Samsun İli Atakum İlçesinde Ekmek Üreten İşletmelerde Teknik Etkinlik. Technical Efficiency of Bakeries in Atakum District, Samsun

Transkript

1 O. GÜNDÜZ, V. CEYHAN, K. OĞUZASLAN / Çankırı Karatekn Ünverstes SBE Dergs 4(2): Çankırı Karatekn Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü Dergs 4(2): Samsun İl Atakum İlçesnde Ekmek Üreten İşletmelerde Teknk Etknlk Orhan GÜNDÜZ 1 Vedat CEYHAN 2 Kübra OĞUZASLAN 2 Özet AraĢtırmada ekmek üreten Ģletmelern teknk etknlğnn ölçülmes amaçlanmıģtır. Verler, Samsun l Atakum lçesnde faalyette bulunan 23 fırından anketlerle temn edlmģtr. Fırınların etknlğ Stokastk sınır fonksyonu yöntem le tahmn edlmģtr. AraĢtırma sonuçlarına göre Ģletmeler ortalama %76 oranında etkndr. Bu Ģletmeler grd kullanımını %24 azaltarak tam etkn olablecektr. Anahtar Kelmeler: Fırın, Etknlk, Stokastk Sınır Analz, Grd, Samsun Abstract Techncal Effcency of Bakeres n Atakum Dstrct, Samsun In the present research, t was amed to measure the techncal effcency of bakeres. Data used n the research was obtaned from 23 bakeres by questonnare n the Atakum dstrct of Samsun. To measure the techncal effcency of bakeres, stochastc fronter analyss was used. Accordng to the research results, mean techncal effcency level of bakeres of Atakum dstrct was 76%. These bakeres by decreasng the nput use, rate of 24%, wll be full effcent. Keywords: Bakery, Effcency, Stochastc Fronter Analyss, Input, Samsun 1 Ġnönü Ünverstes Battalgaz Meslek Yüksekokulu, Malatya-TÜRKĠYE E-posta: orhangunduz@nonu.edu.tr 2 Ondokuz Mayıs Ünverstes Zraat Fakültes, Samsun-TÜRKĠYE

2 O. GÜNDÜZ, V. CEYHAN, K. OĞUZASLAN / Çankırı Karatekn Ünverstes SBE Dergs 4(2): Grş Temel besn öğelernn baģında gelenlerden brs olan ekmek, nsanlık tarh boyunca kullanılan ve günümüzde hala vazgeçlmez olan br gıda ürünüdür. Brçok gıdaya göre daha ucuz enerj ve proten kaynağı olan ekmek, hem doyurucu, hem de nötr aromatk özellkler le nsanların beslenmesnde özel br yere sahptr (Koca ve Anıl, 2001 ). Türk toplumu, ekmeğe bereket ve nmet açısında kutsallık zafe etmekle brlkte yne de Türkye de br yılda yaklaģık 2,1 mlyar ekmeğn (250 gr lık) çöpe atıldığı ve bunun yaklaģık değernn 1,5 mlyar TL olduğu fade edlmektedr (TMO, 2013). Ekmeğn srafına yol açan unsurlardan brs de ekmeklerde çeģtllk artıģıdır. Son yıllarda htyaçların çeģtllğnn artması ve buna bağlı gelģen teknoloj, ekmek üretmnde htyaca htap eden ürünlern üretlmesne neden olmuģtur. Ekmek yapımında kullanılan hammaddelerden bazılarının, ekmeğn lezzetn arttırmasına karģılık nsan sağlığını tehdt eden br yapıya dönüģtüğü blnmektedr. Bu durum, ekmekte htyaca bnaen çeģtllk artıģına neden olmuģtur. Ekmek tüketmnde htyaçların çeģtllğ ekmek üretm yapan frmaların teknolojden ve blgden en yüksek düzeyde stfade etmelerne fırsat vermģtr. Bu gelģm, ekmek üretmnn endüstrleģmesne vesle olmuģtur. Teknolojy yoğun kullanan frmaların yanında geleneksel yöntemlerle faalyette bulunan frmaların sayısı hala oldukça yüksek düzeydedr. Ekmek üreten Ģletmeler k fırın adıyla anılmaktadırlar, çıktı ve grdler fazla olan Ģletmelerdr. Fırınlarda, ekmek çeģtler yanında pasta, tatlı ve dğer unlu mamullerde üretlmektedr. Fırınların kullandıkları grdlerle brlkte sahp oldukları teknoloj ve blg, çıktıda etknlğ etkleyecek faktörlerdr. TMO (2013) araģtırma sonuçları, Türkye de kayıt dıģı çalıģan frmalarla brlkte yaklaģık 40 bn fırının günde 250 gr lık 101 mlyon ekmek ürettğn göstermektedr. Bu durum, fırınların yüksek düzeyde personel ve dğer grdler kullandıklarını göstermektedr. Bu araģtırmada, ekmek üretm yapılan fırınlarda etknlk düzeylernn belrlenmes amaçlanmıģtır. Bu amaçla, Samsun l Atakum lçesnde faalyet gösteren fırınlardan elde edlen verler analz edlmģtr. Atakum, lçes 150 bne yaklaģan nüfusu ve nspeten yüksek gelr düzey ve turzm potansyel le sadece Samsun çn değl aynı zamanda Türkye nn öneml br lçes özellğndedr.

3 O. GÜNDÜZ, V. CEYHAN, K. OĞUZASLAN / Çankırı Karatekn Ünverstes SBE Dergs 4(2): Materyal ve Yöntem Materyal AraĢtırmanın ana materyaln, Samsun Fırıncılar Odası na kayıtlı ve Atakum lçesnde faalyet gösteren fırınlardan anketlerle sağlanan verler oluģturmuģtur. Atakum bölgesnde lgl odaya kayıtlı 47 fırından bazılarının kapalı olması, bazı Ģletmelern sahb ve yönetclernn ankete katılmak stememeler gb sebeplerle 23 Ģletmeden Ocak-ġubat 2011 tarhler arasında yüz yüze görüģülerek verler toplanmıģtır. Yöntem AraĢtırma alanında fırınların etknlğ Stokastk etknlk sınırı yaklaģımı Y (SES) le belrlenmģtr. Stokastk etknlk sınırı yaklaģımı x Ģeklnde fade edlen üretm fonksyonu kullanılarak üretmde etknlğn tahmn edlmes çn Agner ve ark. (1977), Meusen ve Broeck (1977) le Battese ve Corra (1977) tarafından gelģtrlmģtr. SES yaklaģımı etknlğn tahmnnde kullanılan parametrk br yöntemdr. Agner ve ark. (1977) ve Meusen ve Broeck (1977) üretm fonksyonunun hata term ( ) nn brbrnden bağımsız k bleģenden oluģtuğunu fade ederek, üretm fonksyonunu Ģu Ģeklde formüle etmģlerdr. Y x v u (: 1, 2,, n) (1) v u Y :. Ģletmenn üretm fonksyonunu, x :. frmanın grd vektörünü, β: katsayıyı göstermektedr. v : kontrol edlemeyen ve normal dağılıma sahp N(0, σ 2 v) ve u den de bağımsız tesadüfî değģkendr. u : negatf olmayan, kısmen kontrol edleblen ve dolayısıyla teknk etkn olamamaya neden olan bağımsız tesadüfî değģkendr. u : kullanılan fonksyona bağlı olarak yarım normal, keskl normal veya üssel dağılım gösterr. Battese ve Coell (1995), teknk etknszlğ yansıtan u de meydana gelen değģklklern açıklanmasında aģağıdak model gelģtrmģlerdr. u z Formülde, z : teknk etknlğ etkleyen spesfk özellkler yansıtan değģkenler (eğtm, yaģ, yönetm anlayıģı vb), δ: katsayıları göstermektedr. Stokastk etknlk sınırı yaklaģımı le br frmanın etknlğ, gözlenen çıktının eģtlk 1 kullanılarak tahmn edlen çıktıya oranı olarak (2)

4 O. GÜNDÜZ, V. CEYHAN, K. OĞUZASLAN / Çankırı Karatekn Ünverstes SBE Dergs 4(2): belrlenmektedr (Coell ve ark., 2007). Buna göre, teknk etknlk aģağıdak gb formüle edlr. TE e x v u e x v e u Burada, u =0 olursa tam etknlğ gösterr. Coell (1995), üretm fonksyonlarının tahmn edlmesnde maksmum olablrlk metodunun en küçük kareler metoduna göre daha uygun olduğunu fade etmģtr. Bu çalıģmada etknlk, Battese ve Coell (1995) tarafından gelģtrlen keskl normal dağılıma sahp Cobb-Douglas tp fonksyon, maksmum olablrlk metodu kullanılarak tahmn edlmģtr. AraĢtırma çn tahmn edlen Cobb-Douglas tp Üretm Fonksyonu: (3) lny 6 0 ln x j1 j v j u u 0 5 m1 z m m Stokastk etknlk sınırı tahmnler Coell (2007) tarafından gelģtrlen FRONTIER 4.1 kullanılarak yapılmıģtır. Araştırma Bulguları İşletmelern Genel Özellkler AraĢtırma alanında faalyet gösteren fırınların etknlğ, tablo 1 de verlen değģkenlerle ölçülmüģtür. Bunlar Ģletmelern genel özellklern de yansıtmaktadırlar. Etknlk analz çn tek çıktılı ve brden çok grdl br model oluģturulmuģtur. Modeln çıktısı, fırınlarda br ay boyunca üretlen ekmek sayısıdır. Grdler se, fırın alanı (m 2 ), erkek Ģgücü brm cnsnden Ģgücü (saat ay -1 ), aylık un mktarının toplam malyet (TL ay -1 ), un dıģındak hammaddelern (maya, tuz, su, katkı) kulanım mktarlarının aylık malyet (TL ay -1 ), fırın ısıtmada kullanılan yakıtın (elektrk, odun vb) aylık malyet (TL ay -1 ) ve Ģletmede ekmek üretm çn yapılan dğer sabt ve değģken malyetlern toplamıdır (TL ay -1 ). Dğer malyet unsurları çersnde verg, tamr bakım, dağıtım aracının masrafları, kra, elektrk vb. yer almıģtır. Fırınlarda etkn çalıģmama sorununa neden olablecek olan Ģletmeye ve yönetcsne at bazı özellkler olarak modele dâhl edlen değģkenler olarak, Ģletmecnn yaģı (yıl), eğtm durumu (kategork olarak), Ģyernn mülkyet durumu, fırınlarda kullanılan üretm teknolojs ve üretm çn dıģ

5 O. GÜNDÜZ, V. CEYHAN, K. OĞUZASLAN / Çankırı Karatekn Ünverstes SBE Dergs 4(2): kaynaklardan borçlanmayı yansıtan kred kullanıp kullanmama durumudur. Bu değģkenlere lģkn tanımlayıcı statstkler Tablo 1 de verlmģtr. Tablo 1: Stokastk Etknlk Sınırı Modelnde Kullanılan Değşkenlere At Özet İstatstkler Mn. Maks. Ortalama Std. Sapma Bağımlı değşken Ekmek sayısı (adet ay -1 ) (Y) , ,02 Üretm fonksyonu değşkenler Fırın alanı (m 2 ) (X 1) 5,00 12,50 7,84 2,01 ĠĢgücü (Toplam EĠB saat ay -1 ) (X 2) 271, ,97 955,79 547,14 Un malyet (TL ay -1 ) (X 3) 1 938, , , ,11 Dğer hammadde malyet (TL ay -1 ) (X 4) 66, ,94 519,64 467,57 Yakıt malyet (TL ay -1 ) (X 5) 447, ,60 990,03 611,99 Dğer grd malyet (TL ay -1 ) (X 6) 1 670, , , ,60 Etknszlkle lşkl spesfk değşkenler ĠĢletmecnn yaģı (yıl) (Z 1) 22,00 55,00 39,13 10,31 ĠĢletmecnn eğtm durumu (Okuryazar değl 1; okuryazar 2; lkokul mezunu 3; ortaokul mezunu 4; lse mezunu 5; ünverste mezunu 1,00 6,00 4,04 1,22 6) (Z 2) Mülkyet (Mülk sahplğ 1, dğer 2) (Z 3) 1,00 2,00 1,48 0,51 Üretm teknolojs (kara fırın 1,dğer 2) (Z 4) 1,00 2,00 1,13 0,34 Kred kullanımı (evet 1, hayır 0) (Z 1) 0,00 1,00 0,22 0,42 AraĢtırma alanındak frmalar sadece ekmek üretm yapmamaktadırlar. Ekmek ve türevlernn yanı sıra pasta, tatlı, pde çeģtler üretmekte ve satmaktadırlar. ĠĢletmelern ekmek üretmnn toplam Ģletme üretm çersndek payı ortalama %74,56 olarak bulunmuģtur. Ekmek üretm çn kullanılan grdlern tamamına yakını Ģletmenn dğer üretm çeģtler çnde kullanıldığından, malyet çersnde grdlern payı Ģletmenn ekmek üretmnn payı kadar dkkate alınarak hesaplamalar yapılmıģtır. Ġncelenen Ģletmelern 20 tanes geleneksel yöntemlerle kara fırın denlen sstemde ekmek üretm yapmakta, dğer 3 tanes se borulu/buharlı kara fırın sstem kullanmaktadırlar. ĠĢletmelern ekmek pģrme alanları yaklaģık ortalama 7,84 m 2 olup, ayda yaklaģık 38 bn ekmek üretmektedrler. ĠĢletmeler, fırını günde ortalama 3 kez yakmakta ve her yakıģta 3 kez tabana ekmek atmaktadırlar. Fırın tabanına ortalama 188 adet ekmek atılablmektedr. ĠĢletmelerde aylık ortalama 956 saat Ģgücü kullanılmaktadır. Kullanılan Ģgücü çeģtler, pģrc, usta, hamur karıcı, hamur karıcı yardımcısı, tezgâhtar, servs görevls ve dğer vasıfsız personelden oluģmaktadır.

6 O. GÜNDÜZ, V. CEYHAN, K. OĞUZASLAN / Çankırı Karatekn Ünverstes SBE Dergs 4(2): Fırınlarda ortalama 5 kģ çalıģmakta ve bunun %34,83 ü aleden, ger kalanı yabancı Ģgücünden karģılanmaktadır. Fırınlar, aylık ortalama TL lk un masrafı yaparak ekmek üretm gerçekleģtrmektedrler. ĠĢletmelern tümü, unu doğrudan fabrkadan temn etmektedrler. Aracı/baylerden un temn eden frmaya rastlanılmamıģtır. Br çuval unun malyet yaklaģık 50 TL dr. ĠĢletmeler günlük ortalama olarak 6,93 çuval un Ģlemektedrler. Cnemre ve Bozoğlu (1999) aynı yöre çn yaptıkları çalıģmada Ģletmelern günlük 9,95 çuval un Ģledklern belrlemģlerdr. ĠĢletmeler ekmek yapımında un dıģında maya, tuz, su ve katkı maddes kullanmaktadırlar. Bu tür grdlern Ģletmeye malyet aylık 520 TL dr. Frmalardan sadece br tanes katkı maddes kullandıklarını fade etmģtr. Fırın ısıtmada kullanılan yakıtların Ģletmeye malyet aylık yaklaģık 990 TL dr. Yakıt malyet, dıģında dğer sabt ve değģken grdlern (kra, servs aracı masrafı, tamr bakım, sgorta, verg vb.) Ģletmeye malyet se aylık yaklaģık TL dr. Ekmek Üretmnde Etknlk Ekmek üreten Ģletmelerde etknlk tahmn çn oluģturulan ve maksmum olablrlk metodu kullanılarak tespt edlen Stokastk Cobb- Douglas modelnn sonuçları Tablo 2 de verlmģtr. Varyans parametreler statstkî olarak %5 ve %1 düzeynde anlamlı bulunmuģlardır. Parametre tahmnler ekmek üreten Ģletmelerde etknszlğn sadece rassal etkenlerden dolayı değl, bunula brlkte Ģletme ve Ģletmecye at bazı sosyo-ekonomk faktörlernde neden olduğunu göstermektedr. Yüksek Gamma değer (%98), Ģletmelerde etknszlk sorununun olduğunu ve bu durumun kapaste kullanımı açısından sorun yarattığını göstermektedr. LR test, Ģletmelerde ekmek üretm açısından tesadüf olmayan değģkenlern etksnn bulunduğunu ve bu değģkenlern stokastk br sürec yansıttığını göstermģtr. AraĢtırmada kullanılan Cobb-Douglas tp üretm fonksyonu tam logartmk bçmde fade edldğnden modele at katsayılar ölçeğe getry ve aynı zamanda elastkyet de vermektedr (Kumbhakar ve Lovell, 2000). Açıklayıcı değģkenlern katsayıları toplamı 1,67 olarak bulunmuģtur. Ġncelenen Ģletmelerde, ölçeğe artan getr söz konusudur. Atakum lçes fırın Ģletmelernde teknk etknlk ortalama %76 dır. Yan Ģletmeler, %24 lük grd azaltarak tam etknlğ yakalayableceklerdr. Ġncelenen Ģletmelern en etknsz olanının etknlk skoru %51, en etkn Ģletmenn skoru se %98 dr. Akın (2010), aynı konuda farklı bölge çn

7 O. GÜNDÜZ, V. CEYHAN, K. OĞUZASLAN / Çankırı Karatekn Ünverstes SBE Dergs 4(2): yapmıģ olduğu araģtırmada aylık ekmek satıģ mktarı dkkate alındığında Ģletmelern %84 düzeynde etknlk sağladıklarını belrlemģtr. Tablo 2: Stokastk Cobb-Douglas Etknlk Sınırı Analznn Maksmum Olablrlk Sonuçları Değşken Katsayı Standart Hata t değer Stokastk Etknlk Sınırı Fonksyonu Sabt 0 2,195 0,937 2,343** Fırın alanı (m 2 ) (X 1) 1 0,923 0,159 5,803*** ĠĢgücü (Toplam EĠB saat ay -1 ) (X 2) 2-0,001 0,076-0,010 Un malyet (TL ay -1 ) (X 3) 3 0,680 0,132 5,138*** Dğer hammadde malyet (TL ay -1 ) (X 4) 4 0,048 0,066 0,731 Yakıt malyet (TL ay -1 ) (X 5) 5-0,001 0,082-0,012 Dğer grd malyet (TL ay -1 ) (X 6) 6 0,017 0,065 0,267 Ölçeğe getr ( 6 1 ) 1,67 Modeln statstk sonuçları Sgma kare (σ 2 ) 0,028 0,012 2,221** Gamma (γ) 0,975 0,109 8,948*** Log olablrlk (Log L) fonksyonu 13,27 2 Olablrlk oran (LR) test ( ) 14,36*** H 0 Reddedld Etknszlk Model Sabt 0 1,253 0,122 10,259*** ĠĢletmecnn yaģı 1-0,016 0,004-3,772*** ĠĢletmecnn eğtm durumu 2-0,143 0,123-1,162 Mülkyet 3-0,065 0,035-1,832** Üretm teknolojs 4 0,062 0,051 1,212* Kred kullanımı 5 0,012 0,129 0,093 Teknk Etknlk (TE) Ortalama 0,76 Standart Sapma 0,14 Mnmum 0,51 Maksmum 0,98 * 0,10; ** 0,05; *** 0,01 düzeynde anlamlılığı göstermektedr.

8 O. GÜNDÜZ, V. CEYHAN, K. OĞUZASLAN / Çankırı Karatekn Ünverstes SBE Dergs 4(2): AraĢtırmada kullanılan fonksyona at değģkenlerden fırın alanı ve Ģletmelern aylık un malyet statstk olarak anlamlı çıkmıģtır. Dğer değģkenler anlamsız bulunduklarından yorumlanmamıģlardır. Fırın alanında yapılacak %1 lk artıģ ekmek üretm sayısında yüksek artıģlar meydana getrecektr. Un çn yapılan masraflardak artıģ ta ekmek sayısında artıģlara neden olacaktır. Etknszlğe neden olan faktörlerden Ģletmecnn yaģı, Ģyernn mülkyet, üretmde kullanılan teknoloj statstk olarak anlamlı bulunmuģtur. Şekl 1: İncelenen şletmelerde etknlk skorlarının frekans dağılımı ĠĢletmecnn yaģı arttıkça Ģletmede etknlğn azalacağı, Ģyernn kralanması gb seçenekler olması durumunda da Ģletmelerde etknsz çalıģma sorunu oluģacağı belrlenmģtr. Buna göre Ģletmelern %26 sının etknlk skoru %70 n altındadır. Etknlk skoru %70 le %80 arasında olan Ģletmelern oranı %35, %80 le %90 arasında olan Ģletmelern oranı %17, %90 le %99 arasında olan Ģletmelern oranı %22 dr. Ġncelenen Ģletmelerden hç brs tam etknlğ (=1) yakalayamamıģtır. Tablo 3 ncelendğnde %70 n altında etkn olan Ģletmelern ekmek üretm sayıları yüksek olmasına karģın frmaların daha az grd le bu çıktıyı sağlayablecekler anlaģılmaktadır. En yüksek etknlğe sahp grupta yer alan frmaların grd kullanımlarının dğer gruptaklere nazaran daha az olduğu, çıktı düzeynn se ortalamaya yakın olduğu ve dolayısıyla etknlk skorunun yüksek olmasına neden olduğu anlaģılmaktadır.

9 O. GÜNDÜZ, V. CEYHAN, K. OĞUZASLAN / Çankırı Karatekn Ünverstes SBE Dergs 4(2): Gruplar arası farklılıkların statstk sınaması çn yapılan Varyans analzne göre, gruplar arası değerlern farklı gözükmesne karģın, statstk olarak brçok değģken açısından farklılıkların ortaya çıkmadığı anlaģılmaktadır. ĠĢletmelern ekmek üretm sayıları ve un malyet değģkenler açısından Ģletme grupları arası farklılıkların göze çarptığı belrlenmģtr. Tablo 3: Etknlk Düzeyler İtbaryle İşletmelern Grd Kullanımın Karşılaştırılması 0,51 X <0,70 0,70 X <0,80 0,80 X <0,90 0,90 X <0,99 Ekmek sayısı (adet ay -1 ) 47363,33 a 22002,50 b 59621,25 c 34944,00 a Fırın alanı (m 2 ) 8,72 7,89 7,60 6,92 ĠĢgücü (Toplam EĠB saat ay -1 ) 827, , ,52 771,55 Un malyet (TL ay -1 ) 8342,27 a 3789,88 b 10315,56 c 6160,74 a Yakıt TL/ay 1161,89 890,06 904, ,52 Dğer hammadde malyet (TL ay -1 ) 639,66 266, ,63 388,20 YaĢ 35,17 42,13 38,75 39,40 Eğtm 4,17 4,13 3,50 4,20 Not: a, b, c Duncan test sonuçlarına göre gruplar arası farklılıkları göstermektedr. Sonuç Temel gıda maddelernden ekmek üretm tarımsal sanaynn öneml unsurlarındandır. Modern Ģletmeclğn yaygınlaģtığı faalyetlerden olan fırıncılık, üretm ve tüketmde yarattığı olumlu hzmetlerle ekonomk hayata katkı sağlamaktadır. Fırınların, kullandığı grdlern ekmeğe dönüģtürülmesnde etknlk sağlanıp sağlanmadığının amaçlandığı bu araģtırmada, Ģletmelern ortalama %76 oranında etkn çalıģtıkları tespt edlmģtr. AraĢtırma sonuçları, Ģletmelern gerçekte meydana getrdkler çıktı düzeylern y br organzasyon ve planlama le daha az grd le meydana getrebleceklern, böylelkle kaynak kullanımında optmal davranıģ gösterlebleceğn ortaya koymaktadır.

10 O. GÜNDÜZ, V. CEYHAN, K. OĞUZASLAN / Çankırı Karatekn Ünverstes SBE Dergs 4(2): KAYNAKÇA Agner, D.J., Lovell, C.A.K., Schmdt, P. (1977). Formulaton and estmaton of stochastc fronter producton functon models. Journal of Econometrcs. 6: Akın, O. (2010). Ekmek Üretm ĠĢletmelernn Vermllklernn Ver Zarflama Yöntem Ġle Mukayesel Analz: Batı Akdenz Bölgesnde Br AraĢtırma. Akademk AraĢtırmalar ve ÇalıĢmalar Dergs, 2(2): Battese, G., Coell, T. (1995). A model for techncal neffcency effects n a stochastc fronter producton functon for panel data. Emprcal Economcs, 2: Battese, G.E., Corra, G.S. (1977). Estmaton of a producton fronter model wth applcaton to the pastoral zone of Eastern Australa. Australan Journal of Agrcultural Economcs, 21: Cnemre, H.A., Bozoğlu, M. (1999). Samsun Ġl Merkez Ġlçesnde Ekmek Malyetnn Belrlenmes ve Ekmek Fyatını Etkleyen Faktörlern Ekonometrk Analz. Türk Tarım ve Ormancılık Dergs, 23(3): Coell, T. (2007). A Gude to Fronter Verson 4.1: A computer program for stochastc fronter producton and cost functon estmaton. CEPA, Armdale, Australa. Coell, T.J. (1995). Recent developments n fronter estmaton and effcency measurement. Australan Journal of Agrcultural Economcs, 39: Koca, A.F., Anıl, M. (2001). Samsun da Ekmek Fırıncılığının Durumu ve Sorunları. Ondokuz Mayıs Ünverstes Zraat Fakültes Dergs, 16 (3): Kumbhakar, S., Lovell, K. (2000). Stochastc fronter analyss. Cambrdge Unv. Press, Cambrdge, UK. Meeusen, W., Van den Broeck, J. (1977). Effcency estmaton from cobb-douglas producton functons wth composed error. Internatonal Economc Revew, 18: TMO (2013). Ekmek Tüketmyle Ġlgl Tutum ve DavranıĢlar le Ekmek Ġsrafı ve Ġsraf Üzernde Etkl Olan Faktörler AraĢtırması, Toprak Mahsuller Ofs yayınları, Ankara. (ErĢm tarh: ).