Düşünce,düşündüğü olgu durumunun olanağını içerir.düşünülebilir olan,olanaklıdır da.

Transkript

1 Yazı İçerik Tractatus'tan Alıntı Ludwig Hakkında Tractatus Bağlamında Bir Deneme Ludwig Önermeleri Hakkında Diğer Yazılar TRACTATUS'TAN (...)Olguların mantıksal tasarımı,düşüncedir. "Bir olgu bağlamının düşünebilir olması"şu demektir:biz onun bir tasarımını kurabiliriz. Doğru düşüncenin toplamı,dünyanın bir tasarımıdır. Düşünce,düşündüğü olgu durumunun olanağını içerir.düşünülebilir olan,olanaklıdır da. 1 / 9

2 Mantıksal olan hiçbir şeyi düşünemeyiz,çünkü o zaman mantıksız düşünmemiz gerekirdi.(...) Ludwig YKY Tractatus Lodica-Philosophicus Çeviren:Oruç Aruoba "K " Dergisinden... Ludwig Hakkında Ludwig Batı felsefesi 20. yüzyıl felsefesi İsim: Ludwig Josef Johann Doğum tarihi: (26 Nisan 1889 Ölüm tarihi: 29 Nisan 1951 Okul/ gelenek : analitik felsefe, Dil Felsefesi, zihin felsefesi İlgilendikleri: Dil, mantık Etkilendikleri: Bertrand Russell, Gottlob Frage Etkiledikleri: Michael Dummett,Saul Kripke,Anscombe,Richard Rorty, Frank P. Ramsey, Dennett, Wright Ludwig Josef Johann, (d. 26 Nisan 1889 ö. 29 Nisan 1951). Avusturya doğumlu filozof. mantık ve Dil Felsefesi konularında yaptığı çalışmalarla modern felsefeye önemli katkılarda bulunmuştur. 20. yüzyılın en önemli filozoflarından sayılır. Ölümünden sonra, defterlerinden, makalelerinden ve ders notlarından seçilmiş birçok yazısı yayınlanmış olmasına rağmen, hayatı boyunca yayınladığı tek kitap, 1921'de Cambridge'de Bertrand Russell'ın gözetimi altında bir öğrenciyken yayınlanan Tractatus Logico-Philosophicus isimli eserdir. Kendisine doktorasını sağlayan Tractatus 'un yayınlanmasıyla felsefenin bütün 2 / 9

3 problemlerini çözdüğüne inanmış, çalışmalarını bırakmış ve ilkokul öğretmenliği, bir manastırda bahçıvanlık ve kızkardeşinin Viyana'daki evinin mimarlığı gibi çeşitli işlerle ilgilenmiştir. Buna mukabil, 1929'da, Cambridge'e dönerek bir öğretim görevi üstlenmiş ve önceki çalışmalarını gözden geçirmiştir. Zirvesine, ölümünden sonra yayınlanan ikinci eseri Felsefî Soruşturmalar'da ulaşan yeni bir felsefî yöntem ve lisan anlayışı geliştirmiştir. Erken dönem çalışmaları, büyük ölçüde Russell'ın mantık çalışmaları, Alman felsefeci Gottlob Frege ile olan kısa süreli bir öğrenim ve Arthur Schopenhauer 'den etkilenmiştir. Tractatus yayınlandığında, Viyana Çevresi adını almış pozitivist grup üzerinde hayli etki yaratmıştır. Bununla beraber, kendini bu okuldan saymamış ve mantıksal pozitivizm 'in Tractatusla ilgili olarak ciddi yanlış anlamalar taşıdığını ifade etmiştir. Her iki dönem eserleri de analitik felsefe, bilhassa Lisan Felsefesi, zihin Felsefesi ve Hareket Teorisi'nin gelişimi üzerinde önemli etkiler yaratmıştır. 'ın metodunu sürdüren öğrencileri ve çalışma arkadaşlarından Gilbert Ryle, Friedrich Waismann, Norman Malcolm, G.E.M. Anscombe, Rush Rhees, Georg Henrik von Wright ve Peter Geach sayılabilir. 'dan etkilenen çağdaş felsefeciler arasında James Conant, Michael Dummett, Peter hacker, Stanley Cavell ve Saul Kripke bulunur. mantık dersleri, aldığı notlar ve yazdığı felsefi pek çok metnin yanında, türk çe'de de Nisan yayınlarından bir çevirisi bulunan 'Zettel' isimli, kişisel gündelik notlarının toplandığı eser oldukça önem taşımaktadır. Bu eserde, Avusturyalı filozof, mantık profesörü 'dan öte, gerçek anlamıyla düşünen ve keşfeden bir insan ı, handiyse meraklı bir çocuğu görürüz. 'başkasının derinlikleriyle oynamamak' gerektiğini ve 'herkesin acısının kendine' olduğunu da burada aldığı notlarda aktarmıştır. Mezarı felsefe Portalı Modern zamanların çileci,kavgacı ve doğrucu dervişi.o herşeyden önce bir hakikat avcısı ve 3 / 9

4 gerçek sorgulayıcısıdır.modernizmin puslu ve bulanık ortamlarında yer yer yıkılıp kalsa da evrensel doğrulardan vazgeçmemiştir.anlamın gruplararası bir kullanım olduğunu,kişinin de bu olumsuz durumda şişedeki sinek gibi sıkışıp kalmışlığının ancak felsefece yol göstermeyle ( dil oyunlarının anlaşılması ) kurtulanabileceğini işaret etmiştir. Tıbben, otizmin bir türü olan asperger teşhisiyle değerlendirilen düşünür, Avrupanın sayılı zenginlerinden biri olmasına rağmen bu şaşaalı hayata yüz çevirmiş ve hayat anlayışının gereği olarak mistik kristalleşmeler denebilecek yoksunluğu,yalnızlığı ve çileyi seçmiştir. Avusturya'da kız kardeşi için yaptırdığı bir ev vardır. Bu evde 'kendisi için bir mekan yaratma' üzerine sorgulanımlarını nihayete erdirmiş, mimari üzerine tüm öngörüsünü ortaya koyduğu gibi, 'mekan yaratımı' üzerine yepyeni fikirlere girişmiştir. Tractatus Bağlamında Bir Deneme felsefesini genel olarak Tractatus ve Soruşturmalar dönemi olmak üzere iki döneme ayırmak mümkündür. Her iki dönemde de birbirine yakın görüşler ortaya koymasına rağmen, ın ikinci döneminde farklı bir felsefe yapısının, bu dönemde kaleme aldığı Felsefi Soruşturmalar adlı eserle başladığı açıktır. ın ilk dönem eseri olan Tractatus Logico-Philosophicus, Russell ın etkisinde kaldığı dönemlerde yazdığı bir tür mantık felsefesi denemesidir. Bu dönemde o, felsefi sorunları mantıksal açıdan incelemekte ve dilin sınırlarını çizerken dünyanın sınırlarını da belirlemeye çalışmaktadır. Tractatus, yayımlandıktan sonra mantıkçı pozitivistlerin en fazla yararlandıkları eser olmuş ve Viyana Çevresi denilen okulun felsefi görüşlerinin şekillenmesine katkıda bulunmuştur. Dil-Dünya İlişkisi ın Tractatus ta ele aldığı temel sorun, dilin mantıksal yapısının ne olduğudur. Bu 4 / 9

5 kitapta o, dilin sınırlarını belirlemeye çalışırken, aynı zamanda felsefenin sınırlarını da belirlemeye çalışır. Olgu ile değeri birbirinden ayıran yapının ne olduğu, aklın ve bilginin sınırlarının nereye kadar ulaşabileceği sorununu ciddi anlamda ele alan ve onu çözüme kavuşturmaya çalışan ilk filozof, Kant olmuştur. Kant a göre değer dünyasının akılla düşünülmesi bir sanıdan başka bir şey değildir. Aklın kendisi, fenomenlere karşılık gelen kategorilerin dışında bir kendinde varlık fikrini düşünmesiyle yanılsamaya düşer (Kant, 1993: B 307-8). Anglo-Sakson felsefenin temel uğraşılarından olan olgu-değer ikileminin bir çözümünü vermeye çalışan, bilinebilecek şeylerin olguyla sınırlı kalacağı kanısına ulaşmıştır. Olgular neyin olduğu gibi olduğunu ve neyin de olduğu gibi olmadığını belirleyen etkendir. Mantıksal uzam içindeki olgular da dünyayı oluştururlar (TLP: 1.12 vd.). Görüldüğü üzere dünyayı oluşturan yahut dolduran olgular, değer alanını dünyanın dışına sürüklemeye zorlanırlar. Dilin sınırlarını belirleyen etkenin olgular olması ve dünyanın da bu olgulardan oluşması, değer alanının dünyada yerinin olmadığını zorunlu olarak söyler. felsefesinin belirtmeye çalıştığı temel nokta işte budur. Dil ile dünya arasında kurulan bağıntı, dilin de dünya gibi olgusal olmasından değil, dilin dünyanın sınırları içinde yer almasından kaynaklanır. Olgusal olma ve dünyada yaşama arasındaki paralellik de buradan gelmektedir. gibi söylersek, dilin sınırları dünyanın sınırlarıdır (TLP: 5.6). Dil, dünyanın sınırlarını belirlerken aynı zamanda olguların sınırlarını da belirlemiş olmuyor mu? Aslına bakılırsa dilin dünyanın sınırlarını belirlediği de yoktur. Çünkü dil dünyanın içinde var olmakla dünya tarafından sınırları çizilmiş olmaktadır. Dünyanın sınırlarını çizen temel unsursa, olgudan başkası değildir. Buradan dünya ile yaşamın aynı olduğu sonucu kolayca çıkar; zaten dünya ile yaşamı bir ve aynı sayar (TLP: 5.621). Hakikat ve Anlam Sorunu ın ilk dönem felsefesinin temel sorunlarının başında hakikat sorunu gelir. Hakikat olarak zannedilen şeylerin hakikati var mıdır ve bu nasıl bilinir? Bu da anlamlı-anlamsız değerlendirmesini felsefenin gündemine getiren soru olmuştur ve geçmişte yapılan doğru-yanlış değerlendirmesi bir kenara bırakılmıştır. Felsefede hakikatin mekanının cümle olduğunu söyleyen Gadamer e koşut olarak da cümlenin hakikati oluşturan biricik unsur olduğunu belirtir. Çünkü dili oluşturan unsur, cümle yani önermedir. Gerçeklik dilde açığa çıkıyorsa, bu ancak önermeler yoluyla olur: Önermelerin toplamı dildir. (TLP: 4.001). Erken dönem felsefesindeki gerçeklik anlayışı, önermelerin anlamlı olup olmadığıyla ilgilidir. Bir önermenin doğru ya da yanlış olmasına bakılmaksızın, anlamlı ya da anlamsız oluşuna göre gerçekliğinin olup olmadığına karar verilir. Daha sonra ise anlamlı olan önermenin doğruluğu savunulabilir. Önerme, gerçekliğin bir resmi olmakla doğru ya da yanlış olabilir (TLP: 4.06). Böylelikle felsefede söylenebilir olanın ortaya konulmasıyla, söylenemez olanın alanı da belirlenmiş olur. Başkaca söylersek, felsefenin ya da söylenebilir olanın alanı 5 / 9

6 dilden başkası değildir. Tasarımları dilde açığa çıkan şeylere ilişkin söylemlerin konuşulması, onların olgusal gerçekliklerinin bulunduğunu gösterir. Dile gelmeyen, yani anlamsal içerik olarak boş olan sözde-önermelerin gerçekliklerinin bulunmadığını söylemek de bu anlamda doğrudur. Dile gelen ve içerik olarak olgusal olan şeylerin gerçeklikleri vardır; dilde söylem olarak bulunsa bile, olgu alanının dışında bulunan her türlü değer yargıları, kavramsal açıdan incelendiğinde boş yahut saçmadırlar., Tractatus un son cümlesinde bunu şu şekilde özetler: Üzerine konuşamadığımız şeyler hakkında susmamız gerek. (TLP: 7). Çünkü değer yargıları, üzerine konuşulabilecek şeyler değildir ve bu konular hakkında susmak gerekir. Anlamın Resim Kuramı felsefesinin ilk döneminin daha çok anlamın resim kuramı adıyla özdeş olarak anıldığı bir gerçektir. Bunu, ın Olguların resimlerini yapmaya çabalarız (TLP: 2.1) tümcesinden çıkarmak mümkündür. Bu resimlerin, diğer deyişle tasarımların nesnelere uygun düşmesiyle doğru, aykırı düşmesiyle de yanlış olduklarına karar verilir. Resim, nesne durumlarının olup olmamasının olanaklarını ortaya koymak suretiyle gerçekliğin resmini çıkarır. Ancak a göre, resmin kendisinden doğru veya yanlış olduğu anlaşılmaz; zira a priori bir doğru resim yoktur (TLP: vd.). Resimlerin nesnelere uygunluğu, aynı zamanda dil ve düşünceye uygunluğunu da gösterir. Tasarımların kendisi dünyayı oluştururken, dilin de dünyayı biçimlendirdiği kanısını da unutmamak gerekir. Düşünce ve söylemin aynı şey olduğunu çok önceleri Platon dile getirmişti. O, düşünmeyi bir tür konuşma, yani içten ve sessiz konuşma olarak niteler (Platon, 2000: 263e). Cümle, dile getirilen bir resimdir ve böylelikle resim, cümlenin anlamı sayılır. Cümle bir nesnenin betimi olmakla, resmi yapılacak şey olgu olmaktadır (Soykan, 1995: 53). ın felsefe alanında yaptığı devrim, bazılarına göre haddinden çok fazla önemsenmiş olabilir. Ancak dikkat edilirse, asırlar boyu felsefenin temelini oluşturan metafizik ve diğer felsefi görüşlerin temelinde bulunan töz fikrinin yerini cümle almıştır. Anlamın resim kuramına göre, bağıntı cümlesinde iki ismin birbiriyle olan ilişkisinin tespiti, gerçeklik ya da anlamlılık fikrini ortaya koyar. Örneğin Tanrı-evren ilişkisi ni ele alırsak, Tanrıya a ve evrene de b dediğimizde arb ifadesine ulaşmış oluruz. Tanrının belirgin olmaması, kendisini dilde yani dünyada açığa vurmaması, bu ilişkinin doğruluğunun kanıtlanamaz olduğunu gösterir. Böyle bir sonuç, arb gibi bir ifadenin oluşamayacağı anlamına da gelir. Tanrı-evren ilişkisinin kanıtlanamaması, f(a,b) gibi bir fonksiyonu da olumsuz kılar. Kanıtlanabilen bir şeyin resmi de çizilir. Çünkü a göre kanıt, aynı zamanda resimdir (, 1956: III: 22). Bundan kasıt, kanıtın bir sentetik olguyu göstermesidir. Kanıt, yalnızca bir şeyin öyle olduğunu göstermekle kalmaz, aynı zamanda nasıl öyle olduğunu da gösterir. Bu bağlamda dil, yaşam, dünya, önerme, resim ve düşüncenin hep birbirlerini imledikleri görülmüş olmaktadır. Mantık Sorunsalı 6 / 9

7 felsefesinde ele alınan önemli bir diğer konu da mantıktır. Mantık, şimdiye kadar söylediğimiz şeylerle bire bir ilişki içinde olmakla kendisinden de üstü kapalı bir şekilde bahsettirmiş bulunmaktadır. Ancak biz mantığa ayrı bir yer açarak, çalışmamızın ilerisi için önemli olan boyutlarına kısaca değinmek istiyoruz. da mantığın temeli olgusal önermelere dayanır. Olgu önermesi buna p diyelimbaşkalarını olgunun dışında bırakır: ~p. Yani bir olgu önermesinin dile getirdiği şey, olgu olmayanın da dışlanmasını şart koşar. Pears a göre p ve ~p önermelerinin arasında yarı-p gibi bir önermenin bulunmayışı, üçüncü şıkkın imkansızlığında dile gelen bir zorunluluktur (Pears, 1985: 71). Bu da bize Aristoteles mantığının uygulama alanının nasıl değiştiği hakkında bilgi vermektedir. Aristoteles, bir eylemin olmasının, diğer bir deyişle evetlemenin aynı zamanda değillemeyi de kapsayacağını bildirmekle kalmamakta, ayrıca bir eylemin olması ve olmaması dışında herhangi bir belirsizliğe de karşı çıkmaktadır (Aristoteles, 1996: 8). Halbuki, olgularla doldurulmuş bir dünya resminin yanında değerlerin bulunamayacağını göstermek amacıyla bu ilkeye başvurmuş görünür. Burada şunu da belirtelim: bir p olgusunun ~p ifadesini dışlaması, onun olgusallığının karakteristik yağısında vardır. Bu bağlamda, olgusal olanın reel varlığı, olgusal olmayan ideal düşünceleri dilin sınırlarına sokmamaya çalışır. Bir önermenin olguyu imlemesi, onun gerçek varlık alanını imlediğini gösterir. Böylece ~p ifadesiyle söylenmeye çalışılan şeyler, reel varlık alanına giremeyecek ve dışarıda kalacaktır., olumlu ve olumsuz önermelerin varlığından değil, olgusundan bahsetmektedir. Çünkü bir ~p ifadesi, aynı zamanda bir p ifadesini de varsayar; olumsuz bir şey-durumu, olumlunun varlığını da gerektirir (, 2004: 36 ve TLP: ). Dikkat edilirse, olumsuzun varlığı olumluyu zorunlu kılarken, olumlunun varlığı olumsuzu ancak mümkün kılmaktadır. Zira ~p ifadesinin gerçeklikte hiçbir şey tarafından karşılanmadığı bilinir (TLP: ). ın savunduğu mantık anlayışı ontolojik temellidir; çünkü mantı, dünyanın bir yansımasıdır. Mantığın dünyayı doldurması, dünyanın sınırlarıyla dilin sınırlarının bir olması, mantığın da dünya ile eşdeğer olmasını gerektirir., mantığın sınırlarıyla dünyanın sınırlarını aynı sayar ve mantıkta dünyanın içinde neyin olduğunu söylemenin imkansız olduğunu belirtir (TLP: 5.61). Buna rağmen O, Tractatus un bir yerinde Mantık aşkındır (TLP: 6.13) der. Mantığın aşkın olmasıyla dünyayı doldurması arasında bir çelişki yoktur. Mantık dünyanın yansıması olduğuna göre, dünyaya aşkın olacaktır. Dünyayı doldurmaktan maksat ise, dünyada uygulanabilir olmasındandır (Soykan, 1995: 28). Dünyanın sınırlarının aynı zamanda mantığın da sınırları olması, onun uygulama alanının yalnızca dünya ile sınırlı olduğunu gösterir. Mantık dünyadan önce değildir, her ikisi birlikte vardır. burada şu soruyu sorar: Bir dünya olmadığı halde bir mantık olsaydı, öyleyse dünya varken bir mantık nasıl var olabildi? (TLP: ). a göre mantığın önermeleri totolojilerdir ve bu yüzden bir şey söylemezler (TLP: 6.1 ve 6.11). Önerme bir resim olduğu sürece bir şey söyler; mantık önermeleri ise resim değildir. Nesne durumlarının resmi bir şey dile getirirken, mantık nesne durumu olmadığı için hiçbir şey dile getirmez. Bu anlamda mantık sadece gösterir, yani imler. 7 / 9

8 (эφ,x).φx ve ~(эφ,x).φx. Bu ifadelerin hangisi totolojik ve hangisi çelişiktir? a göre, totoloji söyler göründüğü şeyi gösterirken, çelişme de söyler göründüğü şeyin karşıtını gösterir (, 2004: 22). Açıktır ki, birinci ifade totoloji olmakla, diğer önerme de zorunlu olarak çelişik olmaktadır. Değilleme imi (~), bulunduğu önermenin diğerine göre mantıksal olmadığını da imlemiş olmaktadır. Gördüğümüz kadarıyla, mantığın bize gösterdiği şey, herhangi bir nesnenin mantıksal düzlemde olabilmesi ve dünyada yer bulabilmesi için, totoloji olması gerektiğidir. Biz biliyoruz ki, değer alanına ilişkin yargıların totolojik olması imkansızdır. Tanrı vardır ifadesinin totoloji oluşturması, var olmanın Tanrıyla özdeş ve birlikte olmasını gerekli kılar. Oysa Tanrı idesi, var olmayı önceleyen varlığa ait bir idedir. KAYNAKÇA ARISTOTELES (1996), Yorum Üzerine (çev. S. Babür), Ankara: İmge. KANT, I. (1993), Arı Usun Eleştirisi (çev. A. Yardımlı), İstanbul: İdea. PEARS, D. (1985), (çev. A. Denkel), İstanbul: Afa. PLATON, Sofist (çev. C. Karakaya), İstanbul: Sosyal. SOYKAN, Ö.N. (1995), Felsefe ve Dil, İstanbul: Kabalcı. WITTGENSTEIN, L. (1956), Remarks on the Foundations of Mathematics (trans. G.E.M. Anscombe), London & New York: Blackwell & Macmillan. WITTGENSTEIN, L. (1995), Tractatus Logico-Philosophicus (trans. D.F. Pears- B.F. McGuinness, London & New York: Routledge. WITTGENSTEIN, L. (2004), Defterler (çev. A. Utku), İstanbul: Birey. Ilyas Altuner Ludwig Önermeleri Kitabı oluşturan yedi ana önermenin türkçesi şöyledir: 8 / 9

9 1. dünya olduğu gibi olan her şeydir. 2. olduğu gibi olan, olgu, olgu bağlamlarının öyle varolmasıdır. 3. olguların mantıksal tasarımı, düşüncedir. 4. düşünce anlamlı tümcedir. 5. tümce, temel tümcelerin doğruluk işlevidir. (temel tümce kendi kendisinin doğruluk işleidir.) 6. doğruluk işlevinin genel biçimi şudur: [değil p, değil e, n (değil e)] 7. üzerinde konuşulmayan konusunda susmalı. son önermeye gelmeden önce 6.54'te ortaya koyulan felsefenin ne olduğuna dair mecaz da ilgi çekicidir: 6.54 benim tümcelerim şu yolla açımlayıcılardır ki, beni anlayansonunda bunların saçma olduğunu görür -onlarla-onlara tırmanarak- onların üstüne çıktığında. (sanki üstüne tırmandıktan sonra merdiveni yıkıp devirmesi gerekir.) bu tümceleri aşması demektir, o zaman dünyayı doğru görür. ludwig wittgenstein, tractatus logico philosophicus, yky 2001 çeviren: oruç aruoba Hakkında Diğer Yazılar - Ludwig - Felsefi Araştırma - Ludwig - Mantıksal-Felsefi İnceleme 9 / 9