pek s k kullan lan bu bafll k, flimdi de yeniden, Van da yaflad m z felaketten sonra pek s k kullan l r oldu. Çok büyük bir bedel ödeyerek de olsa,

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "pek s k kullan lan bu bafll k, flimdi de yeniden, Van da yaflad m z felaketten sonra pek s k kullan l r oldu. Çok büyük bir bedel ödeyerek de olsa,"

Elmas Ulusoy
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Prof. Dr. Tu rul Tankut, Bütün Dünya için özel olarak kaleme ald ayd nlat c yaz s nda, deprem konusundaki bilgisizli imizi bir bilim adam sorumlulu uyla aç klamakta ve tümümüzü, ay rd nda bile olmad m z bir ac gerçe imizle yüz yüze getirerek flöyle demektedir: "Depremler kaderimiz de ildir..." Yazan: Prof. Dr. TU RUL TANKUT Marmara Bölgesi'nde yaflad m z büyük deprem felaketinden sonra herkes taraf ndan pek s k kullan lan bu bafll k, flimdi de yeniden, Van da yaflad m z felaketten sonra pek s k kullan l r oldu. Çok büyük bir bedel ödeyerek de olsa, Depremle birlikte yaflamak gerçe ini galiba art k ö reniyoruz. Ancak bu yeterli de il; yeni felaketler yaflamak istemiyorsak, bu gerçe in gereklerini yerine getirme bilincine de ulaflmak zorunday z. Bu yaz da, hepimizin akl nda çeflitli sorular yaratan ve son 69

gerçe imizle yüz yüze getirerek flöyle demektedir: "Depremler kaderimiz de ildir.

2 haftalarda (medyan n, uzman görüfllerine de er vermeye bafllamas sonucunda) yavafl yavafl belirsizlikten kurtulmaya bafllayan baz önemli konular n k saca ve basit bir dille aç klanmas na u rafl lmaktad r. "Depremle birlikte yaflamak" demek, herfleyden önce depremle kumar oynamamak, onu bir do a gerçe i olarak alg lamak demektir. Depremi, boyun bükülerek karfl lanmas gereken bir kader olarak alg layan e itimsiz yurttafl m yan s ra, her yerde her zaman bulundu unu bildi i yerçekimi DEPREME DAYANIKLI YAPI Depremle birlikte yaflaman n en temel koflulu, yap lar n depreme dayan kl olmas d r. Depreme dayan kl yap lar n nas l yap laca bilinir; bunun kurallar ve yöntemleri, kitaplarda, daha da önemlisi, ad na k saca "Deprem Yönetmeli i" denilen ve ülkemizde uygulanmas yasal bir zorunluluk olan yasal belgede yaz l d r y l ndan buyana yürürlükte olan ve en geliflmifl bilgi birikimi düzeyini yans tan deprem yönetmeliklerimiz, bugüne dek gerekti i gibi uygulanamam flt r. Bu durumun nedenleri aras nda, (1) yeterli yasal zorlama bulunmad, (2) mühendislerin bu konuda iyi e itilmifl olmad klar, (3) say ca ve nitelik bak m ndan yeterli teknik eleman bulunmad, (4) yetkili kiflilerin sorumluluk anlay fl tafl mad klar, (5) düzeni çarp t c yöntemlerin (rant ç - BU DURUM, AYNEN TRAF K SORUNUNDA OLDU U G B, HENÜZ YETER NCE RASYONEL DÜfiÜNEMEYEN, DOLAYISI ile HENÜZ YETER N- CE GEL fim fi OLMAYAN B R TOPLUMUN ÇOCUK- LARI OLMAMIZDAN KAYNAKLANMAKTADIR. yüklerini özenle hesaba katarken, ne zaman gelece i kolayca kestirilemeyen deprem yüklerini gözard edebilen mühendis meslektafl m ayn kumar oynamaktad rlar. Bu durum, aynen trafik sorununda oldu u gibi, henüz yeterince rasyonel düflünemeyen, dolay s yla henüz yeterince geliflmifl olmayan bir toplumun çocuklar olmam zdan kaynaklanmaktad r. 70 karlar, rüflvet vb.) etkin oluflu gibi birçok neden s ralanabilirse de, hepsinden önemlisi, hepsinin ard ndaki temel neden, yukar da de inilen rasyonel düflünceden uzak dünya görüflüdür. DEPREM DAYANIMININ BEDEL Her iyi fley gibi, yap lar n depreme dayan kl olmas n sa lamak için de bir bedel ödenmesi gerekir. Ancak, bu bedel san ld gibi yüksek de ildir. Zira, deprem dayan m, bir maliyet art fl konusu olmaktan ötede, bir teknik bilgi, do ru uygulama, sa l kl tasar m ve yap m, sorunudur. Kesin bir say sal de erlendirme söz konusu olmamakla birlikte, s radan konutlar için yönetmelik gereklerinin getirece i

Depremi, boyun bükülerek karfl lanmas gereken bir kader olarak alg layan e itimsiz yurttafl m yan s ra, her yerde her zaman bulundu unu bildi i yerçekimi DEPREME DAYANIKLI YAPI Depremle birlikte

3 maliyet art fl n n, yap toplam maliyetinin yüzde 3-5'i dolaylar nda olaca söylenebilir. YAPI GÖÇMES N N BEDEL Göçmenin bedeli ise, yukar daki bedelle karfl laflt r lamayacak kadar a rd r. Göçme durumunda ödenecek olan, onar m, enkaz kald rma ve yeniden yap m, eflya zarar, kurtarma ve yaral bak m bedelleri, özellikle can kayb durumunda ödenecek ve para ile ölçülemeyecek bedeller düflünülürse, yap m maliyetindeki küçük bir art flla elde edilebilecek deprem dayan m n n, gerçek maliyeti önemli ölçüde düflürece i aç kt r. YAPILARIN DEPREM DAYANIMI Büyük kentlerimizin, endüstri merkezlerimizin bulundu u yörelerde fliddetli depremler (olabilece ini de il) olaca- n öteden beri biliyoruz; yap lar - m z n büyük ço unlu unun deprem güvenli i tafl mad n n da öteden beri fark nday z. Dolay s yla, varolan yap sto umuzun deprem dayan m aç s ndan elden geçirilmesi ve onar l p güçlendirilmesi (geliflmifl ülkelerde oldu- u gibi) gerekti inin de öteden beri bilincindeyiz. Ancak, bu çok büyük ve güç, ancak kaç lamaz derecede önemli ifle bugüne dek öncelik vermedik. Rasyonel düflünceden ve geliflmifllikten ne denli uzak oldu umuzun bundan güzel kan t olur mu? Bu alanda bireysel giriflimler öteden beri yap lmaktad r. Baz üniversitelerimizde (OD- TÜ, TÜ, BÜ gibi) bu alanda üst düzeyde bilgi ve genifl deneyim birikimi vard r. Bu konuda güvenilir, çok s n rl say da deneyimli proje bürolar da bulunmaktad r. Yap lar n ve projelerin, bireysel baflvurularla bu kaynaklardaki uzmanlarca de erlendirilmesi olana varsa da, yap sto unun büyüklü ü göz önünde bulundurulunca, 71

düflünülürse, yap m maliyetindeki küçük bir art flla elde edilebilecek deprem dayan m n n, gerçek maliyeti önemli ölçüde düflürece i aç kt r.

4 bu yaklafl m n çözüm olamayaca aç kt r. Sa l kl bir uygulamaya yönelik "Yap De erlendirme Merkezleri" oluflturulmas ve baflvuru konusu yap - lar n, özel olarak yetifltirilmifl iyi mühendisler taraf ndan de erlendirilmesi sonucunda, TSE belgesini and ran ve yap n n deprem yönetmeli ine uygunluk derecesini belirten bir sertifika verilmesi önerilmifl; ancak bugüne dek bir sonuç al namam flt r. Son ac olaydan al nan dersler üzerine, bu konunun devlet taraf ndan önemle ele al naca ve sistematik bir düzen içinde bu çal flman n gerçeklefltirilmesine bafllanaca umulmaktad r. DEPREM S GORTASI Depreme karfl yap sigortas, yap s n sigortalatan kifliye güven sa lamak yan s ra, bir di er bak mdan önem tafl maktad r. Bugün deprem sigortas yapan flirketler, bu konuyu pek önemsemeden, yaln zca bir risk olarak ele almaktaysalar da, e er deprem sigortas yayg nlafl r, bu pazar önem kazan rsa, bu riskler önemli boyutlara ulafl r ve rekabet k z fl rsa, sigorta flirketleri konuyu ciddi biçimde ele almak, sigortalanacak yap y uzmanlara inceletmek ve güven vermeyen yap y sigortalamaktan kaç nmak ya da yüksek prim istemek durumunda kalacaklard r. Bu tutum da, hiç kuflkusuz, yeni yap larda deprem dayan m na önem verilmesinde önemli bir itici güç olacakt r. Öte yandan, devlet her afet sonras nda yaralar sarmak ad na benimsedi i do al sigorta ifllevini yavafl yavafl b rakmal d r. Afete u rayanlara yard m etmek, kuflkusuz devletin önde gelen görevleri aras ndad r; ama yard m kavram n n, zarar telafisi kavram na dönüfltürülmesi de gereksizdir. Bu yükümlülük devletin karfl lamakta zorlanaca boyutlara do ru geliflme e ilimindedir. Bunun yerine, bu yönde harcanan kaynaklar n bir bölümünün deprem öncesinde, depreme haz rl kl olmak amac yla harcanmas çok daha yararl, çok daha etkin olacakt r. Örne in, varolan yap lar n deprem için güçlendirilmesine, yap denetim mekanizmalar n n gelifltirilmesine, yurttafllar n depreme haz rl kl olmak yönünde Yazar m z Tan yal m ODTÜ den Mühendis ve Yüksek Mühendis, Londra'da Imperial College'dan Doktora dereceleri ile mezun oldu undan buyana (1969) ODTÜ'de ö retim üyesidir. Bu dönem içinde, Yeni Zelanda Auckland Üniversitesi'nde, Kanada Toronto Üniversitesi'nde ve Gazi Üniversitesi 'nde k sa sürelerle ö retim üyesi olarak görev yapm flt r. Uzunca bir süre nflaat Teknolojileri Araflt rma Grubu Sekreterli ini yürüttü ü TÜB TAK'ta Baflkan Yard mc l görevinde de bulunmufltur. Gerçeklefltirdi i çok say da deneysel araflt rma ve bunlara dayal çok say da uluslararas ve ulusal yay n, betonarme yap lar n deprem davran fl ile deprem güvenli i bak m ndan de erlendirilmesi ve onar l p güçlendirilmesi alanlar nda yo unlaflmaktad r. Betonarme Yap lar Standard n n ve Deprem Yönetmeli i'nin düzenlenmesi çal flmalar nda da görev yapan Prof. Dr. Tu rul Tankut, hizmetler maratonu nu ODTÜ de ö retim üyesi olarak sürdürmektedir. 72

belgesini and ran ve yap n n deprem yönetmeli ine uygunluk derecesini belirten bir sertifika verilmesi önerilmifl; ancak bugüne dek bir sonuç al namam flt r.

5 e itilmesine harcanmas, hem çok daha verimli olacak, hem de sonraki depremlerde can kayb n büyük ölçüde azaltacakt r. HASARLI YA DA KUSUR- LU YAPILARIN SORUM- LULARI Göçerek can kayb na yol açan yap larda sorumlulu u bulunan kifliler hakk nda, ilk kez 1998 Adana-Ceyhan depremi sonras nda davalar aç lm flt r. Yurttafllar n deprem sonuçlar n kader diye alg lamaktan vazgeçmeye bafllad klar n n bir belirtisi olan bu durum, çok önemli bir geliflmedir. Marmara depremi sonras nda ise, bu giriflimlerin önemli ölçüde yo unlaflaca n n belirtileri görülmektedir. Bu alanda yerleflmifl yasal uygulama çok yeterli olmayabilir; yasa de ifliklikleri gerekli olabilir; baz yanl fl anlay fllar n afl lmas nda güçlüklerle karfl lafl labilir. Bütün bunlara karfl n, bu geliflmenin, ilgililerin sorumluluklar n kavramaya ve konunun önemini anlamaya bafllamalar na ve sonuçta, deprem yönetmeli inin daha ciddi biçimde uygulanmas na, dolay s yla deprem hasar n n giderek azalmas na yard mc olaca kuflkusuzdur. Marmara Bölgesi depremi ile bir felaket yaflad k, yafl yoruz. "Nasihat" dilinden de il, "musibet" dilinden anlayan bir toplum oldu umuz an msanarak, bu felaketten baz dersler almam z beklenebilir. Çok büyük bir bedel, ac bir fatura ödeme karfl l nda, e er bu depremin bir felâkete dönüflmesinde önemli kusur ve katk lar - m z oldu unu anlayabilirsek ve daha önemlisi, uygar insanlar gibi, sorumluluklar m z n bilincine ulaflabilir de yapmam z gerekenleri yapmaya ivedilikle bafllayabilirsek, gerçekleflece ini bildi imiz, bundan sonraki depremlerin birer felakete dönüflmesi önlenebilir. Dileriz öyle olur. Bütün Dünya n n notu: Yazar n, 1999 Marmara depreminden sonra Bütün Dünya da aç klad görüfllerinin bir bölümünü, yine ayn görüfllere gereksinim duydu umuzu vurgulamak için, bir kez daha yay ml yoruz. 73

Yurttafllar n deprem sonuçlar n kader diye alg lamaktan vazgeçmeye bafllad klar n n bir belirtisi olan bu durum, çok önemli bir geliflmedir.

Benzer belgeler

S STEM VE SÜREÇ DENET M NDE KARfiILAfiILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNER LER

S STEM VE SÜREÇ DENET M NDE KARfiILAfiILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNER LER Erol LENGERL / Akis Ba ms z Denetim ve SMMM A.fi. 473 474 2. Salon - Paralel Oturum VIII - Sistem ve Süreç Denetiminde Karfl lafl lan