZ. SAN. ve TİC. A.Ş. (İZMİR) AKG Gazbeton m3/yıl kapasiteli İzmir ve m3/yıl kapasiteli Kırıkkale üretim tesisleriyle gazbeton yapı malzeme ve elemanları üretmektedir. Duvar blokları ve donatılı elemanlarını da kapsayan bir ürün yelpazesine sahiptir. Hedef: İzmir tesisinde gazbeton üretiminden oluşan ve satışa konu olamayacak fire ürünün, ürün kalitesini bozmayacak şekilde tekrar üretime geri kazandırma sürecinin geliştirilmesi. Yöntem: Dış kaynaklı doküman araştırmasının yapılması ile fikrin doğrulanması Malzeme ve mikro yapıda araştırma yaparak uygun adımların belirlenmesi Prototip çalışmaların yapılması ve sonuçlarının değerlendirilmesi İstatistiki değerlendirme ile en uygun yaklaşımın seçilmesi Nihai olarak kullanılabilecek olan uygulama reçetelerinin dizaynı Eldeki bilgilerle uygulamaya geçilmesi ve sonuçların takibi Üretim prosesine uyumun gerçekleştirilmesi ve sistemin kullanımı Finansal Kaynak: Firma özkaynakları + TTGV Çevre Teknolojileri Desteği

19 19 Sonuç: Prosesteki değişikliklerin aktif kullanımı ile üretimden çıkan firenin geri kullanımına olanak sağlanmıştır. Üretim tesislerinde kaçınılmaz olan proses firesinin, kaliteyi bozmadan aynı ürün içinde kullanılabilirliği çevresel etki açısından da oldukça önemlidir. Oluşan firenin atık bertaraf maliyeti olarak TL nin yanısıra, Hammadde kullanımının azaltılması ile yıllık TL tasarruf elde edilmesi düşünülmektedir. (Sistemin aktif kullanımı 1 yıllık periyodu tamamlanmadığından, rakamlar hedef değer olarak değerlendirilmelidir) Yatırım Maliyeti: Personel, teçhizat, sarf malzemeleri, araştırma ve test giderleri, proses ekipmanları için toplamda yaklaşık $ maliyet oluşmuştur. Yıllık Kazanç: TL Proje Geri Dönüş Süresi: Yaklaşık 1 yıl Kaynak: AKG YALITIM VE İNŞAAT MALZ. SAN. ve TİC. A.Ş.

20 20 ATIK SÜLFÜRİK ASİT ÇÖZELTİSİ A.G. SIMPSON CO. LTD. (Oshawa, Ontaria, Kanada) A.G. Simpson Co.Ltd. tampon başta olmak üzere farklı otomotiv bileşenleri üreten bir firmadır kişinin çalıştığı tesiste bu bileşenlerin kromla kaplanması ve boyanması da gerçekleştirilmektedir. Hedef: Demir ve nikelle kontamine olmuş, %70 lik atık sülfürik asit çözeltisinin %50 daha az üretimi ve tesis dışında tasfiye gereksiniminin tümüyle ortadan kaldırılması Yöntem: Varolan uygulamaların ve atık üretiminin detaylı bir incelemesi sonucu, olası geri kazanım olasılıkları belirlenmiş ve en uygun yöntem basit bir proses modifikasyonu ile hayata geçirilmiştir. Sonuç: Yıllık 4000 kg sülfürik asit atığının üretimi önlenmiş, 4000 kg atığın arıtma tesisine yollanması yerine, yeniden kullanılması sağlanmıştır. Yatırım Maliyeti: Dolar Yıllık Kazanç: Dolar Kaynak:

21 Yüzey Kaplama (Anotlama) Yapan Bir Firma 21 Sprey durulama sistemine geçildi Borular onarıldı Ürünler üzerindeki kimyasalların kaplama yapılan tanklar üzerinde uzun süreler süzülmeleri sağlandı Günlük kontrol programı uygulandı Su kullanımı % 46 azaltıldı Specific water consumption of an anodizing company l/m ² specific water consumption

22 Oto Tamir Atölyesi 22 Bir ultrafiltrasyon ünitesi kullanılmaya başlandı Temizleme sistemi modifiye edildi Yıkama kimyasalı kullanımında % 76, su kullanımında % 80 azalma sağlandı

23 TEMİZ ÜRETİM NEDİR? (4/6) Firma CFI, Kuzey Karolina,, ABD. 23 Alt Sektör Uygulanan Kirlilik Önleme YöntemiY Atık Azaltım Etkinlikleri Atık Azaltımı Tasarruf Boyama, AğartmaA Ekipman Modifikasyonu (otomasyon) Boyama tanklarında nda varolan ancak kullanılmayan lmayan debi metreler, aktif hale getirildi. Boyama tanklarına na yerleştirilen diferansiyel basınç ileticileri yardımı ile tanklardaki boyama çözeltisi miktarlarının n sürekli s olarak ölçümü sağland landı. Kullanılan lan bir bilgisayar programı/otomasyon sistemi yardımı ile boyama tanklarında nda uygulanan boyama süres reçleri otomatik olarak izlenebilir/kontrol edilebilir hale getirildi. Bu otomasyon sistemi, farklı nitelik ve miktarlardaki kumaşlar ların boyanması için in gerektiği i kadar boya/boyama çözeltisi kullanımına na olanak verdi. Su, ısı ve kimyasal kullanımında nda % arasında azaltım sağland landı. Toplam m3/yıl l su ve 407,8 ton/yıl l kimyasal tasarrufu sağland landı. Su kullanımı ve ayrıca arıtılmas lması gereken atık k su miktarı da ciddi ölçüde azaldı Dolar/yıl l (Amortisman süresi: s 4 ay)

24 24 Firma Sektör Uygulanan Yöntemler Atık Azaltımı ve Tasarruf Ekonomik Fayda The Zhongce Beijing Bira Fabrikası, Çin Bira Üretimi Ekipman Modifikasyonu Yüksek bira kaybını ve diatomit kullanımına sebep olan ve tam üretim kapasitesini karşılamayan diatomit filtre için santrifüj sistemi adapte edilmiştir. Üretimde optimizasyon çalışmaları yapılmıştır. Üretimde optimizasyon sonucu yıllık bira üretimi 3200 ton artırılmıştır, KOİ emisyonu azaltımı yıllık 35,2 ton olarak gerçekleşmiştir. Hammadde tasarrufu ve atık azaltımı sonucu yıllık ton KOİ emisyon azaltımı sağlanmıştır. Temiz üretim teknolojileri uygulamaları sonucu elde edilen yıllık KOİ emisyon azaltımı 102 ton dur Dolar/yıl (Amortism an süresi : 2,6 yıl)

25 25 ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ TARAFINDAN GERÇEKLEŞTİRİLEN BAZI UYGULAMA ÖRNEKLERİ

26 BİR SÜT ÜRETİMİ FABRİKASI İÇİN TEMİZ ÜRETİM FIRSATLARININ ARAŞTIRILMASI 26 Bu çalışmada Türkiye nin önde gelen bir süt işleme tesisindeki pastörize süt üretimi prosesinde temiz üretim fırsatları araştırılmıştır. Süt üretim prosesi kaynaklı çevresel yükler belirlenmiş ve kütle-denge analizine dayanan bir atık azaltım denetlemesi yöntemi aracılığıyla atık azaltım olanakları belirlenmiştir. Daha sonra seçilen olanaklar çevresel fayda ve ekonomik uygulanabilirlik yönünden değerlendirilmiş ve tesise sunulmuştur. Çalışılan Tesis Çalışmada incelenen firma yıllık 18 milyon litre süt işleme kapasitesine sahip bir süt ürünleri fabrikasıdır. Fabrikanın bir atıksu arıtma tesisi bulunmadığından, üretilen atıksu fabrikanın yanındaki bir çaya deşarj edilmektedir. Dolayısıyla TÜ teknikleri ile kirliliğin azaltılması hem bir ihtiyaç hem de önemli bir fırsatı işaret etmektedir. Pastörize süt üretimi çiğ süt alımı ve pastörizasyon olmak üzere iki temel prosesi içermektedir.

27 İşletmenin Proses Akım Şeması 27 Klarifikatör CW T Çið Süt Filtre Dengeleme Tanki Clarifier FM 1 ÇigSütTanki Filtre Klarifikatör Çamuru CW SogutmaPlakalari ÇigSüt Saklama Tanklari A.ÇigSüt AlimProsesi HW Pastörizasyon Krema HW Odor 1 FM Dengeleme Tanki CW Separatör Separatör camuru CW Kokusuzlastirma (Deodorizasyon) Homojenizatör Sicak tutma borulari PastörizeSüt Saklama Tanklari Sise Paketleme Karton Paketleme B.SütPastörizasyonu FM Kanal Herzaman kullanilmayan hat Karistirma Debiölcer T Pompa Zaman Kontrollu Çek Vana Piston

28 28 YÖNTEM Bu çalışmada uygulanan temiz üretim denetlemesi yöntemi bu konuda önde gelen kurumlarca (UNEP, DEPA, 2000; Technical Pollution Prevention Guide, 1997; Environment Protection Authority, 1997; Sustainable Business Associates, 1998; New York State Department of Environmental Conservation Pollution Prevention Unit, 2001) hazırlanan farklı kılavuz ve kontrol listelerinin derlenmesi ve yeniden organize edilmesiyle oluşturulmuştur. Temiz üretim denetlemesi yöntemi olarak kütle-dengesi kullanılmıştır. Bu çalışmada kapsamında sadece süt üretimi prosesi ele alınmıştır. Kütle dengesine girdi ve çıktılarının belirlenmesi için debi ölçümleri ile proseslerin farklı basamaklarından kaynaklanan atık yüklerini belirlemek üzere deneysel analizler (KOİ, AKM, Alkalinite ve ph) yapılmıştır.

29 Önerilen TÜ araçları arasında: 29 İyi işletme prosedürü (GHK) Ekipmanların ve bağlantıların onarılması, Küçük proses kontrolü ekipmanlarının yerleştirilmesi İşletme yöntemlerinin değiştirilmesi Çeşitli proses sularının yeniden kullanımı, Süt çamuru ve sütlü suların saha dışında hayvan yemi olarak ve sığırların sulanmasında kullanımı Alkali çözeltinin başka ekipmanların temizlenmesinde yeniden kullanımı, Teknolojik değişikliği Otomatik temizleme sistemi (CIP) kullanımı Su kullanımında verimlilik için shut-off spray nozüllerin monte edilmesi Alternatif kimyasallar Temizlik için alternatif kimyasal maddelerin kullanılması yer almıştır.

30 Bu çalışmanın sonuçlarına göre: 30 Engellenebilecek Geri Azaltılan lan Su Kullanımı (kg/gün) Deşarj (kg/gün ) Kimyasal kullanımı (kg/gün) Kazanılan Su (kg/gün) KOİ (kg/gün ) AKM (kg/ g/gün ) Alkalinite (kg/gün) Ω Bu değerler, önerilen TÜ önlemleri hayata geçirildiğinde, bu fabrikanın kullanım suyunu %50, varolan atık su deşarjlarını %9.3, varolan kimyasal madde kullanımını %65.4, KOİ yükünü kg/gün ve AKM yükünü 20.7 kg/gün oranında azaltabileceğini, ve kullanım suyunun % 19.6 ı da yeniden kullanabileceğini göstermektedir.

31 BİR KAĞIT HAMURU VE KAĞIT FABRİKASINDA TEMİZ ÜRETİM 31 OLANAKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Bu çalışmada, bu fabrika için temiz üretim fırsatları araştırılmıştır. Bu kapsamda bir metodoloji geliştirilmiş, hammadde, enerji ve su girdileri belirlenerek, tesisin çevresel performansı, sonraki çalışmalara temel oluşturması için, diğer ülkelerde benzer sistemlerle çalışan kağıt hamuru ve kağıt fabrikaları için önerilen ve uygulanan Çevresel Performans Göstergeleri ile karşılaştırılmıştır. Gerçekleştirilen kütle dengesi analizi sonrası, ilgili literatür de kullanılarak, uygulanabilir atık azaltım seçenekleri belirlenmiştir. Son olarak, fabrikanın üretim verimliliğini arttırmak için belirlenen atık azaltım seçenekleri karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Fabrikanın Akım Şeması

32 32 YÖNTEM Farklı kaynaklardan birtakım atık denetimi kılavuzları (UNEP, UNIDO, USEPA ve diğerleri) araştırılmış ve bu çalışmada kullanılacak metodolojiyi derlemek amacı ile kullanılmıştır. Atık denetimini gerçekleştirmeden önce, denetim için gerekli tüm bilgilerin toplanıldığını gösterecek bir kontrol listesi (checklist) hazırlanmıştır. Toplanan veriler, ABD, Kanada, Avustralya ve Avrupa daki şirketlerin uluslararası çevresel performans göstergeleri ile karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma tesisteki çeşitli süreçlerin geliştirilmesi için çeşitli fırsatlar sunmuştur. Bu yöntemle belirlenen her temiz üretim fırsatı için farklı atık azaltımı yöntemleri incelenmiş ve belirlenmiştir.

33 ÖNERİLEN TEMİZ ÜRETİM OLANAKLARI ve UYGUN ATIK AZALTIMI DÜZEYLERİ SEKA Balıkesir Fabrikası nın üç ana proses bölümü için farklı kaynaklardan toplanan ÇPG ler tablolaştırıldıktan sonra, fabrikanın performansı bu göstergelerin ortalama değerleri ile karşılaştırılmıştır. Daha sonra bunlar tesis yönetimi ve personeli ile tartışılmıştır. Tesisin her proses bölümü için belirlenen maksimum atık azaltımı düzeyleri (farklı çalışmalardan, kitapçıklardan, rehberlerden vb. edinilen) ile birlikte temiz üretim olasılıkları da tesis yönetimi tarafından onaylanmıştır. Zaman kısıtlaması nedeniyle Temiz Üretim yöntemlerinin detayları bu sunumda yer almamıştır. Ancak gerekli bilgilere ana kaynaktan ulaşılabilir. 33

34 Odun depolama ve doğrama işlemleri için belirlenen atık azaltımlarının özeti 34 Parametre Beklenen Maksimum Azaltım Kütük Yüzdürme Suyunun Geri Devri Yağmur Suyu Kontrolü Beklenen Toplam Maksimum Azaltım Su Tüketimi (m 3 /ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) 3-3 BOİ 5 (kg/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) 2-2 KOİ (kg/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) 3-3 TAKM (kg/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) Atık Su Üretimi (m 3 /ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) 3-3

35 35 CTMP Proses işlemleri için belirlenen atık azaltımlarının özeti Parametre Geliştirilmiş Hammadde Seçimi Beklenen Maksimum Azaltım Geliştirilmiş Doğrama ve Eleme Uzatılmış Delignifikasyon Dökülme Kontrolu Beklenen Toplam Maksimum Azaltım Su Tüketimi (m 3 /ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) BOİ 5 (kg/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) KOİ (kg/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) TAKM (kg/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) Atık Su Üretimi (m 3 /ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur)

36 Kağıt makine işlemlerinde belirlenen atık azaltımlarının özeti 36 Beklenen Maksimum Azaltım Parametre Ek Vakum Çekme Tankları Vakum Pompaların da Kullanılan İzolasyon Suyunun Azaltılması Keçe Duşlarınd a (Felt Shower) Kullanılan Temiz Suyun Azaltılması Bez İzolasyonların (Gland Seal) değiştirilmesi Beklenen Toplam Maksimum Azaltım Su Tüketimi (m 3 /ton üretilen kağıt) BOİ 5 (kg/ton üretilen kağıt) KOİ (kg/ton üretilen kağıt) TAKM (kg/ton üretilen kağıt) Atık Su Üretimi (m 3 /ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur)

37 37 TEKSTİL SEKTÖRÜNDE AVRUPA BİRLİĞİ IPPC DİREKTİFİ İLE UYUM ÇALIŞMALARI: BAT UYGULAMALARI PROJESİ Prof.Dr. Ülkü Yetiş yürütücülüğündeki bu proje kapsamında Türkiye nin önde gelen bir tekstil fabrikasında kirlilik önleme ve arıtma çalışmaları sürdürülmektedir. Halen devam eden bu çalışma kapsamında Tekstil Sektörü BAT Referans Dokümanı baz alınarak Mevcut En İyi Teknikler arasından işletme ile paralellik gösterenler seçilmiştir. Tesiste varolan prosesler ile ilgili olduğu için seçilen kirlilik önleme ve azaltma olanakları prosesler özelinde incelenmiş ve proses değerlendirmeleri sonucunda 22 adet uygulanabilir Kirlilik Önleme ve Azaltma Seçeneği belirlenmiştir ve bunlardan 4 tanesi uygulanmıştır.

38 38 IPPC Integrated Pollution Prevention and Control EKÖK Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü IPPC Direktifi (96/61/EC ) endüstriyel üretim; kaynaklı kirliliğin in önlenmesini (örneğin ham madde seçimi, temiz teknolojiler, vd.) ve sürecinde ortaya çıkan kirliliğin kontrolünü (örneğin arıtma tesisleri ile) kapsamaktadır.

39 PROJE KAPSAMINDA 39 KİRLİLİK ÖNLEME SÜRECS RECİ Prosesler Hakkında Bilgi Edinimi BAT Referans Doküman manı İle Çakıştırma 22 Adet Kirlilik Önleme Seçene eneği Seçeneklerin eneklerin Uygunluğunun unun Belirlenmesi Uygulanması Öngörülen 4 Adet Seçenek enek

40 PROJE KAPSAMINDA KİRLK RLİLİK ÖNLEME SÜRECİ (Devam) 40 Yüksek Su, Boya ve Yardımc mcı Kimyasal Kullanımı nedeniyle Dikkat Çeken Prosesler (Proses SırasS rasına Göre); G BOYAMA HAŞILLAMA TERBİYE

41 41 UYGULANAN SEÇENEKLER ENEKLER 1. ALTERNATİF KİMYASAL KULLANIMI 2. HALAT BOYAMADA TERS AKIM PRENSİBİ İLE YIKAMA 3. KULLANILMAYAN TEKNELERDE KILAVUZ ATLAMA 4. KOSTİK K GERİ KAZANIMI

42 SEÇENEK ENEK 1: ALTERNATİF 42 KİMYASAL KULLANIMI Amaç: Çevre ve İnsan Sağlığı üzerinde Daha az Zararlı Kimyasal Kullanımı Neler yapıld ldı; Mevcut Kimyasallar İncelendi (Tüketim Miktarları, Reçeteler, eteler, GBF leri leri) Problemli Kimyasallar Belirlendi (Toksik Biyo-Par Parçalanabilirlik, alanabilirlik, Kansorejen vs.) Toksik,, Düşük D

43 SEÇENEK ENEK 1: ALTERNATİF 43 Rekabet? KİMYASAL KULLANIMI Neler yapıld ldı; 8 Adet Problemli Görünen G Kimyasal Madde Belirlendi 2 Adet İyon Tutucu, 1 Stabilizatör,, 3 Kükürt K Boyarmadde, 1 Formaldehit İçerikli Reçine ve 1 Adet Dispergatör Alternatifler Belirlendi, Proseslere ve Ürün n Kalitesine Uygun Olan Yeni Kimyasallar Kullanılamaya lamaya Başland landı Çevresel İzlemeler Yapıld ldı Biyo-Par Parçalanabilirlik alanabilirlik Testleri

44 44 SEÇENEK ENEK 1: SONUÇLAR Boyama BölümüB İyon Tutucu Madde Değişikli ikliği, i, Atıksu Biyo-par parçalanabilirliği i Arttırıld ldı (%40 tan %60 a) Arıtma Tesisi KOİ yükü azaltıld ldı (Aylık k 3100 kg KOİ yükü azaltımı) Boyama BölümüB Kükürt Boya Değişikli ikliği, i, Sucul Yaşam am ve Mikroorganizmalar için i in Çok Toksik özelliğe e sahip Sülfid Miktarı azaltıld ldı (%70 in üzerinde Sülfid azaltımı)

45 45 TEŞEKKÜRLER Prof. Dr. Göksel N. Demirer Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi Tel: , Faks: e.posta: