konuşması Yargı Sürecinde Şeffaflığın Sağlanması Değerli meslektaşlar, hanımlar ve beyler,

Transkript

1 Yüksek Mahkemelerin Kasım 2013 tarihinde İstanbul da yapılan ve yargı sürecinde şeffaflık konulu Uluslararası 2. Zirvesi nde Azerbaycan Cumhuriyeti Yüksek Mahkeme Başkanı Ramiz Rzayevin konuşması Yargı Sürecinde Şeffaflığın Sağlanması Değerli meslektaşlar, hanımlar ve beyler, Mahkemelerde Şeffaflığın Sağlanması ile ilgili çok önemli ve güncel bir konuda konuşmadan evvel, 2. Uluslararası Zirve nin organizatörlerine içten teşekkürlerimi bildirerek, zirvenin bütün katılımcılarını selamlarım. Adli yargı süreci, fertlerin mülki, siyasi, ekonomik, sosyal haklarının korunması bu hakların tanınmasına, onlara saygı gösterilmesine yönelen bir teminattır. Konuşmamda, Azerbaycan hukukunda yargı sürecinde bilgi edinme hakkının nasıl düzenlendiyini göstermeye çalışacam. Başta Anayasada olmak üzere, katıldığımız uluslararası anlaşmalarda ve kanunlarımızda gösterilen bilgi edinme hakkı, toplumun mahkemelere olan inancını ve güvenini temin eden faktörlerden biri olarak kabul edilir. Bu bakımdan, devlet egemenliğinin bir kolu olarak mahkemelerin, sadece adalet yargısının gerçekleştirilmesi ile ilgili faaliyetine değil, aynı zamanda - demokratik ve hukuki devlete ve açık topluma has olan mahkemelerin işleyişi ile ilgili sosyal denetimin gerçekleştirme çabaları da önemlidir. Bütünü ile mahkeme sisteminin hem devlet organları olarak, hem de adalet mahkemesinin gerçekleştirilmesi alanında şeffaflığının sağlanmasını gerçekleştirebilmede bilgi özgürlüyünün rolü benzersizdir. 1

2 Azerbaycan Anayasasına göre, herkesin istediği bilgiyi kanuni yollarla araştırmak, elde etmek, paylaşmak, hazırlamak ve yaymak hakkı vardır. Ayrıca Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaşlarının devlet organlarına şahsen ya da toplu şekilde başvurmak, dilekçe yazmak bir anayasal haktır. Mahkeme de bir devlet organı olduğuna göre, elbette ki vatandaşlar mahkemelerden çeşitli bilgileri isteye bilirler. Anayasanın diyer hükümlerinde de mahkemelerin faaliyetine ait olan, şeffaflığı kuvvetlendiren, sosyal denetimin uygulanmasına yönelen başka kurallar ve prensipler de vardır. Şöyle ki, Anayasa nın 127-ci maddesine göre mahkemelerde duruşmaların açık kamuya açık yapılması, 131-ci maddesinde ise Azerbaycan Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi nin kararlarının yayınlanması belirlenmiştir. Acaba yargı erkinin faaliyetinde şeffaflığı temin etmek için, sadece mahkemelere ulaşma, mahkeme prosedürlerinin açıklığı, mahkeme kararlarının açıklanması gibi ilkeler yeterli mi? Şu bir gerçektir ki, bunun için, şimdiki gelişme seviyesinin gereklerinden ileri gelen ve şeffaflığın zorunlu bir parçası sayılan, kamuoyu denetiminin dışında bulunan bir takım diyer vasıtaların ve diyer süreçleri de tatbik etmeliyiz. Bu ise bütün mahkeme derecelerinde, kapalı devlet organları gibi değil, aksine toplumu ilgilendiren konularda kesin ve doyurucu bilgi vermekle olur; bununla daha etkin sosyal hoşnutluğa ulaşılır ve yargı erkinin şeffaflığın sağlanmasına hizmet eder. Bu meseleler ülkemizde önemli konulardan biri olarak belir-lenmiş, şu anda yargı sisteminin bütünü ile modernleştirilmesi - önem verilen esas faktörlerdendir. Peki Azerbaycanda mu amaç için ne yapıldı? Kompleks uygulanan yasal ve kurumsal tedbirlerle, evvela mahkeme altyapısının gelişmesine özel önem verilmekte. Yeni yapılan mahkeme binaları, hem ihtiyaçları karşılamaya yönelmekte, hem de adaletin yüksek görevini simgeleyen şekilde, çağdaş teknolojilere uygun şekilde inşa edilmektedir. Duruşma 2

3 salonları, mahkeme koridorları, ses ve video kaydını yapan Femida Sistemi ve çağdaş İP güvenlik kameraları ile donatılmış, birimler arasında elektronik belge dolaşımını, bununla birlikte tele- konferansların yapılmasına imkân veren zorunlu altyapı da oluşturulmuştur. Mahkeme salonlarındaki çağdaş bilgi ve haberleşme donanımları, şahit ifadelerinin alınmasına, tele-konferansların yapılmasına, başka bir sözle Yüksek Mahkeme nin toplantılarına uzaktan katılmaya imkân vermekte. Böyle teknolojilerin uygulanmasına mahkemelerin merkezi bilgi stratejisinin hazırlanması ile ulaşılmıştır. Bu ise mahkemelere ve mahkeme yönetim organlarına ulaşma imkânı veren ve karşılıklı ilişkisi olan haberleşme sistemlerini, otomasyon araçları komplekslerini ve bilgi kaynaklarını içerir. Belirtilen teknolojik sistem yasama veritabanına, mahkeme içtihadının ulaşımına girişi hızlandırmakla birlikte, analitik araştırmaların yapılması imkânlarını da artırır. Mahkeme kâtipliyi elektron araçlarla yapılmakta, mahkeme kararlarının kaliteli uygulanmasının sağlanması da bu sistemin üstünlüklerinden biridir. Dünya Bankası ile birlikte yerine getirilen projenin başarılı bir uygulaması olarak, vatandaşların mahkemelere ulaşımının kolaylaştırılmasını sağlamak için, adresli internet sitesi vasitasıyla online olarak mahkemelere dilekçe verilmesine ve bunların cevabının alınmasına mümkündür. Bu site aracılığı ile bütün mahkemeler, bunların görev alanları, dilekçe formları, dilekçelere eklenen belgeler, mahkemelerin yetki alanları, verdikleri kararlar vb. hakkında geniş bilgiler elde etmek mümkündür. 1. Mahkemelerde davaların hakimler arasında Paylaşımı 3

4 Son dönemlerde dosyaların hâkimler arasında bölünmesi usulü, mahkemede şeffaflığın sağlanmasında önemli şartlardan biri olarak kabul edilmektedir. Bu bölünmenin doğru kurallarının belirlenmesi ise, bir tarafdan hâkimlerin kendi aralarında, diger taraftan da toplumda adalet ve tarafsızlığa menfi tesir gösteren eğilimlerin oluşmasına engel olacaktır. Bu meselede, usul hukukuna hakim olan taraf tutmama prensiplere ciddi riayet olunmalıdır. Aksi durumda, mahkemenin nihai kararının kanuniliği ve esaslılığına gölge düşer. Peki Azerbaycan Cumhuriyetinde davalar hakimler arasında nasıl bölünür? Mahkemeler ve hâkimler hakkında Kanuna uygun olarak çkarılan bir Talimat var Mahkemelerde zabıt kâtipliyinin yürütülmesi hakkında. Bu Talimata göre, Mahkemelerde dosyaların hâkimler arasında eşit bölünmesi bilgi teknolojilerinden yararlanılarak otomasyon kuralları ile yerine getirilir. Dosyaların hâkimler arasında belirlenmiş kurallara uygun olarak paylaştırılmasının denetimi ise görevli mahkemelerin başkanları tarafından yerine getirilir. Mahkeme başkanları tarafından işlerin zabıt katipliyi kurallarına uygun paylaştırılmasının denetimini sağlamak için ise mahkemenin zabıt kâtipliyi hizmeti tarafından, dosyaların paylaştırılmasına özel bir denetim cetveli düzenlenir. Azerbaycan cumhuriyetinin Yüksek Mahkemesine gelen bütün temyiz dilekçeleri, dairelere göre kayda alınır, onlar için özel işlem kartı hazırlanır, şikâyet hakkında bütün bilgiler veritabanına işlenir. Gün içerisinde kayda alınan temyiz başvuruları, Yüksek Mahkemede temyiz dilekçelerinin paylaşılması kurallarına uygun şekilde hâkimler arasında belirlenmiş algoritmaya göre otomatik olarak paylaştırılır. 4

5 2. Mahkeme Sürecine Ait Bilgilerin Elde Edilmesi Yukarıda belirtildiği gibi toplumun mahkeme düzeni ve mahkeme faaliyeti hakkında zamanında, yüksek profesyonellikle hazırlanmış, tam ve objektif hukuki bilgilerle temin edilmesi, adil mahkeme yargılanması olarak, aynı zamanda yargı erkinin faaliyetine kamu denetimini de güçlendirir. Bununla birlikte, açıktır ki bilgi özgürlüğü mutlak değildir ve siyasi, ekonomik, kültürel, ahlaki ölçülerden kaynaklanan belirli sınırlar çerçevesinde sınırlana-bilir. Anayasanın 127-ci maddesinin beşinci fıkrasına esasen devlet sırrı, meslek ve ticari sırrın ortaya çıkmasını önlemek için, veya aile hayatının sırlarını koruma zorunluluğu gerektirdiyi durumda, mahkeme oturumları kapalı yapıla bilir. Bu kural, ülkemizin katıldığı uluslararası belgelerin, o cümleden Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 6-cı maddesinden kaynaklanır. Bu bakımdan, bilgi elde etmeyi daha da kolaylaştırmak için Azerbaycan Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesinde bakılacak davalar hakkında bilgileri yansıtan elektronik tablolarının, vatandaşların bakılacak dosyaların durumu ve bakılmış dosyaların sonuçları hakkında bilgi alması için özel bilgi köşklerinin kurulduğunu da belirtmek gerekir. Bakılacak davalarla ilgili bilgileri yansıtan elektronik tablolarda cari günde bakılacak dosyalar hakkında, bilgi köşkleri ise özel arama sistemi aracılığı ile dosyanın numarasını veya tarafların soyadını yazmakla dairelere bölüştürülmüş dosyalar ve karara bağlanmış dosyaların sonuçları hakkında bilgileri elde etme imkânı verir. Yüksek Mahkeme nin internet sayfasında bulunan arama sisteminin yardımı ile mahkemeye gelmeden dava tarafı şu bilgileri elde ede bilir: dosya kayda alınmışmı (kayıt numarası), dosyaya bakan hâkimin kim 5

6 olduğu, dosyanın incelenme durumu ve verilmiş karar hakkında bilgiler. Bu arama sistemi hem Yüksek Mahkeme üyelerinin, hem de vatandaşların zamanının verimli kullanılmasına, bilgilerin kolayca elde edilmesine, tarih aralığı içerisinde dairelere göre dosyanın numarası veya tarafların soyadı, adı, baba adı ve diğer bilgileri girerek aradıkları dosyayı bulmaya ve onlar hakkında hızlı şekilde bilgi almaya imkân verir. Bundan başka internet sayfasında bulunan arama sistemi vatandaşlara mahkemeye gelmeden verilmiş kararların metnini, detaylı arama sisteminde ise Yüksek Mahkeme nin üyeleri, istinaf mahkemeleri ve hâkimleri, ilk aşama mahkemeleri ve hâkimleri hakkında bilgilerle araştırma yapma imkânı da sağlar. 3. Normatif Hukuki Belgelerin, Diğer Hukuki Belgelerin Elde Edilmesi, İstinaf Mahkemelerinin Kararlarının Yayınlanması Adil yargılamanın gerçekleştirilmesi aşamasında şeffaflığın sağlanmasının diğer önemli şartlardan biri de, mahkemeler tarafından davaya uygulanan yasaların ve sair mevzuatın, kamuoyuna açıklığı ölçüsüne uygun gelmesidir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin yasa kavramını açıklarken, onun anlaşılan, sonuçları öngörüle bilen, ulaşıla bilen bir metin olduğunu bir çok kararında ifade etmişdir. Bu bakımdan, dava konusuna uygulanacak mevzuata ulaşım, rahat ve mümkün olmalıdır. Aslında kanunların yayınlanma zorunluluğu, bu amaca hizmet eder: insanlar ancak bildikleri yasaya uyar, diyer tarafdan da insanlardan ancak bildikleri yasaya uymalarını beklemek mümkündür. Bunlar aynı zamanda, hukuka güven, hukuki istikrar prensiplerinin gerekleridir. 6

7 Anayasanın 149-cu maddesine göre, hukuk kuralların uygulanması, onların ancak yayınlanmasından sonra mümkündür. Ve tabii ki, kimse yayınlanmamış hukuk kuralının uygulanmasına (ona uyulmasına) zorlanamaz ve bu şekilde kuralın uygulanmamasına (ona uyulmamasına) göre sorumlu tutulamaz. Benzer düzenleme Normatif Hukuki İşlemler Hakkında Kanunda var. Kanuna göre, normatif hukuki kuralların resmen yayınlanmasının onların resmi basında yayınlanması ile kamuoyunun dikkatine sunulması olduğu gösterilmektedir. Usul hukukunda da, özellikle bu gereklere uygun şekilde ancak kamuoyuna açıklanmış ve bilinen yürürlükte olan normatif hukuki aktların uygulanması mümkündür. Bu bakımdan Yüksek Mahkeme de de (aynı zamanda diğer mahkemelerde) yürürlükte olan hukuk normlarının, Yüksek Mahkeme kararlarının, aynı şekilde diğer materyallerin ve belgelerin elde edilmesinin kolaylaştırılması için elektron bilgi sistemi geniş imkânlar sağlıyor. Bu bilgi sistemi aracılığı ile sadece hâkimler ve mahkemenin idari görevlileri değil, aynı zamanda sıradan vatandaşlar da, ilgili ve gerekli olan mevzuat hükümlerini, değişik saytlardan - Azerbaycan parlamentosunun saytından, Cumhurbaşkanlığı Sekretaryasının, Adalet Bakanlığı nın, mahkemelerin internet sayfalarından, yine özel olarak kurulmuş ve adresinden kolayca elde edebilirler. Anayasaya göre Yüksek Mahkemenin kararlarının yayınlanması zorunludur. Bununla birlikte Bilgi Elde Etme Hakkında Azerbaycan Cumhuriyeti Kanunu na göre bilgi sahibi tarafından kamuoyuna açıklanması zorunlu olan bilgiler arasında mahkeme kararları da yer almaktadır. Diğer taraftan Mahkemeler Ve Hâkimler Hakkında Kanununa göre, temyiz ve istinaf mahkemelerinin bütün kararları, kabul edildiği günden bir aydan geç olmadan yayınlanır ve internetden ulaşıla bilir. Bu 7

8 kararlarla birlikte aşağı derece mahkemelerinin bozulmuş veya değiştirilmiş kararları da yayınlanır. Azerbaycan Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi nin, istinaf mahkemelerinin kabul ettiği kararlar, bu mahkemelerin internet adreslerinde yayınlanır, birinci derece mahkemelerin yürürlüğe girmiş kesinleşmiş kararları dava taraflarına ve kanunlarla belirlenmiş diyer yöntemlerle açıklanır. Yüksek Mahkeme nin kararları Yüksek Mahkeme Bülteni nde yayınlanır. Bületen internet de yayınlanmaktadır: internet adresinde kabul edilmiş kararlar, başka ülkelerin temsilcileri ile görüşmeler, ziyaretler ve başka şeyler hakkında kamuoyuna şeffaf ve dolgun bilgilerin verilmesini temin etmek amacı ile değişik içerikli bilgiler koyulmakta. Bundan başka böyle bilgilerin elde edilmesinin kolaylaştırılması amacı ile Yüksek Mahkemede, herkesin her zaman müracaat edebilmesi için Basın Müşaviri çalışmakta. Bundan başka, Yüksek Mahkemenin çalışmaları hakkında kamuoyunda daha geniş bilgi verilmesi, kitle iletişim araçları temsilcilerinin mahkeme ile doğrudan ilişki kurması imkânların artırılması amacı ile, Yüksek Mahkeme de bakılan dosyalar hakkında hızlı bilgi elde edilmesi için, bu amaçla özel atanmış hukuk ve ceza hâkimleri vardır. Her yıl kitle iletişim araçları temsilcileri ile görüşmeler yapılır, görüşmeye katılanlara mahkeme üyeleri, yapısı, çalışmaları, yetkileri, yıl içerisinden yapılan işler vb. hakkında geniş bilgiler veren broşür dağıtılır. Yargılama sürecinin şeffaflığının, daha da artırılması amacı ile, çağdaş teknolojilere dayanan Elektronik Adalet Mahkemesi sisteminin kurulması için çalışmalara başlanmıştır. Yapılan işlerin ve uygulanan tedbirlerin kapsamı, insan hak ve özgürlüklerinin korunmasında etkililiği daha da artıracaktır. 8

9 İlginiz için teşekkür ederim. 9