Sosyal ilişkilerde kişilik özellikleri etkili mi? Sosyal ağ, yalnızlık ve algılanan sosyal desteğin aracı etki olarak incelenmesi

Transkript

1 46 Sosyal ilişkilerde kişilik özellikleri etkili mi? Sosyal ağ, yalnızlık ve algılanan Araştırma / Original article Sosyal ilişkilerde kişilik özellikleri etkili mi? Sosyal ağ, yalnızlık ve algılanan sosyal desteğin aracı etki olarak incelenmesi Nihan TEZER, 1 Haluk ARKAR 2 ÖZET Amaç: Bu çalışmada, kişilik özelliklerinin algılanan sosyal destek, yalnızlık, sosyal ağ ve olumsuz sosyal ilişki üzerindeki etkisi incelenmiştir. Kişilik özelliklerinin yordayıcı etkisinde sosyal ağ, yalnızlık ve sosyal desteğin etkilerinin payları araştırılmıştır. Yöntem: İki yüz yirmi beş katılımcı Mizaç ve Karakter Ölçeği, Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği, UCLA Ölçeği, Sosyal Ağ Ölçeği ve Olumsuz Sosyal İlişki Sorusu kullanılarak değerlendirildi. Sonuçlar: Regresyon analizi, sosyal desteğin kendini yönetme ve kendini aşma; yalnızlığın kendini yönetme, zarardan kaçınma, israrcılık ve kendini aşma boyutları tarafından yordandığını gösterdi. Yol analizi kişilik özelliklerinin yordayıcı etkisini açıklamada sosyal destek, yalnızlık ve sosyal ağın birbirleri üzerinde kısmi etkisinin olduğunu gösterdi. Tartışma: Bulgular Bilişsel Yanlılık Modeli ve Sosyal Ağ Aracı Modeli çerçevesinde tartışılmıştır. (Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:46-52) Anahtar sözcükler: Kişilik boyutları, algılanan sosyal destek, yalnızlık Does personality affect social relationships? Assessing mediator role of social network, loneliness, and perceived social support ABSTRACT Objective: In this study, the effect of personality on perceived social support, loneliness, social network and negative social relationship were assessed. The predictive role of personality on social network, loneliness and social support was investigated. Methods: Two hundred and twenty-five subjects were assessed with Temperament and Character Inventory, Multidimensional Scale of Perceived Social Support, UCLA Loneliness Scale, Social Network Inventory and Negative Social Relationship Question. Results: According to regression analysis, self-directedness and self-transcendence predicted social support, and self-directedness, harm avoidance, persistence and self-transcendence predicted loneliness. Path analysis results indicated that social support, loneliness and social network have a partial mediator effect on this predictive relation. Conclusion: Results were discussed according to Cognitive Bias Model and Social Network Mediator Model. (Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:46-52) Key words: personality dimensions, perceived social support, loneliness 1 Orta Doğu Teknik Üniversitesi Psikoloji Bölümü, Ankara, Türkiye 2 Ege Üniversitesi Psikoloji Bölümü, İzmir, Türkiye Yazışma adresi / Address for correspondence: Doç.Dr. Haluk ARKAR, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü, Bornova/İzmir, Türkiye haluk.arkar@ege.edu.tr Geliş tarihi: , Kabul tarihi: doi: /apd.34468

2 Tezer ve Arkar 47 GİRİŞ Yaşamın zorlayıcı yönleriyle başa çıkmada ve stresin olumsuz etkilerine direnç göstermede sosyal ilişkiler önemli rol oynamaktadır. Birçok araştırmaya konu olan yalnızlık, sosyal destek ve sosyal ağ gibi kavramlar ruhsal sağlığın birçok farklı yönünü anlamak için anahtar kavramlardır. Yapılan çalışmalarda cinsiyet, yaş ve yalnızlık, 1 sosyal destek ve cinsiyet farklılığı, 2 psikolojik iyilik hali ve sosyal destek, 3 depresyon ve sosyal destek, 4 stres ve sosyal destek, 5 öz eleştiri ve yalnızlık 6 arasındaki ilişkiler incelemiştir., sosyal destek ve sosyal ilişkilerdeki bireysel farklılıkları anlama çabalarıyla bu kavramları yordayıcı kişilik özelliklerini konu alan çalışmalar yapılmıştır. Kişilik, yalnızlık ve sosyal ilişkiler konusundaki görgül araştırmaları tetikleyici etken, yapılan çalışmalarda elde edilen korelasyonların kişilik özelliklerinin, sosyal destek, sosyal beceriler ve yalnızlıkla ilişkili olabileceğini göstermiştir olmasıdır. 1,2,7-10 Sosyal desteği alabilme veya gerektiğinde destekleyici ilişki ağına girebilme yeteneğinin genetik temellerinin olabileceğine ilişkin bulgular vardır. Halamandaris ve Power 8 gençlerde sosyal destek algısının kişilik özellikleriyle ilişkili olduğu bulmuştur. Benzer olarak, Cohen ve arkadaşları 11 sosyal yeterlilik duygusu daha güçlü, sosyal kaygısı daha az ve kendini açma becerisi daha fazla olan gençlerin daha etkili sosyal destek elde edebildiklerini, daha kolay arkadaşlık kurabildiklerini bulmuşlar ve sosyal desteği kullanabilmenin kişilikten kaynaklandığını belirtmiştir. Kitamura ve arkadaşları 12 sosyal desteğin niteliğinde kalıtımsal özelliklerin belirleyici olduğunu, niceliksel farklılıkları ise çevresel etkenlerin belirlediğini söylemiştir., öznel, hoş olmayan bir fenomendir. Levin ve Stokes 13 beş kişilik değişkeninin (dışa dönüklük, depresyon, öz güven, nevrotisizm ve diğerlerine karşı tutum) yalnızlıkla ilişkisini inceledikleri çalışmada, bazı kişisel özelliklere sahip kişilerin ilişki kurmakta güçlük çekmesinden dolayı yalnız olduklarını bulmuştur. Cloninger psikobiyolojik kişilik kuramını geliştirmiştir. 14,15 Kuram, genetik olarak birbirinden bağımsız dört mizaç (yenilik arayışı, zarardan kaçınma, ödül bağımlılığı, sebat etme) ve yetişkinlikte olgunlaşan üç karakter boyutunu (kendini yönetme, iş birliği yapma, kendini aşma) içermektedir. Bu çalışma, mizaç ve karakter özellikleri ile sosyal destek, yalnızlık ve sosyal ağ arasındaki ilişkileri sınamak için yürütülmüştür. Sosyal destek, yalnızlık ve sosyal ağı yordayıcı değişkenleri belirlemek de amaçlanmıştır. YÖNTEM Katılımcılar Çalışmanın örneklemi İzmir ve Ankara da yaşayan 106 kadın ve 119 erkekten oluşmuştur. Yaş ortalaması 34.9±11.9 (aralık: 18-75) idi. Çalışmaya katılım gönüllülük temeline dayanıyordu. Katılımcılardan yazılı onam alınmadı. Örneklem ulaşılabilirliğe göre seçildi. Çoğunluğu kent kökenliydi (%53.8 i büyükkent), %53.8'i evli ve %36'sı bekardı, %47.6 sı lise ve % sı üniversite mezunuydu. Gereçler Mizaç ve Karakter Ölçeği (MKÖ): Doğru/yanlış olarak doldurulan 240 maddeden 12'si mizaç, 13'ü karakter olmak üzere 25 alt ölçekten ve yedi ölçekten oluşmaktadır. Psikometrik özellikleri Arkar ve arkadaşları 16 ve Köse ve arkadaşları 17 tarafından çalışılmıştır. Tanımlar için Arkar a 18 bakılabilir. Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği (ÇBASDÖ): Her biri dört maddeden oluşan desteğin kaynağına ilişkin üç grubu (aile, arkadaş ve özel bir insan) içerir. Yüksek puan algılanan sosyal desteğin yüksek olduğunu göstermektedir. Ölçeğin güvenilirlik ve geçerliliğini Eker ve Arkar, 19 Eker ve arkadaşları 20 çalışmıştır. UCLA Ölçeği: Yirmi maddeden oluşmaktadır. Yüksek puan yalnızlık düzeyinin yüksek olduğunu göstermektedir. Ölçeğin güvenilirlik ve geçerlilik çalışmasını Demir 21 yapmıştır. Sosyal Ağ Ölçeği: Arkar ve arkadaşlarından 22 alınan sorular aşağıda verilmiştir: 1. Sıradan bir hafta içinde yaklaşık kaç kişi ile buluşma ve görüşme imkanınız oluyor? 2. Benzeri ilgi alanlarını (örneğin, spor, gezi) paylaştığınız kaç tanıdığınız var? 3. Sizi ziyarete geldiğinde eviniz dağınıkta olsa, utanmadan ve sıkılmadan rahatlıkla kabul ettiğiniz kaç arkadaşınız var? 4. Toplam kaç aile üyeniz ile (örneğin, anne, baba, eş, çocuklar, kardeşler) ve arkadaşınızla açık ve samimi olarak konuşabilirsiniz? 5. Kaç kişiye ufak tefek yardımlar için başvurabilirsiniz? Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:46-52

3 48 Sosyal ilişkilerde kişilik özellikleri etkili mi? Sosyal ağ, yalnızlık ve algılanan 6. Zor durumda kaldığınızda başvurabileceğiniz aileniz dışında kaç kişi var? Sorular hiç ve 16 ve üstü arasında değişen yedi dereceli ölçek üzerinde yanıtlanmıştır. Yüksek puanlar daha geniş sosyal ağ yapısını göstermektedir. Cronbach alfa iç tutarlılık değeri 0.79 dur. Olumsuz Sosyal İlişki: Bu boyut Eker ve arkadaşlarından 23 alınan bir soru ile değerlendirildi: Kendimize yakın hissettiğimiz bazı insanlar yardımlarına ve yakınlıklarına en çok ihtiyaç duyduğumuz anlarda bazen bize yardımcı olamazlar. Bunun birçok nedeni olabilir. Örneğin, o anda işlerinin çok olması, nasıl yardım edeceklerini bilmemeleri veya yardım etmek istememeleri bu sebepler arasında olabilir. Bu güne kadar genelde yardım veya yakınlık istekleriniz ne kadar çok reddedildi? Yanıt, hiç reddedilmedi ile hemen her zaman reddedildi arasında 5 aralıklı ölçekle derecelendirildi. İşlem Katılımcılara ölçekler tek tek uygulandı. Olası sıra etkisini gidermek için ölçeklerin sırası değiştirildi. Anketin ilk sayfasında demografik özelliklere ilişkin sorular ve katılımın gönüllülük esasına dayandığına ilişkin bilgi vardı. SONUÇLAR Korelasyon analizleri Mizaç ve karakter boyutları, algılanan sosyal destek, sosyal ağ, olumsuz sosyal ilişki ve yalnızlık arasındaki ilişkileri görmek için, MKÖ alt ölçekleri, ÇBASDÖ, Sosyal Ağ Ölçeği, olumsuz sosyal ilişki sorusu ve UCLA Ölçeği arasında Pearson korelasyon katsayıları hesaplandı (Tablo 1). Tablo 1. MKÖ alt ölçekleri, Algılanan Sosyal Destek ve puanları korelasyonları Yaş Sosyal destek ** 3 Sosyal ağ * 0.309** 4 Olumsuz ilişki ** 0.161* YA 0.223** ZK * 0.286** 0.220** ** 7 ÖB ** SE ** 0.194** KY * 0.217** 0.326** 0.150* ** 0.246** 0.205** 10 İY * 0.273** ** 0.412** 0.151* 0.255** 11 KA * 0.519** YA: Yenilik Arama, ÖB: Ödül Bağımlılığı, İY: İşbirliği Yapma, KY: Kendini Yönetme, KA: Kendini Aşma, SE: Sebat Etme, ZK: Zarardan Kaçınma * p<0.05, ** p<0.001 Sosyal destek, mizaç boyutu zarardan kaçınma (r=-0.157) ile anlamlı seviyede negatif ve karakter boyutları kendini yönetme (r=0.217) ve işbirliği yapma (r=0.156) ile pozitif korelasyon gösterdi. Sosyal desteğin fazla oluşu beraberinde zarardan kaçınma özelliklerinin (kötümserlik, çekingenlik) düşük oluşunu ve kendini yönetme (sorumluluk, beceriklilik) ve işbirliğine yatkınlığın (yardımseverlik, erdemlilik) yüksek oluşunu getirmektedir., zarardan kaçınma (r=0.286) ile anlamlı düzeyde pozitif ve ödül bağımlılığı (r= ) ve kendini yönetme (r=-0.326) ve işbirliği yapma (r=-0.273) ile negatif korelasyon gösterdi. Yalnızlığın fazla oluşu beraberinde zarardan kaçınma özelliklerinin yüksek oluşunu ve ödül bağımlılığı (duygusallık, bağımlılık), kendini yönetme ve işbirliğine yatkınlığın düşük oluşunu getirmektedir. Sosyal ağ, zarardan kaçınma (r=-0.220) ile anlamlı seviyede negatif ve kendini yönetme (r=0.150) ile pozitif korelasyon gösterdi. Sosyal ağın geniş oluşu beraberinde zarardan kaçınmanın düşük oluşunu ve kendini yönetmenin yüksek oluşunu getirmektedir.

4 Tezer ve Arkar 49 Olumsuz sosyal ilişki ise herhangi bir mizaç veya karakter boyutuyla ilişkili bulunmadı. Çoklu regresyon analizleri Sosyal destek algısında, yalnızlık ve sosyal ağ üzerinde etkili olan kişilik özelliklerini yordamak amacıyla regresyon analizi yapıldı. MKÖ'nün dört mizaç ve üç karakter boyutu yordayıcı değişkenler olarak analize girdi. Sonuçlar Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Stepwise girişe göre algılanan sosyal destek, yalnızlık ve sosyal ağın anlamlı yordayıcıları Yordayıcılar Multiple R R² B Beta Std. error F Algılanan sosyal destek KY ** KA ** Sabit ** KY ** ZK ** SE * KA * Sabit ** Sosyal ağ ZK ** Sabit ** KY: Kendini Yönetme, KA: Kendini Aşma, SE: Sebat Etme, ZK: Zarardan Kaçınma *p<0.05, **p< Sosyal desteği, kendini yönetme ve kendini aşma yordadı. Bu iki değişken algılanan sosyal destekteki varyansın %8 ini açıklamaktadır. Sosyal destek algısının yüksek oluşu, sorumluluk ve ruhani ve doyumlu olma ile ilişkilidir. Yalnızlığı, zarardan kaçınma ve sebat etme mizaç boyutları ve kendini yönetme ve kendini aşma karakter boyutları yordadı. Bu değişkenler yalnızlıktaki toplam varyansın %20 sini açıklamaktadır. Yalnızlığın yüksek oluşu, sorumluluk ve ruhani ve doyumlu olma gibi özelliklerin düşük oluşu ve kötümserlik ve sebat etmeme ile ilişkilidir. Sosyal ağı, zarardan kaçınma yordadı. Bu değişken sosyal ağdaki varyansın %5 ini açıklamaktadır. Sosyal ağın geniş oluşu, kötümserliğin ve çekingenliğin düşük oluşuyla ilişkilidir. Yol analizleri Doğrudan etkiler: Yalnızlığa etki eden aracıları ölçmek amacıyla, Şekil 1 de gösterilen modele yol analizi yöntemiyle, standart regresyon analizi uygulanmıştır. Sonuçlar, kendini yönetme (model R 2 =0.12, F (1,223) =30.41, p<0.001) ve zarardan kaçınma (model R 2 =, F (1,223) =19.81, p<0.001) ve yalnızlık arasındaki ilişkinin anlamlı olduğunu göstermiştir. Aracılar, algılanan sosyal destek ve sosyal ağ, bağımlı değişken ve kişilik boyutları bağımsız değişken olarak analize alındığında; kendini yönetmenin (F (1,223) = 11.02, p<0.001, R 2 =0.04) algılanan sosyal desteği ve zarardan kaçınmanın (F (1,223) = 11.35, p<0.05, R 2 =0.05) sosyal ağı anlamlı yordadığı bulunmuştur. Aracı ve bağımlı değişken ilişkileri incelendiğinde sosyal ağ (F (1,223) = 53.60, p<0.001) ve algılanan sosyal destek (F (1,223) = 56.29, p<0.001, R 2 =0.20) anlamlı olarak yalnızlığı yordamıştır. Algılanan sosyal desteğin aracı olarak test edilmesi Son aşamada bağımsız değişkenler olarak kendini yönetme ve sosyal destek, bağımlı değişken olarak yalnızlık analize sokuldu. Model anlamlı bulundu, F (1,222) =40.35, p<0.001, model R 2 =0.27 ve kendini yönetmenin etkisinde düşüş gözlendi (β=0.26, p<0.001). Aracı etkisinin anlamlılığını ölçmek amacıyla uygulanan Sobel test etkinin istatistiksel olarak anlamlı olduğunu göstermektedir (t=-2.94, p<0.001). Sonuçlar aradaki ilişkide sosyal desteğin aracı etkisine işaret etmektedir, buna göre kişilik özelliği yalnızlığı sosyal destek algısı üzerinden açıklamaktadır. Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:46-52

5 50 Sosyal ilişkilerde kişilik özellikleri etkili mi? Sosyal ağ, yalnızlık ve algılanan Şekil 1. Yol analizleri, algılanan sosyal destek ve sosyal ağın aracı etkileri Algılanan sosyal destek Sosyal ağ KY 0.35 ZK 0.27 KY: Kendini Yönetme; ZK: Zarardan Kaçınma Sosyal ağın aracı olarak test edilmesi Zarardan kaçınma, sosyal ağın yalnızlığı yordamada istatistiksel olarak anlamlılığı değerlendirilmiştir, ilişki anlamlı bulunmuştur, model R 2 =0.15, F (1,222) =18.89, p< Sosyal ağın yalnızlık üzerindeki etkisi zarardan kaçınma mizaç özelliği ile birlikte analize alındığında düşüş göstermiştir (β=0.26, p<0.001). Bu düşüşün anlamlılığını test etmek amacıyla Sobel test uygulanmış, sonuç anlamlı bir etkinin olduğunu göstermiştir (t=2.71, p<0.05). Yalnızlığın aracı olarak test edilmesi Dolaylı etkiyi değerlendirme amacıyla yapılan standart regresyon analizine bağımsız değişkenler olarak kendini yönetme ve yalnızlık puanları, bağımlı değişken olarak sosyal destek alınmıştır ve ilişki anlamlı bulunmuştur, F (1,222) =28.77, p< Yalnızlığın aracı olarak ölçüldüğü yol analizi Şekil 2 de gösterilmiştir. Kendini yönetmenin sosyal destek üzerindeki etkisi (β=0.07, p>0.05) anlamsız hale gelmiştir, bu durumda tamamen aracı etkisine işaret etmektedir. Uygulanan Sobel test sonucunda bu düşüşün istatistiksel olarak anlamlı olduğu bulunmuştur t=4.62, p< Şekil 2. Yol analizi, yalnızlığın aracı etkisi 0.22 Kendini yönetme Algılanan sosyal destek Zarardan kaçınma Sosyal ağ -0.22

6 Tezer ve Arkar 51 TARTIŞMA Bu çalışmanın temel amacı, mizaç ve karakter özelliklerinin sosyal destek, yalnızlık ve sosyal ağ üzerindeki etkisini değerlendirmekti. Ek olarak sosyal destek, yalnızlık ve sosyal ağın bireysel farklılıkları açıklamadaki aracı etkileri incelenmiştir. Bulgular Sosyal Ağ Aracı Modeli ve Bilişsel Yanlılık Modeli çerçevesinde tartışılmıştır. Mizaç ve karakter ölçeklerinin sosyal destek, yalnızlık, sosyal ağ ve olumsuz sosyal ilişki ile olan korelasyon örüntülerine bakıldığında, sosyal destek, mizaç boyutu zarardan kaçınma ile anlamlı düzeyde negatif; karakter boyutları kendini yönetme ve işbirliği yapma ile pozitif korelasyon göstermiştir. Sosyal ağ, zarardan kaçınma ile anlamlı düzeyde negatif ve kendini yönetme ile pozitif korelasyon göstermiştir. Bu bulgular, insanların sosyal desteği alma veya gereksinim duyduklarında destekleyici ilişki ağına girebilme yeteneğinin genetik temelleri olabileceğine ilişkin bulgularla 8,11 paralellik göstermektedir. Kitamura ve arkadaşları 12 sosyal desteğin niteliğinde kalıtımsal özelliklerin belirleyici olduğunu, niceliksel farklılıkları ise çevresel etkenlerin belirlediğini öne sürmüştür., zarardan kaçınma ile anlamlı düzeyde pozitif ve ödül bağımlılığı ve kendini yönetme ve işbirliği yapma ile negatif korelasyon göstermiştir. Zarardan kaçınma ve ödül bağımlılığı bireylerin yakın ilişkiler kurmasında etkili kişilik özellikleridir. Schmitt ve Kurdek, 1 dışa dönüklük ile yalnızlık arasında ilişki bulmuştur. Zarardan kaçınması düşük olan kişiler dışa dönüklük özelliği taşımaktadır. Ödül bağımlılığı yüksek olan kişiler sosyal olma eğilimindedirler. Samimi kişiler daha az yalnız hissetmektedir. 1 ve sosyal ağ arasında negatif, yalnızlık ve olumsuz sosyal ilişki arasında ise pozitif yönde korelasyon görülmüştür. Sosyal ağın dar olması, kişinin üyesi olduğu ve ilgilerini ve sosyal etkinliklerini paylaştığı gruptaki sosyal ilişkilerinin azlığına işaret etmektedir. Sosyal desteği kendini yönetme ve kendini aşma karakter özellikleri yordamıştır. Bu karakter boyutlarının sosyal destek algısını açıklayıcı nitelik taşıması ve mizaç boyutlarında anlamlı bir etki görülmemesi, karakterin sosyal destek algısını daha çok etkilediğini göstermektedir. Sosyal ağı ise, mizaç boyutu zarardan kaçınma yordamıştır. Sosyal ağın geniş olması, beklenti endişesinin, belirsizlik korkusunun, utangaçlığın düşük olmasıyla, yani dışa dönükle ilgilidir. Wiseman ve arkadaşları 6 sosyal destek ve kişilik arasında herhangi bir ilişkiye rastlamazken, kendini eleştirmenin yalnızlığı yordayıcı etkisi olduğunu belirtmiştir. Yalnızlığı zarardan kaçınma ve sebat etme mizaç ve kendini yönetme ve kendini aşma karakter boyutları yordamıştır. Bu kişilik boyutları sosyal beceriler ve insan ilişkilerini düzenleyici özellikleri içermektedir. Kişilik özellikleri sosyal destek ile yalnızlığı yordamıştır. Sosyal desteğin kişiliğin açıkladığının ötesinde yalnızlığı yordadığı, ancak bu etkinin kısmi olduğu görülmüştür. Bilişsel yanlılık modeli hissedilen yalnızlıkta bireylerarası farklılaşmanın kişilerarası ilişkilerin işlemlemesindeki farklılığı yansıttığını vurgulamaktadır. Modelde önemli olan, kişilerarası ilişkilerin değerlendirilmesinin, kişinin kendini nasıl değerlendiğiyle ilişkili olmasıdır. Çalışmadaki bulgu temelde tutarlıdır ancak yalnızlık sosyal desteği açıklamakta daha etkili görülmüştür. Bu farklılaşmanın çalışmada ölçülen desteğin nicel bir değerlendirmeden çok nitel bir değerlendirmeye dayanmasından kaynaklandığı düşünülebilir. Bulgular sosyal ağın yalnızlık üzerindeki bireysel farklılıklarda belirleyici olduğunu göstermiştir. Ayrıca, sonuçlar sosyal ağı yordamada kişilik özelliklerinin kısmen bildirilen yalnızlık üzerinden açıklandığına işaret etmektedir. Aracı olarak sosyal ağ modelinin önerdiği şekilde bazı kişilik özelliklerinin kişilerarası ilişki geliştirmede etkili olduğu, dolayısıyla sosyal ağın etkilendiği ve sosyal ağın etkisiyle de hissedilen yalnızlığı yordadığı şeklinde yorumlanabilir. Bu çalışmada, psikobiyolojik kurama dayalı olarak kişilik özelliklerinin sosyal destek, yalnızlık ve sosyal ağ üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Bulgular çevresel koşulların sosyal destekte daha çok belirleyici olurken, sosyal ağ gelişimi ve yalnızlık üzerinde kalıtımsal etkilerin daha belirgin olduğu ortaya koymuştur. Ancak sonuçların genellenebilmesi için daha geniş örneklemlerde tekrarlanması gerekir. Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:46-52

7 52 Sosyal ilişkilerde kişilik özellikleri etkili mi? Sosyal ağ, yalnızlık ve algılanan KAYNAKLAR 1. Schmitt PJ, Kurdek LA. Age and gender differences in and personality corelates of loneliness in different relationships. J Pers Assess 1985; 49:5. 2. Reevy GM, Maslach C. Use of social support: Gender and personality differences. Sex Roles 2001; 44: Quimby JL, O'Brien KM. Predictors of well-being among nontraditional female students with children. J Counsel Dev 2006; 84: Elovainiao M, Kivimäki M, Puttonen S, Tarja H, Laura P, Keltikangas-Järvinen LH. Temperament and depressive symptoms: a population-based longitudinal study on Cloninger s psychobiological temperament model. J Affect Disord 2004; 83: Norris FH, Kaniasty K. Received and perceived social support in times of stress: A test of the Social Support Deterioration Deterrence Model. J Pers Soc Psychol 1996; 71: Wiseman H, Mayseless O, Sharabany R. Why are they lonely? Perceived quality of early relation with parents, attachment, personality predispositions and loneliness in first-year university student. Pers Individual Differences 2006; 40: Cheng H, Furnham A. Personality, peer relations, and self-confidence as predictors of happiness and loneliness. J Adolesc 2002; 25: Halamandaris KF, Power KG. Individual differences, social support and coping with the examination stres: a study of the psychosocial and academic adjustment of first year home students. Pers Individual Differences 1999; 26: Asendorpf JB, Wilpers S. Personality effects on social relationships. J Pers Soc Psychol 1998; 74: Stephan E, Fath M, Lamm H. Loneliness as related to various personality and enviromental measures: research with the German Adaptation of UCLA Loneliness Scale. Soc Behaviour Pers 1988; 16: Cohen S, Sherrod DR, Clark MS. Social skills and the stres-protective role of social support. J Pers Soc Psychol 1986; 50: Kitamura T, Kijima N, Watanabe K,Takezaki Y, Tanaka E. Precedents of perceived social support: personality and early experiences. Psychiatry Clin Neurosci 1999; 53: Levin I, Stokes JP. An Examination of the relation of individual difference variables to loneliness. J Pers 1986; 54: Cloninger CR. A systematic method for clinical description and classification of personality variants. Arch Gen Psychiatry 1987; 44: Cloninger CR, Svrakic DM, Przybeck TR. A psychobiological model of temperament and character. Arch Gen Psychiatry 1993; 50: Arkar H, Sorias O, Tunca Z. Mizaç ve Karakter Envanteri nin Türkçe formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi 2005; 16: Köse S, Sayar K, Ak İ. Mizaç ve Karakter Envanteri (Türkçe TCI): Geçerlik, güvenirliği ve faktör yapısı. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2004; 14: Arkar H. Cloninger in Psikobiyolojik Kişilik Kuramı. Türk Psikoloji Bülteni 2005; 36: Eker D, Arkar H. Perceived social support: psychometric properties of the MSPSS in normal and pathological groups in a developing country. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 1995; 30: Eker D, Arkar H, Yaldız H. Generality of support sources and psychometric properties of a scale of perceived social support in Turkey. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 2000; 35: Demir A. UCLA Ölçeğinin geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikoloji Dergisi 1989; 7: Arkar H, Sarı Ö, Fidaner H. Relationships between quality of life, perceived social support, social network and loneliness in a Turkish sample. Yeni Symposium 2004; 42: Eker D, Arkar H, Yaldız H. Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği nin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi 2001; 12:17-25.