Şiddet Uygulamaya Yatkın Hasta Profili. Doç. Dr. Burhanettin Kaya Antalya Özel Terapi Tıp Merkezi

Transkript

1 Şiddet Uygulamaya Yatkın Hasta Profili Doç. Dr. Burhanettin Kaya Antalya Özel Terapi Tıp Merkezi

2 Şiddet Gücün, yaralanma ve kayıpla sonlanan veya sonlanma olasılığı yüksek bir biçimde bir başka insana, kendine, bir gruba veya bir topluma karşı tehdit yoluyla ya da bizzat uygulanması DSÖ, 1996

3 Şiddet n Kendine, bir başkasına, grup ya da topluluğa yönelik olarak yaralama, ölüm, ruhsal zedelenme, Sakatlık oluşturacak biçimde n Fiziksel zorlama, n güç kullanımı n tehdit, n amaçlı

4 Şiddet Bir egemenlik ilişkisi Egemen olma biçimi kendine özgü yeni biçimler edinen bir süreç (Rafine şiddet, Fizikselà Ruhsal)

5 Saldırganlık? n Korunma, yaşama ve üreme gibi canlılık eylemlerinin tehdit altında kalması durumunda ortaya çıkan fizyolojik değişiklik Kuşların kendi yaşam alanlarına başka bir kuş girdiğinde ötüşlerinin değişmesi Aç bir aslanın yavru ceylanı parçalaması İki erkek geyiğin dişi geyik için birbirini boynuzlaması

6 Şiddet mi, saldırganlık mı? n Saldırganlık ve şiddet arasında dolaysız bir ilişki yoktur n Saldırgan bir davranış şiddet içermeyebilir n Her şiddet eylemi içinde ya da öncesinde saldırgan davranış bulunmayabilir.

7 Şiddet ve saldırganlığın temel farkı n Amaçlılık n İktidarın sürdürülmesi, ele geçirilmesi ya da yıkılması için araç n Hayatta kalma ve sürdürme eylemi

8 Engellenme-Saldırganlık İstenmeyen bir durum olan engellenme, olumsuz bir duygulanım ortaya çıkardığı ölçüde saldırganlık eğilimine neden olur. Engellenmiş kişinin ne kadar kötü hissettiği, olaya ilişkin değerlendirme ve atıflarına bağlıdır.

9 Model alma, ödül ve ceza n Bir davranısın ödül getirecegi beklentisi o davranışın ortaya konma olasılığını arttırırken, ceza beklentisi azaltacaktır. n Bir davranışı hiç gerçekleştirmeden de, model alma yoluyla, sonuçlarına ilişkin beklenti geliştirilebilir. n Şiddetin sonucunda kayıptan çok kazanç elde edilecekse, şiddet olasılığı artar

10 Yalancı adalet n Adalete ilişkin inançlar, şiddetle sonuçlanabilir. n Şiddetle ilişkili kazançlar, bireyin, kendisine toplum tarafından duygularını onarmasına yardımcı olabilir (kendi adaletini kurma)

11 ÖFKE ve SALDIRGANLIK

12 Öfke Bireyin bir tehlikeyle ya da engellenmeyle karşılaştığında yaşadığı çaresizliğin, güçsüzlüğün, yetersizliğin yarattığı kaygıdan kurtulmak amacıyla hoşnutsuzluktan, kızgınlık ve şiddete kadar değişebilen bir duygudur

13 Öfke n özenle dikkate alınması gereken bir "işaretçi" n görevlilerce anlaşılma ve uygun tedavi edilme isteğini belirten bir sinyal n korkularını ve diğer duygularını ifade edecek sözcükleri bulamadıklarında yaşanan bir duygu

14 Öfke Bireyin kendisinden ve karşısındaki birey(ler)in onda oluşturduğu duygulardan ya da dış etkilerden kaynaklanabilir

15 Yapısal özellikler Yaşadıklarımız Biyolojik yapı Kişilik Değer ve inançlar Düşünceler Duygular Rol modelleri Provokasyon Engellenme Davranışlar

16 Kendisinden kaynaklanan nedenler n Duyguları bastırma ve biriktirme n Duygularla başa çıkamama n Yanlış algılama ve yorumlama n Öfkeyi kontrol edememe n Dikkat ve bellek bozuklukları

17 Duyguları bastırmanın etkileri korku yas kaygı öfke umutsuzluk endişe panik irritasyon

18 Öfke yaratan durumlar n Engellenme n Hayal kırıklığı n Korku n Çaresizlik

19 Öfke yaratan durumlar n Mental hastalıklar Şizofreni Mani İmpuls kontrol bozukluğu Madde bağımlılığı Kafa travması Epilepsi Kişilik bozuklukları

20 Saldırgan Davranış Aşırı uyaranla yüklü çevreyle baş edememe Daha önce varolan ve uyum sağlamada yetersiz davranışsal tepkiler Duygusal dalgalanma IMPULSIVITE Sosyal ipuçlarını algılama, Yorumlamada sorun yaşama Hastalığın farkında olmama Düşük engellenme eşiği

21 Öfke yaratan durumlar n Dış etkiler Aşırı yorgunluk Uykusuzluk Açlık Madde kullanımı Aşırı gürültü Aşırı sıcak

22 Öfke yaratan durumlar n Diğer insanların davranışları Aşağılanma, suçlanma ve hakaret Engellenme Tehdit Önemsenmeme-ciddiye alınmama

23 Öfke Algı Düşünce Uyarılma Duygusal ve davranışsal tepki

24 Saldırganlık düzeyleri n Erken işaretler Dağınık, amaçsız davranış Kaygı ve endişe artışı, huzursuzluk, yerinde duramama Her zamanki davranışlarda değişme Kişilik özelliklerinin abartılması Sık nefes alma, terleme, gözbebeklerinde genişleme, kalp hızında artış Dişleri sıkma, yumruk yapma, boşluğa bakma Uygunsuz bir yerde ve uygunsuz şekilde şarkı söyleme Hızlı hareket etme Yüksek sesle konuşma

25 Saldırganlık düzeyleri n Orta düzey Sorgulama, kafa tutma Canlılık Reddetme Sözel saldırganlık Korkutmak, üstüne yürümek Agitasyon

26 Saldırganlık düzeyleri n Yüksek düzey Tekrarlayıcı fiziksel saldırılar Tekrarlayıcı intihar girişimleri Eşyaya zarar verme Silahla zarar verme Öldürmeye teşebbüs

27 Hastanedeki tetikleyiciler n Zaman kullanımı n Ortamın özellikleri n İnsanların çok yaklaşması, dokunulma n Bağırma n Mahremiyetin olmaması

28 Hastanedeki tetikleyiciler n Dinlenilmeme n Yalnızlık duygusu n Baskı altında hissettiren tutumlar n İzole edilme n Tartışma n Klinik disiplininin olmaması

29 Başkalarına zarar verme riskinin değerlendirilmesi n Daha önceki şiddet öyküsü n Tehdit savurma n İrritabilite n öfke, düşmanlık duyguları n Psikiyatrik değerlendirme n Mental bozukluk

30 hastalık mı? n Hastanın davranışsal belirtilerinin psikoza bağlı olup olmadığını, akut ya da kronik yönünü tespit etmek, birincil mi ikincil mi, affektif bozukluk mu ayırt etmek n deliryumun varlığını araştırmak, deliryumsa nedenine yönlenmek

31 Risk yönetimi n Risk altındaki bireyleri ve güvenliği haberdar etme n Güvenliği sağlama n Kimin saldırganlık davranışı riski bulunabileceğine karar vermek, en iyi hareket tarzını belirlemek n Medikasyon

32 Risk yönetimi n Şiddetin önlenmesi Hastanın altta yatan mesajı Beni durdurun Tedavi ekibinin mesajı Yapmana izin vermeyeceğiz Sana yardım etmek istiyoruz Ancak başkalarına zarar vermene ve buradan çıkmana izin veremeyiz

33 Risk etkenleri Geçmişte tutuklanmış olma Madde kötüye kullanımı Psikoz (sanrı, varsanı) varlığı Nörolojik bozuklukların varlığı Erkek, yoksul, eğitimsiz, işsiz, vasıfsız olma, evli olmama

34 Risk etkenleri Genç yaş Yüksek IQ (şiddet) Hastalık öncesi başarılı olma Yüksek amaç-hedefler İçgörü, kayıpların bilincinde olma Hastalığın yineleyici-süreğen niteliği

35 Saldırganlıkla ilişkili bozukluklar n Madde bağımlılığına ilişkili bozukluklar Anksiyete, öfke gerginlik Alkol kullananlarda cinsel ve saldırgan davranışlar n Eksen II kişilik bozuklukları Paranoid Antisosyal kişilik Narsisitik Borderline B Kümesi kişilik bozuklukları

36 Öfkeyi azaltma önlemleri n Hastanın bekleme zamanını azaltma n Hastayı görmezden gelmeme n Önlük/ üniforma giyme n İzole etmeden mahremiyet sağlama Kapıları açık tutma Güvenliğin yakında olması İki çıkış kapısı

37 Öfkeyi azaltma önlemleri n Uyaranı azaltma n Tehlikeli nesneleri uzaklaştırma n Günlük aktiviteleri düzenleme n Bilgilendirme n Personelin birbiri ile tutarlı davranması n Kişiselleştirmeme

38 Saldırganlık potansiyeli olan bir olgunun muayenesi a.güvenlik personelinden hastanın üzerini aramasını ve silah varsa uzaklaştırmasını isteyin. b. Güvenlik personelini ya oda içinde yada hemen çıkışta kapı önünde bekletin. c. Eğer mümkünse iki çıkışı olan bir muayene odası kullanın. d. Odada hastanın bir saldırı aracı olarak kullanabileceği olası aletleri (tepsi, sıcak içecek, bistüri, makas, elektrik kablosu) ve kişisel aksesuarı (stetoskop, kayış, askı. vb. ) dışarı çıkartın. e. Asla personelin ve diğer hastaların güvenliğini pazarlık konusu yapmayın ve bu konuda ödün vermeyin. f. Eğer boğmak amacı ile boğazınızı sıkarsa karotidlerinizi korumak için çenenizi kullanın. g. Eğer sizi ısırır ise eliniz ile burnunu sıkın nefes almak için ağzını açmak zorunda kalsın. i. Eğer bir silah ile tehdit varsa korkunuzu belli etmemeye çalışın. Asla tartışmayın, bağırmayın ve sözlü yakınmayın. Başarılı olacağınızdan emin değilseniz koşarak kaçmayın. j. Mümkün olduğu kadar yumuşak ve alttan alarak yatıştırıcı konuşun. İnsani bir ilişki kurmaya çalışın.

39 Akut müdahale n Sakin ve güvenli bir klinik yaklaşım önemli n Güvenlik elemanı bulundurma n Dikkatli, özenli bir dil ile yaklaşım n Yönelim sağlayıcı sorular (adını nedir?) n Durumu hızla tartma(madde, psikoz,???) n Acil girişime karar verme n Enjeksiyon

40 Akut müdahale n Bekleme odasında-sürecinde ajite olurlar n Saldırganlık durumundan hemen yardım isteyin (panik butonu?) n Görüşme odasında güvenli bir yer seçin (kapıya yakın) n Kendini korumak azami için çaba gösterin n Hasta öfkelendiğinde sıkıntı veren konu üzerine sakinleştirici bir tonda konuşun

41 Saldırganlık n Ergenliğin son yılları ve 20 li yaşların başı n Erkeklerde yüksek n SED düşük olanlarda 3 kat yüksek n Düşük eğitim n IQ düşüklüğü (saldırganlık) n İşsizlik sürekli bir işinin olmaması n Evsiz olma n Psikiyatrik tanı, madde kullanımı

42 Klinik yaklaşım.. n Güvenli mesafede durun n Düz, ilgili bir ses tonu ile konuşun n Soru zamanlamasına dikkat edin n Basit sorular sorun, provakatif olmaktan kaçının n Kısa öz ve yalın konuşun n Korkak olarak adlandırılmaktan korkmayın

43 Klinik yaklaşım.. n Gözlem n Seçenek sunma (ümit verme, ikram vs.) n Saygılı olma n Bakma ve dinleme n Göz teması, Bakışlarda özen

44 Saldırganlığa müdahale n Olabildiğince mesafe koymak n Soğukkanlı, güven verici, sakin bir ses tonu ile konuşmak n Olabildiğince kısa ve net bir şekilde hastaya rica etmek n Kısa yönergeler vermek n Hastaya olabildiğince az seçenek sunmak n Hastayla tek kişinin konuşması

45 Saldırganlığa müdahale n Çevredeki aktiviteyi ve konuşmaları azaltmak n Hastanın dikkatini başka bir şeye yönlendirmek n Zaman zaman hastaya güven verici sözler söylemek n Seni öfkeli görüyorum Kızmış olmalısın gibi ifadelerle hastayı anladığınızı hissettirmek n Kendi duygularınızın farkında olmak n Hastanın duygu ve düşüncelerini anlamaya çalışmak

46 Saldırganlığa müdahale n Göz ilişkisi kurmak, ancak tehdit edici tarzda, uzun süre bakmamak n Kapıyı açık bırakmak n Köşeye sıkıştırmamak/sıkışmamak n Servis kurallarını kısaca hatırlatmak n Hastanın eleştirilerini olumlu karşılamak n Odada silah olarak kullanılabilecek eşyayı hastadan uzaklaştırmak

47 Saldırganlığa müdahale n Kolları çaprazlamamak n Sabırlı davranmak n Hastayla tartışmamak n Hastanın tam karşısında durmama n Durumu kontrol altında tutmak

48 Saldırganlığa müdahale n Yeterli insan gücü sağlama (4 kişi) n Birlikte odaya girme, profesyonelce davranma n Lider yönetimi Plan yapma, herkesin ne yapacağını belirleme Hastayla iletişime geçme Niye tespitin gerektiğini hastaya anlatma

49 Saldırganlığa müdahale n Gerektiğinde güç kullanma n Zamanı geldiğinde sürpriz bir hareketle, hızlı bir şekilde hastayı tespit etme n Her bir ekstremiteyi bir kişinin tutması (bilek, diz, dirsek)

50 Tespit noktaları

51 Saldırganlığa müdahale n Yüzüstü pozisyonda uzun süre tutmamak n Hastanın nefes almasını sağlamak n Bir bileğini başının üstünden, diğerini yandan bağlamak n Hasta sakinleşmiş görünse bile tespiti çözmemek n Hemşirenin müdahalesi için yardımcı olmak

52 Saldırganlığa müdahale n Hastanın yüzünden uzak durmak, tükürüyorsa maske takmak n Hasta silahlı ise sandwiç metodu kullanma

53 Medikal müdahale n Ciddi bir tehdit ya da mental hastalık sözkonusu ise medikasyona başvurun n 5-10 mg haloperidol i.m. n Clopixol akufaz amp n Diğer