GİRİŞ ASİDİK KALKAN: MİDE

Transkript

1 GİRİŞ Bir toplumun içecek kültürü, yaşam şekliyle yakından ilgilidir. Yaşam şeklinin değişmesi, içecek kültürünün de zamanla değişmesine neden olur. Doğal haliyle bu da içecek kültürü doğrudan ilişkilidir. Süt ve süt ürünleri, doğal meyve suyu ve özellikle 1970 li yıllardan sonra Türkiye de revaçta olan katkılı meyve suyu ve gazlı içecekler toplumda ilgi görmekte ve bol mikarda tüketilmektedir. Yer yer bu tüketimlerde sınırın aşıldığı ve sağlığın asitler açısından olumsuz etkilendiği durumlarla karşılaşılır(1). Biz bu çalışmamızda içeceklerin özelikle meyve suları ve gazlı içeceklerin değerlerini ve mide öz suyunun asit miktarlarıyla karşılaştırıp sağlık üzerinde etkili olan bu içeceklerin tüketiminde sınırın korunması konularını irdeleyeceğiz. ASİDİK KALKAN: MİDE 1

2 Mide sindirim sisteminin önemli bir ayağı olan kimyasal sindirimde görevler üstlenen etkili ve kendi sağlığı için yeterli olan bir asit deposudur. Bol miktarda yiyeceğin geçici olarak depolandığı bir organdır. Rahatlıkla 1,5 lt sıvıyı içinde tutabildiği gibi, maksimum 4 lt sıvı tutma kapasitesi vardır. Sağlıklı bir insanda değeri 2 civarındadır.(2) Midenin 3 ana bölümü olup mikroplara geçit vermediği gibi fiziksel ve kimyasal olarak besinleri de parçalar. Özellikle bu sindirimde en önemli yapı mide asitidir(hci). Kendini de bu aside karşı korumak için mukus adı verilen bir koruma kalkanına sahiptir. Doğal haliyle fazla miktarda alınan asit kökenli yiyecek ve içeceklerin mide de ülser ve mide kanamasına neden olacağı herkesten tarafından su götürmez bir gerçektir. Bu yüzden yiyecek ve içeceklerimize dikkat ederek midemize verebiliceği zararları düşünmeliyiz(2) ASİT BAZ En basit tanımıyla sudaki çözeltilerine H + iyonu veren maddelere asit, sudaki çözeltilerine OH - iyonu veren maddelere "baz" denir. Asitler suda çözündükleri zaman elektriği ileten çözeltiler elde ederiz. Asitler çinko, magnezyum gibi elementler ile reaksiyona girerek reaksiyon sonunda hidrojen gazı çıkmasına neden olurlar. Asitlerin tadı ekşidir ve mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirirler. Bazlarda suda çözündükleri zaman elektriği ileten çözeltiler oluştururlar. Bazların tadları acıdır ve ellendikleri zaman kayganlık hissi verir. Bazlar kırmızı turnusol kağıdını maviye çevirirler(3). Asit ve bazlar canlı organizmalarda önemli işlevleri olan maddelerdir. Asitlerin ve bazların çoğu oldukça tehlikeli ve tahrip edici maddelerdir; bunlar proteini çözerek dokuyu tahrip ederler. Örneğin, derişik sülfürik asit kuvvetli bir asittir, suyu tutma özelliğine sahiptir. Eğer sülfürik asit canlı bir dokunun üzerine dökülürse çok kısa süre içinde o doku tahrip olur. 2

3 Derişik bazlar da hücre duvarlarının (zar) yapımında rol alan yağlar ile reaksiyona girerek bu zarları asitlerden daha çok tahrip ederler. Bazlar asitler ile reaksiyona girerek birbirlerinin özelliklerini nötralize ederler. Örneğin, mide hastalıkları ile ilgili ilaçlar bir baz olan bikarbonat (HCO 3 - ) içerirler. Bu baz midede bulunan hidroklorik asiti nötralize ederek kişiye rahatlama hissi verir (3). İÇECEKLER Gazlı İçecekler Şekerli suların karbondioksit gazı ile doyurulması esasına dayanan gazlı içecekler, sodyum dışında başka besin öğesi içermemektedir. Sıvı ve sodyum gereksinimini karşılaması nedeniyle akut ishallerde kullanımı uygundur. Öte yandan asit yoğunluğu yüksek olduğu için mide salgısını artırıcı etki gösterir, ülsere meyilli kimselerde olumsuz etkiler yaratırlar. dereceleri 2.4 ile 4.0 arasında değişen gazlı içeceklerin diş çürüklerine de yol açtığı artık herkes tarafından bilinmektedir. Gazlı içecek içme alışkanlığı süt ve süt ürünlerinin tüketimini azaltmakta, kalsiyum ihtiyacının karşılanmasını engellemektedir.şimdiye kadar gazlı içeceklerin sağlık için yararlı olduğuna dair bir araştırma yayımlanmadı. Hiç kuşkusuz gazlı içecekler sigara gibi insan sağlığını doğrudan ve tehlikeli bir şekilde etkilememekte ama bu durum onların masum olduğu anlamına da gelmemektedir. Bir şişe gazlı içecekte yaklaşık gram şeker bulunmakta ve kilokalorilik enerji sağlamaktadır. Harward Üniversitesi nde yapılan bir araştırmaya göre, şekerli ve gazlı içeceklerin fazla içilmesinin şeker hastalığına yakalanma riskini %85 artırdığını saptanmıştır. Günlük yaşamda elbette gazlı içecekler tercih edilebilir. Ancak tüketim sıklığı ve miktarına dikkat etmek gerekmektedir. Enerji alımını azaltmak adına aspartam ve sakarin gibi yapay tatlandırıcı içeren light alternatiflerinin tercih edilmesi nispeten daha sağlıklıdır. Ancak sonuçta light olanlar da asit, kafein vs içermekte, aşırı tüketim durumlarında selülite neden olmaktadır(4). 3

4 Meyve Suları Yaklaşık %70 i sıvı olan insan vücudunun günde ortalama 2.5 litre sıvı kaybettiği düşünülürse; meyve suları vücuda kaybettiği sıvıyı geri kazandırdığı gibi, C vitamini, karotenoid ve fenolik bileşik içerikleri ile bazı kanser türleri ve kronik hastalıklara karşı koruyucu etkiler de göstermektedir. Hücrelerin yaşamsal faaliyetleri ve bu sayede vücut fonksiyonlarının yerine getirilmesi, vücudun su dengesinin korunması ile mümkündür. Vücudun su dengesi; solunum yoluyla, idrarla, terle ve dışkı ile kaybedilen sıvının yeniden su ve sulu besinler ile sağlanmaktadır. Özellikle sebze ve meyve suları susuzluğu giderdiği gibi, sağlığı da olumlu yönde etkilemektedir(5). Örneğin, 1-6 yaşındaki çocuklar için önerilen günlük meyve suyu tüketimi gram, 7-18 yaşındaki çocuklar için ise gramdır. Özellikle çocuklara kolalı içeceklerden ziyade meyve suyu içme alışkanlığı kazandırmakta yarar vardır (6). 4

5 YÖNTEM Potansiyometrik Titrasyon Asit-Baz titrasyonlarını potansiyometrik yolla yapmak için genelde elekrodu kullanılır. En çok kullanılan elektrodu cam elektrotudur. Titrasyonu yapılmak istenen asit yada baz çözeltisine metrenin elektrodu yerleştirilir. Reaktiften belli hacimler (Örneğin: 0,5 ml gibi) ilave edilerek her ilaveden sonra değerleri okunur. İlave asit-baz miktarına karşı okunan değerleri arasında grafik çizilir. Meyve sularının çoğu renkli olduğu için titrasyonlarında indikatör kulanılması zordur. Bazende imkansızdır. Doğru neticeye ulaşmak için potansiyometrik yöntemi kullanma tercih edildi. Limon suyu, portakal suyu, vişne suyu, nar suyunda bulunan toplam asit miktarları için, yapılan potansiyometrik titrasyon eğrileri Şekil 1-4 gösterilmiştir. limon suyu 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 ml Şekil 1: Limon suyunun 1M NaOH potansiyometrik titrasyon grafiği 5

6 vişne suyu ,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 ml Şekil 2: Vişne suyunun 0,5M NaOH potansiyometrik titrasyon grafiği NAR SUYU ,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 ML Şekil 3 : Nar suyunun0,5m NaOH potansiyometrik titrasyon grafiği 6

7 Portakal ,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 ml Şekil 4 : Portakal suyunun 0,5M NaOH potansiyometrik titrasyon grafiği 7

8 SONUÇ VE TARTIŞMA Grafiklerden okunan toplam NaOH miktarından her bir madde için asit miktarılarının hesaplanması. Limon suyundaki toplam asit miktarının hesaplanması Şekil 1 den titre edilen limon suyu için harcanan 1M NaOH miktarının 4,3 ml olduğu bulundu. Buna göre harcanan baz miktarına ekivalen miktarda asit nötralleştireceği için asit miktarı hesaplanabilir ml NaOH da 1 mol OH - varsa 4,3 ml NaOH X mol OH - vardır X = 4, mol OH - vardır. Bu da 4 g limon suyunda bulunan asit miktarına eşdeğerdir. İnsan midesinin değeri yaklaşık 2 dir. boş mide = 2 [H + ] boş mide = 10-2 mol/lt dir Midenin ortalama hacmi 2,5 lt dir. 1 litrelik midede 10-2 mol mide asidi varsa 2,5 lt midenin tamamı X mol mide asidi vardır X = 2, mol/mide olur. Yukarıdaki hesaba göre midenin toplam asidi 2, mol olduğu görülüyor. Midenin asitliğini verebilecek limon suyu miktarının hesaplanması : 4 g limonda 4, mol mide asidi varsa 8

9 X g limonda 2, mol mide asidi vardır X = 23 g limon vardır. Yani mide hiç asit üretmese ve 23 g limon suyu mide giderse başka hiçbir tepkimede olmadığı varsayıldığı anda midenin nin 2 dolayında söylenebilir. Vişne suyundaki toplam asit miktarının hesaplanması: Şekil 2 den titre edilen vişne suyu için harcanan 0,5M NaOH miktarının 2,4 ml olduğu bulundu. Buna göre harcanan baz miktarına ekivalen miktarda asit nötralleştireceği için asit miktarı hesaplanabilir ml NaOH da 0,5 mol OH - varsa 2,4 ml NaOH X mol OH - vardır X = 1, mol OH - vardır. Bu da 10g(ml) vişne suyunda bulunan miktarına eşittir. Benzer hesap yolu ile nar ve portakal suyunun miktarlarının hesaplanması yapılabilir. Limon suyu, portakal suyu, vişne suyu, nar suyunda bulunan toplam asit miktarları için, yapılan potansiyometrik titrasyon eğrilerinden hesaplanan değerler aşağıdaki çizelgede toplanmıştır MADDE DEĞERLERİ TİTRASYON İÇİN ALINAN MİKTAR HARCANAN NaOH MİKTARI(ml) HESAPLANAN MİKTAR(mol) BİRİM MİKTARDAKİ TOPLAM ASİT LİMON 3,0 4,0 g 4,3 (1,0 M) 4, ,043 mol/limon VİŞNE 3,8 10,0 ml 2,4(0,5 M) 1, ,120 mol/lt SUYU NAR SUYU 3,8 10,0 ml 2,3(0,5 M) 1, ,115 mol/lt PORTAKAL SUYU 3,7 10,0 ml 2,2(0,5 M) 1, ,110 mol/lt Kaynaklarına bağlı olarak günlük kullanılan sıvı içeceklerin değişik olmakla beraber bazı içeceklerin aşağıdaki çizelgede toplanmıştır. Madde limon vişne nar portakal kola Fanta çay kahve Süt(taze) Süt (ekşi) Ph 3,0 3,8 3,8 3,7 3,9 3,8 5,7 5,5 7,1 6,6 Bu çizelgeden görüleceği gibi değerleri 3,7-3,9 arasında değişen içeceklerin asit miktarları 2,5-3 limona eşdeğer bir asit miktarı verdikleri rahatlıkla söylenebilir. 9

10 Yapılan çalışmada, 1 limonda ortalama 40 g limon asidinin olduğu görüldü. Yukaridaki çizelgede bir limonun içindeki toplam asit miktarının 0,043 mol olduğu hesaplandı. Bundan hareketle 2,5-3 limonun verebileceği asit miktarı ile 1 lt vişne suyu, 1 lt nar suyu, 1 lt portakal suyunun vereceği asit miktarı aynıdır. Yani bir insan aynı anda 2,5-3 limonun suyunu içmesiyle adı geçen meyve sularından içmekle alacağı asit miktarları aynıdır. TEŞEKKÜR Böyle bir çalıştayı düzenleyen Sayın hocamız Prof. Dr. Mehmet AY a, çalışmamız boyunca yardımlarını bizden esirgemeyen hocalarımız Prof. Dr. Musa ŞAHİN, Prof. Dr. Mustafa SOYLAK a, projemizin geliştirilmesinde fikirlerini bizlerden esirgemeyen Esra BOZKURT ve fedakar YİBO öğretmenlerine teşekkür ederiz. 10

11 KAYNAKÇALAR: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 11