TEHLİKE VE RİSK. Tehlike, Türk Dil Kurumu sözlüğünde Büyük zarar ya da yok olmaya yol açabilecek durum olarak tanımlanmaktadır.

Transkript

1 TEHLİKE VE RİSK Tehlike, Türk Dil Kurumu sözlüğünde Büyük zarar ya da yok olmaya yol açabilecek durum olarak tanımlanmaktadır. İş Sağlığı ve Güvenliği açısından tehlike Ortadan kaldırılmadığında kaza, hastalık (yaralanma) veya hasara sebep olan şart veya şartlar olarak veya Çalışma ortamı ve şartlarında var olan, ya da dışarıdan gelebilecek kapsamı belirlenmemiş, maruz kimselere, işyerine ve çevreye zarar ya da hasar verme potansiyeli olarak tanımlanmaktadır.

2 Bir tehlikenin ortaya çıkması olasılığa dayalıdır. Bu olasılık söz konusu tehlikeyi oluşturan koşullar ve etmenlerle birlikte değerlendirilmelidir. Tehlike olasılığı değişkenlerini aşağıdaki başlıklar altında toplamak mümkündür. 1-Tehlikeye maruz kalan kişilerin sayısı, 2-Ne sıklıkla tehlikeye maruz kalındığı, 3-Ne kadar süreyle tehlikeye maruz kalındığı, 4-Eğitim düzeyi, 5-Denetimin etkinlik düzeyi, 6-Çalışma koşulları, TEHLİKE VE RİSK 7-Yorgunluk, dikkatsizlik, halsizlik gibi etmenler,

3 Risk kavramının literatürde değişik tanımları vardır, bunlardan bazıları: 1. Belirlenmiş tehlikeli bir olayın oluşma olasılığı ve sonuçlarının kombinasyonu (OHSAS 18001), 2. Belli bir dönemde veya koşullar altında istenmeyen olayın ortaya çıkma olasılığı, çevre koşullarına göre sıklık ve olasılık (ILO), 3. Zarara uğrama tehlikesi (Türk Dil Kurumu) olarak tanımlanmaktadır. TEHLİKE VE RİSK

4 İHTİMAL TEHLİKE VE RİSK Risk değerlendirmesi içerisindeki tanımı ise; tehlikeli bir olayın veya maruz kalma durumunun meydana gelme olasılığı ile olay veya maruz kalma durumunun yol açabileceği yaralanma veya sağlık bozulmasının ciddiyet derecesinin bileşkesi olarak ifade edilmektedir. Risk = İ x Ş İ: İhtimal Ş: Şiddet ŞİDDET

5 TEHLİKE VE RİSK

6 TEHLİKE VE RİSK Diğer tehlikeler nelerdir? -Hava -Güneş -Yağmur -Rüzgar -Deniz -Ağaç Söz konusu riskleri değerlendirirken, konuyu tehlikenin çeşitleri ve büyüklüğü nispetinde ele almalıyız.

7 TEHLİKE VE RİSK

8 TEHLİKE VE RİSK Risk-tehlike tanımı çalışmaları sırasında en önemli başvuru kaynağı ise bizzat işi yapan işçiler, ustalar, ustabaşları ve teknik personellerdir. Böyle bir ekip çalışması, kimin nasıl bir tehlike ile karşı karşıya olduğunu gösterebileceği gibi, şimdiye kadar hiç gözlemlenmemiş potansiyel tehlike kaynaklarını da ortaya çıkarabilir.

9 Risk Algılama Deneysel Psikoloji alanında yapılan çalışmalarla risk algılanmasını etkileyen faktörler belirlenmeye çalışılmaktadır. Üzerinde durulan konulardan birisi de ; konusudur. Riskler, kişiler tarafından nasıl algılanır, Riskler toplum tarafından nasıl algılanır,

10 Risk Algılama Gökdelenlerin ilk yapılmaya başlandığı yıllarda riski kabullenmek olumlu bir imaj olarak reklamlarda kullanılabiliyordu.

11 Risk Algılama 2 1 Bu resimde görüldüğü gibi 1 numaralı kişiler ortamdaki risk ya da riskleri son derece yüksek algılayıp, özel kıyafetlerle olaya müdahale ederken, 2 numaralı kişi, olağan hayatını sürdürmekte ve diğer kişilerin algıladığı riski hiç algılamamış görünmektedir.

12 Risk algılama Risk Algılama Risk algılanması ile zaman arasındaki 1. Risk kişi tarafından ilk belirlendiğinde bir önem seviyesinde algılanır. Ancak zamanla önem seviyesinde bir düşüş gözlenir. Bu olaya kanıksama denir. Zaman

13 Risk Algılama Risk Algılama 2.Konu ile ilgili ciddi bir kaza yaşanması sonrası risk algılama seviyesi aniden yükselir. 3.Zaman geçtikçe risk algılama seviyesinde tekrar azalma gözlenir. Bu aşamada uyulması gerekli kurallar konmuştur. Fakat yine de umursamazlık ve kanıksama sonucu algılamada zamanla azalma meydana gelir. Ciddi kaza Ciddi bir kaza sonrası risk algılama Seviyesi aniden yükselir. Zaman

14 Risk Kaynakları İşletmelerinde çalışanların sağlık ve güvenliklerini olumsuz etkileyen bir takım tehlike ve risklerin bulunduğu kabulü ile hareket edilmektedir. Bu tehlike ve riskleri ortadan kaldırmamız veya kabul edilebilir seviyelere indirerek kontrol altına almamız, bundan daha öte olmak üzere yönetebilmemiz için, tehlike ve risklerin nelerden ve nerelerden kaynaklandığını iyi bilmemiz ve şu sorulara cevap aramamız gerekmektedir. Risk kaynakları nelerdir? İşyeri riskleri nelerden kaynaklanır?. Buna göre risk kaynakları aşağıda sıralanmıştır.

15 Risk Kaynakları A. Yapılan işler ya da yürütülen faaliyetler: Çalışma hayatında yer alan işletmelerde işlerin planlanması ve yürütülmesi aşamalarında çalışanlar birçok mesleki sağlık ve güvenlik riski ile karşı karşıya gelmektedir. B. İşlemler (operasyonlar): İşletmelerde üretimi sağlamak üzere bir takım temel ve yardımcı prosesler (süreçler) gerçekleştirilmektedir. Bu proses ve işlemlerin gerçekleştirilmesi esnasında bir çok sağlık ve güvenlik riskleri ortaya çıkmaktadır.

16 Risk Kaynakları C. Kullanılan Maddeler: İşletmelerde gerek doğrudan üretim sürecinde gerek başka amaçlar için çok çeşitli, ham, yarı mamul ve mamul madde kullanılmakta ve çeşitli ürünler üretilmektedir. Kullanılan ve üretilen maddeler ile bunların atık ve artıkları çalışanlar açısından birtakım sağlık ve güvenlik riskleri taşımaktadır. D. Makine ve donanımlar: İşletmede kuruluş amacını gerçekleştirmek ve kanuni zorunlulukları yerine getirmek için birçok iş ekipmanı bulundurulmakta ve ihtiyaç doğrultusunda kullanılmaktadır. Her ne amaçla olursa olsun bulundurulan bu iş ekipmanlarından çeşitli sağlık ve güvenlik riskleri ortaya çıkmakta ve çalışanların sağlığını olumsuz etkilemektedir.

17 Risk Kaynakları E. İnsanlar: İşyerinde üretim, yönetim, iş takibi, eğitim, ziyaret, danışmanlık vb. işler için bulunan kişilerin eylemleri, kararları varlığı ve münasebetleri çeşitli sağlık ve güvenlik risklerini oluşturabilmektedir. F. Organizasyonlar: İşletmelerde üretimin gerçekleştirilmesi amacına yönelik olarak oluşturulan her türlü organizasyon sistemleri ile bu organizasyonların tür ve nitelikleri, doğrudan yada dolaylı olarak bir takım sağlık güvenlik risklerini oluşturmaktadırlar. G. İş çevresi: Kuruluşlarda üretim faaliyetlerinin yürütüldüğü dahili ve harici çevre çalışanların sağlık ve güvenliği açısından önemli risk kaynaklarından birini oluşturmaktadır. İş çevresini oluşturan unsurları iç çevre unsurları ve dış çevre unsurları olarak ele almak mümkündür.

18 Risk Kaynakları H. Faktörlerin etkileşimi: Bütün sayılan bu faktörlerin birden fazlasının birbirleri ile olan olumsuz etkileşimleri, uyum ya da uyumsuzlukları İş Sağlığı ve Güvenliği açısından önemli risklerin oluşmasına sebep olabilmektedir. Bu faktörlerin normal bir sıralamada birbirlerine bir üstünlükleri yoktur. Ancak öncelik sıralamasını yapılan işin türü, kullanılan malzemenin niteliği, çalışan elemanın özellikleri, yapılan işlem çeşidi, bulunulan çevre, kullanılan teknoloji vb. hususlar önemli oranda etkilemekte olduğu dikkate alınarak yapılacak her risk değerlendirme çalışmasında öncelik sıralamasının farklı olabileceği baştan kabul edilmelidir.

19 RİSK DEĞERLENDİRME İşte iş kazaları ve meslek hastalıklarının neden olduğu bu kayıpların azaltılabilmesi için yapılacak çalışmalara bir temel oluşturmak ve belirlenen yüksek düzeydeki risklerle ilgili olarak önleyici faaliyetler başlatabilmenin bilimsel yolu risk değerlendirmesi yapmaktır. AB ülkelerinde risk değerlendirmesinin yasal alt yapısını teşkil eden ve yeni yaklaşım direktiflerinin ana direktifi olan 89/391/EEC Direktifi doğrultusunda hazırlanarak tarih ve Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konulan İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği ülkemizde risk değerlendirmesinin yasal alt yapısını oluşturmuştur. Ancak Danıştay 10. Dairesinin /3007 sayılı kararı ile Yönetmelik iptal edilmiştir.

20 RİSK DEĞERLENDİRME Türkiye de faaliyet gösteren hemen hemen tüm işverenler için henüz yeni bir kavram olan risk değerlendirmesi kavramı bu yönetmelikte İşyerlerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin, işçilere, işyerine ve çevresine verebileceği zararların ve bunlara karşı alınacak önlemlerin belirlenmesi amacıyla yapılması gerekli çalışmalar olarak tanımlanmaktadır.

21 RİSK DEĞERLENDİRME Risk analizi veya değerlendirilmesi ile ilgili çok farklı tanımlar ve yöntemler vardır. Bunların birkaçı aşağıda verilmiştir: BS 8800'e göre risk analizi metodu; riskin büyüklüğünün tahmin edilmesini ve riskin kabul edilebilir olup olmadığının tanımlanmasını kapsayan süreçtir TS 1050'e göre Risk Değerlendirmesi; tehlikelerin, (belirlenerek) sistematik bir yolla gözden geçirilmesine imkân veren bir dizi mantık adımıdır. İLO-OSH 2001 İSGYS rehberinde tanımı; İşteki tehlikelerden ortaya çıkan sağlık ve güvenlik risklerini değerlendiren bir prosestir

22 RİSK DEĞERLENDİRME Ülkemizde risk değerlendirmesinin sağlam yasal bir zemine oturtulabilmesi için iptal edilen yönetmelik hükümlerini kapsayan yeni bir yasal düzenlemeye acilen ihtiyaç bulunmaktadır. Bu nedenle, tarihinde çıkarılan 5763 sayılı Kanunla, İş Kanununun 78. Maddesini değiştirmiş ve Risk Değerlendirmesi konusunda bir yönetmelik çıkarılacağını yasal hükme bağlamıştır.

23 RİSK DEĞERLENDİRME RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN AMACI Çalışma ortamı gözle görünen veya görünmeyen tehlikelerle doludur. Risk; Acil kontrol altına alınması gereken yüksek risk midir?

24 RİSK DEĞERLENDİRME Yoksa sadece kontrol önlemlerini gözden geçirmem gereken düşük risk midir?

25 Risk değerlendirmesi ne zaman yapılmalıdır Kuruluşlarda risk değerlendirme çalışmalarının ne zaman yapılacağı karar verilmesi gerekli önemli konulardan birisidir. Risk değerlendirme çalışmaları aşağıdaki durumlarda yapılmalıdır. a. İşe başlama aşamasında b. İşyerinde bir değişiklik olması durumunda, c. İş kazası, meslek hastalığı, olay sonrasında, d. Düzenli aralıklarla

26 Risk değerlendirmesi kim ya da kimler tarafından yapılmalıdır Risk değerlendirme çalışmalarının işyerinde kim ya da kimler tarafından yürütüleceği önemli bir konudur. Bu konuda uzmanlarca ortaya konulmuş farklı görüşler bulunmaktadır. Bazıları risk değerlendirme çalışmalarının her zaman ekip halinde yürütülmesi fikrini savunurken diğerleri ise risk değerlendirme çalışmalarının yapılacağı işletmenin özelliğini dikkate alarak birey ya da takım tarafından yürütülmesi gerektiğini ileri sürmektedirler. Her iki görüşte doğru olmasına rağmen ikinci görüş daha esnek ve uygulanabilir bir görünüm sergilemektedir.

27 Risk değerlendirmesi kim ya da kimler tarafından yapılmalıdır 1. Risk değerlendirilmesi önemli bir ıştır ve uzman ekiplerce yapılmalıdır. Bu görüşe genel olarak herkes katılmaktadır. Ancak işletmelerin ve yapılan işlerin çeşitliliği göz ardı edilmemesi gereken önemli bir husustur. Risk değerlendirmesi yapma yükümlülüğü İş Kanunu kapsamına giren bütün işyerlerini kapsamaktadır. Bu kapsama sanayiden sayılan-sayılmayan, işçi sayısı üçten başlayarak on binlere varan ve maden ve metalürjiden başlayarak büro, yazıhaneye kadar varan birçok işyeri girmektedir.

28 Risk değerlendirmesi kim ya da kimler tarafından yapılmalıdır 2. Risk değerlendirme çalışmaları işletmenin özelliğine göre birey ya da takım tarafından yürütülmelidir. Bu görüş birincisine göre uygulamacılara daha esnek bir hareket alanı bırakmaktadır. İşletmenin ve yapılan işin durumu incelenerek risk değerlendirme çalışmalarının birey ya da ekip tarafından yapılmasına karar verilebilecektir. Bazı küçük işletmelerde risk seviyesi de göz önüne alınarak yeterliliği olan kişilerin risk değerlendirme çalışmalarını yürütmesi mümkün olabilecektir.

29 Risk değerlendirmesi kim ya da kimler tarafından yapılmalıdır Risk değerlendirme çalışmalarının birey ya da takım yaklaşımının avantaj ve dezavantajlarının değerlendirilmesi Tabloda yapılmıştır. Avantajları Dezavantajları Birey Yaklaşımı Çabuk netice alınmasını sağlar Kişinin diğer uzmanlar tarafından yönlendirilmesini engeller Kişiye, İSG konusunda tek yetkili ve otorite olduğu hissini verir Maliyeti düşüktür. Teknik uzmanlık gerektirir. Yönetimin İSG iş güvenliği uzmanının işidir anlayışının yerleşmesini sağlar. Tek boyutlu olması yetersizlik getirebilir. Katılım sağlanamadığından çalışanlar kendi bölümlerinde tehlike ve risklerin olmadığını savunurlar. Kişilerin farklı kavrama seviyeleri değerlendirmeyi etkileyebilir. Takım Yaklaşımı Gerekli bilgi tüm çalışanlar tarafından sağlanabilir. Herkesi tatmin edecek sonuçlar elde edilebilir. Katılanlara aidiyet ve işbirliği ruhu kazandırır Yöneticilerin katılımı, yapılan çalışmalara ve sonuçlarına herkesin sahip çıkmasını sağlar. Takım çalışmalarından netice daha geç alınabilir. Takım içi etkileşim sonucu etkileyebilir Çalışılması gereken zaman ve maliyet yüksek olur.

30 Risk değerlendirmesi kim ya da kimler tarafından yapılmalıdır TEHLİKENİN BÜYÜKLÜĞÜ İLE UZMANLIK İHTİYACI ARASINDAKİ İLİŞKİ TEHLİKE Çalışan Şef Yönetici Uzman ekip

31 RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN AŞAMALARI Genel kanı olarak risk değerlendirmesinin 5 aşamadan oluştuğu düşünülmektedir. Bu aşamalar; tehlikelerin belirlenmesi, risklerin değerlendirilmesi, kontrol tedbirlerine karar verilmesi, kontrol tedbirlerinin uygulanması ve izlemegözden geçirmedir. 1. Tehlikelerin belirlenmesi 5. İzleme ve gözden geçirme 2. Risklerin değerlendirilmesi 4. Kontrol tedbirlerinin uygulanması 3. Kontrol tedbirlerine karar verilmesi

32 RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN AŞAMALARI 1. adım: Tehlikelerin Belirlenmesi İş kazları ve meslek hastalıklarının önlemesi için öncelikle risklerin belirlenip, risk haritalarının oluşturulması gerekmektedir. Risk haritalarının hazırlanabilmesi için de öncelikle olası tehlikelerin tespit edilmesi gerekmektedir. İşyerindeki bütün tehlikeler listelenmelidir. Kaza ve zarar potansiyeli olan her şey araştırılmalıdır Neyin nasıl araştırılacağına karar verilmelidir. İnceleme çalışmaları için bir ekip oluşturulmalı ve ön hazırlıklar yapılmalıdır;

33 RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN AŞAMALARI 1. adım: Tehlikelerin Belirlenmesi Tehlikelerin belirlenmesinden sonra bu tehlikelerin analizinin yapılması gerekmektedir. Tehlike analizi; doğru uygulamalar ve tehlikelerin tespiti için yapılan sistematik çalışmalardır. Tehlike analizi basit ve detaylı olmak üzere iki şekilde yapılmaktadır. Tehlike analizinde en önemli husus tehlikelerin ve tehlikeli noktaların tespit edilmesidir. Bunun için şu çalışmalar yapılır:

34 RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN AŞAMALARI 1. adım: Tehlikelerin Belirlenmesi Özel bir etüt gerekmeden (tüm kazaların %50 sini teşkil eden) tespit edilebilen tehlikeler, genel kontrolle yapılır. Eski yıllara ait kaza istatistikleri, bilgiler değerlendirilir. Kazaların nerelerde olduğu ve nedenleri incelenir. Bu değerlendirmenin doğru bir şekilde yapılabilmesi için, devamlı olarak her kazada kaza raporu düzenlenir. Yine özel formda aylık ve yıllık istatistik cetvelleri doldurulur. Yaralanma olmayan olaylar veya bir günden fazla istirahat gerektirmeyen kazalar işlenerek kaza ihtimali da belirlenmiş olur.

35 RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN AŞAMALARI 1. adım: Tehlikelerin Belirlenmesi Makineler, tesisat, bina yapısı, çalışma düzeni, kısaca iş yeri incelenerek kaza ihtimali belirlenir. Yeni teknik gelişmeler sürekli olarak izlenerek iş güvenliğine etkileri değerlendirilir. Tehlike tanımlanmasına yönelik en sistematik yaklaşım ise işyerinde mevcut tüm iş çeşitlerinde ve bu işlerde çalışan personel üzerindeki tehlikeleri incelemektir. Bu amaçla özellikle işyerinde var olan tüm iş süreçlerindeki görevlerin listelenmesi önemli bir çalışmadır.

36 RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN AŞAMALARI 2.adım: Risklerin Değerlendirilmesi ve Derecelendirilmesi Belirlenen tehlike listesinde yer alan tehlikelerden kaynaklanan riskler tespit edilerek bu risklerin her biri ayrı ayrı değerlendirmelere tabi tutulmalıdır. Oluşacak riskin ne düzeyde olduğunu, ya da tehlikelerin ne kadar ciddi boyutlarda var olduğunu saptarken iş ortamında çalışanların maruz kaldıkları riskleri ayrı ayrı incelemenin yanında, tüm risklerin bileşik etkisinde değerlendirmek unutmamak, mevcut risklerin diğer işlerle olan ilişkisini kurmak yararlı olacaktır. Risk değerlendirmesinin yapıldığı bu aşama teknik ve bilimsel bir ekip çalışmasını gerekli kılar.

37 RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN AŞAMALARI 2.adım: Risklerin Değerlendirilmesi ve Derecelendirilmesi Risk analizi yöntemlerinin temelde iki grupta toplamak mümkündür. Bunlar; Nitel Risk Değerlendirme Yöntemleri: Riskin hesaplanmasında ve tanımlanmasında sayısal değerler kullanılmaz. Matematiksel risk değerlendirmesi yerine sözel mantıkla risk değerlendirmesi yapılmaktadır. Nicel Risk Değerlendirme Yöntemleri: Risk tanımlanmasında sayısal değerler kullanılır.

38 RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN AŞAMALARI 3.adım: Kontrol Tedbirlerine Karar Verilmesi Bu adımda belirlenen tehlikelerin ortadan kaldırılması ya da risklerin kabul edilebilir düzeye indirilmesi için gerekli kontrol tedbirlerine karar verilir. Genellikle kontrol yöntemleri alternatifli olarak belirlenir ve fayda maliyet analizi yapılarak yetkililerin tercihine sunulur. Risk değerlendirmesinin en önemli adımlarından biri olan bu adımda risk kontrol önlemlerinin neler olacağı ve bu önlemlerin belirlenmesinde ne tür bir öncelik tercihinde bulunacağı belirlenir.

39 RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN AŞAMALARI 3.adım: Kontrol Tedbirlerine Karar Verilmesi Temel kural: TEHLİKENİN ORTADAN KALDIRILMASIDIR Bu mümkün değilse RİSKE MARUZİYET EN AZA İNDİRİLMELİDİR. (KABUL EDİLEBİLİR DÜZEY)

40 RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN AŞAMALARI 4.adım: Kontrol Tedbirlerinin Uygulanması Bu adımda seçilen kontrol tedbirleri işyerinde uygulanarak tamamlanır. Kontrol tedbirlerinin tamamlanması şu hususları içerir; Çalışma yöntemlerinin geliştirilmesi İletişim Eğitim ve öğretimin sağlanması Denetim Bakım

41 RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN AŞAMALARI 5.adım: İzleme ve Gözden Geçirme Son adım tedbirlerin etkinliğinin izlenmesi ve tekrar edilerek gözden geçirilmesidir. Bu adımda en azından şu sorular cevaplandırılmalıdır. Seçilen kontrol tedbirleri planlandığı gibi tamamlanmış mı? Seçilen kontrol tedbirleri yerinde tedbirler mi? Bu kontrol tedbirleri doğru bir şekilde uygulanmış mı? Seçilen yöntem çalışıyor mu? Kontrol tedbirleri yeni ve ilave riskler çıkarmış mı? Risklere maruziyet ortadan kaldırılmış veya yeterince azaltılmış mı?

42 TEHLİKE- YÜKSEKTE ÇALIŞMA

43 TEDBİR NE OLMALI?

44

45 RİSK DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ Risk değerlendirmeyi gerçekleştirmede kullanılabilecek çok çeşitli metotlar bulunmaktadır. Bu metotlar; Nitel Risk Değerlendirmesi Temel (Başlangıç) Risk Analizi Tehlike ve İşlerlik Çalışmaları Yöntemi (HAZOP), Hata Türü ve Etki Analizi (FMEA) Yöntemi ve Hata Ağacı Analizi Yöntemi Nicel Risk Değerlendirmesi olarak da çok değişik yöntemler olmakla birlikte en bilinen yöntemlerden olan; Matris Metodu, Kinney Metodu Ridley in Metodu sayılabilir.

46 RİSK DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ 1.1.Temel (Başlangıç) risk değerlendirmesi metodu Bu metodun temeli; potansiyel bir tehlikeyi kazaya dönüştürebilecek olaylar veya raylar dizisinin belli bir sistematik içinde analiz edilmesine dayanmaktadır. Bu metotta öncelikle olabilecek istenmeyen olaylar belirlenir ve sonrasında mülakat, grup çalışması vb. yöntemlerle tek tek analiz edilir. Her istenmeyen olay veya tehlike için mümkün gelişme veya önleyici tedbir geliştirilmeye çalışılır. Bu yöntemle elde edilen sonuçlar, hangi tehlikelere yönelik acil önlem alınması yönünde bir temel fikir oluşturabilir.

47 Nitel Risk Değerlendirmesi Metotları 1.2. Tehlike ve işlerlik çalışmaları metodu (HAZOP): HAZOP, istenmeyen kazaların sonuçlarını araştırmayı hedefleyen nedenleri araştıran ve sonuç odaklı (sonuç analizini izleyen) nitel bir metottur. Sistemin yapısal ve donanımsal özellikleri üzerine kurulu, FMEA nın tersine, HAZOP, işletmedeki süregelen proseslerle ilgilenir. Örnek HAZOP Tablosu Sapma (Risk) Nedeni Sonucu Kullanılan Koruma Aksiyonlar

48 Nitel Risk Değerlendirmesi Metotları 1.2. Tehlike ve işlerlik çalışmaları metodu (HAZOP): HAZOP Tablosu, HAZOP değerlendirmelerinde kullanılmaktadır. HAZOP sistemin tüm işleyişiyle ilgili olarak kullanılabildiği gibi sağlık ve güvenlik açısından yapılan risk değerlendirmesi çalışmalarında da kullanılabilmektedir. Sağlık ve Güvenlik için yapılacak risk değerlendirmesi çalışmasında sapma yerine risk kullanılır ve riskin nedeni, sonucu, riskin ortadan kaldırılması için kullanılan koruma ve planlanan aksiyonlar bir tablo haline getirilerek risk değerlendirilmiş olur.

49 Nitel Risk Değerlendirmesi Metotları Sapma (Risk) Nedeni Sonucu Kullanılan Koruma Aksiyonlar Gezervinç ray ölçümü sırasında düşme Yüksekte çalışma Ölüm Emniyet kemeri Bel tipi emniyet kemeri, paraşüt tipi emniyet kemeri kullanılması eğer mümkünse platform kurulması vb. Örnek risk değerlendirmesinde HAZOP yönetim kullanılarak Gezervinç ray ölçümü sırasında düşme riskine karşı değerlendirme yapılarak bazı aksiyonlar tespit edilmiştir.

50 Nitel Risk Değerlendirmesi Metotları 1.3. Hata türü ve etkileri analizi (FMEA) metodu Hata Türü ve Etki Analizi (FMEA), ürün, tasarım ve hizmet gibi incelemeye konu olan süreç içerisinde hata türlerinin belirlenmesi ve saptanabilirlik ve şiddet derecelerine göre bu hata türlerinin sınıflandırılması için kullanılmaktadır. FMEA tekniği, hataları tespit etmenin yanı sıra önleyici faaliyetleri de dikkate almaktadır. Yani hatayı belirlemek yeterli olmamakta, hatanın çözümü için tedbirler üretmek gerekmektedir.

51 Nitel Risk Değerlendirmesi Metotları 1.3. Hata türü ve etkileri analizi (FMEA) metodu Sistemin bütününe bakıldığında potansiyel hatalar tanımlanmasının yerine potansiyel risklerin tanımlanması yapıldığında sistemin bütünlüğü içerisinde riskler de değerlendirilmiş olur. O halde potansiyel riskler; olasılık, şiddet ve saptanabilirliğin bileşkesinden oluşur. Şiddet, olasılık ve saptanabilirlik bileşenlerinin belirlenen rakamsal değerlerinin çarpımı sonucunda Risk Öncelik Göstergesi bulunmaktadır. Bu değer, sorunların tespit edilmesi ve önleyici tedbirlerin hayata geçirilmesini sağlamaktadır.

52 Nitel Risk Değerlendirmesi Metotları 1.3. Hata türü ve etkileri analizi (FMEA) metodu FMEA METODUNUN UNSURLARI FMEA nın üç temel unsuru vardır. a.ihtimal: (İ) Hatanın zaman içinde gerçekleşme sıklığını gösteren değer, (1-10 arası) b.şiddet: (Ş) Hatanın gerçekleşmesi durumunda sonuçların derecesini gösteren değer, (1-10 arası) c.tespit edilebilirlik: (T) Hatanın istenmeyen sonuçlara sebep olmadan tespit edilebilme derecesini gösteren değer, (1-10 arası)

53 1.3. Hata türü ve etkileri analizi (FMEA) metodu HATA OLASILIĞI HKS HATA KÜMÜLATİF SAYISI DERECE Çok Yüksek: Kaçınılmaz Hata ½ den fazla 10 1/3 9 Yüksek: Tekrar Tekrar Hata 1/8 8 1/20 7 Orta: Ara Sıra Olan Hata 1/80 6 1/ / Düşük: Nispeten Az Olan Hata 1/ / Pek Az: Olası Olmayan Hata 1/ den düşük 1

54 1.3. Hata türü ve etkileri analizi (FMEA) metodu SİSTEM FMEA ŞİDDET ETKİ SINIFLAMASI ETKİ ŞİDDETİN ETKİSİ DERECE Uyarısız Gelen Tehlike Felakete yol açabilecek etkiye sahip ve uyarısız gelen potansiyel hata 10 Uyarısız Gelen Tehlike Yüksek hasara ve toplu ölümlere yol açabilecek etkiye sahip ve uyarısız gelen potansiyel hata 9 Çok Yüksek Sistemin tamamen hasar görmesini sağlayan yıkıcı etkiye sahip ağır yaralanmalara,3.derece yanık, akut ölüm vb. etkiye sahip hata 8 Yüksek Orta Düşük Çok Düşük Ekipmanı tamamen hasar görmesine sebep olan ve ölüme, zehirlenme,3.derece yanık, akut ölümcül hastalık vb. etkiye sahip hata Sistemin performansını etkileyen, uzuv ve organ kaybı, ağır yaralanma, kanser vb. yol açan hata Kırık, kalıcı küçük iş görmemezlik,2.derece yanık, beyin sarsıntısı vb. etkiye sahip hata İncinme, küçük kesik ve sıyrıklar, ezilmeler vb. hafif yaralanmalar ile kısa süreli rahatsızlıklara neden olan hata Küçük Sistemin çalışmasını yavaşlatan hata 3 Çok Küçük Sistemin çalışmasında kargaşaya yol açan hata 2 Yok Etki yok 1

55 1.3. Hata türü ve etkileri analizi (FMEA) metodu TESBİT EDİLEBİLİRLİK TESBİT EDİLEBİLİRLİK OLASILIĞI DERECE Tespit Edilemez Çok Az Az Çok Düşük Düşük Orta Yüksek Ortalama Yüksek Çok Yüksek Hemen Hemen Kesin Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği mümkün değil Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği çok uzak Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği uzak Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği düşük Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği çok düşük Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği orta Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği yüksek ortalama Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği yüksek Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği çok yüksek Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği hemen hemen kesin

56 1.3. Hata türü ve etkileri analizi (FMEA) metodu Risk Öncelik Değeri (RÖD) R.Ö.D.= İ x Ş x T arasında bir değer alabilir. Risk Öncelik Değeri (RÖD) Sıra Risk Öncelik Değeri Karar arası Düşük Riskli arası Orta Riskli arası Yüksek Riskli arası Çok Yüksek Riskli

57 Nitel Risk Değerlendirmesi Metotları 1.4. Hata ağacı metodu: Hata Ağacı, sistem hatası ile sistemi oluşturan parçalar arasındaki ilişkiyi gösteren mantıksal bir şemadır. Tümdengelim yaklaşımına dayanmaktadır. Metotta, öncelikle istenmeyen olay belirlenir, sonrasında bu istenmeyen olaya neden olabilecek olaylar bir ağaç köküne ulaşır şekilde tespit edilir. Bu sistem de FMEA metodunda olduğu gibi sistemin işleyişiyle ilgili tüm analizlerde kullanılabildiği gibi sağlık ve güvenlik açısından risk değerlendirmesi metodu olarak da kullanılabilir. Metodun ana mantığı tehlikenin ortaya çıkmasına neden olan etkilerin ortaya çıkarılması dır.

58 Nitel Risk Değerlendirmesi Metotları 1.4. Hata ağacı metodu: Yangının ortaya çıkması ve Yanıcı/parlayıcı madde sızıntısı Tutuşturucu kaynağının bu sızıntının yanında olması veya Kıvılcımın çıkması Çalışanın sigara içmesi Şekilden de görüleceği üzere yangın çıkması ile ilgili tüm tali hatalar ağaç kökü şeklinde sıralandırılarak, yangın çıkışına neden olan ana sebep ortaya konulmaktadır. Böylece zarara/tehlikeye neden olabilecek sebepler giderilerek, riskin ortaya çıkması engellenebilir.

59 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.1. Matris metodu Tehlikelerin detaylı analizi için kullanılan yöntemlerden en önemlilerden birisi risk matrisi metodudur. Bu analiz metodu analitik bir metottur. Risk matrisi yönteminde sırasıyla şunlar yapılmalıdır: a.tehlikeleri tanımlamak (gözlemlemek) b.her tehlike için riskin boyutunu tahmin etmek, saptamak (değerlendirmek) c.riskin kabul edilip edilemediğine karar vermek ve riski kontrol altına almak

60 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.1. Matris metodu Risk Matrisi Yöntemi şu adımlar takip edilerek yapılır: I. ADIM: Tehlikelerin Belirlenmesi İşe başlanmadan şu veriler toplanıp değerlendirilmelidir. Kimyevi, fiziki ve biyolojik ajanlar listesi İş aktivitelerinin gözden geçirilmesi Ortam ölçüm raporlarının incelenmesi İş kazası ve hadise (olay) raporlarının incelenmesi Literatür taraması (standart vb.) İmalatçı verilerinin değerlendirilmesi Uzman görüşlerinden yararlanılması Teknik periyodik kontrol raporlarının incelenmesi İSİG Kurulu yıllık faaliyet raporlarının değerlendirilmesi, Benzeri diğer işyerlerinden elde edilen veriler,

61 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.1. Matris metodu II. ADIM: Risklerin Tanımlanması Ve Değerlendirilmesi R= Risk; İ= İhtimal; Ş= Şiddet R = İ x Ş

62 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.1. Matris metodu III. ADIM: İhtimalin Ve Zarar Derecesinin Belirlenmesi İşyerinde bir olayın gerçekleşme ihtimalini göstermek için aşağıdaki ihtimal skalası kullanılır; İhtimal Derecelendirme ÇOK KÜÇÜK : Yılda Bir 2-KÜÇÜK : Üç Ayda Bir 3-ORTA : Ayda Bir 4-YÜKSEK : Haftada Bir 5-ÇOK YÜKSEK : Her Gün

63 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.1. Matris metodu Olası sonuçlar ve zararın şiddetinin hesaplanmasında şu skala kullanılmıştır. Şiddet Derecelendirme (İnsana Yönelik) ÇOK HAFİF : İş saati kaybı yok, 2-HAFİF : İş günü kaybı yok, 3-ORTA : Hafif yaralanma, 4-CİDDİ : Ölüm, Uzuv kaybı, 5-ÇOK CİDDİ : Birden çok ölüm,

64 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.1. Matris metodu Sonuçların değerlendirilmesi için aşağıdaki risk matrisi oluşturulmuştur. Şiddet İhtimal 1 Çok hafif seviye Risk 1 Düşük seviye Risk 2 Düşük seviye Risk 3 Düşük seviye Risk 4 Düşük seviye Risk 5 2 Düşük seviye Risk 2 Düşük seviye Risk 4 Düşük seviye Risk 6 Orta seviye Risk 8 Orta seviye Risk 10 3 Düşük seviye Risk 3 Düşük seviye Risk 6 Orta seviye Risk 9 Orta seviye Risk 12 Orta seviye Risk 15 4 Düşük seviye Risk 4 Orta seviye Risk 8 Orta seviye Risk 12 Yüksek seviye Risk 16 Yüksek seviye Risk 20 5 Düşük seviye Risk 5 Orta seviye Risk 10 Orta seviye Risk 15 Yüksek seviye Risk 20 Çok Yüksek Seviye Risk 25

65 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.1. Matris metodu Oluşturulan risk matrisine göre kabul edilebilirlik, yasal şartlar, yerel özellikleri ve işyeri şartları dikkate alınarak aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır. SONUÇ 16, 20, 25 8, 9, 10, 12, 15 1, 2, 3, 4, 5, 6 EYLEM KABUL EDİLEMEZ RİSK Bu risklerle ilgili hemen çalışma yapılmalı DİKKATE DEĞER RİSK Bu risklere mümkün olduğu kadar çabuk müdahale edilmeli KABUL EDİLEBİLİR RİSK Acil tedbir gerektirmeyebilir

66 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.1. Matris metodu

67 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.2. Kinney metodu Bu metotta Şans(ihtimal), Frekans ve Şiddet kavramları kullanılmaktadır. Şans(İhtimal) zararın gerçekleşme olasılığıdır ve 0.2, 0.5, 1, 3, 6 ve 10 ile değerlendirilmiştir. Frekans, tehlikeye zaman içinde maruz kalma tekrarıdır ve 0.5, 1, 3, 6, 10 ile değerlendirilmiştir. Şiddet ise tehlikenin insan ve/veya çevre üzerinde yaratacağı tahminin zarardır ve 1, 3, 7, 15, 40 ve 100 ile değerlendirilmiştir.

68 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.2. Kinney metodu Risk Değeri= ŞANS x FREKANS x ŞİDDET olarak hesaplanır. Şans skalası Değer Kategori 0,2 Pratik Olarak İmkânsız 0,5 Zayıf İhtimal 1 Oldukça Düşük İhtimal 3 Nadir fakat Olabilir 6 Kuvvetle Muhtemel 10 Çok Kuvvetli İhtimal

69 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.2. Kinney metodu Risk Değeri= ŞANS x FREKANS x ŞİDDET olarak hesaplanır. Frekans skalası Değer Açıklama Kategori 0,5 Çok Nadir Yılda bir ya da daha az 1 Oldukça Nadir Yılda bir ya da birkaç kez 2 Nadir Ayda bir ya da birkaç kez 3 Ara sıra Haftada bir ya da birkaç kez 6 Sıklıkla Günde bir ya da daha fazla 10 Sürekli Sürekli ya da saatte birden fazla

70 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.2. Kinney metodu Risk Değeri= ŞANS x FREKANS x ŞİDDET Şiddet skalası Değer Açıklama Kategori 1 Dikkate Alınmalı Hafif-Zararsız veya önemsiz 3 Önemli Minör-Düşük iş kaybı, küçük hasar, İlk Yrd. 7 Ciddi Majör-Önemli Zarar, Dış tedavi, işgünü kaybı 15 Çok Ciddi Sakatlık, uzuv kaybı, çevresel etki 40 Çok Kötü Ölüm, Tam maluliyet, Ağır çevr. etkisi 100 Felaket Birden çok ölüm, önemli çevre felaketi

71 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.2. Kinney metodu Risk Düzeyine Göre Karar ve Eylem Sıra Risk Değeri Karar EYLEM 1 R<20 Kabul Edilebilir Risk Acil tedbir gerekmeyebilir 2 20<R< 70 Kesin Risk Eylem planına alınmalı 3 70 <R<200 Önemli Risk <R< 400 Yüksek Risk 5 R>400 Çok Yüksek Risk Dikkatle izlenmeli ve yıllık eylem planına alınarak giderilmeli Kısa vadeli eylem planına alınarak giderilmeli Çalışmaya ara verilerek derhal tedbir alınmalı

72 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.2. Kinney metodu Yukarıdaki formül neticesinde risk değeri; 400'den büyük çıkarsa risk tolerans gösterilemezdir ve hemen gerekli önlemler alınmalı veya tesis, bina, çevrenin kapatılması düşünülmelidir. 400 ile 200 arasında çıkarsa risk esaslı risktir ve kısa dönemde iyileştirilmelidir (birkaç ay içinde). 200 ile 70 arasında çıkarsa risk önemli risktir ve uzun dönemde iyileştirilmelidir (yıl içinde). 70 ile 20 arasında ise risk olası risktir ve gözetim altında tutulmalıdır. 20'den küçük ise risk önemsiz risktir ve önlem öncelikli değildir.

73 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.3. Ridley in Metodu Bir diğer sayısal risk değerlendirme metotlarından olan ve John Ridley in kitabında yer verdiği bu modelde, riskin büyüklüğü, ortaya çıkma sıklığı ve şiddetinden yola çıkarak risk sayısal olarak değerlendirilir. Risk Değeri = Sıklık x (MPK + OÇİ) MPK: Maksimum Potansiyel Kayıp OÇİ: Ortaya Çıkma İhtimali Sıklık: Bir denetim boyunca aynı riskle karşılaşma miktarını ifade eder.

74 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.3. Ridley in Metodu Bu değerlendirme metodunda riskler değerlendirildikten sonra risk değerlerine göre alınması gereken aksiyonlar bir tablo haline getirilmiştir. Riskin büyüklüğüne göre bu tablodaki aksiyonların yerine getirilmesi önerilir. Yukarıdaki formülde yer alan değişkenler için birer liste hazırlanır. Bu listelerin bir örneği aşağıda yer almaktadır.

75 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.3. Ridley in Metodu Maksimum Potansiyel Kayıp Değerleri Çoklu ölüm 50 Tekli ölüm 45 Sürekli sakatlık 40 Gözün kaybı 35 Kol/bacak kaybı 30 El/ayak kaybı 25 Sağırlık 20 Kırık 15 Derin Kesik 10 Hafif yaralanma 5 Çizik, sıyrık 1 Ortaya Çıkma İhtimali Değerleri Her an 50 Saatte 1 35 Günde 1 25 Haftada 1 15 Aydal 10 Yılda yıl ve daha fazla sürede 1 1

76 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.3. Ridley in Metodu Elde edilen değerlere göre risk kontrolü için gerekli aksiyonların aşağıdaki tabloda verilen süreler içinde yerine getirilmesi önerilmektedir. Risk Değeri 100'den çok Aksiyonun Aciliyeti Derhal Bugün gün içerisinde gün içerisinde hafta içerisinde ay içerisinde ay içerisinde

77 Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları 2.3. Ridley in Metodu Yukarıdaki formül ve değerler ışığında; bir saha denetiminde 1 defa karşılaşılan. Maksimum Potansiyel Kayıp Değeri Göz Kaybı (35) olan, Ortaya Çıkma İhtimali Değeri de Günde Bir (25) olan bir riskin değeri; RD = Sıklık x ( MPK + OÇİ ) => 1 x ( ) = 60 dır. Yukarıda hesaplanan ve risk değeri 60 çıkan örnek için 2 gün içerisinde risk kontrolü tedbirlerinden bir tanesi hayata geçirilmelidir.