Nurettin Bilici TÜRK VERG S STEM ANADOLU ÜN VERS TES

Transkript

1 Nurettin Bilici TÜRK VERG S STEM ANADOLU ÜN VERS TES

2 çindekiler iii çindekiler Önsöz... Gelir Vergisi: Konu, Gelir Kavram, Mükellefiyet, Ticari Kazançlar (Bilanço Esas )... 2 TÜRK VERG S STEM N N TAR HÇES... 3 VERG GEL RLER N N KOMPOZ SYONU... 4 GEL R N ÖZELL KLER VE KAPSAMI... 4 Gelirin Özellikleri... 4 Gelir Vergisine Konu Olan Kazanç ve ratlar... 6 GEL R VERG S NDE TAM MÜKELLEFLER... 6 Tam / Dar Mükellef Ay r m n n Nedeni... 6 kametgâh lkesi Gere i Tam Mükellefiyet... 7 Tabiiyet lkesi Gere i Tam Mükellefiyet... 7 Çifte Vergilemeyi Önleme Anlaflmalar... 7 GEL R VERG S NDE DAR MÜKELLEFLER... 8 Tan m... 8 Dar Mükelleflerin Vergilendirilme Rejimi... 8 T CAR KAZANÇ KAVRAMI... 9 B LANÇO ESASINDA VERG YE TAB OLAN T CAR KAZANÇ SAH PLER VE fiekl YÜKÜMLÜLÜKLER Kimler Bilanço Esas na Tabidir? Bilanço Esas nda Ticari Kazanc n Tespitinde Esas Al nan Defterler B LANÇO ESASINDA T CAR KAZANCIN TESP T Dönem Öz Sermayesinin Hesaplanmas flletmeye lave Edilen ve flletmeden Çekilen De erlerin Dikkate Al nmas Giderlerin Düflülmesi Gider Kabul Edilmeyen Ödemeler Amortismanlar n Ayr lmas De erleme ve Di er Benzeri Hükümlerin Uygulanmas Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Ticari Kazançlar ( flletme Hesab Esas, Basit Usul, Esnaf Muafl ), Zirai Kazançlar filetme HESABI ESASINDA T CAR KAZANCIN TESP T Kimler flletme Hesab Esas na Tabidir? flletme Esas nda Ticari Kazanç Nas l Tespit Edilir? flletme Esas nda Ticari Kazanç Tespitinde Bilanço Esas na Göre Farkl l klar T CAR KAZANCIN BAS T USULDE TESP T xi 1. ÜN TE 2. ÜN TE

3 iv çindekiler 3. ÜN TE Basit Usulden Yararlanamayan Meslek ve Ticaret Erbab Basit Usule Tabi Olman n fiartlar Basit Usulde Gelirin Tespiti T CAR KAZANÇLARDA ESNAF MUAFLI I Esnaf Muafl ndan Yararlananlar Esnaf Muafl n n S n r ve fiart Vergiden Muaf Esnaflardan Yap lan Tevkifat Z RA KAZANÇLARIN TANIMI VE BAfiKA KAZANÇLARA DÖNÜfiMES.. 28 Z RA KAZANÇLARDA STOPAJ USULÜYLE VERG LEME Stopaj Usulüyle Vergiye Tabi Olman n fiartlar flletme Büyüklü ü fiart Motorlu Araç fiart Stopaj Oranlar Z RA KAZANÇLARIN GERÇEK USULDE VERG LEND R LMES Gerçek Usule Tabi Olan Çiftçiler Gerçek Usulde Zirai Kazanc n Tespiti Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Ücretler, Serbest Meslek Kazançlar, Gayrimenkul- Menkul Sermaye ratlar, Di er Kazanç ve ratlar ÜCRET GEL RLER N N TANIMI VE STOPAJ YOLUYLA VERG LEND R LMES Tan m Ücretlerin Stopaj Usulüyle Vergilendirilmesi ÜCRETLER N STOPAJ HAR C YÖNTEMLERLE VERG LEND R LMES Di er Ücretliler in Vergi Karnesi Üzerinden Vergilendirilmesi Baz Ücretlilerin Beyanname Üzerinden Vergilendirilmesi ÜCRETLERDE MUAFLIK VE ST SNALAR Diplomat Muafl Elçilik ve Konsolosluk Çal flanlar n n Ücret stisnas Ücretlerde Di er stisnalar SERBEST MESLEK KAZANÇLARI: KAVRAM Tan m Serbest Meslek Kazanc n n Baflka Kazançlara Dönüflmesi SERBEST MESLEK KAZANCININ TESP T Matrah Tespiti Gerçek Usulde Yap l r ndirilebilecek Giderler SERBEST MESLEK KAZANÇLARINDA ND R M, MUAF YET VE ST SNALAR Serbest Meslek Kazançlar nda Engellilik ndirimi Serbest Meslek Kazanc Muafl Telif Kazançlar stisnas... 46

4 çindekiler v GAYR MENKUL SERMAYE RATLARI: KAVRAM Tan m Gayrimenkul Sermaye rad n n Baflka Kazançlara Dönüflmesi GAYR MENKUL SERMAYE RATLARININ STOPAJ YOLUYLA VERG LEND R LMES GAYR MENKUL SERMAYE RATLARININ BEYAN YOLUYLA VERG LENMES Üzerinden Stopaj Yap lm fl Olan Gayrimenkul Sermaye ratlar Stopaja Maruz Kalmam fl Olan Gayrimenkul Sermaye ratlar Beyanname Üzerinden Yasa n n zin Verdi i Giderlerin Düflülmesi Vergi Güvenlik Müessesesi (Kiraya Verilen Mal ve Haklar n Kira Bedeli, Emsal Kira Bedelinden Düflük Olamaz) MENKUL SERMAYE RATLARI Tan m ve Menkul Sermaye ratlar n n Çeflitleri Menkul Sermaye ratlar n n Baflka Kazançlara Dönüflmesi MENKUL SERMAYE RATLARININ VERG LEND R LMES Menkul Sermaye ratlar n n Stopaj Yoluyla Vergilendirilmesi Menkul Sermaye ratlar n n Beyanname Üzerinden Vergilendirilmesi D ER KAZANÇ VE RATLAR: DE ER ARTIfiI KAZANÇLARI De er Art fl Kazançlar n n Kapsam De er Art fl Kazançlar n n Stopaj Yoluyla Vergilendirilmesi De er Art fl Kazançlar n n Beyan Yoluyla Vergilendirilmesi Vergilendirilmeyecek De er Art fl Kazançlar D ER KAZANÇ VE RATLAR: ARIZ KAZANÇLAR Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Gelir Vergisinin Tarh GEL R VERG S N N TARHI MUHTASAR BEYANNAME (STOPAJ BEYANNAMES ) YOLUYLA TARH.. 63 YILLIK BEYANNAME YOLUYLA TARH Mutlak Anlamda Beyanname Verilmesi Gerekli Durumlar Beyanname Verme S n r n n Afl lmas Hâlinde, Beyan Mecburiyeti Bulunan Gelirler Birden Fazla flverenden Ücret Geliri Olanlar Gelir Toplam Beyanname Verme S n r n Aflanlar Y ll k Beyannamenin Verilece i Yer ve Zaman Y ll k Beyanname Üzerinden Yap labilecek ndirimler ve Zararlar n Düflülmesi zin Verilen ndirimler Hakk nda Genel Bilgi Mükellefin Kendisi, Ailesi, flletmesi çin Yapt Giderler Ba fl ve Yard mlar Döviz Giriflini Teflvik Amaçl ndirim ÜN TE

5 vi çindekiler 5. ÜN TE Sosyal Amaçl ndirim Zararlar n Düflülmesi Vergi Tarifesi Mahsuplar Gelir Vergisinin Ödenmesi (Taksitler) Geçici Vergi (Peflin Vergi) YILLIK BEYANNAME VER LMEYEN VEYA TOPLAMA YAPILMAYAN HÂLLER Mutlak Anlamda, Beyanname Verilmeyen veya (Baflka Gelirler çin Beyanname Verilmesi Durumunda) Beyannameye Dâhil Edilmeyen Gelirler Gelir Toplam n n Beyan S n r n Aflmamas Durumunda Beyan D fl Kalan Gelirler Toplam GVK, m. 86/d de Yaz l Tutar * Aflmayan Menkul ve Gayrimenkul Sermaye rad Gelirleri DAR MÜKELLEF GERÇEK K fi LERE ÖZGÜ DÜZENLEMELER Gelir Unsurlar Matrah Tespiti Y ll k Beyanname Y ll k Beyanname Verilmeyen Haller Münferit Beyanname Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Kurumlar Vergisi KURUMLAR VERG S TEOR VE KURUMLAR VERG S NDE TAM-DAR MÜKELLEF YET AYIRIMI Kurumlar Vergisinin Varl k Nedeni Kurumlar Vergisinde Tam ve Dar Mükellef Ay r m KURUMLAR VERG S N N MÜKELLEFLER Sermaye fiirketleri Kooperatifler ktisadi Kamu Kurulufllar Dernek ve Vak flara Ait ktisadi flletmeler fl Ortakl klar (Joint Venture) VERG DEN MUAF TUTULAN KURUMLAR KURUMLAR VERG S NDE MATRAH TESP T, G DERLER N, ZARARLARIN DÜfiÜLMES KAZANÇ TESP T NDE KABUL ED LMEYEN ND R MLER Transfer Fiyatland rmas Yoluyla Örtülü Kazanç Da t m Örtülü Sermaye Di er Kabul Edilmeyen ndirimler... 91

6 çindekiler vii SAF KURUM KAZANCININ TESP T NDE ND R LEB LECEK G DERLER Giderlerin Düflülmesi Di er ndirimlerin Düflülmesi Zararlar n Düflülmesi ST SNALARIN D KKATE ALINMASI Çifte Vergilendirmeyi Önleme Amaçl stisnalar Ülkeye Döviz Giriflini Teflvik Amaçl stisnalar Sermaye Piyasas n Teflvik Amac Tafl yan stisna E itimi Teflvik Amac Tafl yan stisna Di er stisnalar KURUM KAZANÇLARININ BEYANI, VERG N N ORANI, ÖDENMES Kurumun Tüm Kazançlar Beyana Tabidir Beyannamenin Verilece i Yer ve Zaman Kurumlar Vergisinin Oran ve Geçici Verginin Mahsubu Da t lan Kâr Paylar Üzerinden Gelir Vergisi Stopaj Yap lmas KURUMLARIN; TASF YES VE YEN DEN YAPILANMALARI DURUMUNDA VERG LEND RME Kurumlar n Tasfiyesi Kurumlar n Birleflmesi ve Devri Kurumlarda Bölünme ve Hisse De iflimi DAR MÜKELLEFLERE ÖZGÜ DÜZENLEMELER Gelir Unsurlar Safi Kurum Kazanc n n Tespiti Beyannameler Y ll k Beyanname Özel Beyanname Muhtasar Beyanname Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Harcamalar Üzerinden Al nan Vergiler: Katma De er Vergisi HARCAMA VERG S KAVRAMI VE HARCAMA VERG LER N N SINIFLANDIRILMASI Kavram ktisadi Muamele Vergileri - Hukuki Muamele Vergileri S n fland r lmas Genel Tüketim Vergileri - Özel Tüketim Vergileri S n fland r lmas Harcama Vergilerinin Dörtlü S n fland r lmas KATMA DE ER VERG S N N TEMEL ÖZELL KLER Tarihçe Üretim Zincirinin Tüm Aflamalar nda Vergi Al n r ÜN TE

7 viii çindekiler 7. ÜN TE Vergi Sadece Katma De er Üzerinden Al n r Kanuni Mükellefler Ödedikleri Vergiyi Fiili Mükelleflere Yans t rlar Katma De er Vergisinin Konusu Ticari, S nai, Zirai Faaliyet ve Serbest Meslek Faaliyeti Çerçevesinde Yap lan Teslim ve Hizmetler Di er Baz Teslim ve Hizmetler KDV DE VERG Y DO URAN OLAY KDV N N MATRAHI VERG N N MÜKELLEF, VERG SORUMLUSU KDV nin Mükellefi KDV de Sorumluluk KATMA DE ER VERG S N N ORANI %1 Oran Uygulanan Mal Teslimleri (I Say l Liste) %8 Oran Uygulanan Mal Teslimleri ve Hizmet falar (II Say l Liste) %18 Oran Uygulanan Mal Teslimleri ve Hizmet falar (Genel Oran) KDV BEYANNAMES, KDV N N ÖDENMES, ÖDENECEK KDV N N HESABI Vergilendirme Dönemi ve Beyan Verginin Tarh ve Ödenmesi Ödenecek KDV nin Hesab, Vergi ndirimi ndirilmesine zin Verilmeyen KDV ler ST SNALAR hracat stisnas Araçlar ve Yat r mlarda stisna Tafl mac l k stisnas Diplomatik stisnalar thalat stisnas Sosyal ve Askeri Amaçl stisnalar Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Di er Harcama Vergileri D ER HARCAMA VERG LER GÜMRÜK VERG S Verginin Konusu, Vergiyi Do uran Olay, Mükellef, Matrah Verginin Tarh, Tahakkuku, Ödenmesi, Muafl k ve stisnalar Gümrük ( thalat Vergileri) ile lgili Özel Düzenlemeler ( thalat Üzerinden Al nacak Vergilere Uygulanacak Usul Hükümleri) ÖZEL TÜKET M VERG S Konu, Vergiyi Do uran Olay, Mükellef, Vergilendirme Dönemi, Beyan Verginin Al nma fiekli, Matrah, Oran stisnalar

8 çindekiler ix BANKA VE S GORTA MUAMELELER VERG S Verginin Konusu Mükellef, Matrah, Oran stisnalar D ER ÖZEL TÜKET M VERG S ÖZELL N TAfiIYAN HARCAMA VERG LER Sekiz Y ll k E itime Katk Pay Özel letiflim Vergisi fians Oyunlar Vergisi DE ERL KÂ ITLAR VERG S HARÇLAR Harca Tabi Olan fllemler Harç Miktarlar Harçlar n Ödenmesi, stisnalar DAMGA VERG S Damga Vergisinin Varl k Nedeni Verginin Konusu Vergiyi Do uran Olay, Verginin Yükümlüsü stisnalar Oran Ödeme fiekilleri Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Servet Üzerinden Al nan Vergiler SERVET ÜZER NDEN ALINAN VERG LER MOTORLU TAfiITLAR VERG S Tarihçe, Kavram, Konu, Mükellef Mükellefiyetin Bafllamas Vergi Tarifeleri Vergileme Ölçüleri, Vergi Miktarlar Verginin Tahakkuku, Ödenmesi Güvence Önlemleri, stisnalar VERASET VE NT KAL VERG S Verginin Konusu, Yükümlüsü Verginin Stopaj Yoluyla Al nmas Verginin Beyanname Üzerinden Tahakkuk Ettirilmesi: Beyan Süreleri Beyannamenin Geç Verilmesi Beyanname Üzerinden lk Tarhiyat n Yap lmas Son Tarhiyat n Yap lmas Verginin Oran Verginin Ödenmesi, Güvence Önlemleri Muafl klar ve stisnalar ÜN TE

9 x çindekiler EMLÂK VERG S Bina Vergisi: Konu, Yükümlü, Muafl klar Bina Vergisi: Matrah, Oran Arazi Vergisi: Konu, Yükümlülük, Muafl klar Arazi Vergisi: Matrah, Oran Ortak Hükümler: Emlak Vergisinde Mükellefiyetin Bafllamas, Emlak Vergisi Bildirimi Ortak Hükümler: Emlak Vergisinin Tarh ve Tahakkuku, Vergi De erinde Otomatik Art fl, Ödeme Ortak Hükümler: Müeyyideler, Zamanafl m, Sorumluluk Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Sözlük

10 Önsöz xi Önsöz Elinizdeki kitap aç k ve uzaktan ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanm flt r. Bu yönüyle, bilimsel ve akademik içeri inin yan s ra tasar m boyutu bak m ndan da ortak bir çal flman n ürünüdür. Kitab n oluflmas nda pek çok kiflinin eme- i vard r. Emek sahiplerinden bir k sm n n isimlerine ön sayfalarda yer verilmifltir. Hepsine teflekkür ediyoruz. Ünitelerin yazar metnin oluflmas nda büyük bir çaba ve fedakarl k gösterdi. Editörlü ümüzden gelen ve temelde zaman bask s ndan kaynaklanan taleplerimize karfl takdir edilesi bir sab r ve anlay fl gösterdi. Kendisine ayr ca teflekkür ediyoruz. Bir de isimleri jenerikte gözükmeyen, ancak katk - lar olmadan bu kitab n meydana ç kmas mümkün olmayan gizli kahramanlar - m z var. Dizgicisinden kat görevlisine, çayc s ndan ulaflt rma sorumlusuna kadar Anadolu Üniversitesinin her kademedeki say s z çal flan na teflekkür etmek bizim için zevkli bir ödevdir. Kitab n ö rencilerimize ve konuyla ilgilenen herkese yararl olmas n diliyoruz. Editör Prof. Dr. Recai Dönmez

11 1TÜRK VERG S STEM Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Cumhuriyetin ilan na kadar uygulanan vergiler ile Cumhuriyet in ilan ndan sonra vergi sisteminde yap lan de ifliklikleri aç klayabilecek, Gelirin özelliklerini ve gelir vergisine konu olan kazanç ve iratlar n neler oldu unu aç klayabilecek, Gelir vergisinde tam mükellefiyet ile dar mükellefiyet aras ndaki farkl l klar izah edebilecek, Ticari kazanc tan mlay p, kimlerin bilanço esas na tabi oldu unu aç klayabilecek, Ticari kazançlar n tespitinde, indirilebilecek ve indirilemeyecek giderlerin neler oldu unu aç klayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Dolays z Vergi Dolayl Vergi Gelir Tahsil lkesi Tahakkuk lkesi Tam Mükellef çindekiler Türk Vergi Sistemi Gelir Vergisi: Konu, Gelir Kavram, Mükellefiyet, Ticari Kazançlar (Bilanço Esas ) Dar Mükellef Tabiiyet Gelir Unsurlar Ticari Kazanç 1. S n f Tüccar Bilanço Esas TÜRK VERG S STEM N N TAR HÇES VERG GEL RLER N N KOMPOZ SYONU GEL R N ÖZELL KLER VE KAPSAMI GEL R VERG S NDE TAM MÜKELLEFLER GEL R VERG S NDE DAR MÜKELLEFLER T CAR KAZANÇ KAVRAMI B LANÇO ESASINDA VERG YE TAB OLAN T CAR KAZANÇ SAH PLER VE fiekl YÜKÜMLÜLÜKLER B LANÇO ESASINDA T CAR KAZANÇIN TESP T

12 Gelir Vergisi: Konu, Gelir Kavram, Mükellefiyet, Ticari Kazançlar (Bilanço Esas ) Bu ünitede gelir vergisi ile ilgili aç klamalara geçilmeden önce Türk vergi sisteminin tarihi geliflimi ve bugünü hakk nda k sa bir aç klama yap lacakt r. Ard ndan gelir vergisinin konusu, gelir kavram ve mükellefiyet (tam mükellefiyet - dar mükellefiyet) konular ifllenecektir. Ünite, gelir vergisinin konusuna giren yedi gelir unsurundan biri olan ticari kazançlar kapsam ndaki bilanço esas nda vergilendirilen ticari kazançlar konusunun incelenmesiyle tamamlanacakt r. TÜRK VERG S STEM N N TAR HÇES Cumhuriyet öncesinde uygulanan Osmanl dönemi vergileri, genel olarak fleri vergilerden olufluyordu. Bunlar n aras nda Müslüman tebaadan al nan zekât, öflür; Müslüman olmayan tebaadan al nan haraç, cizye vergileri vard. Cumhuriyet in kabul edildi i 1923 y l nda öflür, temettü (gelir), müsakkafat (bina), a nam (hayvanlar) gibi vergilerden oluflan basit, adaletsiz bir vergi sistemi yürürlükte idi. Cumhuriyet in kabulünden sonra, Osmanl vergi sisteminin yerine ça dafl Bat l devletlerin uygulad klar sisteme geçifl süreci bafllat lm flt r. lk olarak, zirai ürünlerden al nan vergi olan aflar, 1925 y l nda yürürlükten kald r lm flt r. Bu olay, Cumhuriyet döneminin ilk vergi reformu olarak kabul edilebilir y l nda ilan edilen ve ilk anayasa olarak kabul edilen Kanun-u Esasi ile yasaya dayanmayan vergi ve di er mali yükümlülüklerin konulmas yasaklanm flt. Savafl y llar olan 1942 ve 1943 de varl k vergisi ve toprak mahsulleri vergisi gibi ola anüstü vergiler uygulamaya konulmufltur y l nda Gelir Vergisi Kanunu (GVK) ve Kurumlar Vergisi Kanunu (KVK) kabul edilerek ciddi bir vergi reformu gerçeklefltirilmifltir. Bu kanunlar n haz rlanmas nda Bat hukukundan, özellikle Alman vergi kanunlar ndan yararlan lm flt r. Di er taraftan, Veraset ve ntikal Vergisi Kanunu (V VK-1959), Motorlu Kara Tafl tlar Vergisi Kanunu (MTVK-1963), Emlak Vergisi Kanunu (EVK-1970), Damga Vergisi Kanunu (DVK-1964) ve Harçlar Kanunu (1964) da y llar aras nda kalan dönemde kabul edilen vergi kanunlar aras nda yer almaktad r. 27 May s 1960 htilali nden sonra, GVK yeniden kaleme al nm fl ve bu kanunda baz de ifliklikler yap lm flt r. Günümüzde Gelir Vergisi Kanunu nun yeni bafltan yaz lmas için Maliye Bakanl bünyesinde çal flmalar yap lmaktad r. Öflür: Müslümanlardan al nan toprak ürünü vergisidir. Elde edilen ürünün onda biri vergi olarak al n rd. Haraç: Müslüman olmayanlardan al nan bir vergiydi ve ikiye ayr l yordu; Harac- Mukassem, elde edilen ürünlerden; Harac- Muvazzaf, toprak üzerinden al n rd. Cizye, Müslüman olmayan erkeklerden, askerlik görevi karfl l olarak al n rd. D KKAT Varl k Vergisi: 11 Kas m 1942 tarih ve 4305 say l kanunla konulan ola anüstü bir servet vergisidir. Özellikle Müslüman olmayan ticaret erbab n n kazançlar n vergilendirmek için uygulamaya konuldu. Ödeme yapmayanlar çal flma kamplar na gönderildi.

13 4 Türk Vergi Sistemi Dolays z vergiler gelir ve servet üzerinden, dolayl vergiler ise harcamalar üzerinden al nan vergilerdir. SIRA S ZDE 1 fiekil 1.1 Türk Vergi Sistemini Oluflturan Vergiler Gelir Üzerinden Al nan Vergiler Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi Kiflilik, çocu un sa olarak do du u anda bafllar ve ölümle sona erer. Çocuk hak ehliyetini, sa do mak kofluluyla ana rahmine düfltü ü andan bafllayarak Di er taraftan tarihli Resmi Gazete de yay mlanan 5520 say l Kurumlar Vergisi Kanunu ile 1949 y l ndan bu yana uygulanan eski kanun yenilenmifltir. Harcama vergileri alan ndaki reform ise: 1984 y l nda Katma De er Vergisi Kanunu nun (KDVK) 2002 y l nda da Özel Tüketim Vergisi Kanunu nun (ÖTVK) kabul edilmesiyle gerçeklefltirilmifltir. VERG GEL RLER N N KOMPOZ SYONU Bilindi i üzere gelir ve servet vergileri dolays z, harcama vergileri ise dolayl vergileri oluflturur. Dolayl vergiler tüketim üzerinden ve devletin verdi i baz hizmetler karfl l nda al nmaktad r. Ülkemizde toplam vergi gelirleri içinde dolayl vergilerin pay %70 e yaklaflm flt r, servet vergilerinin pay ise %2 lerde kalmaktad r. Ülkemizde toplam vergi gelirleri içinde dolayl vergi oran n n dolays z vergilerden fazla olmas n n nedenleri ve sak ncalar neler olabilir? Türk Vergi Sistemini Oluflturan Vergiler GEL R N ÖZELL KLER VE KAPSAMI Gelirin Özellikleri Harcamalar Üzerinden Al nan Vergiler Katma De er Vergisi Özel Tüketim Vergisi Gümrük Vergisi Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi Damga Vergisi Özel letiflim Vergisi fians Oyunlar Vergisi De erli Ka tlar Vergisi Harçlar Servet Üzerinden Al nan Vergiler Motorlu Tafl tlar Vergisi Emlak Vergisi Veraset ve ntikal Vergisi Gelir Vergisi Kanunu nun 1. maddesine göre, Gelir, bir gerçek kiflinin bir takvim y l içinde elde etti i kazanç ve iratlar n safi tutar d r. Bu tan mdan, gelir kavram yla ilgili olarak afla daki özellikleri ç karabiliriz: Gelir gerçek kifli taraf ndan elde edilmelidir. Kural olarak, tüzel kiflilerin elde ettikleri gelirler, baflka bir verginin (kurumlar vergisinin) konusunu oluflturur. Buna karfl l k, tüzel kiflilikleri olmas na ra men kollektif flirketin elde eder.

14 1. Ünite - Gelir Vergisi: Konu, Gelir Kavram, Mükellefiyet, Ticari Kazançlar (Bilanço Esas ) 5 ve adi komandit flirketin ortaklar gelir vergisi mükellefi olarak kabul edilmifltir. Payl komandit flirketlerde de komandite ortaklar yine gelir vergisi mükellefi say lm flt r. Komandit flirketlerde sorumlulu u s n rl olan ve olmayan ortaklar yer almaktad r. Sorumlulu u s n rl olanlara komanditer; sorumlulu u s n rs z olanlara ise komandite ortak ad verilmektedir. Adi komandit flirkette komanditer ortaklar n pay menkul sermaye irad olarak; komandite ortaklar n pay ise ticari kazanç olarak gelir vergisine tabi tutulmaktad r. Payl komandit flirkette ise komandite ortaklar n pay ticari kazanç olarak gelir vergisine tabi tutulmakta; komanditer ortaklar n pay üzerinden ise kurumlar vergisi al nmaktad r (GVK m. 37/7, f. 2 ve KVK m. 2, f. 1). Bunlara ilave olarak, tüzel kiflili i olmayan adi flirketin ortaklar da gelir vergisi ödemektedir. Bu flirketler, kural olarak s n rs z sorumlu ortaklara sahiptirler ve flah s flirketi olma özelli ini tafl maktad rlar. Gelir bir takvim y l içinde elde edilmifl olmal d r. Her takvim y l bir vergileme dönemi oluflturmaktad r. Baz durumlarda takvim y l esas na istisnalar getirildi i de görülebilmektedir. Örne in, inflaat ve onarma ifllerinde gelirin y ll k olmas ilkesi geçerlili ini yitirmektedir. Bu ifllerden elde edilen gelirler, e er inflaat ifli baflkas hesab na ve taahhüde ba l olarak yap lm flsa her y l de il, inflaat n bitti i y l vergilendirilir (GVK m. 42). Bu özel düzenleme, inflaat ve onarma ifllerinde kâr ya da zarar n, ancak iflin tamamen bitmesinden sonra ortaya ç kmas ndan kaynaklanmaktad r (Bkz. Öncel, Kumrulu, Ça an: 275). Gelir elde edilmifl olmal d r. Elde edilmifl olma, baz durumlarda paran n elde edene ödenmesi anlam na gelmektedir (tahsil ilkesi). Örne in, GVK; ücretler, gayrimenkul-menkul sermaye iratlar, serbest meslek kazançlar ve di er kazanç ve iratlar aç s ndan elde etmeyi ödemeye ba layarak tahsil ilkesini esas alm flt r. Tahsilin hangi anlama geldi i ise serbest meslek kazançlar ile ilgili bir maddede aç klanm flt r. Buna göre nakit ödeme yan nda, serbest meslek erbab n n muttali olmas kofluluyla nam na, icra dairesine, kamu müessesesine, bankaya, notere veya postaya para yat r lmas durumunda da tahsil gerçekleflmifl say l r (GVK m. 67, f. 7). Elde etme baz durumlarda ise, gelirin hukuken elde edenin tasarrufuna geçmifl olmas anlam na gelmektedir (tahakkuk ilkesi). Örne in, GVK ticari ve zirai kazançlar için tahakkuk esas n kabul etmifltir. Burada henüz tahsil edilmemifl olan alacaklar da gelir kabul edilerek vergi matrah na dâhil edilmekte yani vergilendirilmektedir. Serbest meslek kazanc n n tespitinde tahsil esas ölçüt olarak al nmas na ra men, Dan fltay n görüflüne göre ayn meslek erbab n n KDV yükümlülü ü bak - m ndan gelirin tahakkuk etmesi yeterli görülmektedir. Gelir kazanç ve iratlar dan oluflur. Kazanç; bedensel, zihinsel çal flma ile veya (ve) sermaye konularak elde edilen gelirdir. Örne in, serbest meslek kazançlar, ücretler, ticari kazanç ve zirai kazançlar. rat ise sermayenin baflkas na kulland r lmas neticesinde sa lan r. Örne in, gayrimenkul sermaye irad, menkul sermaye irad. GVK nin vergilendirilmesini öngördü ü gelir, kazanç ve iratlar n safi tutar d r. Gelirin safi tutar n n dikkate al nmas, bu gelirin elde edilmesiyle ilgili masraflar n, gayri safi gelirden düflülebilmesi anlam na gelmektedir. fiirket alacakl lar na karfl sorumlulu u belirli bir sermaye ile s n rland r lan ortak komanditer, s n rland r lmayan ortak ise komandite ortakt r. Sadece payl komandit flirkette komanditer ortaklar n pay kurumlar vergisine tabi tutulur. Komandite ortaklar her iki tür komandit flirkette de ticari kazanç elde ederler ve gelir vergisine tabi olurlar. Adi komandit flirketin komanditer ortaklar da menkul sermaye irad geliri elde etmeleri nedeniyle yine gelir vergisine tabi tutulur. Gelir bir takvim y l içinde elde edilmifl olmal d r. Tahsil ilkesi, gelirin hukuken ve fiilen elde edenin kullan m na geçmesi anlam na gelir. Ücretler, gayrimenkul-menkul sermaye iratlar, serbest meslek kazançlar ve di er kazanç ve iratlarda tahsil esas kabul edilmifltir. Tahakkuk ilkesinde ise, gelirin hukuken elde edenin tasarrufuna geçmesi yeterli görülmüfltür. Ticari ve zirai kazançlarda tahakkuk esas kabul edilmifltir. Serbest meslek faaliyetinde KDV yükümlülü ü için gelirin tahakkuk etmesi yeterli say lmaktad r. Kazanç: Bedenen veya zihinsel çal flma ile veya sermaye konularak elde edilen gelirdir. rat: Sermayenin baflkas na kulland r lmas yoluyla sa lanan gelirdir. Safi tutar: Kazanç ve iratlar n elde edilmesi için yap lan masraflar, y pranma paylar (amortismanlar) ve zararlar düflüldükten sonra kalan k s md r.

15 6 Türk Vergi Sistemi SIRA S ZDE 2 Son olarak, GVK nin 2.maddesinin son f kras nda yer alan bir hükme göre; vergi, gelirin gerçek tutar üzerinden al nacakt r. Gerçek tutar üzerinden vergi al nmas mükellefin (varsa) ifliyle ilgili zararlar n gelirinden düflebilece i anlam na gelmektedir. Bu flekilde, gelirin tespitinde gerçek usulün esas al nmas ; bunun alternatifi olan götürü usul e ise itibar edilmemesi hedeflenmifltir. Gelir Vergisine Konu Olan Kazanç ve ratlar Çeflitli kaynaklardan sa lanan gelirlerin vergilendirme rejimlerinin farkl l k arz etmesi, bunlar n say lmas n ve s n fland r lmas n gerekli k lmaktad r. Bundan sonraki alt bölümlerde görece imiz gibi çeflitli kazanç ve iratlar n; istisna, muafiyet, indirilebilecek gider, beyan, vergi oran vb. rejimlerinde farkl l klar bulunmaktad r. Gelir vergisine konu olan kazanç ve iratlar, yedi bafll k halinde GVK nin 2. maddesinde say lm flt r: 1. Ticari kazançlar, 2. Zirai kazançlar, 3. Ücretler, 4. Serbest meslek kazançlar, 5. Gayrimenkul sermaye iratlar, 6. Menkul sermaye iratlar, 7. Di er kazanç ve iratlar. Bu maddede emek gelirinin ücret, emekle sermayenin müflterek gelirinin kazanç, sadece sermayenin gelirinin ise irat olarak adland r ld görülmektedir. Bir di er de erlendirme ile bu gelir unsurlar ndan 1. ve 2. nin teflebbüs geliri, 3. ve 4. nün emek geliri, 5. ve 6. n n ise servet geliri oldu unu söyleyebiliriz. 7. grup ise sui generis (nevi flahs na münhas r) bir gelir türüdür. Bir baflka de erlendirme ile 1 ila 4 numara aras nda yer alan gelirlerde, emek ve sermaye bizzat sahibi taraf ndan kullan lmakta ve kazanç sa lanmaktad r. 5 ve 6. da yer alan gelirlerde ise, sermayenin baflkas na kulland r lmas sonucunda irat elde edilmektedir. Milli piyango, loto, totodan ç kan ikramiyeler, nafaka ödemeleri, ba fllar veya yard mlar gelir say labilir mi? GEL R VERG S NDE TAM MÜKELLEFLER Tam / Dar Mükellef Ay r m n n Nedeni Gelir vergisinde, tam mükellefiyet ve dar mükellefiyet olmak üzere iki çeflit yükümlülük vard r. Bu iki grubun vergilendirme rejiminde farkl l klar bulunmaktad r. Tam mükellef / dar mükellef ay r m, esas olarak ülkelerin egemenlik haklar ndan kaynaklanmaktad r. Tam mükelleflerin hem Türkiye de hem de Türkiye d fl nda elde ettikleri gelirler dar mükelleflerin ise sadece Türkiye de elde ettikleri gelirler vergileme kapsam na al nm flt r. Dar mükelleflerin yurt d fl kazançlar ile ilgilenilmemektedir. Zaten bu kazançlar, esas olarak dar mükelleflerin ikametgâhlar n n bulundu u ülke taraf ndan vergilendirilmektedir. Sadece Türkiye de elde ettikleri kazançlar vergiye tabi olan dar mükelleflerin vergilendirme rejimi, baz noktalarda, tam mükelleflere göre farkl l k arz etmektedir. Kimlerin tam mükellef say laca konusunda iki ölçü göz önünde bulundurulmufltur (GVK m. 3). Bunlardan birincisi ikametgâh, ikincisi ise tabiiyettir. kamet-

16 1. Ünite - Gelir Vergisi: Konu, Gelir Kavram, Mükellefiyet, Ticari Kazançlar (Bilanço Esas ) 7 gâh ilkesi, bu konuda temel ilke olarak al nm flt r. Tabiiyet esas ise sadece 3. maddenin 2. bendinde say lan durumlarda geçerli olmaktad r. kametgâh lkesi Gere i Tam Mükellefiyet kametgâh ölçüsüne göre, Türkiye de yerleflmifl olanlar tam mükellef olarak kabul edilirler. Kimlerin Türkiye de yerleflmifl say laca ise Yasa n n 4. maddesinde aç klanm flt r. Bunlar: kametgâh Türkiye de bulunanlar ( kametgâh, Medeni Kanun un 19. ve izleyen maddelerinde yaz l olan yerlerdir) ve Bir takvim y l içinde Türkiye de devaml olarak alt aydan fazla oturanlard r. Bu alt ayl k sürenin hesab nda, geçici ayr lmalar oturma süresini kesmemektedir. Örne in, Türkiye ye çal flmaya gelen yabanc uyruklu bir kiflinin, gerek ifl ve gerekse tatil nedeniyle zaman zaman ülkesine gidip gelmesi süreyi kesmemektedir. Buna karfl l k GVK m. 5 de, ülkede 6 aydan fazla kalsalar da Türkiye de yerleflmifl say lmayacaklar dolay s yla tam mükellef olmayacaklar öngörülen baz kifliler say lm flt r: Belli ve geçici bir görev veya ifl için Türkiye ye gelen; ifl, ilim ve fen adamlar, uzmanlar, memurlar, bas n ve yay n muhabirleri ve durumlar bunlara benzeyen di er kimselerle tahsil, tedavi, istirahat veya seyahat amac yla gelenler, Tutukluluk, hükümlülük veya hastal k gibi elde olmayan nedenlerle Türkiye de al konulmufl veya kalm fl olanlar. Tabiiyet lkesi Gere i Tam Mükellefiyet Tabiiyeti dikkate al narak tam mükellef kabul edilenler GVK nin 3. maddesinin 2. bendinde say lm fllard r. Bu bende göre, resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye de bulunan teflekkül ve teflebbüslere ba l olup, bunlar n iflleri dolay - s yla yabanc memleketlerde oturan Türk vatandafllar tam mükellef olarak vergilendirileceklerdir. Örne in, bir Türk bankas n n Londra flubesinde veya bir inflaat flirketinin Moskova bürosunda çal flan elemanlar, bu bende göre tam mükellef olarak vergiye tabi olacaklard r. Ayn bendin parantez içi hükmünde, burada say lan Türk vatandafllar n n elde ettikleri gelirler için yurt d fl nda vergi ödemeleri halinde, bu gelirlerin ayr ca Türkiye de vergilendirilmeyece i öngörülmüfltür. Bu hüküm çifte vergilendirmenin önlenmesi amac yla konulmufltur. Çifte Vergilemeyi Önleme Anlaflmalar Türkiye de ve yurt d fl nda elde edilen kazançlar n tamam üzerinden vergi al nmas, yurt d fl kazançlar n elde edildi i ülkede de vergilendirilmesi durumunda, çifte vergilendirmeye sebep olmaktad r. Çifte vergilendirmenin olumsuz etkisi ise ya ülkeler aras nda imzalanan çifte vergilendirmenin önlenmesi anlaflmalar ile ya da tek tarafl olarak ülkelerin kendi vergi mevzuatlar ndaki düzenlemelerle giderilmeye çal fl lmaktad r. Türkiye, halen 70 in üzerinde ülke ile çifte vergilendirmeyi önleme anlaflmas imzalam flt r. Çifte vergilendirmeyi önleme anlaflmas bulunmamas durumunda sorun, iç hukuka göre s n rl mahsup yöntemi ile çözülmeye çal fl lmaktad r. Bu yöntemde, ödenen vergiler, beyanname üzerinden hesaplanan vergiden (belirli flartlarla) düflülmektedir. kametgâh ölçütüne göre, Türkiye de yerleflmifl olanlar tam mükelleftirler. kametgâh: Bir kimsenin sürekli kalma niyetiyle oturdu u yerdir. Resmi daire ve müesseselerin veya merkezi Türkiye de bulunan teflekkül ve teflebbüslerin iflleri dolay s yla baflka ülkelerde oturan Türk vatandafllar tam mükellef olarak vergilendirilir. Çifte vergilemeyi önleme anlaflmas n n bulunmamas durumunda, s n rl mahsup yöntemine göre, yabanc ülkede ödenen vergiler beyanname üzerinden hesaplanan vergilerden düflülmektedir.

17 8 Türk Vergi Sistemi Türkiye de yerleflmifl olmayan gerçek kifliler dar mükellef olarak gelir vergisine tabi tutulur. Tablo 1.1 Gelir Vergisinde Mükellefiyet fiekilleri GEL R VERG S NDE DAR MÜKELLEFLER Tan m Türkiye de yerleflmifl olmayan gerçek kifliler dar mükellef olarak gelir vergisine tabi tutulmaktad r (GVK m. 6). Bu kifliler, Türkiye de yerleflmifl olmamalar na ra men gelir elde etmektedirler. Dar mükellefler, genellikle yabanc uyruklu olan kiflilerdir. Ancak yabanc uyruklu kiflilerin, tam mükellef olmalar olas l n n da bulundu u unutulmamal d r. Örne in, Alman vatandafll nda olmas na ra men Türkiye de yerleflmifl ve ticaretle u raflan bir yabanc, tam mükelleflerle ilgili kurallara tabi olacak ve tam mükellef olarak vergi ödeyecektir. Bu arada çal flma veya oturma izni alarak, alt aydan fazla bir süredir yurt d - fl nda yaflayan Türk vatandafllar n n da Türkiye de elde ettikleri kazanç ve iratlar bak m ndan dar yükümlülük esas na göre vergilendirilmesi ilkesi benimsenmifltir. Bu düzenleme gere ince, Türkiye de ikametgâh olan ve yurt d fl nda çal flan Türk iflçileri, orada sa lad klar geliri Türkiye de beyan etmedikleri gibi, Türkiye de sa lad klar baz gelirleri beyan etme yükümlülü ünden de kurtar lm fl olmaktad rlar. Bu kiflilerden kesin dönüfl yaparak Türkiye ye yerleflenler ile bir takvim y l içinde alt aydan daha fazla süreyle Türkiye de oturanlar ise tam yükümlülük esas nda vergiye tabi olacaklard r. Yap lan aç klamalar tam mükellef-dar mükellef ay r m nda esas al nan temel kriterin tabiiyet kriteri de il Türkiye de yerleflme kriteri oldu unu göstermektedir. Buna göre Türkiye de yerleflmifl olanlar (5. maddede aç klananlar hariç) Türk tabiiyetinde olsun olmas n tam mükelleftir. Türkiye d fl nda yerleflmifl olanlar ise (m. 3 b. 2 de aç klananlar hariç) dar mükelleftirler. Tam Mükellefiyet Türkiye ye yerleflmifl olanlar Gerek Türkiye de gerekse yabanc ülkelerde elde ettikleri gelirler üzerinden vergilendirilir Dar Mükellefiyet Türkiye de yerleflmifl olmayanlar Sadece Türkiye de elde ettikleri gelirler üzerinden vergilendirilir Dar Mükelleflerin Vergilendirilme Rejimi Kural olarak GVK de yer alan tam mükelleflerle ilgili düzenlemeler, dar mükellefler için de uygulanmaktad r. Ancak bu kiflilerin yurt d fl nda yaflamalar ve baz ekonomik nedenler bu kiflilere yönelik çeflitli özel düzenlemelerin getirilmesine de sebep olmufltur. lgili dar mükellefin vergilendirilme rejimi belirlenirken bir noktaya daha dikkat edilmesi gerekir. Bu da söz konusu kiflinin ikamet etti i ülke ile Türkiye aras nda bir çifte vergilendirmeyi önleme anlaflmas bulunup bulunmad hususudur. Anlaflma yoksa burada aç klanan bilgiler geçerli olacakt r. Anlaflma olmas durumunda ise ilgili anlaflmada yer alan hükümler burada aç klanacak düzenlemelerden daha önce uygulama alan bulacakt r. Dar mükellef gerçek kiflilerin vergilendirilme rejimi ile ilgili 4. ünitede daha ayr nt l bilgi verilecektir.

18 1. Ünite - Gelir Vergisi: Konu, Gelir Kavram, Mükellefiyet, Ticari Kazançlar (Bilanço Esas ) 9 T CAR KAZANÇ KAVRAMI Ticari kazançlar konusu, bu ünitede tan m ve ticari kazanc n bilanço esas nda tespiti bafll klar alt nda incelenmektedir. Her türlü ticari ve s nai faaliyetlerden do an kazançlar ticari kazançt r (GVK m. 37, f. 1). Yasa, bu ifadeden sonra ticari ve s nai faaliyet in tan m n yapmam fl, ticari kazanç say lacak kazançlara örnekler verme yolunu seçmifltir. Bu örnekler aras nda; gayrimenkul al m-sat m ve infla faaliyeti ile devaml olarak u rafl lmas, kendi ad na menkul k ymet al m-sat m faaliyeti ile devaml olarak u rafl lmas, coberlik (borsa uzmanl ) iflleri, özel okul, hastane iflletilmesi, difl protezcili i faaliyeti gibi faaliyetler de bulunmaktad r. Ticari faaliyette devaml l k, faaliyetin bir takvim y l veya daha uzun bir süre içinde birden çok yap lmas anlam na gelir. Örne in, bir kiflinin arabas n satmas ticari faaliyet say lmaz ama bu kifli bir y l içinde birkaç defa araba al p satarsa bu faaliyeti ticari faaliyet, kazanc da ticari kazanç olur. 37. maddede ifade edilen s nai faaliyet kavram n ham maddeleri, ifllenmifl ya da yar ifllenmifl ürünlere dönüfltürme eylemi fleklinde tan mlayabiliriz. Bu anlamda otomobil sanayinden, tekstil sanayinden, g da sanayinden bahsedebiliriz. Büyük Larousse, ticari faaliyet kavram n da çeflitli hizmet, de er, mal, yiyecek vb. de- ifl tokuflu, al m sat m etkinli i; çeflitli nesneler al p sat lmas fleklinde tan mlamaktad r. Ticari faaliyete iliflkin baz somut örnekleri flöyle s ralayabiliriz: Otomobil, tekstil, g da ticareti, Turizm, bankac l k, tafl mac l k gibi hizmetlerle ilgili faaliyetler, Taksicilik, dolmuflçuluk iflleri, Bunlar n yan nda daha küçük çapl ; seyyar sat c l k, pazarc l k, simitçilik iflleri; kalayc, berber, terzi, tamirci, hamal, foto rafç, ayakkab c l k gibi küçük sanat erbab n n (küçük esnaf n) faaliyetleri (Ticari iflletmeye dâhil bina, tafl t gibi gayrimenkullerin sat fl, kiralanmas karfl l nda elde edilen gelirler de ticari kazanç olarak de erlendirilmektedir). Ayr ca, 37. maddenin 3. f kras nda; kollektif ortakl klarda ortaklar n, adi veya eshaml komandit ortakl klarda komandite ortaklar n, ortakl k kâr ndan ald klar pay n, flahsi ticari kazanç hükmünde oldu u ifade edilmifltir. Ticari kazançlar, ya gerçek usulde ya da basit usulde tespit edilerek vergilendirilmektedir. Ya da esnaf muafl flartlar varsa, vergi d fl nda b rak lmaktad r. Gerçek usulde vergilendirme de bilanço esas ve iflletme esas olmak üzere kendi içinde ikiye ayr lm flt r. Bu ünite de bilanço esas nda vergilendirme konusu incelenecek izleyen konular n incelemesi ise 2. ünite de yap lacakt r. Ticari kazanc n kanuna ve ahlaka ayk r faaliyetlerden elde edilmesi bu kazançlar n ticari kazanç olma özelli ini de ifltirmez. Örne in, yasalara ayk r olarak kumarhane iflletilmesi ticari faaliyet olarak kabul edilir; buradan sa lanan kazanç da ticari kazanç olarak vergilendirilir. Ticari faaliyetin ve ticari kazanc n özellikleri nelerdir? Ticari Kazanç: Her türlü ticari ve s nai faaliyetten do an kazançlard r. SIRA D KKAT D KKAT 3 S ZDE

19 10 Türk Vergi Sistemi 1. s n f tüccarlar n kazançlar bilanço esas na tabidir. Bilanço esas na tabi mükellefler yevmiye defteri, defteri kebir ve envanter defteri tutmak zorundad rlar. Bilanço: Envanterde gösterilen k ymetlerin tasnifli ve karfl l kl olarak özetlenmifl halidir. B LANÇO ESASINDA VERG YE TAB OLAN T CAR KAZANÇ SAH PLER VE fiekl YÜKÜMLÜLÜKLER Kimler Bilanço Esas na Tabidir? Bu usulde tespit edilen ticari kazanç, 1. s n f tüccarlar n kazanc d r. Kimlerin 1. s - n f tüccar say laca, VUK un 177. maddesinde 6 bent halinde aç klanm flt r. Afla - da bunlardan üç tanesi örnek olarak al nm flt r: Her türlü ticaret flirketleri (Yasa adi flirketleri hariç tutmaktad r. Adi flirketlerin de erlendirilmesi afla da aç klanacak olan al fl tutar veya sat fl tutar ölçüsüne göre yap lmaktad r), Ticaret flirketlerinden; anonim flirketler, limitet flirketler, payl komandit flirketler daha sonra incelenecek olan kurumlar vergisi mükellefi olarak vergiye tabi tutulmaktad rlar. O halde bilanço esas nda gelir vergisine tabi olabilecek olan ticaret flirketleri; kollektif flirketler ile adi komandit flirketlerden oluflmaktad r. Kendi istekleri ile bilanço usulünde vergilendirilmeyi talep edenler. Sat n ald klar mallar oldu u gibi veya iflledikten sonra satan ve y ll k al mlar n n tutar veya y ll k sat fl tutarlar 177. maddede aç klanan tutarlar aflanlar. Bilanço Esas nda Ticari Kazanc n Tespitinde Esas Al nan Defterler Kazanc bu usulde tespit edilenler, yevmiye defteri (günlük defter), defteri kebir (büyük defter), envanter defteri tutmak ve bilanço düzenlemekle yükümlüdürler (Bkz. VUK m ). Yevmiye defteri, günlük (al fl, sat fl vs.) ifllemlerin tarih s ras yla ve madde madde yaz ld defterdir. Defteri kebir, yevmiye defterine kay t edilen ifllemleri buradan alarak, usulüne göre hesaplara da tan ve tasnifli olarak bu hesaplarda toplayan defterdir. Envanter defteri, bir hesap döneminin bafllama tarihinde ve sonunda iflletmenin sahip oldu u; Mal ve eflyan n, Alacaklar n ve Borçlar n ayr nt l olarak yaz ld defterdir (VUK, m. 185, 186). Envanter defterine, düzenlenen bilançolar da kaydedilir. Bilanço, envanterde gösterilen k ymetlerin tasnifli ve karfl l kl olarak özetlenmifl halidir (VUK m. 192). Bu anlamda bilanço, iflletmenin belli bir tarihte çekilmifl foto raf gibidir. Dönem bafl nda kay tl sermaye ile ifle bafllayan iflletme, dönem içinde çeflitli ifller yaparak alacak-borç iliflkilerine girer. Dönem sonunda haz rlanan bilançoda, iflletmenin dönem içi faaliyetlerinin sonuçlar da görülür. Bu belge aktif ve pasif olmak üzere iki taraftan oluflmaktad r. Aktif taraf nda mevcutlar ile alacaklar (ve varsa zarar); pasif taraf nda ise borçlar gösterilir. flletmenin kay tl sermayesi de, denkli i sa lamak amac yla bilançonun pasif taraf na yaz l r. Daha özet bir ifadeyle bilançonun; aktifinde varl klar, pasifinde ise kaynaklar (sermaye, borçlar) gösterilmektedir. Aktifte yer alan varl klar, paraya dönüflme h zlar na (yani nakde dönüflme özelliklerine ve önceliklerine) göre en çok likitten en az likide; pasifte yer alan kaynaklar ise en k sa vadeli yabanc kaynaktan en uzun vadeliye do ru s ralanmaktad r.

20 1. Ünite - Gelir Vergisi: Konu, Gelir Kavram, Mükellefiyet, Ticari Kazançlar (Bilanço Esas ) 11 Aktif toplam ile borçlar aras ndaki fark, müteflebbisin öz sermayesini oluflturur. Vergi hukukunda kazanc n hesab ile ilgili olarak öz sermaye kavram büyük önem tafl maktad r. Öz sermaye bilançonun pasif taraf na yaz l r. Bu flekilde aktif ve pasif toplamlar denkleflir. Yedek akçeler ve kâr, ayr ayr gösterilseler bile öz sermayenin parças say l rlar. O halde öz sermayeyi oluflturan kalemler; sermaye, yedek akçeler ve da t lmayan kârlard r. B LANÇO ESASINDA T CAR KAZANCIN TESP T Bilanço esas nda ticari kazanc n tespiti, afla da (dört ayr aflamada) izah edilmektedir. Dönem Öz Sermayesinin Hesaplanmas GVK n n 38. maddesine göre, bilanço esas nda ticari kazanç, teflebbüsteki öz sermayenin hesap dönemi sonunda ve bafl ndaki de erleri aras ndaki müspet farkt r. Bu fark n olumsuz olmas durumunda, kazanç de il zarar söz konusu olmaktad r. Teflebbüsteki öz sermaye ile kastedilen, (yukar da söyledi imiz gibi) bilançodaki aktif toplam ile borçlar aras ndaki farkt r. Öz sermaye hesab, envanter ç kar lmas ile do rudan ba lant l bir konudur. O halde bilanço günündeki mevcutlar n, alacaklar n ve borçlar n say lmas, ölçülmesi, tart lmas, de erlemesi anlam na gelen envanter ç kar lmas gelirin tespitini do rudan etkiler. Bu aç dan, özellikle bilançonun aktifinde yer alan varl klar n tespitinin düzgün yap lmas gerekir. Bu ihtimam gösterilmezse (örne in, iflletmede bulunan baz emtialar say ma dâhil edilmezse), vergi idaresi, iflletmede yeniden yapaca fiili envanterin arkas ndan, gelirin do ru tespit edilmedi i iddias nda bulunabilecektir. Sermaye (kay tl sermaye), iflletmeye bafllang çta konulan para veya para ile ifade edilen de erler toplam d r. Bu bak mdan belli bir tarihteki öz sermaye; sermayeden büyük, ona eflit veya ondan küçük olabilir. Konu afla daki örnek bilanço üzerinde daha net olarak anlafl lacakt r. Çal flkan Ticaret Evinin 2014 y l dönem bafl bilançosu afla daki gibidir: Aktif Pasif Kasa ,- Borçlar ,- Banka ,- Sermaye ,- Alacaklar ,- (-) fiüpheli Alacak Karfl l (20.000,-) Öz sermaye = Aktif toplam - Borçlar oldu una göre, Öz sermaye = = T Yedek Akçe ,- Alacaklar (net) ,- Kâr ,- Ticari Mallar ,- Maddi Duran Varl klar ,- (-) Birikmifl Amortismanlar (60.000,-) Maddi Duran Varl klar (net) ,- AKT F TOPLAM ,- PAS F TOPLAM ,- *Birikmifl Amortismanlar ve karfl l klar bilançonun aktif taraf nda düzenleyici hesap olarak yer almaktad r. T Çal flkan Ticaret Evinin dönem bafl öz sermayesidir y l sonunda, ayn flekilde dönem sonu öz sermayesinin hesab yap lacak ve bulunan rakam- Öz sermaye: flletmenin bilançosundaki aktif toplam ile borçlar aras ndaki farkt r. Envanter: Bir iflletmenin belli bir andaki varl klar yla borç ve alacaklar n ayr nt l olarak gösteren bir listedir. Bütün mallar kapsar. Envanterde mal stoklar, yar mamuller, hammaddeler, tüm gereçler, alacaklar ve borçlar say l p de erlendirilir. Tablo 1.2 Dönem Bafl Bilançosu (1 Ocak 2014) (T)

21 12 Türk Vergi Sistemi D KKAT dan dönem bafl öz sermayesi ç kar ld vakit elde edilen müspet fark, bu ticarethanenin 2014 y l ticari kazanc olacakt r. flletmenin bilançosunun haz rlanmas yla ilgili vergi kanunlar ndaki düzenlemelerin yan nda Türk Ticaret Kanunu nda da düzenlemeler vard r. Ticaret hukuku düzenlemeleri, daha çok üçüncü kiflileri ve alacakl lar korumaya yönelik olup esnektirler. Vergi hukuku düzenlemeleri ise vergi idaresini korumaya yönelik olan kat kurallar içerirler. Uygulamada, ticaret hukuku kurallar na göre ve tek düzen hesap plan na göre haz rlanan bilançoya ticari bilanço; vergi hukuku kurallar na göre haz rlanan bilançoya ise mali bilanço (vergi bilançosu) ismi verilmektedir. Bilanço esas na göre ticari kazanç, hesap dönemi sonunda ve bafl ndaki öz sermaye tutarlar aras ndaki farkt r. Ayr ca, hesap dönemi içinde iflletmeye ilave olunan de erler bu farktan indirilir, iflletmeden çekilen de erler ise farka ilave olunur. Dönem sonundaki öz sermayenin dönem bafl ndakine göre fazla olan k sm o dönemin ticari kazanc say l r. Tersi durumda ise aradaki fark, zarar gösterir. Vergiye tabi ticari kazanc n hesaplanmas nda esas al nacak bilanço, do al olarak mali bilançodur. flletme, ticari bilançosunu vergi hukuku kurallar na uygun haz rlamam flsa, bu bilanço üzerinde gerekli düzeltmelerin yap lmas (mali bilançoya dönüfltürülmesi) zorunlulu u vard r. Bu düzeltmeler, genellikle iflletmenin varl klar ile ilgili de erleme ve amortisman ay rma yöntemlerinde veya indirilebilecek giderler konusunda ortaya ç kmaktad r. Ticari kârdan mali kâra geçifl iflleminin yap ld belgeye Bilanço Esas na Göre Defter Tutan Mükelleflere Ait Ticari Kârdan Mali Kâra Ulaflmak çin Yap lan Hesaplamay Gösteren Belge denilmektedir. Vergi idaresi, bu belgenin gelir vergisi beyannamesi ile birlikte idareye teslim edilmesi zorunlulu unu getirmifltir. flletmeye lave Edilen ve flletmeden Çekilen De erlerin Dikkate Al nmas Dönem içinde iflletme sahip(ler)inin iflletmeye ilave ettikleri de erler varsa (Örne- in, iflletme sahibi özel varl ndan iflletme kasas na T5.000 para koymuflsa veya iflletmeye yeni bir makine alm flsa), bunlar bulunan miktardan düflülür. Çünkü bu art fl, ticari faaliyetten dolay ortaya ç kan bir art fl de ildir. Bu ifllem vergi matrah - n azaltacakt r. Buna karfl l k, iflletmeden çekilen de erler varsa, (örne in, iflletmeci geçim giderlerini karfl lamak için, dönem içinde, iflletme kasas ndan T5.000 alm fl veya iflletmeye ait bir k s m demirbafl eflyay evine götürmüflse), bunlar bulunan miktara ilave olunur. Çünkü bu eksiliflin bir zarar unsuru olarak görülmesi mümkün de ildir. Bu ifllem vergi matrah n art racakt r. Giderlerin Düflülmesi GVK n n 40. maddesi, vergi matrah ndan indirilebilecek giderleri düzenlemektedir. Bu giderler, afla da özet halinde aç klanmaktad r: 1. Ticari kazanc n elde edilmesi için yap lan genel giderler: Bunlara örnek olarak; iflle ilgili ayd nlatma, s tma, haberleflme, reklâm, kira, k rtasiye, sigorta giderlerini verebiliriz. Ayr ca ilâve olarak, yurt d fl ndan Yasa da say lan baz faaliyetlerden döviz geliri sa layan iflletmeler, yurt d fl nda yapt klar giderlere karfl l k olmak üzere ve döviz olarak elde ettikleri has lat n binde beflini geçmemek kayd yla götürü olarak hesaplad klar giderleri de indirebileceklerdir.

22 1. Ünite - Gelir Vergisi: Konu, Gelir Kavram, Mükellefiyet, Ticari Kazançlar (Bilanço Esas ) Personel ücretleri, iflçiler için sosyal güvenlik kurumlar na ödenen pirimler, iflverenler taraf ndan ücretliler ad na bireysel emeklilik sistemine ödenen katk paylar, iflçilerin ifl yerindeki tedavi, ilaç ve giyim giderleri. 3. fl yerinde veya ifl yerinin eklentilerinde iflçilerin bar nmas ve beslenmesi için yap lan giderler: Yemek giderleri ile ilgili olarak, yeme in ifl yerinde veya ifl yerinin eklentilerinde yenmesi durumunda yap lan giderlerin tamam düflülmektedir. Bu durumda, yeme in ifl yerinde haz rlanmas n n veya d flar dan getirtilmesinin önemi yoktur. Yeme in ifl yerinde yenmeyip d flar da (örne in, civar lokantalarda) yenmesi durumunda ise gider yaz lmas na izin verilmemifltir (GVK m. 40/2). 4. flle ilgili yap lan iflin önemi ve geniflli ine uygun seyahat ve konaklama giderleri. 5. flle ilgili olmak flart yla; sözleflme, mahkeme karar veya kanun hükmü gere i ödenen zarar, ziyan ve tazminatlar. 6. flletmede kullan lan tafl tlar n giderleri: Bu tafl tlar bizzat iflletmeye ait olabilece i gibi, d flar dan kiralama yoluyla edinilmifl de olabilir. 7. flletme ile ilgili ödenen baz vergi, resim ve harçlar: Bunlar n aras nda bina, arazi, gider, damga, belediye vergileri, harçlar ve kaydiyeler say lm flt r. Ayr ca bunlara ilave olarak, MTVK n n 14. maddesinde, iflletmeye kay tl minibüs, kamyon, kamyonet gibi araçlar için ödenen motorlu tafl tlar vergisinin de gider olarak dikkate al nabilece i düzenlemesine yer verilmifltir. 8. flverenlerin, iflveren sendikalar na ödedi i aidatlar (8. bendin parantez içi hükmünde belirlenen s n rlarda). 9. Özel kifliler veya flirketlerin hesab na tahsilde bulunan ö renciye yeme, içme, yatma ve tahsil gideri olarak ödenen paralar. 10. Fakirlere yard m amac yla g da bankac l faaliyetinde bulunan dernek ve vak flara ba fllanan g da, temizlik, giyecek ve yakacak maddelerinin maliyet bedeli. Bu maddede say lan giderlere ilave olarak, mükellefler GVK m. 89 da say - lan giderleri de indirebilmektedir. Ancak 89. maddede say lan ba fl, sigorta primi gibi indirimler y l içinde de il, y lsonunda beyanname üzerinden yap lmaktad r. Gider Kabul Edilmeyen Ödemeler ndirilebilecek giderlerin say ld 40. maddeyi izleyen 41. maddede de indirilmesine izin verilmeyen ödemeler aç klanm flt r. Burada say lan ödemeler gider olarak kay tlara intikal ettirilmifl ve ticari bilançoya yans m fl olan harcamalard r. Vergi matrah hesaplan rken, bu harcamalar n kanunen kabul edilmeyen gider ismi alt nda matrah oluflturacak kazanca ilave edilmesi gerekir. Gider kabul edilmeyen ödemelere afla daki örnekleri verebiliriz: 1. flletme sahibi ile eflinin ve çocuklar n n iflletmeden çektikleri paralar veya aynen ald klar di er de erler. Örne in, iflletme sahibinin evinin ihtiyaçlar - na harcamak üzere iflletme kasas ndan ald paralar, giderler aras na yaz - lamayacakt r. Ayn flekilde, dayan kl tüketim maddesi ticareti yapan bir iflletme sahibinin, kullanmak üzere evine götürdü ü buzdolab n n bedeli de gider olarak kabul edilmeyecektir. 2. Teflebbüs sahibinin kendisine, efline, küçük çocuklar na iflletmeden ödenen ayl klar, ücretler, ikramiyeler, komisyonlar vb. Örne in, iflletme sahibinin efli iflletmede çal flmaktad r ve kendisine her ay ücret ödenmektedir. Ödenen bu ücretler, iflletmenin hesaplar nda gider olarak düflülemeyecektir.

23 14 Türk Vergi Sistemi SIRA S ZDE 4 Amortisman: Üretim faaliyetleri sonucunda mal ve hizmetler yarat l rken, geçmifl y llardan devral nan sermaye mallar nda meydana gelen afl nma ve eskimenin parasal de eri. D KKAT NTERNET Amortisman yöntemi olarak; normal amortisman, azalan bakiyeler usulü ile amortisman ve fevkalade amortisman usulleri öngörülmüfltür. 3. Teflebbüs sahibinin iflletmeye koydu u sermaye için yürütülecek faizler. 4. Teflebbüs sahibinin, eflinin ve küçük çocuklar n n iflletmeden olan alacaklar için yürütülecek faizler. 5. liflkili kiflilere emsal fiyat n d fl nda mal ve hizmet sat fl sonucunda iflletme aleyhine oluflan farklar. 6. Her türlü para cezalar ve vergi cezalar ile teflebbüs sahibinin suçlar ndan do an tazminatlar. 7. Kiralama yoluyla edinilen veya iflletmede kay tl olan yat, kotra, tekne, sürat teknesi gibi motorlu deniz, uçak ve helikopter gibi hava tafl tlar ndan iflletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayanlar n giderleri ile amortismanlar. Kanunen yasaklanm fl faaliyetten gelir elde eden iflletmenin bu geliri ticari kazanç olarak vergiye tabidir. Ayn iflletmenin bu faaliyet nedeniyle yapt giderlerin indirilmesini talep edebilip edemeyece ini araflt r n z. Amortismanlar n Ayr lmas Amortisman konusuyla ilgili düzenlemeler VUK un Üçüncü Kitab nda, aras nda kalan maddelerde yer alm flt r. Bu hükümlere göre iflletmeye kay tl olan gayrimenkullerin amortismanlar gider yaz labilir. Bu flekilde vergi matrah düflmüfl olacakt r. Bir firmada bir y ldan fazla kullan laca düflünülen ve herhangi bir biçimde de erden düflmesi söz konusu olan tafl nmazlar n (makine, techizat, vb.) bir y l içinde u rad klar de er kay plar n n o y l n giderleri aras na yaz lmas amortisman n konusunu oluflturur. html adresinden amortismana tabi iktisadi k ymetler ve amortisman oranlar ile ilgili bilgilere ulaflabilirsiniz. flletmenin de er kayb na u rayan aktifleri, amortismana tabi tutulur. Kural olarak, iflletmeye ait de er kayb n n söz konusu olmad bofl arsa ve araziler ise amortismana tabi tutulmaz (Bkz., VUK m. 314). Bu arada, iflletmede kullan lan ve de eri VUK m. 313, f. 3 te aç klanan tutar aflmayan alet, edevat, mefruflat ve demirbafllar n amortismana tabi tutulmayarak do rudan do ruya gider yaz lmas imkân sa lanm flt r. Amortisman yöntemi olarak; normal amortisman, azalan bakiyeler usulü ile amortisman ve fevkalade amortisman usulleri öngörülmüfltür. Normal amortisman yönteminde mükellefler amortismana tabi iktisadi k ymetlerini Maliye Bakanl n n tespit ve ilan edece i oranlar üzerinden itfa ederler. lan edilecek oranlar n tespitinde iktisadi k ymetlerin faydal ömürleri dikkate al n r (VUK. m. 315). Bu flekilde örne in, oran n %20 olarak belirlenmesi durumunda, söz konusu tafl nmaz 5 y l içinde amorti edilmifl olmaktad r. Bu kapsamda amortisman ayr lacak gayrimenkulün, iflletmeye y l n hangi ay nda girdi inin önemi bulunmamaktad r. Örne in, Aral k ay nda iflletmeye bir kamyon veya minibüs sat n al nmas durumunda, bir y ll k (%20 oran nda) amortisman ayr labilecektir. flletmeye binek otomobili al nmas durumunda (faaliyetleri tamamen veya k smen binek otomobillerinin kiralanmas veya iflletilmesi olan iflletmeler hariç) ise, bu otomobillerin aktife girdi i y lda, y l n sonuna kadar kaç ay kalm flsa ancak bu süreye karfl l k gelen oranda amortisman ayr labilmektedir (k st amortisman uygulamas ) (Bkz. VUK m. 320, f. 2).

24 1. Ünite - Gelir Vergisi: Konu, Gelir Kavram, Mükellefiyet, Ticari Kazançlar (Bilanço Esas ) 15 Amortisman ay rma konusunda getirilen ikinci yöntem, azalan bakiyeler usulüdür. Seçimlik bir yöntem olan bu usulden, sadece bilanço esas na göre defter tutan mükelleflerin yararlanmas na izin verilmifltir (VUK mük. m. 315). Bu yönteme göre uygulanacak amortisman oran, %50 yi geçmemek üzere normal amortisman oran n n iki kat d r (%50 s n r, normal amortisman oran %50 olan k ymetlerin, tek y lda gider yaz lmas n önlemek amac yla koyulmufltur). Bu usulde her y l, üzerinden amortisman hesaplanacak de er, daha önce ayr lm fl olan amortismanlar toplam n n indirilmesi suretiyle bulunmaktad r. Örne in, normal amortisman oran %20 olan, 100 liral k bir motorlu tafl t n amortisman için, azalan bakiyeler usulü ile amortisman yöntemi seçilmiflse (ilk y l 40, ikinci y l 24 (geriye kalan 60 liran n %40 ), üçüncü y l 14.4 (geriye kalan 36 liran n %40 ), dördüncü y l 8.64 (geriye kalan 21.6 n n %40 ), son y l ise kalan 12,96 liran n tamam amortisman olarak gider yaz lacakt r. Fevkalade amortisman uygulamas ise baz özel durumlarda Maliye Bakanl - n n izni ile mümkün olabilmektedir (VUK. m. 317). Örne in; yang na, sel felaketine maruz kalm fl gayrimenkuller veya bir trafik kazas nda hurda haline gelmifl iflletmeye ait motorlu araçlar için bu izin verilebilmektedir. adresinden Amortisman uygulamas nda yeni düzenlemeler ve yaflanan zorluklar isimli makaleyi okuyabilirsiniz. De erleme ve Di er Benzeri Hükümlerin Uygulanmas De erleme konusundaki hükümlerin uygulanmas da, vergi matrah n art r c veya azalt c etki yapabilir. De erleme kavram, VUK un 258. maddesinde, vergi matrahlar n n hesaplanmas yla ilgili iktisadi k ymetlerin takdir ve tespitidir fleklinde tan mlanm flt r. De erleme müessesesi yan nda, vergi matrah n etkileyebilecek baflka baz düzenlemeler daha bulunmaktad r. Bunlara örnek olarak; yenileme fonu (VUK m. 328), karfl l klar (m. 288, 323), reeskont (m. 281), vazgeçilen alacaklar (VUK m. 324), de ersiz alacaklar (VUK m. 322) gibi uygulamalar verebiliriz. Reeskont uygulamas ; alacaklar n henüz tahsil edilmeden vergiye tabi tutulmas gerçe i karfl s nda bu etkiyi hafifletmeyi amaçlayan bir uygulamad r. Gerçekten, henüz iflletmenin tahsil etmedi i alacaklar üzerinden hem KDV hem de gelir vergisi ödenmektedir maddenin tan d imkânla, vadesi gelmemifl olan senede ba l alacaklar de erleme gününün k ymetine düflürülmektedir. Bu indirim, senette faiz nispeti aç klanm fl ise bu oranda; aç klanmam flsa Merkez Bankas n n iskonto haddi uygulanarak yap lmaktad r say l Kanunla, döviz cinsinden olan alacaklar için de reeskont yapma imkân getirilmifltir. Yeniden de erleme müessesesi ise vergi hukukunda; gayrimenkul sermaye irad istisnas, basit usule tabi olman n parasal s n rlar, motorlu tafl tlar, veraset ve intikal vergisi, GVK m. 76 da yer alan indirim oran n n tespiti gibi vergi kanunlar nda yer alan birçok oran n ve miktar n tespiti konusunda dikkate al nmaktad r. VUK ta çekle yap lan sat fltan do an alacaklara ve vadeli sat fllarla ilgili alacaklara reeskont imkan tan nmam flt r. Ticaret Kanunu nun 707. maddesine göre; Çek, görüldü ünde ödenir. Buna ayk r her hangi bir kay t yaz lmam fl hükmündedir... bir çek ibraz günü ödenir. Çekte vade söz konusu de ildir. Çekin, uygulamada ileri tarihli düzenlenmifl olmas ticari bir teamül olup hukuken anlam yoktur. NTERNET De erleme: Vergi matrahlar n n hesaplanmas yla ilgili iktisadi k ymetlerin takdir ve tespitidir (VUK m. 258) Karfl l klar: Oluflmufl veya olmas beklenen fakat miktar kesin olarak kestirilemeyen ve iflletme için bir borç mahiyetini arzeden belli baz zararlar karfl lamak maksad yla hesaben ayr lan mebla lard r (VUK 288). Reeskont uygulamas ; alacaklar n henüz tahsil edilmeden vergiye tabi tutulmas na karfl, bu etkiyi hafifletmeyi amaçlayan bir uygulamad r. D KKAT

25 16 Türk Vergi Sistemi Aç klad m z bu hükümlerin tümünün dikkate al nmas ile, ilgili y l n ticari kazanc tespit edilmifl olmaktad r. Bu tespitin sonucu, iflletmenin kârda veya zararda oldu unu gösterebilir. Kârl durumda olan iflletmeler, ayr ca GVK m. 89 da yer alan ve sonraki ünitelerde aç klanacak olan giderleri ve önceki y l zararlar n düflebileceklerdir. Bu flekilde bulunan kazanç, izleyen y l n Mart ay nda verilecek beyanname ile bildirilecek; bu kazanç üzerinden gelir vergisi tarifesine göre hesaplanan vergi, iki taksit halinde (3. ve 7. aylarda) ödenecektir. Bu mükelleflerin ayr ca geçici vergi ödeme yükümlülü ü de bulunmaktad r.

26 1. Ünite - Gelir Vergisi: Konu, Gelir Kavram, Mükellefiyet, Ticari Kazançlar (Bilanço Esas ) 17 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 A MAÇ 3 Cumhuriyetin ilan na kadar uygulanan vergiler ile Cumhuriyetin ilan ndan sonra vergi sisteminde yap lan de ifliklikleri aç klamak. Osmanl maliye teflkilat n n bafl nda günümüzdeki Maliye Bakan n n görevlerini yerine getiren defterdar bulunmaktayd. Tahsil edilen vergilerin temeli slam hukukunun kaynaklar na dayan - yordu. Vergi esas olarak fleri vergiler ve örf i vergiler olarak ikiye ayr l yordu. fieri vergilerin kayna Kitap ve Sünnet idi. Örfi vergiler ise Padiflah n iradesiyle konuluyordu. Cumhuriyetin ilan ndan sonra ça dafl vergi sistemine geçifl süreci bafllad. lk olarak zirai ürünlerden al nan aflar vergisi kald r ld. Savafl y llar nda ola anüstü vergiler uygulamaya konuldu y l nda Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi Kanunu kabul edildi. zleyen y llarda da di er vergi kanunlar n n kabul edilmesiyle vergi sistemindeki ça dafllaflma süreci devam etti. Gelirin özelliklerini ve gelir vergisine konu olan kazanç ve iratlar aç klamak. Gelir bir gerçek kiflinin bir takvim y l içinde elde etti i kazanç ve iratlar n safi tutar d r. Gelirin elde edilmesi, hukuken ve fiilen elde edenin tasarrufuna geçmifl olmas anlam na gelir. Bu ilke tahsil ilkesidir. Baz durumlarda gelirin hukuken elde edilmesi, elde etme için yeterli say l r. Bu ilke ise tahakkuk ilkesidir. Ticari ve zirai kazançlar için henüz fiilen tahsil edilmemifl kazançlar da gelir kabul edilerek tahakkuk ilkesi esas al nm flt r. Ticari kazançlar, zirai kazançlar, ücretler, serbest meslek kazançlar, gayrimenkul sermaye iratlar, menkul sermaye iratlar ve di er kazanç ve iratlar gelir vergisine konu olan kazanç ve iratlard r. Gelir vergisinde tam mükellefiyet ile dar mükellefiyet aras ndaki farkl l klar izah edebilmek. Gelir vergisinde tam ve dar mükellefiyet ay r m yap lm flt r. Tam mükelleflerin hem Türkiye de hem de Türkiye d fl nda elde ettikleri gelirler vergilendirilir. Dar mükelleflerin Türkiye d fl nda elde ettikleri gelirler dikkate al nmaz. Tam mükelleflerin hem Türkiye de hem yurt d - fl nda elde ettikleri gelirlerin vergilendirilmesi, çifte vergilendirme sorununu do urabilmektedir. A MAÇ 4 A MAÇ 5 Bu sorun ise ülkeler aras nda çifte vergilemeyi önleme anlaflmalar ile çözülmeye çal fl lmaktad r. GVK, tam mükellefiyet konusunda ikametgâh ve tabiiyet olmak üzere iki esas benimsemifltir. kametgâh esas temel ilke olarak belirlenmifltir. kametgâh esas na göre Türkiye de yerleflmifl olanlar tam mükellef olarak kabul edilir. Türkiye de yerleflmifl say lmak için bir takvim y l içinde devaml olarak alt aydan fazla oturmak yeterli kabul edilmifltir. Türkiye de yerleflmifl olmayan gerçek kifliler dar mükellef olarak vergilendirilir. Dar mükellefler genellikle yabanc uyruklu kiflilerdir. Dar mükellefler kural olarak tam mükellefler için uygulanan kurallara tabidir. Ticari kazanc tan mlay p kimlerin bilanço esas na tabi oldu unu aç klamak. Gelir Vergisi Kanunu nda ticari kazanç Her türlü ticari ve s nai faaliyetlerden do an kazançlar ticari kazançt r fleklinde tan mlanm flt r. Ticari kazançlar n vergilendirilmesinde ya gerçek usul ya da basit usul uygulan r. Gerçek usulde vergilendirilenlerin kazanc ya bilanço esas nda ya da iflletme hesab esas nda tespit edilir. 1. s n f tacirlerin kazanc bilanço esas na tabidir. 1. s n f tacirler VUK 177. maddesinde say lm flt r. flletme hesab esas na göre kazançlar tespit edilenler ise 2. s n f tacirlerin kazanc d r. VUK 177. maddesinde say lanlar n d fl nda kalanlar 2. s n f tacirlerdir. Ticari kazançlar n tespitinde indirilebilecek ve indirilemeyecek giderlerin neler oldu unu aç klamak. Gelir Vergisi Kanunu 40. maddesinde indirilebilecek giderler, 41. maddesinde ise gider kabul edilmeyen ödemeler say lm flt r. ndirilebilecek giderler, iflle ilgili çeflitli hizmet ve mal al m na yönelik harcamalard r ve fatura, fifl (s - n rl durumlarda) gibi belgelerle belgelendirilmesi gerekir. Gider kabul edilmeyen ödemelerin bilançoya yans mas durumunda ise bu ödemelerin vergi matrah n oluflturacak kazanca ilave edilmesi gerekir.

27 18 Türk Vergi Sistemi Kendimizi S nayal m 1. Gelir vergisinin mükellefi afla dakilerden hangisidir? a. Sadece tam mükellefler b. Sadece dar mükellefler c. Hem tam hem dar mükellefler d. Sadece Türk vatandafllar e. Türk vatandafl olmayanlar 2. Gelir vergisi uygulamas nda afla dakilerden hangisi tam mükellef olarak gelir vergisine tabi olmaktad r? a. kametgâh Türkiye de olanlar b. Belli ve geçici bir ifl için Türkiye de bulunan ifl adamlar c. Bir y l içinde Türkiye de alt ay oturanlar d. Bir y l içinde Türkiye de alt aydan az oturanlar e. Belli ve geçici bir görev için Türkiye de bulunan uzmanlar, memurlar 3. Adi komandit flirkette komanditer ortaklar n elde ettikleri kazançlar afla dakilerden hangi kazanç türünü oluflturur? a. Ticari kazanç b. Menkul sermaye irad c. Gayrimenkul sermaye irad d. Ücret e. Di er kazanç ve irat 4. Vergi hukukunda her takvim y l bir vergileme dönemi olarak kabul edilmifltir. Afla dakilerden hangisi flartlar n varl halinde bu kurala istisna teflkil eder? a. G da toptanc s b. Doktor c. Muhasebeci d. Gayrimenkul sermaye irad geliri elde edenler e. nflaat ve onarma iflleriyle u raflanlar 5. Afla daki gelir çeflitlerinden hangisinde gelirin elde edilmesi tahsil esas na ba lanmam flt r? a. Serbest meslek kazançlar b. Zirai kazançlar c. Gayrimenkul sermaye iratlar d. Ücretler e. Di er kazanç ve iratlar 6. I. Zirai kazanç ll. Ücret lll. Gayrimenkul sermaye irad Yukar dakilerden hangisi veya hangilerinde gelirin elde edilmesi, tahsil esas na dayanmaktad r? a. Yaln z I b. Yaln z lll c. I, ll d. ll,lll e. I, lll 7. Afla dakilerden hangisi gelirin özellikleri aras nda yer almaz? a. Y ll k olmas b. Safi olmas c. Gerçek olmas d. Elde edilmifl olmas e. Gayri safi olmas 8. Afla da gelir vergisine giren kazanç ve iratlar n isimleri verilmifltir. Bunlardan yanl fl olan iflaretleyiniz? a. Ticari kazanç b. Serbest meslek kazanc c. Ücret d. Di er kazanç ve iratlar e. Sair kazanç ve iratlar 9. Afla dakilerden hangisi ticari kazanç olarak vergilendirilmez? a. Gayrimenkul al m sat m b. Menkul k ymet al m sat m c. Telif haklar n n sat fl d. Coberlik iflleri e. Özel okul iflletilmesi 10. Afla dakilerden hangisi kazanc bilanço esas na göre tespit edilen mükellef de ildir? a. 1. s n f tüccarlar b. Her türlü ticaret flirketleri c. Y ll k al mlar n n veya sat fllar n n tutar yasada belirlenen miktar aflanlar d. Basit usulde vergilendirilenler e. Kendi istekleri ile bilanço usulünde vergilendirmeyi talep edenler

28 1. Ünite - Gelir Vergisi: Konu, Gelir Kavram, Mükellefiyet, Ticari Kazançlar (Bilanço Esas ) 19 Yaflam n çinden Okuma Parças Gelir vergisi reformu yolda! Maliye Bakan Mehmet fiimflek, gelir vergisi reformuna iliflkin taslak üzerinde çal flmalara devam edildi ini ve y l sonunda tasla a son fleklinin verilece ini bildirdi 29 Kas m 2011 Sal, TÜRK VERG S STEM N N SORUNLARI VE BAZI ÖNER LER* Ali KARAASLAN** I. G R fi Türk Vergi Sisteminin sorunlar, öteden beri çeflitli tart flmalara neden olan bir konudur. Vergi gelirlerinin, toplam kamu gelirleri içinde a rl kl bir paya sahip olmas, vergi olay n n ülkemiz ekonomisi ve maliyesindeki önemini ortaya koyan ana nedendir. Türk vergi sisteminin sorunlar n n tart fl lmas, çözüm yollar aranmas ve getirilen önerilerin de erlendirilmesi sonucu, aksakl klar n giderilmesi, son derece önemlidir. 10 y l aflan Hesap Uzmanl n müteakiben 6 y l aflk n süreden beri vergi idaresinde (Defterdar yard mc s ve Defterdar olarak) yöneticilik yapmaktay m. Gerek Hesap Maliye Bakan Mehmet fiimflek, gelir vergisi reformunun Uzmanl, gerekse yöneticilik yapt m bu sürede vergicilik olay n yak ndan izleyen birisi olarak edindi im tec- çok önemli gündem maddelerinden biri oldu unu ve taslak üzerinde çal flmalar n devam etti ini belirterek, Bizim rübeler fl nda Türk Vergi Sistemi ni k saca de erlendirerek baz önerilerde bulunmaya gayret edece im. takvimimiz bu sene sonu itibar yla Maliye Bakanl olarak tasla a son fleklini vermek y l n n ilk çeyre inde II. TÜRK VERG S STEM N N KISA TAR HÇES (EVde inflallah Meclis e göndermeyi ümit ediyoruz dedi. R M ) Maliye Bakan Mehmet fiimflek, Türk Amerikan Birli i A SONRASI Y ll k Kongresi ne kat lmak üzere Washington a gitti. Türk Vergi Sistemi 1950 y l nda yap lan reform ile ça dafl bir nitelik kazanmaya bafllam flt r. Dolay s yla 1950 Hareketinden önce Atatürk Havaliman nda gazetecilerin gelir vergisi reformuna iliflkin sorular n yan tlayan öncesi vergi uygulamalar üzerinde durulmayacakt r. fiimflek, flunlar kaydetti: Ülkemizde ilk köklü vergi reformu, 1949 y l nda meclisten ç kan ve 1950 y l nda yürürlü e giren Gelir, Ku- Gelir vergisi reformu çok önemli gündem maddelerimizden bir tanesi ve taslak üzerinde çal flmalar devam rumlar ve Vergi Usul Kanunlar n n uygulanmas ile gerçeklefltirilmifltir. ediyor. Ancak çeflitli bas n yay n kurulufllar taraf ndan bugün gündeme gelen haberler tam olarak bence itibar edilmemesi gereken haberlerdir. Çünkü henüz biz tasla- Gelir Vergisi Reformu ad ile de an lan söz konusu reformun ana özelliklerini k saca flöyle özetlemek mümkündür: tamamlamad k ve daha önümüzde uzun bir süreç a. Vergilendirmede kazanç esas al nm flt r. var. Bu sene sonu itibar yla Maliye Bakanl olarak biz ortaya bir taslak koyaca z. Daha sonra bu ilgili bütün b. Bütün gelir unsurlar n n vergilendirilmesi hedeflenmifltir. kesimlerin katk s yla son fleklini alacak. Ondan sonra c. Vergilendirme mükellef beyan na dayand r lm flt r. Bakanlar Kuruluna ve Meclis e gidecek. Onun için çok erken. Gelir Vergisi Reformu nu önemsiyoruz. O reforma iliflkin çal flmalar m z devam ediyor. Ama bugün ç - kan haberler çerçevesinde bence de erlendirme yapmak için çok erken. Bugün Maliye Bakanl olarak bu tür haberlere itibar edilmemesi gerekti i konusunda bir aç klama yapt k. Çünkü ciddi bir flekilde piyasay etkileyebiliyor. Onun için benim söyleyebilece im flu; henüz taslak flekline bile gelmeyen bir çal flmaya iliflkin bu türden haberlere itibar edilmemesi laz m. d. Vergi oranlar düflük tutulmufl ve genifl vergi indirimlerine yer verilmifltir. Bu reform çabalar, vergi has lat yönünden kendi çap nda iyi sonuçlar vermifltir. Belki de bu nedenle iki üç y l sonra vergi oranlar n n yükseltilmesi, cezalar n a rlaflt r lmas ve indirimlerin fiilen düflürülmesi yoluyla vergi has lat n n art r lmas çabalar birbirini izlemifltir. Ancak olumlu sonuçlar elde edilemememifltir. B SONRASI 1960 y l nda Türk Vergisi Sisteminde reform olarak adland r labilecek de ifliklikler yap lm fl ve sistem daha ça dafl Kaynak: k s tl da olsa vergilendirilmeye bafllanm fl, servet hale getirilmeye çal fl lm flt r. Bu de iflikliklerle, zirai ka- ( ) beyan gibi otokontrol araçlar sisteme dâhil edilmifl, asga-

29 20 Türk Vergi Sistemi ri geçim indirimi kademeli olarak art r lm fl ve yat r mlar n teflviki için yat r m indirimi müessesesi sisteme al nm flt r. C SONRASI 1970 li y llarda vergi sisteminde köklü de ifliklikler yap lmam flt r li y llarda ise, a. Vergi oranlar nda artt rma düflürme yoluna gidilmifltir. b. Gelir vergisinde vergi tevkifat alan geniflletilmifltir. c. Servet beyan kald r lm flt r..... Gider vergileri kald r lm fl ve katma de er vergisi sisteme al nm flt r. D SONRASI Son y llarda özellikle kurumlar vergisi ile ilgili olarak vergi muafiyet ve istisnalar daralt lm fl, gelir vergisinde üniter vergi sistemine dönüfl için de ifliklikler yap lm fl, her mükellefe bir hesap numaras verilmesi esas getirilmifl ve götürü usulün daralt lmas uygulamaya konulmufltur. Vergi tahsilat nda yetkili k l nan bankalar n say s art rm flt r. III. VERG S STEM N ETK LEYEN DIfi FAKTÖRLER A. EKONOMiK YAPI Her vergi sistemi, içinde yer ald ekonomik yap ya göre flekillenir. Yani ekonomik geliflmifllik düzeyleri farkl iki toplumda, ayn vergi sistemi uyguland nda ayn sonuçlar n elde edilmesi beklenilmemelidir. Örne- in, ekonomik iflletmelerin müesseseleflti i, sosyal güvenli in sa land kifli bafl na düflen milli gelirin yüksek oldu u, iflletme baz nda yarat lan katma de erin fazla oldu u bir ülkeye nazaran, bu özellikleri tafl mayan baflka bir ülkede vergi toplamak çok daha zordur. Bunun için vergi sistemi tart flmalar nda ekonomik yap lar n farkl l göz ard edilmemelidir. Aksi halde çok söylenen bir tabirle elma ile armutlar n toplanmas durumu kaç n lmazd r. Bundan dolay geliflmifl ülkeler ile geliflmekte olan ülkelerde vergisel problemler niteliksel olarak birbirinden çok farkl d r. Özetlersek, vergi sisteminin uygulama baflar s ile ekonomik geliflmifllik düzeyi aras nda çok yak n bir iliflki vard r... *Maliye Hesap Uzmanlar Kurulunun 50. Kurulufl Y l nedeniyle, Maliye Hesap Uzmanlar Vakf çel Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler Odas nca tarihinde düzenlenen Türk Vergi Sisteminin Sorunlar ve Finansal Tablolar konulu sempozyumda sunulan tebli- in gözden geçirilmifl fleklidir. (**) Ankara Defterdar Kaynak: makaleler/ htm ( ) Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. c Yan t n z yanl fl ise Gelir Vergisinde Mükellefiyet konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. a Yan t n z yanl fl ise Tam Mükellefiyet konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. b Yan t n z yanl fl ise Gelirin Özellikleri konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. e Yan t n z yanl fl ise Gelirin Özellikleri konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. b Yan t n z yanl fl ise Gelirin Özellikleri konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. d Yan t n z yanl fl ise Gelirin Özellikleri konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. e Yan t n z yanl fl ise Gelirin Özellikleri konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. e Yan t n z yanl fl ise Gelir Vergisine Konu Olan Kazanç ve ratlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. c Yan t n z yanl fl ise Ticari Kazanç Kavram konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. d Yan t n z yanl fl ise Kimler Bilanço Esas na Tabidir konusunu yeniden gözden geçiriniz.

30 1. Ünite - Gelir Vergisi: Konu, Gelir Kavram, Mükellefiyet, Ticari Kazançlar (Bilanço Esas ) 21 S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 Vergi sistemleri de erlendirilirken, toplam vergi gelirlerinin dolayl ve dolays z vergiler aras ndaki da l m konusuna da bak l r. Dolayl vergilerin pay n n yüksek olmas yap n n adaletsiz oldu unun göstergesi olarak de- erlendirilir. Anayasa m z n 73. maddesinde vergi yükünün ödeme gücüne göre adaletli bir flekilde da t lmas na vurgu yap l r. Vergi yükünün adaletli da t lmas da daha çok dolays z vergilere a rl k verilmesi ile mümkün olabilir. Kalk nm fl ülkelerde dolays z-dolayl vergiler dengesine önem verildi i bilinmektedir. S ra Sizde 2 Soruda sözü edilen gelirler Gelir Vergisi Kanunu nun 1. ve 2. maddesinde tan mlanan gelir unsurlar ndan hiç birisine uymamaktad r. Bundan dolay Gelir Vergisi Kanunu kapsam nda vergilendirilmeleri sözkonusu olmaz. Gelir vergisine tabi olmayan piyango, loto, totodan elde edilen ödül ve ikramiyeler ile ba fl ve yard mlar bir baflka vergi kanununun kapsam içindedir: Veraset ve ntikal Vergisi Kanunu bu tip ödemeler üzerinden veraset ve intikal vergisi kesintisi yap lmas n öngörmektedir. Nafaka ödemeleri ise Gelir Vergisi Kanunu nun 25. maddesinde aç klanan istisnalar aras nda say lm flt r. S ra Sizde 3 Ticari faaliyet; bir emek ve sermaye organizasyonu ile iktisadi iflletme fleklinde, gelir ve kazanç sa lamak amac yla devaml olarak ve baflkas na ba ml olmadan yap lan ifllerdir. Ticari kazanç ise GVK de, her türlü ticari ve s nai faaliyetten do an kazançlar fleklinde tan mlanm flt r. Bir takvim y l içerisinde birden fazla kez tekrarlanan veya birden fazla takvim y l nda tekrarlanan ifllemlerde devaml l k oldu u varsay lmaktad r. Faaliyet devaml olarak yap lmazsa elde edilen kazançlar ticari kazanç olarak vergilendirilmez. S ra Sizde 4 Ticari kazanca yol açan eylemin yasal olmamas ya da hukuka veya genel ahlâka ayk r l gelir oluflmas n engellemez. Kanunen yasaklanm fl bir faaliyetin vergilendirilmesi s - ras nda, mükellefin, bu kanuna ayk r faaliyeti nedeniyle yapt n ileri sürdü ü giderlerin indirilmesine de izin verilmemektedir. Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Akdo an, A. (1998). Türk Vergi Sistemi ve Uygulamas, Gözden Geçirilmifl ve Geniflletilmifl 2. Bask, Ankara: Gazi Kitabevi. Aksoy, fi. (1996). Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi (Temel Prensipler, Vergi Tekni i, Türk Vergi Sistemi), Son De iflikliklere Göre Yeniden Düzenlenmifl ve Gözden Geçirilmifl 4. Bask, stanbul: Filiz Kitabevi. Bilici, N. (1991). Risk ve Masraf Karfl l klar, Say fltay Dergisi, no 3, s Bilici, N. (1992). Alacak De er Düflüfl Karfl l klar, Vergi Dünyas, say : 134, s Bilici, N. (2011). Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk Vergi Sistemi), 26. Bask, Ankara: Seçkin Yay nc l k. Bilici A., Bilici N. (2011). Kamu Maliyesi, Ankara: Seçkin Yay nevi. Bilici N. (2013). Avrupa Birli i ve Türkiye, Mali Yard mlar-vergilendirme, 6. Bask, SeçkinYay nevi, Ankara. Bilici N. (2014). Vergi Hukuku, 34. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Bilici N. (2014). Türk Vergi Sistemi, 33. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Bilici N., Bilici A. (2014). Kamu Maliyesi, 4. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Bilici N., Bilici A. (2014). Vergi Kanunlar, 3. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Buluto lu, K. (1978). Türk Vergi Sistemi, cilt 1, 6. bask, stanbul: Fakülteler Matbaas. Erginay, A. (1990). Vergi Hukuku, lkeler, Vergi Tekni- i, Türk Vergi Sistemi, Ankara: Savafl Yay nlar. Karakoç, Y. (2007). Vergi Hukuku Uygulamalar, Ankara: Yetkin Yay nlar. K rbafl, S. (1998). Vergi Hukuku - Temel Kavramlar, lkeler ve Kurumlar, gözden geçirilmifl, de ifltirilmifl ve geniflletilmifl 10. bask, Ankara: Siyasal Kitabevi. Öncel, M., Ça an, N., Kumrulu, A. (2011). Vergi Hukuku, Gözden Geçirilmifl ve Yenilenmifl 20. Bask, Ankara: Turhan Kitabevi. Özer,. (1997). Vergileme lkeleri ve Türk Vergi Sistemi, Ankara: Türkiye ve Orta Do u Amme daresi Enstitüsü Yay n. Saban, N. (2009). Vergi Hukuku, 5. bask, stanbul: Beta Bas m Yay n. fienyüz, D. (1999). Türk Vergi Sistemi, (Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, Katma De er Vergisi), Bursa: Ezgi Kitabevi. Uluatam, Ö., Mehtibay, Y. (1999). Vergi Hukuku, Ankara: maj Yay nc l k.

31 2TÜRK VERG S STEM Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; flletme hesab esas nda ticari kazanc n tespitini aç klayabilecek, Ticari kazanc n basit usulde tespitini, basit usulden yararlananlar aç klayabilecek, Ticari kazançlarda esnaf muafiyetini aç klayabilecek, Zirai kazanc ve zirai faaliyeti tan mlayabilecek, Zirai kazançlar n stopaj usulüyle vergilendirilme usul ve esaslar n aç klayabilecek, Zirai kazançlar n beyan usulüyle vergilendirilme usul ve esaslar n aç klayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar flletme Hesab Esas Basit Usul Esnaf Muafl Çiftçi çindekiler Türk Vergi Sistemi Ticari Kazançlar ( flletme Hesab Esas, Basit Usul, Esnaf Muafl ), Zirai Kazançlar Zirai Faaliyet Zirai Kazanç Stopaj filetme HESABI ESASINDA T CAR KAZANCIN TESP T T CAR KAZANCIN BAS T USULDE TESP T T CAR KAZANÇLARDA ESNAF MUAFLI I Z RA KAZANÇLARIN TANIMI VE BAfiKA KAZANÇLARA DÖNÜfiMES Z RA KAZANÇLARDA STOPAJ USULÜYLE VERG LEME Z RA KAZANÇLARIN GERÇEK USULDE VERG LEND R LMES

32 Ticari Kazançlar ( flletme Hesab Esas, Basit Usul, Esnaf Muafl ), Zirai Kazançlar filetme HESABI ESASINDA T CAR KAZANCIN TESP T Kimler flletme Hesab Esas na Tabidir? Ticari kazanc n gerçek usulde ikinci tespit flekli, iflletme hesab esas d r. Kazanc bu usule göre tespit edilenler 2. s n f tüccarlard r. 2. s n f tüccarlar, birinci s n f tüccarlar n say ld VUK 177. madde d fl nda kalan tüccarlard r. flletme esas nda vergilendirme için, 1. s n f tüccarlara iliflkin büyüklüklerin afl lmamas gerekir. VUK un 180 ve 181. maddeleri mucibince belirlenen bu miktarlar n afl lmas durumunda 1. s n fa (bilanço esas na) geçifl söz konusu olacakt r (s n f de ifltirme). flletme hesab nda vergilendirilenler, bundan sonra incelenecek olan basit usulde vergilendirilme s n rlar n n da üstünde olan iflletmelerdir. Uygulamada iflletme esas nda vergilendirilen mükellef örneklerini; ticaretle u raflan bakkal, manav, kasap gibi iflletmeler yan nda; berber, terzi, tamirci, foto rafç gibi sanat erbab oluflturmaktad r. Kazanc bu esasta tespit edilenler, yaln zca iflletme defteri tutarlar. flletme defterinin sol taraf na giderler; sa taraf na ise has lat kaydolunur. flletme Esas nda Ticari Kazanç Nas l Tespit Edilir? flletme hesab esas na göre ticari kazanç, bir hesap dönemi içinde elde edilen has lat ile giderler aras ndaki olumlu farkt r. Y llara yayg n inflaat ve onarma iflleriyle ilgili matrah tespiti konusunda farkl düzenlemeler bulunmaktad r. Özellikle gelir tespiti, müflterek genel giderlerin ve amortismanlar n da t lmas konusunda özel hükümlere yer verilmifltir. Bu hükümler için GVK n n 42, 43 ve 44. maddelerine bak labilir. Mal al m sat m ile u raflan iflletmelerin ticari kazanc n n bulunmas nda; dönem sonu emtia mevcudu gelir k sm na, dönem bafl ndaki emtia mevcudu ve dönem içinde sat n al nan emtia ise gider k sm na eklenir. Yani ticari kazanç, dönem sonu sat fl gelirine dönem sonunda elde bulunan stoklar n eklenmesiyle bulunacak tutardan, masraflar n ve dönem bafl ile dönem içinde al nan stoklar n düflülmesiyle bulunacak rakam olmaktad r. Bir baflka ifadeyle gelir k sm nda dönem sonunda elde bulunan mevcutlar (para ve mal); gider k sm nda ise yap lan harcamalar (mal almak için ve gider olarak) yer almaktad r. VUK 177 de say lan 1. s n f tüccarlar n d fl nda kalan tüccarlar 2. s n f tüccarlard r. VUK, madde flletme hesab n n sol taraf n gider, sa taraf n has lat k sm teflkil eder. 1. Gider k sm na: Sat n al nan mallar veya yapt r lan hizmetler karfl l nda ödenen veya borçlan lan paralar ve iflletme ile ilgili di er bütün giderler; 2. Has lat k sm na: Sat lan mal bedeli veya yap lan hizmet karfl l olarak tahsil edilen paralarla tahakkuk eden alacaklar ve iflletme faaliyetinden elde edilen di er bütün has lat; kaydolunur. flletme hesab esas na göre ticari kazanç, bir hesap dönemi içinde elde edilen has lat ile giderler aras ndaki olumlu farkt r.

33 24 Türk Vergi Sistemi Tablo 2.1 flletme Hesab Özeti ( ) (T) Bilanço esas na göre defter tutan mükelleflerden dileyenler, amortismana tabi iktisadi de erlerini, azalan bakiyeler amortisman usulü ile yok edebilirler (VUK 315). Dönem sonunda gelir taraf n n gider taraf ndan fazla olmas durumunda kâr; tersi durumda ise zarar söz konusu olacakt r. Bu hesaplama, dönem sonunda ç kar lan bir iflletme hesab özeti üzerinde yap lmaktad r. Konuyu afla daki örnek üzerinde canland rabiliriz: Gider Dönem Bafl Mal Mevcudu De eri Dönem çinde Sat n Al nan Mal. De eri Dönem Giderleri TOPLAM Safi Kâr Gelir Dönem Sonu Mal Mevcudu De eri Dönem çi Sat fl Geliri GENEL TOPLAM GENEL TOPLAM flletme Esas nda Ticari Kazanç Tespitinde Bilanço Esas na Göre Farkl l klar flletme hesab esas nda gelir tespitinde, kural olarak bilanço esas nda vergileme ile ilgili düzenlemeler geçerlidir. Ancak, baz konularda farkl düzenlemelere de yer verilmifltir. flletme hesab nda gelir tespiti ile ilgili baz kurallar, bilanço esas nda gelir tespiti ile de karfl laflt r larak afla da aç klanmaktad r: Yukar daki iflletme hesab özetinde yer alan dönem giderleri içinde, fiilen yap lan ödemeler oldu u kadar borçlar da yer almaktad r. Gelir k sm nda bulunan sat fl geliri içinde, tahsil edilen paralar yan nda, alacaklar da yer almaktad r. Alacaklar n gelir olarak kabul edilmesi, bu mükelleflerin flüpheli hale gelen alacaklar için karfl l k ay r p ay ramayacaklar sorusunu gündeme getirmektedir. Karfl l klar n, teknik olarak bilançoda takip edilmesi zorunlulu unun bulunmas, bu soruya olumlu cevap verilmesini engellemektedir (VUK m. 323). O halde, iflletme hesab nda vergilendirilenler flüpheli hale gelen alacaklar için karfl l k ay ramazlar. Ancak flüpheli alacaklar n daha sonra de ersiz hale dönüflmesi durumunda, bu alacaklar gider kaydederek yok edebilirler (VUK m. 322, f.3). Amortisman ay rma imkân ndan, iflletme hesab esas nda vergilenen mükellefler de yararlanmaktad r (VUK, m. 194). Bu mükellefler sadece, azalan bakiyeler usulü ile amortisman uygulamas ndan yararlanamamaktad rlar. Geliri bu flekilde tespit edilen iflletme hesab esas na tabi mükellefler, izleyen y l n Mart ay nda beyanname vereceklerdir. Verilen beyanname üzerinden gelir vergisi tarifesine göre hesaplanan vergi, iki taksit halinde (3. ve 7. aylarda) ödenecektir. Bu mükelleflerin ayr ca geçici vergi ödeme yükümlülükleri de bulunmaktad r. NTERNET SIRA S ZDE 1 adresinden Ticari kazanc n gerçek usulde vergilendirilmesi rehberi ne ulaflabilirsiniz. flletme esas ve bilanço esas na göre ticari kazanc n tespitindeki benzerlik ve farkl l klar aç klay n z.

34 2. Ünite - Ticari Kazançlar ( flletme Hesab Esas, Basit Usul, Esnaf Muafl ), Zirai Kazançlar 25 T CAR KAZANCIN BAS T USULDE TESP T 4369 say l Kanun a kadar, basit usul yerine götürü usul uygulamas yürürlükte idi tarihinde yürürlü e giren 4369 say l Kanun la, götürü usul yerine basit usul uygulamas na geçilmifltir. Bu de ifliklik, isim de iflikli i yan nda bu grupta yer alan mükelleflerin vergilendirme rejimi aç s ndan da önemli yenilikler getirmifltir. Basit usul; geliri s n rl bakkal, kasap gibi küçük ticaret erbab yla, tamirci, terzi gibi küçük sanat erbab için getirilen bir uygulamad r. Ayr ca, flehir içinde tafl mac l k faaliyetinde bulunan taksici, dolmuflçu gibi baz hizmet iflletmelerinin de bu grupta vergilendirildi i görülmektedir. Bu meslek sahipleri küçük esnaf olarak da an lmaktad r. Basit Usulden Yararlanamayan Meslek ve Ticaret Erbab Baz konularda faaliyet gösterenlerin basit usulden yararlanmas yolu kapat lm flt r. Bu konular GVK n n 51. maddesinde 12 bent halinde say lm fl olup, bunlara afla - daki örnekleri verebiliriz: Kollektif flirket ortaklar ile komandit flirketlerin komandite ortaklar (Buna karfl l k, adi flirket fleklinde faaliyette bulunan iflletme basit usule tabi olabilir. Bunun için Kanun un 47 ve 48. maddesinde yaz l flartlar n, ortaklar n her biri için ayr ayr karfl lanmas gerekmektedir), Sarraflar, Her türlü ilan ve reklam ifliyle u raflanlar, Gayrimenkul al m sat m ile u raflanlar, fiehirleraras yük ve yolcu tafl mac l yapanlar, Büyükflehir belediye s n rlar içinde emtia al m sat m yapanlar. Basit Usule Tabi Olman n fiartlar Yasa n n 51. maddesinde say lan küçük esnaf n d fl nda kalan mükelleflerin basit usul uygulamas ndan yararlanabilmesi için, afla da izah edece imiz flartlar tafl - malar gere i vard r. Bu flartlar, genel ve özel flartlar olmak üzere iki grupta toplanm flt r: Genel flartlar aras nda (GVK m. 47): Kendi iflinde bilfiil çal flmas veya bulunmas ( fl yerinde yard mc iflçi veya ç rak çal flt r lmas durumunda, kendi iflinde bilfiil çal flma flart ihlal edilmifl olmamaktad r). Basit usulde vergilendirilen mükelleflerin yan nda çal flan kifliler di er ücretli olarak vergilendirilecektir. Di er ücret kapsam nda vergilendirilenler vergi karnesi almaya mecbur olduklar ndan, kazançlar basit usulde vergilendirilen ticaret erbab n n, yan nda çal flanlar n vergi karnesi almalar n ve karnelerinde yaz l vergilerini ödemelerini temin etme yükümlülü ü bulunmaktad r (VUK 247, 251). fl yeri mülkiyetinin ifl sahibine ait olmas durumunda emsal kira bedelinin, (kiralanm fl olmas halinde y ll k kira bedeli toplam n n) 2. bentte belirlenen miktarlar aflmamas. Emsal kira bedeli uygulamas konusunda gayrimenkul sermaye iratlar bölümüne bak labilir tarihinde yürürlü e giren 4369 say l Kanun la, götürü usul yerine basit usul uygulamas na geçilmifltir. Basit usul: Geliri s n rl küçük ticaret erbab yla, küçük sanat erbab veya küçük esnaf için getirilmifl bir uygulamad r. Kollektif flirket ortaklar ile komandit flirketlerin komandite ortaklar basit usulden yararlanamaz. D KKAT

35 26 Türk Vergi Sistemi SIRA S ZDE 2 Basit usule tabi mükelleflere belge alma ve belge verme yükümlülü ü getirilmifltir. Ayr ca belge vermedikleri günlük has latlar için gün sonunda tek bir fatura düzenlemesine de imkân tan nm flt r. D KKAT Baflka bir ticari, zirai veya mesleki faaliyet dolay s yla gerçek usulde gelir vergisine tabi olmamas bulunmaktad r. Özel flartlar ise y ll k al fl, sat fl ve has lat tutarlar n n Kanun da (Bkz. GVK m. 48) belirlenen tutarlar aflmamas ile ilgilidir. Basit usulde vergilenen mükellefler, yukar da sayd m z flartlar y l içinde kaybederlerse, ertesi y ldan itibaren gerçek usule (iflletme hesab esas na) geçmek zorundad rlar. Bu flekilde gerçek usule geçirilen mükellefler, hiç bir flekilde basit usule dönemeyeceklerdir. Daha önceden iflletme hesab esas nda vergilendirilenlerin, basit usul flartlar n tafl salar bile bu usule geçmesi imkân da bulunmamaktad r. Sahte veya muhteviyat itibar yla yan lt c belge düzenledi i veya kulland tespit edilen basit usule tabi bir mükellefin hangi usule tabi olaca n, basit usulde ticari kazanc n tespiti ile ilgili GVK m. 46 hükümlerini dikkate alarak araflt r n z. Basit Usulde Gelirin Tespiti Basit Usul uygulamas daha önce de belirtti imiz gibi götürü usul uygulamas n n yerine getirilmifl olmakla birlikte, bu gruba dâhil mükelleflerin, belge alma ve belge verme ödevleri vard r. Bu kifliler, al fllar nda ve giderleri karfl l nda belge alacaklar, sat fllar nda da belge vereceklerdir. Maliye Bakanl, VUK mük. m. 257 den ald yetkiye dayanarak, basit usulde vergilendirilen mükelleflerin, belge vermedikleri günlük has latlar için gün sonunda tek bir fatura düzenlemesine imkân tan m flt r. Ödeyecekleri vergi, y l boyunca toplad klar bu belgeler üzerinden hesaplanacakt r. Bu belgeler üzerinden, ba l olduklar esnaf ve sanat odas n n da yard m yla gelir tespiti yap lacak ve bu geliri izleyen y l n fiubat ay nda verecekleri beyannameleri üzerinde göstereceklerdir. Bu mükelleflerin geçici vergi beyannamesi ve katma de er vergisi beyannamesi verme yükümlülükleri ise bulunmamaktad r. Basit usule tabi mükelleflerin geçici vergi beyannamesi ve katma de er vergisi beyannamesi verme yükümlülükleri yoktur. Basit usulde vergilendirilenler bu flekilde, belge düzenleme-saklama ve beyanname vermekle yükümlü k l nm fl; buna karfl l k defter tutma yükümlülü ü d fl nda tutulmufllard r. Basit usulde ticari kazanc n tespitini flu flekilde ifade edebiliriz: Has lat - (giderler + sat lan emtian n al fl bedeli). Bu arada dönem sonu mal mevcudu has lata; dönem bafl mal mevcudu ise giderlere eklenmektedir. Bu gelir üzerinden, gelir vergisi tarifesine göre hesaplanan vergiyi, iki taksit halinde (2. ve 6. aylarda) ödeyeceklerdir. Bu mükellefler aç s ndan gelir tespit edilirken, bilanço ve iflletme hesab esas ndaki mükellefler için geçerli olan; Amortisman, De erleme, Karfl l k ay rma gibi uygulamalar söz konusu olmamaktad r.

36 2. Ünite - Ticari Kazançlar ( flletme Hesab Esas, Basit Usul, Esnaf Muafl ), Zirai Kazançlar say l Kanun la, basit usulde vergiye tabi mükelleflerden engelli olanlara, GVK 89/3 de belirlendi i flekliyle engelli indirimi nden yararlanma imkân getirilmifltir. 89/3 e göre tüccar ve ücretli durumuna girmeksizin imalat, tamirat ve küçük sanat iflleri ile u raflan engelliler bu haktan yararlanacaklard r. Konuyla ilgili Maliye Bakanl genel tebli inde, bu kiflilere örnek olarak; ilk madde ve yard mc malzeme müflteriye ait olarak faaliyet gösteren terzi, tamirci, marangoz gibi kifliler gösterilmifltir (Bkz. Gelir Vergisi Genel Tebli i, seri no: 222, RG , say : 23621). Yap lacak indirimin tutar, engellilik indirimi nin bir y ll k miktar olarak öngörülmüfltür. K saca özetlenen bu yeni düzenlemelerle bu grupta yer alan mükelleflerin, daha önce vergi idaresi taraf ndan tespit edilen götürü vergiyi ödemeleri uygulamas terk edilmifl ve gerçek usule daha fazla benzeyen bir uygulamaya geçilmifltir. adresinden Ticari kazanc n basit usulde vergilendirilmesi rehberi ne ulaflabilirsiniz. T CAR KAZANÇLARDA ESNAF MUAFLI I Ticaret ve sanat erbab ndan, GVK m. 9 da belirlenen flekil ve suretle çal flanlar n gelir vergisinden muaf olmas esas benimsenmifltir. Esnaf Muafl ndan Yararlananlar Esnaf muafl ndan yararlanan ticaret ve sanat erbab na afla daki örnekleri verebiliriz: Motorlu nakil vas tas kullanmamak flart ile gezici olarak veya bir ifl yeri açmaks z n perakende ticaret ile u raflanlar (örne in seyyar sat c lar, iflportac - lar, simitçiler), (9. maddenin 1. bendinde yer alan bu düzenlemenin parantez içi hükmüne göre: - Giyim eflyalar yla zati ve süs eflyalar, de eri yüksek olan ev eflyalar n satanlar, - Pazar takibi suretiyle g da, bakkaliye ve temizlik maddelerini satanlar ile - Sabit ifl yerlerinin önünde sergi açmak suretiyle o ifl yerlerinde sat fl yap - lan ayn neviden mallar satanlar, esnaf muafl kapsam d fl nda tutulmufltur.) fl yeri açmadan gezici olarak ve do rudan do ruya tüketiciye ifl yapan kalayc, lehimci, musluk tamircisi, çilingir, ayakkab tamircisi, ayakkab boyac s, berber, nalbant, foto rafç, odun ve kömür k r c s, hamallar gibi küçük sanat erbab, Hayvanla veya bir adet hayvan arabas ile nakliyecilik yapanlar, D flar dan iflçi almamak ve makine gücü kullanmamak flart yla oturduklar evlerde imal ettikleri tarhana, eriflte, mant gibi ürünleri ve havlu, örtü, çarflaf, çorap, hal, kilim, örgü, dantel, boncuk iflleme vs. ifllerini ve her nevi turistik eflya, has r, sepet, süpürge, yapma çiçekleri dükkân açmaks z n satanlardan 47. maddenin 1 ve 3 numaral bentlerinde yaz l flartlar haiz bulunanlar. 47. maddenin 1 ve 3 numaral bentlerinde yaz l flartlar; kendi iflinde bilfiil çal fl yor olmak ve ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolay s yla gerçek usulde gelir vergisine tabi olmamak flartlar d r. NTERNET

37 28 Türk Vergi Sistemi SIRA S ZDE 3 Burada aç klanan flartlar aranmaks z n, afla da yaz l ifl sahipleri de esnaf muafl kapsam na al nm flt r: Bir ifl yeri açmaks z n, gezici olarak milli piyango bileti satanlar, 4077 say l Tüketicinin Korunmas Hakk nda Kanun a göre gerçek ve tüzel kiflilerin mallar n, ifl akdi ile ba l olmaks z n, bunlar ad na kap kap dolaflarak tüketiciye satanlar. Bu iki grup gelir sahibi, gelir vergisinden muaf tutulmufl; ancak GVK n n 94. maddesi ile stopaj kapsam na al nm flt r (Bkz. 94/10). GVK m. 94/10 bu kiflilere yap lan komisyon, prim ve benzeri ödemeler üzerinden %20 oran nda stopaj yap lmas n hükmetmektedir. Evinde dikifl makinas kullanarak havlu, örtü ve dantel üretip satan Bayan A n n esnaf muafiyetinden yararlan p yararlanamayaca n araflt r n z. Esnaf Muafl n n S n r ve fiart 9. maddenin 2. f kras nda yer alan düzenlemeye göre: Ticari, zirai veya mesleki kazanc dolay s ile gerçek usulde gelir vergisine tabi olanlar ve Yukar da say lan iflleri, gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine ba l l k arz edecek flekilde yapanlar esnaf muafl ndan yararlanamayacaklard r. Di er taraftan, bu kiflilerin faaliyetleri ile ilgili olarak sat n ald klar mallara ve giderlerine iliflkin, gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinden ald klar belgeleri saklama zorunlulu u bulunmaktad r. Vergiden Muaf Esnaflardan Yap lan Tevkifat Esnaf muafl ndan yararlanmak, hiç gelir vergisi ödememek anlam na gelmemektedir. Bu kiflilerden sat n al nan mal ve hizmetler karfl l nda yap lan ödemelerden, 94. maddeye göre stopaj yap lmaktad r. 94. maddenin 13. bendinde yer alan düzenlemeye göre: Söz konusu kiflilere havlu, çarflaf, çorap, hal, kilim, dokuma mamulleri, örgü, dantel, her nevi nak fl iflleri ve her nevi turistik eflya, has r, sepet, süpürge, yapma çiçek ve benzeri ürünlerin al m karfl l nda ödenen emtia bedelleri veya bu emtian n imalinde ödenen hizmet bedelleri üzerinden %2, Ayn kiflilere de erli kâ t sat fllar ile ilgili ödenen komisyon bedelleri üzerinden %20, Bu kiflilerden yap lan di er mal al mlar için %5, Di er hizmet al mlar için %10 oran nda stopaj yap lacakt r. Burada aç klanan vergi tevkifatlar, mal ve hizmet sat fl n n, 94. maddede say - lan stopaj yapmakla yükümlü kiflilere yap lmas durumunda söz konusu olacakt r. Z RA KAZANÇLARIN TANIMI VE BAfiKA KAZANÇLARA DÖNÜfiMES Zirai faaliyetlerden do an kazançlar zirai kazançt r (GVK m. 52). Zirai faaliyet; arazide, deniz, göl ve nehirlerde, ekim, dikim, bak m, üretme yollar yla bitki, orman, hayvan, bal k ve bunlar n mahsullerinin üretilmesini, avlanmas n, tafl nmas n, sat lmas n vb. ifade eder.

38 2. Ünite - Ticari Kazançlar ( flletme Hesab Esas, Basit Usul, Esnaf Muafl ), Zirai Kazançlar 29 Çiftçiye ait her türlü ziraat makine ve aletlerinin, baflka çiftçilerin zirai üretim ifllerinde çal flt r lmas da zirai faaliyetlerden say l r. Zirai faaliyetin içinde yap ld iflletmelere zirai iflletme; bu iflletmeleri iflleten gerçek kiflilere (adi flirket ortaklar dâhil) çiftçi ve bu faaliyetler sonucunda üretilen maddelere de mahsul (ürün) denir. Kollektif flirketlerle komandit flirketler, zirai faaliyetle u raflsalar bile çiftçi say lmazlar. Zirai faaliyetle u raflan kollektif flirketlerin ortaklar ile komandit flirketlerin komandite ortaklar n n flirket kâr ndan ald klar paylar, flahsi ticari kazanç hükmündedir. Zirai iflletmenin boyutlar, s nai bir müessese önem ve geniflli inde olursa zirai kazanç de il; ticari kazanç söz konusu olur. Örne in, zeytin üreten bir çiftçinin, üretti i zeytinlerin sat fl ndan elde etti i gelir, zirai kazançt r. E er bu çiftçi, bir de fabrika kurar ve bu fabrikada kendi üretti- i veya baflkalar ndan sat n ald zeytinleri iflleyerek zeytinya yap p satarsa, bu ikinci iflten elde etti i kazanç, ticari kazanç hükümlerine göre vergilendirilir. kinci bir örnek, çiftçinin üretti i ürünleri bir dükkân veya ma aza açarak oraya götürüp satmas durumunda elde etti i kazanç, yine ticari kazanç hükümlerine göre vergilendirilir (Buna karfl l k, çiftçilerin do rudan do ruya zirai faaliyetleri ile ilgili al m sat m ifllerinin yürütülmesi için aç lan yaz haneler, faaliyetleri bu konuyla s n rl kalmak flart yla dükkân ve ma aza say lmamaktad r). Çiftçinin arazisini baflkas n n kullan m na b rakarak gelir (kira geliri veya üründen al nan pay) sa lamas durumunda ise bu gelir gayrimenkul sermaye irad olarak vergilendirilir (GVK m. 70/1). Zirai kazançlar ya stopaj usulüyle ya da gerçek usulde vergilendirilmektedir. Z RA KAZANÇLARDA STOPAJ USULÜYLE VERG LEME 4369 say l Kanun la zirai kazançlar n tespiti konusunda önemli de ifliklikler yap lm fl, zirai kazançlar n vergilenme rejimi önemli ölçüde sadelefltirilmifltir. Bu do rultuda bu vakte kadar uygulanan; küçük çiftçi muafl, sat fl tutar ölçüleri ve götürü gider indirimi uygulamas yürürlükten kald r lm flt r. Di er taraftan, ziraat odas ndan, bulunmayan yerlerde tar m il veya ilçe müdürlüklerinden çiftçi belgesi almayan çiftçilerin, çeflitli kamu kurum ve kurulufllar taraf ndan verilen avans, kredi, sübvansiyon gibi nakdi-ayni desteklerden yararlanamayacaklar düzenlemesine yer verilmifltir (GVK m. 53, f. 6). Stopaj Usulüyle Vergiye Tabi Olman n fiartlar Yeni düzenleme ile zirai kazançlar n vergilendirilmesinde stopaj esas, temel vergileme yöntemi olarak öngörülmüfltür. Yasa n n belirledi i baz büyüklüklerin afl lmas durumunda ise stopaja ilave olarak gerçek usulde vergileme de söz konusu olmaktad r. internet adresinden Zirai Kazançlarda Vergilemenin Temel esaslar konulu 219 Seri no lu Gelir Vergisi Genel Tebli i okunabilir. Genel Tebli lere ulaflmak için flu yolu izleyebilirsiniz: Gelir daresi Baflkanl n n ( girifl sayfas ndan mevzuat linkine t klay n z. Aç lan pencereden tebli in ilgili oldu u kanunu seçiniz. Daha sonra sayfan n üstündeki menüden tebli ler e t klay - n z. Aç lan pencereden istedi iniz tebli i seçiniz. Zirai faaliyetin içinde yap ld iflletmelere zirai iflletme; bu iflletmeleri iflleten gerçek kiflilere (adi flirket ortaklar dâhil) çiftçi ve bu faaliyetler sonucunda üretilen maddelere de mahsul (ürün) denir. NTERNET

39 30 Türk Vergi Sistemi SIRA S ZDE 4 Yükümlülükleri, stopaj yoluyla al nan vergilerle s n rl kalan çiftçiler, Yasa da belirlenen flartlar tafl yan çiftçilerdir. Bu flartlardan biri iflletme büyüklü ü, di eri ise iflletmede kullan lan motorlu araçlarla ilgilidir. flletme Büyüklü ü fiart flletme büyüklü ü ölçüleri, zirai faaliyet çeflidi dikkate al narak Yasa n n 54. maddesinde aç klanm flt r. Burada belirlenen büyüklüklerin afl lmamas gerekir. 54. maddenin 2. f kras ile Bakanlar Kurulu bu ölçüleri gerekli gördü ü bölgeler için y ll k olmak kayd yla ve arazi ve ürün türlerine göre befl kat na kadar art rmaya veya kanuni hadden az olmamak üzere yeniden tespit etmeye yetkili k l nm flt r. Bakanlar Kurulu, son olarak iflletme büyüklü ü ölçülerini 98/12095 say l BKK ile tarihinden itibaren uygulanmak üzere yeniden belirlemifltir. Halen yürürlükte olan bu büyüklüklere afla daki örnekleri verebiliriz ( flletme büyüklü ü ölçüleri, aile reisi ile birlikte yaflayan efl ve velayet alt ndaki çocuklara ait iflletmeler ile ortakl k halindeki iflletmelerde, toplu olarak dikkate al n r. Bkz. GVK m. 53, f. 2): Tah l ziraat ile u rafl l yorsa ekili arazinin yüz ölçümü toplam, taban arazide 900, k raç arazide 1700 dönümü geçmemelidir. Bu miktarlar, pamuk ziraat nda 400 dönüm; pancar ziraat nda 300 dönüm olarak öngörülmüfltür. Hayvanlar aç s ndan ise büyükbafl hayvan say s n n (ifl hayvanlar ile iki yafl ndan küçük büyükbafl hayvanlar hariç) 150 yi; küçükbafl hayvan say s n n (bir yafl ndan küçük küçükbafl hayvanlar ile kümes hayvanlar hariç) 750 yi aflmamas gereklidir. Motorlu Araç fiart flletmede kullan lan motorlu araçla ilgili flarta gelince, bu konuda da yine Yasa n n belirledi i büyüklüklerin afl lmamas gerekir. Bu flarta göre mükellef hakk nda beyan yoluyla vergilemenin do mamas için: Bir biçerdövere (veya bu mahiyette bir motorlu araca) veya On yafl ndan küçük ikiden fazla traktöre sahip olmamas gereklidir. Çiftçiye ait olmakla beraber zirai iflletmeye dâhil edilmeyen biçerdöver veya bu mahiyetteki bir motorlu araç veya 10 yafl na kadar ikiden fazla traktörün iflletilmesinden elde edilen gelirler, zirai kazanç hükümlerine göre de il; ticari kazanç hükümlerine göre vergilendirilir (GVK m. 53, f. 1, son cümle). flletme büyüklü ü ve motorlu araç flartlar na uyan çiftçilerin gelirleri üzerinden yap lan stopaj nihai vergi olarak kabul edilecek, bu kiflilerin ayr ca beyanname vermeleri söz konusu olmayacakt r. Stopaj usulüyle vergilendirilen çiftçilerin kazançlar n n tespitinde hangi k staslar kullan l r? Stopaj Oranlar Yap lacak stopaj n oranlar GVK m. 94/11 de aç klanm flt r. Buna göre, çiftçilerden sat n al nan zirai mahsul ve hizmetler için yap lan ödemelerden: Hayvanlar ve bunlar n mahsulleri ile kara ve su avc l mahsulleri için %1 (ticaret borsalar nda tescil ettirilerek sat l yorsa) veya %2 (tescil ettirilmeden sat l yorsa), Di er zirai mahsullerden %2 (ticaret borsalar nda tescil ettirilerek sat l yorsa) veya %4 (tescil ettirilmeden sat l yorsa),

40 2. Ünite - Ticari Kazançlar ( flletme Hesab Esas, Basit Usul, Esnaf Muafl ), Zirai Kazançlar 31 Zirai faaliyet kapsam nda ifa edilen hizmetlerden: - Orman idaresine veya orman idaresine karfl taahhütte bulunan kurumlara yap lan ormanlar n a açland r lmas, bak m, kesimi, ürünlerin toplanmas, tafl nmas ve benzeri hizmetler için %2, - Di er hizmetler için %4 oran nda tevkifat yap lacakt r. Z RA KAZANÇLARIN GERÇEK USULDE VERG LEND R LMES Gerçek Usule Tabi Olan Çiftçiler Yukar da aç klanan flartlara uymayan çiftçilerin kazançlar, gerçek usulde zirai iflletme hesab esas na göre tespit olunur (GVK m. 53, f. 1). Kazançlar gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçiler, yaz l olarak vergi dairesine baflvurmalar halinde gerçek usule geçebileceklerdir. Ayr ca, bu mükelleflerden iflletme büyüklü ü ölçülerini aflanlar, izleyen vergilendirme döneminden itibaren gerçek usulde vergiye tabi olacaklard r. Gerçek usule tabi olup da iflletme büyüklü ü ölçülerinin alt na düflen mükellefler ise izleyen vergilendirme döneminden itibaren stopaj usulüyle vergilendirileceklerdir (GVK m. 53, f. 5). Gerçek Usulde Zirai Kazanc n Tespiti Bu usulde zirai kazanç, hesap dönemi içinde para olarak tahsil edilen veya alacak olarak tahakkuk eden has lat ile ödenen veya borçlan lan giderler aras ndaki olumlu farkt r (GVK m. 55). Kazanc n tespitinde indirilebilecek giderler, Kanun un 57. maddesinde say lm flt r. Bu giderlere örnek olarak; flletme için al nan tohum, gübre, fide, yem, ilaç ve benzeri maddelerin tedariki için ödenen veya borçlan lan paralar, flletmede çal flt r lanlara ücret, prim gibi isimlerle yap lan ödemeleri, flçilerin, tedavi, ilaç, sigorta giderlerini, Zirai makinelerin çal flt r lmas ile ilgili yap lan giderleri ve Zirai araçlar n amortismanlar n gösterebiliriz. GVK 41. maddede yaz l, gider kabul edilmeyen ödemeler ise has lattan indirilememektedir (GVK m. 58). Ancak ticari kazançtan farkl olarak, zirai kazançlarda öz tüketim niteli indeki giderlerin has lattan düflülmesine izin verilmifltir. 58. maddeye göre, iflletmede üretilen mahsullerden teflebbüs sahibi ile efli ve velayet alt ndaki çocuklar taraf ndan tüketilen ürünler masraf olarak yaz labilir. Gelir Vergisi Kanunu na göre zirai kazanç sahiplerinin has lattan indirmeleri mümkün olmayan giderler hangileridir? Bu mükellefler, iflletme hesab esas yerine bilanço esas nda kazançlar n n tespit edilmesini isteyebilirler. Bu durumda, ticari kazanc n bu konudaki hükümleri uygulan r (GVK m. 59). Bilanço esas n seçen mükellefler, yat r m indirimi imkân gibi baz avantajlardan yararlanabilmektedir. Ancak zirai kazanç kapsam nda vergiye tabi olan mükelleflerin, GVK mük. m. 120 uyar nca geçici vergi ödeme yükümlülü ü bulunmamaktad r. 5 SIRA S ZDE Geçici vergi: Gerçek usulde vergilendirilen gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin cari vergilendirme dönemlerinin gelir ve kurumlar vergisine mahsuben üçer ayl k kazançlar üzerinden hesaplan p ödenen bir peflin vergi uygulamas d r.

41 32 Türk Vergi Sistemi Gerçek usulde vergilenen mükellefler, daha önce stopaj yoluyla ödedikleri vergileri, izleyen y l n Mart ay nda verecekleri beyannameleri üzerinden hesaplanan gelir vergisinden düfleceklerdir. GVK nin 117. maddesinin son f kras Maliye Bakanl na, gelirlerinin büyük bir k sm zirai kazançtan oluflan mükellefler hakk nda gerekli görülen hallerde, iki taksitten fazla olmamak üzere, belli üretim bölgeleri ve ziraat ürünlerine göre, özel ödeme zamanlar tayin etme konusunda yetki vermektedir. Bakanl k bu yetkisini kullanarak toplam gelir içindeki zirai kazançlar %75 ve daha yüksek nispette olan mükellefler için ödeme zamanlar n, normal ödeme zaman olan Mart, Temmuz aylar yerine Kas m, Aral k ay olarak belirlemifltir (Bkz. 250 no.lu GV GT).

42 2. Ünite - Ticari Kazançlar ( flletme Hesab Esas, Basit Usul, Esnaf Muafl ), Zirai Kazançlar 33 Özet A MAÇ 1 flletme Hesab Esas nda ticari kazanc n tespitini aç klamak. flletme hesab esas na göre kazançlar tespit edilenler 2. s n f tacirlerdir. 1. s n f tacirler VUK un 177. maddesinde say lm flt r. 1. s n f tacirlerin kazanc bilanço esas na tabidir. VUK 177. maddede say lanlar n d fl nda kalanlar ise 2. s n f tacirlerdir. flletme hesab esas nda vergilendirilmek için Kanun da say lan 1. s n f tacirlere ait büyüklüklerin afl lmamas gerekir. flletme hesab ndaki 2. s n f tacirler, ayn zamanda basit usulde vergilendirilme s n r n n üzerinde kalan tacirlerdir. Ticari kazanc n basit usulde tespitini, basit usulden yararlananlar aç klamak. 2 Basit usul; geliri s n rl küçük ticaret erbab yla, küçük sanat erbab veya küçük esnaf için getirilmifl bir uygulamad r. GVK m. 51 de öncelikle basit usulden yararlanamayacak olanlar say lm flt r. Say lanlar n d fl nda kalanlar n basit usulden yararlanabilmesi için ise; Kendi iflinde bilfiil çal flmas ya da bulunmas ve flyerinin y ll k kira bedeli toplam n n (mülkiyetinin kendisine ait olmas durumunda emsal kira bedelinin) Kanun da belirlenen miktarlar n üzerine ç kmamas gerekmektedir. Ayr ca ayn kiflilerin baflka bir ticari, zirai veya mesleki faaliyet dolay s yla gerçek usulde gelir vergisine tabi olmamalar da gerekir. Di er taraftan basit usulde vergiye tabi olanlar n, y ll k al fl, sat fl ve has lat tutarlar n n Kanun da belirlenen s n rlar aflmamas gerekir. Aç klad m z flartlar y l içinde kaybeden mükellefler ertesi y ldan itibaren gerçek usule (iflletme hesab esas na) geçmek zorundad rlar. Basit usulde vergilenen bu mükelleflerin belge alma ve verme yükümlülükleri vard r. Basit usule tabi olanlar n geçici vergi ve katma de er vergisi beyannamesi verme yükümlülükleri ise yoktur. A MAÇ Ticari kazançlarda esnaf muafiyetini aç klamak. 3 Esnaf muafiyeti GVK nin 9. maddesinde düzenlenmifl ve belirlenen flekil ve flartlarda çal flanlar n gelir vergisinden muaf olmas esas getirilmifltir. Esnaf muafl ndan yararlanan ticaret ve sanat erbab na afla daki örnekleri verebiliriz: Motorlu nakil vas tas kullanmamak flart ile gezici olarak veya bir ifl yeri açmaks z n perakende ticaret ile u raflanlar (örne in, seyyar sat c lar, iflportac lar, simitçiler), fl yeri açmadan gezici olarak ve do rudan do ruya tüketiciye ifl yapan kalayc, lehimci, musluk tamircisi, berber, çilingir, gibi küçük sanat erbab, Hayvanla veya bir adet hayvan arabas ile nakliyecilik yapanlar, D flar dan iflçi almamak ve makine gücü kullanmamak flart yla oturduklar evlerde imal ettikleri tarhana gibi ürünleri ve her nevi turistik eflya, has r, sepet, süpürge, yapma çiçekleri dükkân açmaks z n satanlardan 47. maddenin 1 ve 3 numaral bentlerinde yaz l flartlar haiz bulunanlar, Bir ifl yeri açmaks z n, gezici olarak milli piyango bileti satanlar. Ticari, zirai veya mesleki kazanc dolay s ile gerçek usulde gelir vergisine tabi olanlar ve yukar - da say lan iflleri, gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine ba l l k arz edecek flekilde yapanlar esnaf muafl ndan yararlanamayacaklard r. Mal ve hizmet sat fl n n, 94. maddede say lan stopaj yapmakla yükümlü kiflilere yap lmas durumunda, bu kiflilerden sat n al nan mal ve hizmetler karfl l nda yap lan ödemelerden GVK 94. maddesinde düzenlenen oranlarda stopaj yap lacakt r. A MAÇ A MAÇ 4 Zirai kazanc ve zirai faaliyeti tan mlamak. Zirai kazanç, GVK m. 52 de Zirai faaliyetlerden do an kazançlar zirai kazançt r fleklinde tan mlanm flt r. Zirai faaliyet; arazide, deniz, göl ve nehirlerde, ekim, dikim, bak m, üretme yollar yla bitki, orman, hayvan, bal k ve bunlar n mahsullerinin üretilmesini, avlanmas n, tafl nmas n, sat lmas - n vb. ifade eder. Çiftçiye ait her türlü ziraat makine ve aletlerinin, baflka çiftçilerin zirai üretim ifllerinde çal flt r lmas da zirai faaliyetlerden say l r.

43 34 Türk Vergi Sistemi A MAÇ 5 Zirai kazançlar n stopaj usulüyle vergilendirilme usul ve esaslar n aç klamak. Zirai kazançlar n vergilendirilmesinde temel vergileme esas olarak stopaj usulü kabul edilmifltir. Yasan n belirledi i baz büyüklüklerin afl lmas durumunda ise stopaja ilave olarak gerçek usülde vergileme de söz konusu olabilmektedir. Yükümlülükleri, stopaj yoluyla al nan vergilerle s n rl kalan çiftçiler; yasada belirlenen iflletme büyüklü ü ölçüleri ve iflletmede kullan lan motorlu araç say s n aflmayan çiftçilerdir (GVK M. 53, F.2). flletme büyüklü ü ve motorlu araç flartlar na uyan çiftçilerin gelirleri üzerinden yap lan stopaj, nihai vergi olarak kabul edilmekte, bu kiflilerin ayr ca beyanname vermeleri söz konusu olmamaktad r. Çiftçilerden sat n al nan zirai mahsul ve hizmetler için yap lan ödemeler üzerinden GVK 94/11 de gösterilen oranlarda stopaj yap lacakt r. A MAÇ 6 Zirai kazançlar n beyan usulüyle vergilendirilme usul ve esaslar n aç klamak. flletme büyüklü ü ve iflletmede kullan lan motorlu araç say s flartlar na uymayan çiftçilerin kazançlar gerçek usulde zirai iflletme hesab esas - na göre tesbit edilir. Bu uygulamada zirai kazanç, hesap dönemi içinde para olarak tahsil edilen veya alacak olarak tahakkuk eden has lat ile ödenen veya borçlan lan giderler aras ndaki olumlu fark olmaktad r. Bu çiftçilerin kazanc n n tesbitinde indirebilecekleri giderler GVK nin 57. maddesinde say lm flt r. flletme esas nda vergilendirilmeleri öngörülen zirai kazanç sahiplerine bilanço esas nda vergilendirilmeyi seçme imkân da verilmifltir. Bu hakk kullanan çiftçilere ticari kazanc n bilanço esas na iliflkin hükümleri uygulan r (GVK m. 59). Son olarak, zirai kazanç kapsam nda vergilendirilen mükelleflerin, ticari kazanç sahibi mükellefler aç s ndan geçerli olan geçici vergi ödeme yükümlülüklerinin olmad n hat rlatmak gerekir.

44 2. Ünite - Ticari Kazançlar ( flletme Hesab Esas, Basit Usul, Esnaf Muafl ), Zirai Kazançlar 35 Kendimizi S nayal m 1. Afla dakilerden hangisi basit usulde vergilendirmenin genel veya özel flartlar aras nda yer almaz? a. Kendi iflinde bilfiil çal flmas veya bulunmas b. fl yeri emsal kira bedeli toplam n n kanunda belirlenen miktarlar aflmamas c. Baflka bir faaliyet dolay s yla gerçek usulde gelir vergisine tabi olmamas d. Envanterde gösterilen k ymetlerin tasnifli ve karfl l kl olarak özetlenmesi e. Y ll k al fl, sat fl ve has lat tutarlar n n kanunda belirlenen tutarlar aflmamas 2. Afla dakilerden hangisi ticari kazanc n iflletme hesab esas na göre tespitinde gider olarak düflülemez? a. Personelin yemek giderleri b. flle ilgili seyahat giderleri c. flle ilgili kira ödemeleri d. flle ilgili ödenen gelir vergisi e. Amortismanlar 3. Afla dakilerden hangisi esnaf muafl ndan yararlananlarda bulunmas gerekli özelliklerden biri de ildir? a. Ticaretle u raflma b. Geçimini ancak sa lama c. Motorlu nakil vas tas kullanma d. Bedeni güçle çal flma e. flyeri açmama 4. Afla dakilerden hangisi ticari kazanc n vergilendirilmesi ile ilgili yöntemlerden biri de ildir? a. Basit usul b. Götürü usul c. Bilanço esas d. flletme hesab esas e. Esnaf muafl 5. Basit usulde vergilendirilen ticari kazanç sahiplerinin gelir tespiti nas l yap l r? a. Asgari ücrete göre b. Yeniden de erleme oran na göre c. Verecekleri beyannameye göre d. Bilanço esas na göre e. flletme hesab esas na göre 6. Afla dakilerden hangisi zirai kazanç elde edenlere iliflkin bir vergilendirme yöntemi de ildir? a. Gerçek usulde vergileme b. Stopaj usulü ile vergileme c. Basit usulde vergileme d. flletme hesab esas nda vergileme e. Bilanço esas nda vergileme 7. Gerçek usule tabi olmayan çiftçiler nas l vergilendirilirler? a. Sadece stopaj yoluyla b. K smen stopaj k smen beyan yoluyla c. Sadece beyan yoluyla d. Götürü yöntemle e. Basit usulde 8. Gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçi A, ticaret borsas nda tescilini yapt rarak T tutar nda arpa satm flt r. A ya ödenen para üzerinden ne kadar stopaj yap lacakt r? a. T1.000 b. T2.000 c. T3.000 d. T4.000 e. T Arazisinin kullan m n baflkas na b rakarak üründen pay alan kiflinin elde etti i gelir hangi kazanç türünü oluflturur? a. Zirai kazanç b. Ticari kazanç c. Gayrimenkul sermaye irad d. Serbest meslek kazanc e. Di er kazanç ve irat 10. I. Bir biçerdövere sahip olanlar II. 10 yafl ndan büyük 2 den fazla traktöre sahip olanlar III. Hububat ziraatinde, k raç arazinin iflletme büyüklü ü ölçüsünü aflanlar Yukar dakilerden hangisi veya hangilerine sahip olanlar gerçek usulde vergilendirilir? a. Yaln z I b. Yaln z II c. I, III d. Yaln z III e. I, II

45 36 Türk Vergi Sistemi Yaflam n çinden Bülent çiziyor Okuma Parças Y l sonunda araç sat n almak, ödenecek vergiyi düflürür mü? :07 Dursun Ali YAZ, SMMM / T.C. Maltepe Üniversitesi BF, Ö retim Görevlisi Pek çok flirket, yeni y l n bitmesine bir kaç gün kala hummal bir flekilde makine, araç, demirbafl gibi sabit k ymetler sat n alma e ilimi göstermektedirler. Hatta, zaman darl ndan veya tescil ifllemlerin yo unlu undan, Kaynak: Bülent çiziyor, Bülent DÜZG T, Hürriyet Gazetesi, 2 Aral k k ymetlerin fiziki teslimi sonraki seneye sarkmaktad r tarihli fatura ile envanter kay tlar na al nan sabit Vergi mükelleflerinde dönem sonlar nda ortaya ç kan New.aspx?id= # sat n alma güdüsü, iflletmeye dahil edilecek sabit k ymet amortisman n n gider yaz labilmesi ve KDV avantaj n kullanma iste iyle aç klanabilir. Y l sonlar nda sat n al nan tüm demirbafl, makine teçhizat ve tafl tlar n al m bedelleri, ilgili takvim y l nda kullan lmam fl olmas na ra men sanki bir y l kullan lm fl (y pranm fl) gibi amortisman müessesesi yoluyla itfa edilebiliyor... Örne in, bir sabit k ymeti fiziken 2012 y l nda teslim alsan z dahi, faturas en geç tarihli düzenlendi i takdirde VUK ta belirtilen hadler dahilinde amortisman ay rma hakk n z n oldu u konusunda genifl ölçüde uygulama birli i bulunmaktad r. Dolay s yla, y l sonunda araç sat n alanlar n belli kriterlere dikkat etmesi halinde, vergi avantaj sa lad klar n ifade edebiliriz. Peki, dikkat edilmesi gereken kriterler neler olabilir? Y l sonlar nda araç sat n alarak vergi avantaj elde etmek isteyenlerin, binek otomobil s n f na giren araçlar tercih etmesi halinde, düflündükleri ölçüde avantajl olamayacaklar n belirtmeliyiz. Zira, mevzuat m z binek otomobil s n f na giren tafl tlara, gerek KDV indirimi gerekse amortisman gideri aç s ndan önemli k s tlamalar getirmektedir. Vergi kanunlar m z, y l sonlar nda iflletme aktifine dahil edilen binek otomobillerin amortisman ay rma usulünde k st amortisman yöntemini zorunlu k l yor. Bu yöntem sadece binek araçlar yönünden zorunluluk arz ediyor. Günün sonunda, Aral k ay içerisinde sat n al - nan binek araç amortisman n n bir y ll k karfl l n gi-

46 2. Ünite - Ticari Kazançlar ( flletme Hesab Esas, Basit Usul, Esnaf Muafl ), Zirai Kazançlar 37 der hesaplar na intikal ettirerek vergi avantaj elde edilemiyor. Önce bir y ll k amortisman toplam hesaplan - yor. Sonra bir y ll k amortisman gideri 12 aya bölünerek yaln z bir ay için kullan labilecek amortisman tutar na ulafl l yor. Ard ndan, binek arac Aral k ay nda alanlar, sadece bir ay veya Kas m ay nda alanlar iki ay kulland klar kabul edilerek, sadece iki ayl k döneme tekabül edecek amortisman tutar n vergi matrah ndan indirebiliyorlar. Gidere at labilecek amortisman toplam azald kça haliyle beklenen fayda sa lanam yor. Ayr ca binek otomobil lerin al fl vesikas nda gösterilen katma de er vergisi, mükelleflerin vergiye tabi ifllemleri üzerinden hesaplanan katma de er vergisinden indirilemiyor. Mefhumu muhalifinden (karfl t anlam ndan) yola ç karak ifade edersek, binek otomobil d fl nda iktisap edilen tüm sabit k ymetlerin KDV si indirilebilir. Bu noktada, vergi kanunlar nda binek otomobil tan - m n n yap lmam fl olmas uygulamada önemli tereddütlere yol aç yor. Maliye Bakanl, jeeplerin yan s ra; sedan, hatchback, coupe, station wagon, üstü aç k ve yar fl arabas türü araçlar... kapal kasa araçlar,... floför dahil 9 kifliye kadar (8+1) insan tafl yan panelvan araçlar binek otomobil olarak de erlendiriyor. Sayd m z araçlar n ruhsatlar nda kamyonet, panelvan, minübüs veya arazi tafl t yaz yor olmas, bakanl n görüflünü de ifltirmiyor. Özetle, y l sonlar nda duran varl k yat r m na giden flirketlerin, araç al m ndan planlanan vergi ve finansman avantaj n sa layabilmeleri için arac n d fl görünüfle aldanmamalar gerekiyor. Arazi tafl t, minübüs veya panelvan benzeri araçlar n birço u vergi kanunlar yönünden binek otomobil olarak de erlendirilmektedir. Dolay s yla, araç yat r m na gidecek iflletmelerin, düflündükleri araçlar n öncelikle maliye nezdinde ne ifade etti ini yeterince araflt rmadan ifllem yapmamalar gerekmektedir. Aksi halde KDV ve amortisman gideri aç - s ndan beklenen fayday sa lamayacaklar n belirtmek isteriz. Kaynak: Dursun Ali YAZ, SMMM / T.C. Maltepe Üniversitesi BF, Ö retim Görevlisi. Y l sonunda araç sat n almak, ödenecek vergiyi düflürür mü? Dünya Gazetesi internet sahifesi ( 13 Ocak Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. d Yan t n z yanl fl ise Basit Usule Tabi Olman n fiartlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. d Yan t n z yanl fl ise flletme Esas nda Ticari Kazanç Tespiti konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. c Yan t n z yanl fl ise Esnaf Muafl ndan Yararlananlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. b Yan t n z yanl fl ise Ticari Kazanc n Basit Usulde Tespiti konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. c Yan t n z yanl fl ise Basit usulde Gelirin Tespiti konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. c Yan t n z yanl fl ise Zirai Kazançlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. a Yan t n z yanl fl ise Stopaj Usulüyle Vergiye Tabi Olman n fiartlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. b Yan t n z yanl fl ise Zirai Kazançlarda Stopaj Usulüyle Vergilendirme konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. c Yan t n z yanl fl ise Zirai Kazançlar n Baflka Kazançlara Dönüflmesi konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. c Yan t n z yanl fl ise Stopaj Usulüyle Vergiye Tabi Olman n fiartlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 flletme hesab esas nda gelir tespitinde, kural olarak bilanço esas nda vergileme ile ilgili düzenlemeler geçerlidir. flletme hesab özetinde yer alan dönem giderleri içinde, fiilen yap lan ödemeler oldu u kadar borçlar da yer almaktad r. Gelir k sm nda bulunan sat fl geliri içinde, tahsil edilen paralar yan nda, alacaklar da yer almaktad r. Ancak, iflletme hesab nda vergilendirilenlere flüpheli hale gelen alacaklar için karfl l k ay rma imkân tan nmam flt r. Bu usulde vergilendirilenler flüpheli alacaklar n daha sonra de ersiz hale dönüflmesi durumunda, bu alacaklar gider kaydederek yok edebilirler (VUK m. 322, f.3). Amortisman ay rma imkân ndan, iflletme hesab esas nda vergilenen mükellefler de yararlanmaktad r. Y llara yayg n inflaat ve onarma iflleriyle ilgili matrah tespiti konusunda, farkl düzenlemeler bulunmaktad r (GVK m. 42, 43, 44).

47 38 Türk Vergi Sistemi Geliri bu flekilde tespit edilen iflletme hesab esas na tabi mükelleflerin ayr ca geçici vergi ödeme yükümlülükleri de bulunmaktad r. S ra Sizde 2 GVK 46, f. 4 hükmüne göre, basit usule tabi ticaret erbab ndan, sahte veya muhteviyat itibar yla yan lt c belge düzenledi i veya kulland tespit edilenler, bu hususun kendilerine tebli edildi i tarihi takip eden aybafl ndan itibaren ikinci s n f tüccarlara iliflkin hükümlere tabi olurlar. S ra Sizde 3 GVK m. 9 da belirlenen flekil ve suretle çal flanlar n gelir vergisinden muaf olmas esas benimsenmifltir. D flar dan iflçi almamak ve makine gücü kullanmamak flart yla oturduklar evlerde imal ettikleri ürünleri dükkân açmaks z n satanlar muafiyet kapsam ndad r. Bayan A n n seri üretim yapabilen bir dikifl makinesi veya benzeri aletleri kullanarak üretti i mallardan elde edece i kazançlar esnaf muafiyeti kapsam na girmeyecektir. A n n en az ndan basit usulde gelir vergisine tabi olup bu mükellefiyetle ilgili ödevlerini yerine getirmesi gerekir. Bayan A n n seri üretim yapabilme gücüne sahip olmayan kendi evinde kulland bir dikifl makinesi yard - m yla üretti i mallar satmas ndan elde edece i kazançlar ise esnaf muafiyeti kapsam nda de erlendirilebilecektir. S ra Sizde 4 Kazançlar stopaj usulünde vergilendirilen çiftçiler afla- daki büyüklükleri geçmeyen çiftçilerdir: Hububat ziraati ile u raflan çiftçiler aç s ndan ekili arazinin yüzölçümü toplam n n; Taban arazide 900, K raç arazide 1700 dönüm, Pamuk ziraatinde 400 dönüm, Pancar ziraatinde 300 dönümü geçmemesi gerekir. Hayvanc l kla u raflan çiftçiler aç s ndan ise; Küçükbafl hayvan say s n n 750 yi (bir yafl ndan küçük küçükbafl hayvanlar ile kümes hayvanlar hariç). Büyükbafl hayvan say s n n 150 adedi (ifl hayvanlar ile iki yafl ndan küçük büyükbafl hayvanlar hariç) geçmemesi gerekmektedir. Son olarak stopaj usulünde vergilemede kal nabilmesi için motorlu araç flart na uyulmas gerekir. Bunlar; Bir biçerdövere (veya bu mahiyette motorlu araca) veya On yafl ndan küçük ikiden fazla traktöre sahip olunmamas flartlar d r. Di er büyüklükler ve ayr nt lar için GVK 53 ve 54. maddelere bak labilir. S ra Sizde 5 Gider kabul edilmeyen ödemeler GVK nin 41. maddesinde say lm flt r. Bunlara afla daki örnekleri verebiliriz: Teflebbüs sahibi ile eflinin ve çocuklar n n iflletmeden çektikleri paralar veya aynen ald klar sair de erler, Teflebbüs sahibinin kendisine, efline, küçük çocuklar na iflletmeden ödenen ayl klar, ücretler, ikramiyeler, komisyonlar ve tazminatlar, Teflebbüs sahibinin, eflinin ve küçük çocuklar n n iflletmede cari hesap veya di er flekillerdeki alacaklar üzerinden yürütülecek faizler, Her türlü para cezalar ve vergi cezalar ile teflebbüs sahibinin suçlar ndan do an tazminatlar, Kiralama yoluyla edinilen veya iflletmede kay tl olan yat, kotra, tekne, sürat teknesi gibi motorlu deniz, uçak ve helikopter gibi hava tafl tlar ndan iflletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayanlar n giderleri ile amortismanlar. Di er indirilemeyen giderler için Gelir Vergisi Kanunu m. 41 okunmal d r.

48 2. Ünite - Ticari Kazançlar ( flletme Hesab Esas, Basit Usul, Esnaf Muafl ), Zirai Kazançlar 39 Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Akdo an, Abdurrahman, Türk Vergi Sistemi ve Uygulamas, Gözden Geçirilmifl ve Geniflletilmifl 2. Bask, Gazi Kitabevi, Ankara, Aksoy, fi. (1996). Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi, Gözden Geçirilmifl 4. Bask, stanbul: Filiz Kitabevi. B y k, R., K ratl, A. (2001). Gelir ve Kurumlar Vergisi Matrahlar n n Tespitinde Giderler ve ndirimler, Ankara: Yaklafl m Yay nlar. Buluto lu, K. (2004). Türk Vergi Sistemi, Güncellefltirilmifl 8. Bask, stanbul: Bat Türkeli Yay nc l k. Bilici, Nurettin, Risk ve Masraf Karfl l klar, Say fltay Dergisi, Ocak-Mart 1991, no 3 s Bilici, N. (1992). Alacak De er Düflüfl Karfl l klar, Vergi Dünyas, say : 134, s Bilici, N. (2011). Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk Vergi Sistemi), 26. Bask, Ankara: Seçkin Yay nc l k. Bilici, A., Bilici, N. (2011). Kamu Maliyesi, Ankara: Seçkin Yay nevi. Bilici, N. (2013). Avrupa Birli i ve Türkiye, Mali Yard mlar-vergilendirme, 6. Bask, Seçkin Yay nevi, Ankara. Bilici, N. (2014). Vergi Hukuku, 34. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Bilici, N. (2014). Türk Vergi Sistemi, 33. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Bilici, N. Bilici A. (2014). Kamu Maliyesi, 4. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Bilici, N. Bilici A. (2014). Vergi Kanunlar, 3. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Do rusöz, A. B. (1992). Türk Vergi Sisteminde Kaynakta Vergileme Stopaj, stanbul: SMMMO Yay nlar. Kaneti, S. (1989). Vergi Hukuku, Gözden Geçirilmifl 2. Bas, stanbul: Filiz Kitabevi. Karakoç, Y. (2007). Vergi Hukuku Uygulamalar, Ankara: Yetkin Yay nlar. Kaynak, H. (2001). Maddi ve Gayrimaddi Duran Varl klarda Amortismanlar, Ankara: Yaklafl m Yay nlar. K ldifl, Y. (2010). Gelir Vergisinde Matrah n Tespitinde Giderler ve ndirimler, Geniflletilmifl 2. Bask, Maliye ve Hukuk Yay nlar. Mercan, E., Dündar, M. (2010). Temel Vergi Hukuku, Güncellefltirilmifl 4. Bask, Ankara: ASMMMO Yay nlar. Öz, E. (2008). D fl Ticarette Ulusal ve Uluslararas Vergilendirme, stanbul: Nobel Kitabevi. Öz, S. (2006). Gelir Vergisinde Vergiyi Do uran Olay: Elde Etme, Ankara: Maliye ve Hukuk Yay nlar. Özer,. (1977). Vergileme lkeleri ve Türk Vergi Sistemi, Ankara: Türkiye ve Orta Do u Amme daresi Enstitüsü Yay n, Do an Bas mevi. Saban, N. (2009). Vergi Hukuku, 5. bask, stanbul: Beta Bas m Yay n. fienyüz, D. (1999). Türk Vergi Sistemi, (Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, Katma De er Vergisi), Bursa: Ezgi Kitabevi. Tuncer, S. (2003). Vergi Hukuku ve Uygulamas, Ankara: Yaklafl m Yay nc l k. Türkay,. (2012). Basit Usulde Ticari Kazanc n Vergilendirilmesi, Lebib Yalk n Mevzuat Dergisi, Say : 98, s Yalç n, H., Yücel, S. (1996). Gelir ve Kurumlar Vergisi Uygulamas nda Giderler, stanbul: Hesap Uzmanlar Kurulu Yay nlar. Yalt, B., Özgenç, A. (2005). Vergi Hukuku Pratik Çal flma El Kitab, stanbul: Beta Bas m.

49 3TÜRK VERG S STEM Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Ücretin ve iflyerinin tan m n yap p safi ücreti belirleyebilecek, Serbest meslek faaliyetinin temel özelliklerini aç klayabilecek, Serbest meslek kazanc belirlenirken indirilebilecek giderleri s ralayabilecek, Gayrimenkul sermaye irad nda gayrimaddi mal ve haklar ay r m n yap p gayrimenkul sermaye iratlar n n vergilenmesini aç klayabilecek, Menkul sermaye irad na konu kazançlar tespit edip bunlar n vergilenmesi yöntemlerini izah edebilecek, Di er kazanç ve iratlar n neler oldu unu tespit edebileceksiniz. Anahtar Kavramlar Ücret Stopaj ndirilecek Gider Serbest Meslek Geçici Vergi Telif Kazanc Kira çindekiler Türk Vergi Sistemi Ücretler, Serbest Meslek Kazançlar, Gayrimenkul-Menkul Sermaye ratlar, Di er Kazanç ve ratlar rat Beyan Yoluyla Vergileme Faiz Ödünç Para Verme De er Art fl Elden Ç karma Ar zi Kazanç ÜCRET GEL RLER N N TANIMI VE STOPAJ YOLUYLA VERG LEND R LMES ÜCRETLER N STOPAJ HAR C YÖNTEMLERLE VERG LEND R LMES ÜCRETLERDE MUAFLIK VE ST SNALAR SERBEST MESLEK KAZANÇLARI: KAVRAM SERBEST MESLEK KAZANCININ TESP T SERBEST MESLEK KAZANÇLARINDA ND R M, MUAF YET VE ST SNALAR GAYR MENKUL SERMAYE RATLARI: KAVRAM GAYR MENKUL SERMAYE RATLARININ STOPAJ YOLUYLA VERG LEND R LMES GAYR MENKUL SERMAYE RATLARININ BEYAN YOLUYLA VERG LENMES MENKUL SERMAYE RATLARI: KAVRAM MENKUL SERMAYE RATLARININ VERG LEND R LMES D ER KAZANÇ VE RATLAR: DE ER ARTIfiI KAZANÇLARI D ER KAZANÇ VE RATLAR: ARIZ KAZANÇLAR

50 ÜCRET GEL RLER N N TANIMI VE STOPAJ YOLUYLA VERG LEND R LMES Tan m Ücretler, Serbest Meslek Kazançlar, Gayrimenkul- Menkul Sermaye ratlar, Di er Kazanç ve ratlar Gelir Vergisi Kanunu ücreti iflverene tabi ve belirli bir ifl yerine ba l olarak çal - flanlara hizmet karfl l verilen para ve ay nlar ile sa lanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir (GVK m. 61, f. 1) fleklinde tan mlam flt r. Ücretin ödenek, tazminat, zam, avans, aidat, prim, ikramiye veya baflka adlar alt nda ödenmesi onun mahiyetini de ifltirmemekte yani bunlar n tamam ücret olarak vergilendirilmektedir. Bu Kanun un uygulanmas nda GVK m. 61, f. 3 de say lan; sporculara transfer ücreti ve sair adlarla yap lan ödemeler, bilirkiflilere yap lan ödemeler gibi di er baz gelirler de ücret say lm flt r. Ücretin tan m n yaparken sözünü etti imiz iflverenden anlafl lmas gereken; hizmet erbab n ifle alan, emir ve talimatlar dâhilinde çal flt ran gerçek ve tüzel kiflilerdir (GVK m. 62, f. 1). fl yeri ise ma aza, yaz hane, idarehane, muayenehane, imalathane, flube, depo, otel, kahvehane, e lence ve spor yerleri, tarla, ba, bahçe, çiftlik,... madenler, tafl ocaklar, inflaat flantiyeleri... gibi ticari, s nai, zirai veya mesleki bir faaliyetin icras na tahsis edilen veya bu faaliyetlerde kullan lan yerdir. (VUK m. 156). Ücretlerin Stopaj Usulüyle Vergilendirilmesi Ücretlerin vergilendirilmesinde temel yöntem, stopaj usulü ile verginin al nmas d r. Ücret gelirlerinin çok önemli k sm n n vergisi, bu flekilde, ödemenin yap lmas ndan önce kaynakta kesilmektedir. Stopaj oran %15 ile %35 aras nda de iflmektedir. Stopaj, gerçek ücret (safi ücret) üzerinden yap lmaktad r. Safi ücret, iflveren taraf ndan verilen para ve di er maddi menfaatler toplam ndan, 63. maddede yaz l indirimlerin yap lmas suretiyle bulunur. 63. maddede say lan, safi ücrete ulaflmak için yap labilecek indirimlere afla daki örnekleri verebiliriz: Emekli aidat veya sosyal sigorta primleri, Mükellefin kendisi, efli ve küçük çocuklar için özel nitelikte yapt r lan; - Hayat, ölüm, kaza, hastal k, engellilik gibi flah s sigortalar na hizmet erbab taraf ndan ödenen primler, Ücret: fl Kanunu madde 32 de Genel anlamda ücret bir kimseye bir ifl karfl l nda iflveren veya üçüncü kifliler taraf ndan sa lanan ve para ile ödenen tutard r fleklinde tan mlanmaktad r.

51 42 Türk Vergi Sistemi Asgari geçim indirimi: Birey ya da ailenin toplam gelirinden asgari geçim seviyesini sa layacak bölümünün düflülerek vergi d fl nda b rak lmas d r. SIRA S ZDE 1 - Bireysel emeklilik sistemine ödenen katk paylar. Sendikalar Kanunu hükümlerine göre sendikalara ödenen aidatlar, Di er taraftan, GVK n n 32. maddesi ücretlilere asgari geçim indirimi uygulamas ndan yararlanma hakk vermektedir. Asgari geçim indirimi, ilgili takvim y l bafl nda geçerli olan brüt asgari ücretin %50 si tutar ndaki k sm na tekabül etmektedir. Bu tutara evli olan ücretlilerde çal flmayan efl için %10 oran nda ilave, çocuklu mükelleflere ise 1. ve 2. çocuk için %7,5 ar, izleyen çocuklar için %5 er ilave yap lacakt r. Bu flekilde, efli çal flmayan 7 çocuklu bir ücretli asgari ücretin tamam na tekabül eden tutar üzerinden vergi ödememifl olacakt r. Mükellefin ailevi durumuna göre aç klad m z flekilde belirlenen asgari geçim indirimi tutar %15 ile çarp lmakta, bulunan rakam, mükellefin yararlanaca vergi indirimi miktar olmaktad r. Bu miktar da mükellefin ücretleri üzerinden hesaplanan vergiden düflülmektedir. Son olarak, gayri safi ücret üzerinden engelli ücretliler için engellilik indirimi yap lmaktad r: Engellilik indirimi, ad ndan anlafl laca üzere engelli olan ücretliler için getirilmifltir. Engellilik dereceleri üç grupta toplanm fl; çal flma gücünün asgari %80 ini kaybetmifl olanlar 1. derece, %60 n kaybetmifl bulunanlar 2. derece, %40 n kaybetmifl bulunanlar ise 3. derece engelli kabul edilmifltir. Di er taraftan, ücretlilerin bakmakla yükümlü oldu u kifliler aras nda engelli bulunmas durumunda, bu kifliler için de engelli flah s indirimi imkân bulunmaktad r. Bu indirimin yap lmas nda da engellilik indirimi kurallar aynen geçerli olmaktad r. Ücretlerin stopaj usulüyle vergilenmesini ve safi ücrete ulaflmak için yap labilecek indirimleri aç klay n z. ÜCRETLER N STOPAJ HAR C YÖNTEMLERLE VERG LEND R LMES Di er Ücretliler in Vergi Karnesi Üzerinden Vergilendirilmesi GVK n n 64. maddesi afla da say lan kiflilerin, bu ifllerden sa lad klar gelirlerini di er ücretler olarak adland rmaktad r: Kazançlar basit usulde tespit edilen ticaret erbab yan nda çal flanlar, Özel hizmetlerde çal flan floförler, Özel inflaat iflçileri, Gayrimenkul sermaye irad sahibi yan nda çal flanlar. Bu kiflilerin vergilendirilmesinde matrah olarak, asgari ücret esas al nm flt r. 64. maddede yer alan düzenlemeye göre; bu hizmet erbab n n safi ücretleri, sanayi kesiminde çal flan 16 yafl ndan büyük iflçiler için uygulanan asgari ücretin y ll k brüt tutar n n %25 idir. Di er ücretler kapsam nda vergilenen mükelleflere, vergi karnesi alma yükümlülü ü getirilmifltir (VUK m. 247, b. 1). Bu kifliler ald klar vergi karnesi üzerinde, gelir vergisi tarifesi dikkate al narak tahakkuk ettirilen vergiyi, fiubat ve A ustos aylar nda olmak üzere iki taksit halinde ödemektedirler (GVK m. 118). Baz Ücretlilerin Beyanname Üzerinden Vergilendirilmesi Beyanname verme yükümlülü ü bulunan ücret gelirleri aras nda; üzerinden stopaj yap lmam fl baz ücretler ile stopaja tabi olmas na ra men birden fazla iflverenden elde edilen ve beyan s n r n aflan ücret gelirleri bulunmaktad r.

52 3. Ünite - Ücretler, Serbest Meslek Kazançlar, Gayrimenkul-Menkul Sermaye ratlar, Di er Kazanç ve ratlar 43 GVK m. 95 de say lan ücret ödemelerinde stopaj söz konusu olmamaktad r. Örne in: Ücretlerini yabanc bir ülkedeki iflverenden do rudan do ruya alan hizmet erbab, GVK 16. maddede yaz l istisnadan faydalanamayan yabanc elçilik ve konsolosluk memur ve hizmetlileri. GVK n n 86. maddesinde tek iflverenden elde edilen ücretlerin, tutar ne olursa olsun beyana tabi olmayaca ifade edilmifltir. Birden fazla iflverenden ücret geliri elde edenler ise, birinciden sonraki ücret gelirlerinin toplam tutar beyan s n r n afl yorsa ücret gelirlerinin tamam için beyanname vermek zorundad rlar. Bu son durumda beyanname izleyen y l n Mart ay nda verilecektir. Bu beyanname üzerinden gelir vergisi tarifesine göre hesaplanacak vergiden, yap lan stopajlar düflülecek ve kalan vergi iki taksit halinde (3. ve 7. aylarda) ödenecektir. ÜCRETLERDE MUAFLIK VE ST SNALAR Diplomat Muafl Yabanc devletlerin Türkiye de bulunan elçi, müsteflar ve konsoloslar ile elçilik ve konsolosluklara mensup olan ve o memleketin tabiiyetinde bulunan memurlar ve Türkiye de resmi bir göreve memur edilenlerin, menkul sermaye irad üzerinden yap lan tevkifatlar d fl ndaki tüm gelirleri gelir vergisinden muaf tutulmufltur. Bu muafiyet karfl l kl l k flart na ba lanm flt r (GVK m. 15). Elçilik ve Konsolosluk Çal flanlar n n Ücret stisnas Elçilik ve Konsolosluk Çal flanlar n n Ücret stisnas : Kanun, yabanc elçilik ve konsolosluklarda çal flan, ancak 15. maddeye girmeyen memur ve hizmetlilerin, yaln zca bu ifllerden ald klar ücretleri, yine karfl l kl olmak flart yla gelir vergisinden istisna etmifltir (GVK m. 16). Ücretlerde Di er stisnalar Bu istisnalar GVK n n Müteferrik stisnalar bafll n tafl yan Alt nc Bölümü nde yer almaktad r (Bkz. GVK m ). Müteferrik kavram çeflitli, farkl anlam na gelmektedir. Bu bölümün 23. maddesi Ücretlerde bafll n tafl maktad r. Say lar 15 i bulan bu istisnalar için 23. maddeye bak labilir. SERBEST MESLEK KAZANÇLARI: KAVRAM Tan m Her türlü serbest meslek faaliyetinden do an kazançlar serbest meslek kazanc d r. Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade flahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan ifllerin iflverene tabi olmaks z n flahsi sorumluluk alt nda kendi nam ve hesab na yap lmas d r. (GVK m. 65). Bu tan m kapsam nda serbest meslek kazançlar na örnek olarak; Avukat, doktor, mali dan flman, muhasebeci, mühendis, veteriner, çevirmenlerin kazançlar n, Yazar, flair, bilgisayar programc s, heykelt rafl, ressam gibi kiflilerin telif kazançlar n, Karfl l kl olmak flart : Ülkemizdeki elçilik ve konsolosluklar n ba l olduklar ülkelerdeki elçilik ve konsolosluklar m zda çal flan memur ve hizmetlilerimizin ald klar ücretlerin ayn flekilde o ülkede de gelir vergisinden veya benzeri bir vergiden istisna edilmifl olmas anlam na gelir. Sermaye, serbest meslek faaliyetinde ikinci plandad r.

53 44 Türk Vergi Sistemi SIRA S ZDE 2 SIRA S ZDE 3 Gümrük komisyoncular, noterlerin kazançlar n, konser veren müzik sanatç lar n n kazançlar n, ebe, sünnetçi, sa l k memuru, arzuhalci, rehber gibi meslekleri icra edenlerin kazançlar n verebiliriz. Serbest Meslek Kazanc n n Baflka Kazançlara Dönüflmesi Bir faaliyetin serbest meslek faaliyeti say labilmesi için afla daki özellikleri tafl mas gerekmektedir (GVK m. 65 ve 66): fiahsi bilgiye, ihtisasa veya eme e dayanmal d r, flverene tabi olmadan yap lmal d r, Ticari mahiyette olmamal d r, Süreklilik unsuru tafl mal d r. Bu özellikler dikkate al nd vakit; Serbest meslek faaliyetlerinin iflverene tabi olarak yap lmas durumunda, serbest meslek kazanc de il, ücret geliri söz konusu olur. Faaliyetin sermaye konularak icra edilmesi (örne in, doktorun faaliyetini, açt poliklinikte yürütmesi) durumunda ticari kazanç söz konusu olur. Ayn flekilde eczac n n, difl protezcisinin elde etti i gelir de serbest meslek kazanc olarak de il; ticari kazanç olarak vergilendirilir. Çünkü bu faaliyetlerin ticari mahiyeti (sermaye yönü) a r basmaktad r. Serbest meslek faaliyetini mutat (sürekli) olarak de il de ar zi (geçici) olarak yapanlar, bu kapsam n d fl nda kal p di er kazanç ve irat hükümlerine göre vergilenirler. Örne in, emekli olan bir doktorun, zaman zaman ameliyatlara girerek para kazanmas durumunda, di er kazanç ve irat söz konusu olacakt r. Serbest meslek faaliyetinin özelliklerini belirleyiniz. Bir ö retim üyesinin, (A) Bankas n n yaflad hukuki sorunla ilgili verdi i yaz l mütalaa karfl l nda elde etti i gelirin nas l vergilendirilece ini araflt r n z? SERBEST MESLEK KAZANCININ TESP T Matrah Tespiti Gerçek Usulde Yap l r Serbest meslek kazanc n n tespiti, gerçek usulde yap lmaktad r. Baz serbest meslek kazançlar için uygulanan götürü usul, 4369 say l Kanun la yürürlükten kald r lm flt r. Gerçek usulde serbest meslek kazanc bir hesap dönemi içinde serbest meslek faaliyeti karfl l olarak tahsil edilen para ve ay nlar ve di er suretlerle sa lanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerden bu faaliyet dolay s yla yap lan giderler indirildikten sonra kalan farkt r. (GVK m. 67, f.1). Söz konusu kazanç, Vergi Usul Kanunu hükümleri çerçevesinde tutulan serbest meslek kazanç defteri ne göre tespit edilir (Bkz. VUK m. 210). Bu defterin sa sayfas na gelirler; sol sayfas na giderler yaz l r. ndirilebilecek Giderler Serbest meslek sahibinin, safi kazanc n n belirlenmesinde gider olarak düflebilece- i baz kalemler afla da aç klanm flt r (GVK m. 68): Gelirin elde edilmesi ve idame ettirilmesi için ödenen genel giderler (Örne- in; ayd nlatma, s tma, telefon, k rtasiye giderleri, çal flanlar n ücretleri,

54 3. Ünite - Ücretler, Serbest Meslek Kazançlar, Gayrimenkul-Menkul Sermaye ratlar, Di er Kazanç ve ratlar 45 mesleki faaliyetin ifas nda baflkalar na gördürülen hizmetler için ödenen paralar, iflle ilgili flehir içi taksi ücretleri ile posta ve telgraf ücreti gibi harcamalar. fl yeri kiras ayn çerçevede gider yaz labilir. fl yeri kendi mülkü olanlar, kira yerine amortisman gider yazarlar), Hizmetli veya iflçilerin ifl yerinde veya ifl yerinin müfltemilat ndaki iafle (yemek-içmekle alakal ) ibate (bar nma ile alakal ) giderleri, tedavi ve ilaç giderleri, sigorta primleri ve emekli aidat ile GVK m. 27 de yaz l giyim giderleri, flle ilgili olmak flart yla seyahat ve ikamet giderleri, Mesleki faaliyette kullan lan tesisat, demirbafl eflya ve envantere dâhil olan tafl tlar için Vergi Usul Kanunu na göre ayr lan amortismanlar, Kiralanan veya envantere dâhil olan ve iflte kullan lan tafl tlar n giderleri (akaryak t, onar m, sigorta gibi), Al nan mesleki yay nlar için ödenen bedeller, Mesleki faaliyetin ifas için ödenen mal ve hizmet al m bedelleri, Serbest meslek faaliyeti dolay s yla emekli sand klar na ödenen girifl ve emeklilik aidatlar ile mesleki kurulufllara ödenen aidatlar, Mesleki kazanc n elde edilmesi ve idame ettirilmesi için ödenen meslek, ilan ve reklam vergileri ile ifl yerleriyle ilgili ayni vergi, resim ve harçlar. SERBEST MESLEK KAZANÇLARINDA ND R M, MUAF YET VE ST SNALAR Serbest Meslek Kazançlar nda Engellilik ndirimi Engelli serbest meslek erbab ile bakmakla yükümlü oldu u kifliler aras nda engelli bulunan serbest meslek erbab için, (ücretler bahsinde aç klad m z) engellilik indiriminden yararlanma hakk getirilmifltir (GVK m. 89, b. 3). Örne in, bakmakla yükümlü oldu u annesi 1. dereceden engelli olan bir serbest meslek sahibi, bir y ll k engellilik indirimi tutar n kazanc ndan düflebilecektir. Serbest meslek faaliyeti ifa edenler, izleyen y l n Mart ay nda y ll k beyanname vermek zorundad rlar. Bu kiflilerin yapt klar serbest meslek faaliyetlerinden dolay kendilerine yap lan ödemeler üzerinden %20 oran nda stopaj yap lmas öngörülmüfltür (GVK m. 94, b. 2, b). Bu tip yap lan stopajlar varsa, verilen beyanname üzerinden hesaplanan toplam vergiden mahsup edilecektir. Kalan vergi de iki taksit halinde (3., 7. aylarda) ödenecektir. Bu mükellefler için, ayr ca geçici vergi ödeme yükümlülü ü de getirilmifltir. Serbest Meslek Kazanc Muafl Ebe, sünnetçi, sa l k memuru, arzuhalci, rehber gibi serbest meslek sahipleri baz flartlara uymalar durumunda gelir vergisinden muaf tutulmufltur. Bu flartlar VUK un 155. maddesinde yer almaktad r: Muayenehane, yaz hane, atölye gibi özel ifl yerleri açmamak, Çal fl lan yere tabela, levha gibi mesleki faaliyette bulundu unu gösteren alametleri asmamak, Devaml flekilde mesleki faaliyette bulundu unu gösteren ilanlar yapmamak, Serbest mesleki faaliyette bulunmak üzere mesleki teflekküllere kaydolmamak. Bu flartlardan birinin ihlal edilmifl olmas muafiyetten yararlanmay engellememektedir. kisinin ihlal edilmifl olmas durumunda ise muafiyet hakk ortadan kalkmaktad r.

55 46 Türk Vergi Sistemi D KKAT Mutasarr f: Bir mal veya hak üzerinde fiilen kullanma yetkisi olan kiflidir. Zilyetlik: Tafl n r veya tafl nmaz bir mal üzerindeki fiili hakimiyettir. rtifak hakk sahibi: Bir gayrimenkulden özel bir hukuki sebebe dayanarak (tapu siciline tescil edilmek suretiyle) yararlanma hakk bulunan kiflidir. ntifa hakk sahibi: Bir menkul veya gayrimenkul mal ya da hak üzerinde yararlanma ve kullanma hakk olan kiflilerdir. D KKAT Ayr ca, Mesleki teflekküllere kaydolanlardan görevleri veya durumlar icab bilfiil mesleki faaliyette bulunmayaca n bildirenler ifle bafllamam fl say l r (VUK m. 155, f. 2). Telif Kazançlar stisnas Müellif, mütercim, heykelt rafl, ressam, bilgisayar programc s gibi baz meslek sahiplerinin veya mirasç lar n n kitap, resim, heykel, fliir, hikâye, roman, makale, CD, disket, bilimsel araflt rma ve incelemeleri, röportaj, foto raf, film, radyo ve televizyon oyunu gibi eserlerini satmak veya kiralamak suretiyle elde ettikleri has lat gelir vergisinden istisna tutulmufltur (telif kazanc istisnas ). Bu istisna bilim, sanat ve teknolojinin gelifltirilmesi gayesiyle tesis edilmifltir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nda eser, sahibinin hususiyetini tafl yan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak say lan her nevi fikir ve sanat mahsulleri fleklinde tan mlanm flt r. GVK n n 18. maddesiyle vergiden istisna edilen telif kazançlar üzerinden, bir di- er madde ile (GVK m. 94, 2/a bendi) %17 vergi tevkifat yap lmas öngörülmüfltür. Bu haliyle 18. madde ile öngörülen istisna, k smi bir istisna olmaktan öteye gitmemektedir. GAYR MENKUL SERMAYE RATLARI: KAVRAM Tan m GVK n n 70. maddesinde say lan mal ve haklar n sahipleri, mutasarr flar, zilyetleri, irtifak ve intifa hakk sahipleri veya kirac lar taraf ndan kiraya verilmesinden elde edilen iratlar gayrimenkul sermaye irad olarak kabul edilmifltir. 70. maddede say lan gayrimaddi mal ve haklar n kiralanmas ndan elde edilen iratlar gayrimenkul sermaye irad d r. Bu mal ve haklara afla daki örnekleri verebiliriz: Gayrimaddi mallar: Arazi, bina, maden sular, madenler, Motorlu nakil vas talar, her türlü motorlu araç, makine ve tesisat, gemi ve gemi paylar. Gayrimaddi haklar: Arama, iflletme ve imtiyaz haklar ve ruhsatlar, Marka, ticaret unvan, desen, model, televizyon filmi, ses ve görüntü bantlar, Telif haklar, ihtira berat (bulufl, icat belgesi). Borçlar Kanunu aç s ndan; kirac, kiraya verenin yaz l r zas n almad kça, kiralanan mal veya kullan m hakk n tamamen veya k smen baflkas na devredemez. htira berat : Teknik bir buluflun (icad n) resmen teyit edilmesi, belgelendirilmesidir. Gayrimenkul Sermaye rad n n Baflka Kazançlara Dönüflmesi GVK, m. 70 de; Maddede yaz l mal ve haklar n, ticari veya zirai bir iflletmeye dâhil olmas durumunda, bunlar n iratlar ticari veya zirai kazanc n tespitine iliflkin hükümlere göre hesaplanaca ve Telif haklar ile ihtira berat n n sahibi ve kanuni mirasç lar taraf ndan kiralanmas durumunda serbest meslek kazanc olarak vergilendirilece i düzenlemesine yer verilmifltir.

56 3. Ünite - Ücretler, Serbest Meslek Kazançlar, Gayrimenkul-Menkul Sermaye ratlar, Di er Kazanç ve ratlar 47 Yani telif haklar n n ve ihtira berat n n sadece sahibi ve kanuni mirasç lar d - fl ndaki kifliler taraf ndan kiralanmas durumunda, gayrimenkul sermaye irad söz konusu olmaktad r. GAYR MENKUL SERMAYE RATLARININ STOPAJ YOLUYLA VERG LEND R LMES Bu durumda vergileme gayrisafi has lat üzerinden yap lmaktad r. Gayrisafi has lat: maddede yaz l mal ve haklar n kiraya verilmesinden bir takvim y l içinde o y la veya geçmifl y llara ait olarak nakden veya aynen tahsil edilen kira bedellerinin tutar d r (GVK m. 72, f. 1). Gelecek y llara ait peflin tahsil edilen kiralar ise ilgili y l n geliri say lmaktad r (GVK m. 72, f. 4). Gayrimenkullerin vergi kesme yükümlülü ü olan kifli ve kurulufllara kiralanmas durumunda kiralar ödenirken stopaj yap lmas gerekir (GVK m. 94, b. 5). Kirac n n, stopaj yapma yükümlülü ü olmayan bir kifli ve kurum olmas durumunda ise, vergi kesintisi yap lmayacakt r. Bu nedenle, genellikle ifl yeri olarak kiralanan gayrimenkullerden sa lanan gelirler stopaja maruz kalmakta, konut kiralar ise stopaja maruz kalmamaktad r. Ancak, örne in; fl yerinin basit usulde vergilenen bir mükellef taraf ndan veya bir büyükelçilik taraf ndan kiralanmas durumunda stopaj söz konusu olmayacakt r. Buna karfl l k, konutun bir ticaret flirketi ad na kiralanmas durumunda ise kira ödemeleri stopaja maruz kalacakt r. Gayrimenkul kiralar üzerinden yap lacak stopaj n oran, halen %20 dir. GAYR MENKUL SERMAYE RATLARININ BEYAN YOLUYLA VERG LENMES Gayrimenkul sermaye iratlar ile ilgili beyanname, izleyen y l n Mart ay nda verilmektedir. Hesaplanan vergi iki taksit halinde (3., 7. aylarda) ödenecektir. Üzerinden Stopaj Yap lm fl Olan Gayrimenkul Sermaye ratlar Madde, stopaj yap lan hallerde, elde edilen gayrimenkul sermaye irad n n brüt (stopaj yap lmadan önceki) tutar n n, beyanname verme s n r n aflmamas halinde beyanname verilmeyece ini öngörmektedir. Böyle bir durumda, baflka gelirler için beyanname verilse bile, söz konusu gayrimenkul sermaye irad beyannameye dâhil edilmeyecektir. Gayrimenkul sermaye irad n n brüt tutar n n, belirlenen miktar n üzerinde olmas durumunda ise beyanname verilecek veya bu irat, baflka gelirler için verilen beyannameye dâhil edilecektir. Beyannamede gösterilecek olan tutar, s n r aflan k s m de il, gelirin tamam d r. Beyanname üzerinden hesaplanan vergiden, daha önce yap lan stopajlar düflülecektir. Stopaja Maruz Kalmam fl Olan Gayrimenkul Sermaye ratlar Üzerinden gelir vergisi stopaj yap lmayan gayrimenkul sermaye iratlar n n, beyan edilmesi gerekir. Bu kural n konut kira gelirleri hakk nda bir istisnas vard r. Buna göre gelirin konut kiras ndan ibaret olmas ve belirlenen istisna tutar n geçmemesi durumunda beyanname verilmeyecektir. Gelirin bu istisna tutar n n üzerinde olmas durumunda ise fazla k s m beyan edilecektir. Mükellefin, konut kira geliri yan nda be- Gayrimenkul kiralar nda stopaj oran, %20 dir. Gayrimenkul sermaye irad beyannamesi izleyen y l n Mart ay nda verilir, vergisi ise iki taksit halinde Mart ve Temmuz aylar nda ödenir.

57 48 Türk Vergi Sistemi Emsal kira bedeli: Kira bedelinin gerçekte olandan düflük beyan edilmesini önlemeye yarayan bir vergi güvenlik müessesesidir. D KKAT yan yoluyla vergilendirilen ticari, zirai veya serbest meslek kazanc n n bulunmas durumunda istisna hakk ortadan kalkmaktad r (GVK m. 21). Beyanname Üzerinden Yasa n n zin Verdi i Giderlerin Düflülmesi Gayrimenkul sermaye irad olarak safi irat vergilenir. Safi irada, gayri safi has lattan irad n sa lanmas ve idame ettirilmesi için yap lan giderlerin indirilmesi ile ulafl l r (GVK m. 71). 74. maddede say lan bu giderlere afla daki örnekleri verebiliriz: Kiraya veren taraf ndan ödenen ayd nlatma, s tma, su ve asansör giderleri, Kiraya verilen mallar n idaresi için yap lan ve gayrimenkulün önemi ile orant l olan idare giderleri, Sigorta giderleri, Kiraya verilen mal ve haklara iliflkin borçlar n faizleri. Giderlerin 74. maddede tek tek say lmas n n arkas ndan, gider indirimi konusunda mükelleflere önemli bir seçimlik hak tan nm flt r. Buna göre mükellefler dilerlerse gerçek giderlerini belgeleyip indirmek yerine, götürü gider usulünü seçip giderlerine karfl l k olmak üzere has lat n %25 ini götürü olarak indirebileceklerdir (GVK m. 74, f. 3). Örne in y ll k kira geliri T olan bir mükellef, otomatik olarak T götürü gider indirimi yap p T üzerinden vergi ödeyecektir. Götürü gider usulünü kabul eden mükellefler, iki y l geçmedikçe bu usulden dönemezler. Vergi Güvenlik Müessesesi (Kiraya Verilen Mal ve Haklar n Kira Bedeli, Emsal Kira Bedelinden Düflük Olamaz) Kanun, vergilenecek kira bedelinin (gayri safi has lat n) emsal kira bedelinden düflük olamayaca n öngörmüfltür. Bina ve arazide emsal kira bedeli, e er varsa yetkili özel mercilerin tespit etti i bedel, bu yoksa VUK a göre belirlenen vergi de erinin %5 idir. Di er mal ve haklarda ise bu oran %10 olarak belirlenmifltir (GVK m. 73). Bina ve arazilerin vergi de erleri, emlak vergisi ile ilgili olarak belirlenmektedir (Bkz. EVK m. 29). Örnek vermek gerekirse, emlak vergisi de eri T olarak belirlenen bir binan n, emsal kira bedeli T5.000 olacak; beyan edilecek irat da, bu T5.000 den az olamayacakt r. Yukar da Gayrimenkul Sermaye ratlar -Tan m bafll alt nda inceledi imiz; Gelir Vergisi Kanunu nun 70 inci maddesinde say larak belirlenen mal ve haklar n tamam için emsal kira bedeli esas uygulan r. Örne in; arama, iflletme ve imtiyaz haklar ve ruhsatlar, sinema ve televizyon filmleri, ses ve görüntü bantlar n n kiraya verilmesinden elde edilen gelirlere de emsal kira bedeli esas uygulan r. Afla daki durumlarda emsal kira bedeli esas n n uygulanmayaca (di er bir deyiflle vergi al nmayaca ) öngörülmüfltür (GVK m. 73, f. 2): Bina sahibinin binas n ; usul, füru veya kardefllerinin ikametine tahsis etmesi. Buradan, binan n eflin ikametine tahsis edilmesi durumunun, vergi kapsam nda oldu u sonucu ç kmaktad r. Ayr ca, tahsisat n konut olarak de il de ifl yeri olarak yap ld tüm durumlar da vergi kapsam ndad r. Bofl kalan gayrimenkullerin, korunmalar amac yla bedelsiz olarak baflkalar n n ikametine b rak lmas. Mal sahibi ile birlikte akrabalar n da ayn evde veya dairede ikamet etmesi.

58 3. Ünite - Ücretler, Serbest Meslek Kazançlar, Gayrimenkul-Menkul Sermaye ratlar, Di er Kazanç ve ratlar 49 Beyan etti i kira geliri emsal kira bedelinin alt nda kalan mükellef elde etti i kira bedelinin gerçe e uygun oldu unu ileri sürebilir mi? MENKUL SERMAYE RATLARI Tan m ve Menkul Sermaye ratlar n n Çeflitleri Nakdi sermaye veya para ile temsil edilen de erlerden oluflan sermaye dolay s yla elde edilen kâr pay, faiz, kira ve benzeri iratlar menkul sermaye irad d r (GVK m. 75, f. 1). Kanun, ayn maddenin ikinci f kras nda nelerin menkul sermaye irad say laca- n ayr nt l bir flekilde aç klam flt r. Bunlara örnek olarak afla dakileri verebiliriz: Devlet tahvili ve Hazine bonosu faizleri ile di er her türlü tahvil ve bono faizleri, eurobond faizleri, Repo gelirleri, Mevduat faizleri, Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kâr paylar ile kâr ve zarar ortakl belgesi karfl l ödenen kâr paylar ve özel finans kurumlar nca kâr ve zarara kat lma hesab karfl l nda ödenen kâr paylar ( slam bankac l ve iflletmecili i), Her nevi hisse senetleri kâr paylar, Sermaye Piyasas Kanunu na göre kurulan yat r m fonlar kat lma belgelerine ödenen kâr paylar, fltirak hisselerinden do an kazançlar (Limitet flirket ortaklar, ifl ortakl klar - n n ortaklar ve adi komandit flirketlerde komanditerlerin kâr paylar ile kooperatiflerin da tt klar kazançlar bu gruba dâhildir). Menkul Sermaye ratlar n n Baflka Kazançlara Dönüflmesi rat sa layan menkul k ymetlerin ticari faaliyete dâhil (bir ticari iflletmenin aktifine kay tl ) olmas durumunda, bu iratlar ticari kazanc n tespitinde dikkate al n r (GVK m. 75, f. 3). Yani böyle bir durumda vergileme, ticari kazanç hükümlerine göre yap lacakt r. Ödünç para verme iflinin sürekli olarak yap lmas (örne in bir y lda birden çok kifliye veya ayn kifliye birden çok defa ödünç verilmesi) halinde de, elde edilen alacak faizleri menkul sermaye irad de il, ticari kazanç olarak vergilendirilir. Hazine bonosu, Devlet tahvilleri ve eurobondlar n vadesi gelmeden elden ç kar lmas durumunda, menkul sermaye irad de il, di er kazanç ve irat (de er art fl kazanc ) söz konusu olur. MENKUL SERMAYE RATLARININ VERG LEND R LMES Menkul Sermaye ratlar n n Stopaj Yoluyla Vergilendirilmesi Menkul sermaye iratlar n n vergilendirilmesi esas olarak stopaj yöntemiyle gerçeklefltirilmektedir. Baz istisnai durumlarda ise beyanname verilmesi zorunlulu u bulunmaktad r. Afla daki menkul sermaye iratlar n ödeyenler (ço unlukla bankalar), ödeme esnas nda Yasa da yaz l oranlarda tevkifat yaparlar: 4 SIRA S ZDE Eurobond: Uluslararas piyasalarda ifllem gören, yabanc para cinsinden, uzun vadeli yat r m arac d r. Repo: Genellikle bankalar n kurumsal veya bireysel yat r mc ya Hazine bonosu, Devlet tahvili gibi sabit getirili bir menkul k ymeti satmas ve bu menkul k ymeti önceden belirlenen bir fiyattan ileri bir tarihte geri sat n almak üzere anlaflma yapmas d r.

59 50 Türk Vergi Sistemi SIRA S ZDE 5 Hazine bonosu ve Devlet tahvili faizi, eurobond faizleri, özel sektör tahvil ve bonolar n n faizi, T mevduat faizi, döviz tevdiat hesab faizi, Repo geliri, Özel finans kurumlar kâr zarar ortakl belgesi gelirleri, Yat r m fonlar kat lma belgelerinden elde edilen kazançlar. Bu iratlar elde eden gerçek kifli mükellefler aç s ndan yap lan tevkifat, nihai vergilendirme olur ve tutar ne olursa olsun ayr ca beyanname verilmez veya baflka gelirler için verilen beyannameye bu iratlar dâhil edilmez. Kâr paylar (temettü) ödemeleri üzerinden de stopaj yap lmaktad r. Kurum kâr n n da t lmayarak sermayeye eklenmesi durumda ise stopaj yap lmayacakt r. Stopaja maruz kalan kâr pay gelirini elde eden gerçek kifli ortaklar aç s ndan, elde ettikleri kâr pay n n yar s gelir vergisinden istisna edilmifltir (GVK m. 22, b.2). stisna tutar hesaplan rken kâr pay n n gayrisafi (stopaj yap lmadan önceki) tutar dikkate al nmaktad r. stisnan n düflülmesinden sonra kalan tutar, beyanname verme s n r n geçiyorsa gerçek kifli ortak, izleyen y l n Mart ay nda beyanname vermek (veya baflka gelirleri için verdi i beyannameye bu geliri dâhil etmek) zorundad r. Beyanname üzerinden gelir vergisi tarifesine göre vergi hesaplanmakta, bu vergiden de, daha önce yap lan stopaj n tamam indirilmektedir (GVK m. 22, b. 2, son cümle ve GVK m. 94, f. 4). Kâr pay n n ortak düzeyinde vergilendirilmesi yaklafl k 2 y l sonra gerçekleflmektedir. fiöyle ki; örne in 2010 y l kurum faaliyetinden elde edilen kâr, 2011 y - l nda da t lmaktad r. Ortaklara da t lan bu kâr pay n n beyan ise 2012 y l Mart ay nda yap lacakt r. Stopaj yoluyla vergilendirilen menkul sermaye iratlar nelerdir? Menkul Sermaye ratlar n n Beyanname Üzerinden Vergilendirilmesi Stopaja maruz kalmayan, alacak faizleri gibi baz menkul sermaye iratlar, gelirin elde edildi i y l izleyen Mart ay nda beyanname ile bildirilmek zorundad r (GVK m. 85, 86): Di er taraftan stopaja maruz kalsa da yurt d fl ndan elde edilen mevduat faizi, Devlet tahvili faizi gelirleri için beyanname verme mecburiyeti vard r. Çeflitli menkul sermaye irad n bir arada elde eden mükellefler aç s ndan, beyanname verme s n r araflt r l rken; Kurumlardan elde edilen kâr paylar ve Di er mükellefin elde etti i (beyana tabi olan) menkul sermaye iratlar toplanacakt r. Verilen beyanname üzerinde, brüt menkul sermaye irad ndan afla da aç klanan giderler indirilebilir: Depo etme ve sigorta ücretleri gibi tafl n r de erlerin korunmas için yap lan giderler, Temettü hisseleri ve faizlerin tahsil giderleri, Menkul k ymetler ve bunlar n iratlar için ödenen her türlü vergi, resim ve harçlar.

60 3. Ünite - Ücretler, Serbest Meslek Kazançlar, Gayrimenkul-Menkul Sermaye ratlar, Di er Kazanç ve ratlar 51 D ER KAZANÇ VE RATLAR: DE ER ARTIfiI KAZANÇLARI Di er kazanç ve iratlar, de er art fl kazançlar ve ar zi kazançlar olmak üzere iki gruptan oluflmaktad r (GVK m. 80). Burada aç klanacak olan kazançlar n bir ticari iflletme taraf ndan elde edilmesi durumunda, vergilendirme aynen menkul sermaye iratlar nda oldu u gibi ticari kazanç hükümlerine göre yap lacakt r. Menkul sermaye iratlar nda oldu u gibi, de er art fl na konu kazançlar n bir ticari iflletme taraf ndan elde edilmesi durumunda, bu kazançlar ticari kazanç hükümlerine göre vergilendirilir. De er Art fl Kazançlar n n Kapsam GVK mük. 80. maddede say lan mal ve haklar n elden ç kar lmas ndan do an kazançlar, de er art fl kazanc olarak kabul edilmifltir. Bunlara afla daki örnekleri verebiliriz: Borsada kay tl olan veya olmayan hisselerin elden ç kar lmas ndan sa lanan kazançlar, Di er menkul k ymetlerin (menkul k ymetler yat r m fonlar kat lma belgeleri, borsa yat r m fonlar n n kat lma belgeleri) elden ç kar lmas ndan do an kazançlar, Ortakl k haklar n n veya hisselerinin (örne in kooperatif hissesinin) elden ç kar lmas ndan do an kazançlar, GVK n n 70. maddesinin 1, 2, 4 ve 7 numaral bentlerinde yaz l gayrimenkullerin ve haklar n elden ç kar lmas ndan do an kazançlar, Telif haklar n n ve ihtira beratlar n n müellifleri, mucitleri ve bunlar n kanuni mirasç lar d fl nda kalan kimseler taraf ndan elden ç kar lmas ndan do an kazançlar, Faaliyeti durdurulan bir iflletmenin k smen veya tamamen elden ç kar lmas ndan do an kazançlar. Vadeli ifllem opsiyon sözleflmeleri ve ifllem gelirleri (Vadeli ifllem ve opsiyon sözleflmesi ile bankalar n ve arac kurumlar n taraf oldu u veya bunlar arac l yla yap lan; belirli bir vadede, önceden belirlenen fiyat, miktarda para veya sermaye piyasas arac n, mal, k ymetli madeni ve dövizi alma, satma, de ifltirme hak ve/veya yükümlülü ünü veren sözleflmeler kastedilmektedir). adresinden Yay nlar-yat r mc Bilgilendirme Kitapç klar -Vadeli ifllem ve Opsiyon Sözleflmeleri isimli kitapç ktan vadeli ifllem ve opsiyon sözleflmeleri ile de iflik bilgileri okuyabilirsiniz. Devlet tahvili ve Hazine bonosu kâ tlar n n elden ç kar lmas ndan sa lanan kazançlar. Bu aç klamadan anlafl laca üzere de er art fl kazanc ço u vakit, kiflinin sahibi oldu u çeflitli mal ve haklar n elden ç karmas (ço u vakit satmas ) durumunda söz konusu olmaktad r. Elden ç karma deyimi: D KKAT NTERNET

61 52 Türk Vergi Sistemi SIRA S ZDE 6 Endeksleme ile, elde edilen kazançlar n enflasyon etkisinin giderilmesine çal fl l r. Nominal iktisap bedeli: Para, çek, senet, hisse senedi, tahvil, pul vb menkul k ymetlerin üzerinde yaz l olan de erdir. mal ve haklar n sat lmas, bir ivaz karfl l nda devir ve temliki, trampa edilmesi, takas, kamulaflt r lmas, devletlefltirilmesi, ticaret flirketlerine sermaye olarak konulmas n ifade etmektedir (GVK mük. m. 80, f. 2). Di er kazanç ve iratlar hangi kazançlardan oluflmaktad r? De er art fl kazanc ne anlama gelmektedir? De er Art fl Kazançlar n n Stopaj Yoluyla Vergilendirilmesi Al m sat m ifllemlerinde matrah (de er art fl kazanc matrah ), k ymetin al fl bedeli ile sat fl bedeli aras ndaki farkt r. Al fl ve sat fl ifllemleri esnas nda ödenen komisyon Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi tutarlar matrah n tespitinde dikkate al nmaktad r. Stopaj menkul k ymetin al m sat m na arac l k eden kurum veya banka taraf ndan yap lmaktad r. Bu durumlarda stopaj yoluyla al nan vergi, nihai vergi olmakta; ayr ca beyanname verilmesi söz konusu olmamaktad r. De er Art fl Kazançlar n n Beyan Yoluyla Vergilendirilmesi Afla da aç klanan kazançlar için izleyen y l n Mart ay nda beyanname verilmesi gereklidir: Borsa stanbul da ifllem görmeyen (borsada kay tl olmayan) hisse senetlerinin sat fl ndan sa lanan kazançlar (örne in; hisse senedi bast rmam fl Afi lerin hisseleri veya limitet flirketlerin ortakl k hisseleri). Di er de er art fl kazançlar. Örne in; - Eurobondlar n (yurt d fl nda ihraç edilen menkul k ymetlerin) al m sat m gelirleri, - Yabanc hisse senedi al m sat m kazançlar, - Yabanc devlet tahvili al m sat m kazançlar. Gayrimenkullerin ve haklar n iktisap tarihinden bafllayarak befl y l ( tarihinden önce iktisap edilmifl olanlarda dört y l) içinde elden ç kar lmas ndan do an kazançlar. Bu de er art fl kazançlar n n belirlenen istisna tutar n aflan k sm vergiye tabidir (GVK mük. m. 80/6). Yani, de er art fl kazanc n n istisna s n r alt nda kalmas durumunda beyan söz konusu olmayacakt r. Ancak bu istisnan n, hisse senetleri gibi menkul k ymet ve di er sermaye piyasas araçlar n n sat fl ndan elde edilen kazançlara uygulanmayaca öngörülmüfltür. Beyanname, elde edilen de er art fl kazanc n n safi miktar n n, aç klanan istisna s n r n aflmas durumunda, izleyen y l n Mart ay nda verilecektir. Safi kazanç, elden ç karma karfl l nda al nan para ve ay nlarla; sa lanan ve para ile temsil edilebilen her türlü menfaatlerin tutar ndan, afla daki kalemlerin indirilmesi yoluyla bulunmaktad r (GVK mük. m. 81): Elden ç kar lan mal ve haklar n maliyet bedelleri [Maliyet bedelinin hesab nda enflasyon art fl n dikkate almak için endeksleme yap l r. Bu flekilde mal ve haklar n nominal iktisap bedeline, geçen süre içindeki enflasyon art - fl ilave edilmekte ve mükellefler, s rf enflasyondan dolay ortaya ç kan de- er art fl üzerinden vergi ödemekten kurtar lm fl olmaktad rlar. Ancak

62 3. Ünite - Ücretler, Serbest Meslek Kazançlar, Gayrimenkul-Menkul Sermaye ratlar, Di er Kazanç ve ratlar tarihinden itibaren elde edilecek de er art fl kazançlar na uygulanmak üzere, endeksleme yap labilmesi için, endeksteki art fl oran n n en az %10 olmas flart getirilmifltir (GVK mük. m. 80/f. 1, bend 1; GVK mük. m. 81, f. 7)]. Elden ç karma dolay s yla yap lan ve sat c n n uhdesinde kalan giderler, Ödenen vergi ve harçlar. Kur fark ndan do an kazançlar n hesab da mük. 81. maddenin 5. ve 6. f kras nda yer alan esaslara göre yap lmaktad r. Vergilendirilmeyecek De er Art fl Kazançlar Öncelikle iki önemli vergi kolayl n tekrar edebiliriz: Borsa stanbul da ifllem gören (borsaya kay tl ) hisse senetlerinin elden ç kar lmas durumunda elde edilen kazançlar n, elde tutulma süresi ne kadar olursa olsun, stopaj oran %0 olarak belirlenmifltir. Yine ne kadar süreyle elde tutulursa tutulsun, menkul k ymetler yat r m ortakl klar n n hisse senetlerinin elden ç kar lmas ndan sa lanan kazançlar tevkifat kapsam d fl nda tutulmufltur. Bu gelirler için beyanname verilmesi de söz konusu olmayacakt r. Afla da yaz l hallerde de de er art fl kazanc hesaplanmaz ve vergilendirilmez (GVK m. 81): Ferdi bir iflletmenin sahibinin ölümü halinde, kanuni mirasç lar taraf ndan iflletmenin faaliyetine devam olunmas, Kazanc bilanço esas na göre tespit edilen ferdi bir iflletmenin bilançosunun bir sermaye flirketine aktif ve pasifiyle bütün halinde devrolunmas, Kollektif veya adi komandit flirketlerin nevi de ifltirerek sermaye flirketi haline dönüflmesi durumunda ortaya ç kan de er art fl kazançlar. Bu son grupta yaz l de er art fl kazançlar n n vergi d fl nda tutulmas n n amac ; birincisi için iflletme sahibinin ölümü halinde iflletmenin bütünlü ünün korunmas, ikinci ve üçüncüsü için ise kurumsallaflmay teflvik olarak aç klanabilir. D ER KAZANÇ VE RATLAR: ARIZ KAZANÇLAR GVK n n 82. maddesinde düzenlenen ar zi kazançlara afla daki örnekleri verebiliriz: Süreklilik göstermeyen ticari ve serbest meslek faaliyetlerinin icras ndan elde edilen kazançlar. Örne in, ücretli olarak çal flan kiflinin bir oto sat n al p daha sonra bunu satmas ile elde etti i kazanç veya bir apartman kap c s n n apartmandaki bir dairenin sat fl na veya kiralanmas na arac l k etmesinden dolay elde etti i kazanç ar zi ticari kazançt r. Doktor olan, ancak çiftçilikle u raflan kiflinin, komflular na verdi i sa l k hizmetinden elde etti i kazanç ise ar zi serbest meslek kazanc d r. Ticari veya zirai bir iflletmenin faaliyetiyle, serbest meslek faaliyetinin durdurulmas veya terk edilmesi karfl l nda elde edilen kazançlar, Gayrimenkullerin tahliyesi veya kirac l k hakk n n devri karfl l nda al nan tazminatlar ve pefltemall klar (bu gelirler tatbikatta hava paras olarak da an lmaktad r). Bu üç gelirin toplam belirlenen istisna tutar n geçmezse beyanname verilmesine gerek olmayacak, dolay s yla vergi ödenmesi söz konusu olmayacakt r. Bu tutar n afl lmas durumunda ise sadece aflan k s m beyannamede gösterilecektir. Beyanname verilmesi durumunda vergi, 82. maddenin son f kras nda aç klanan giderlerin düflülmesinden sonra kalan safi miktar üzerinden al nmaktad r. fiirketlerin nevi (tür) de ifltirmesi; Türk Ticaret Kanunu 152. maddesinde flu flekilde tan mlanm flt r: Bir ticaret flirketinin nevinin di er bir ticaret flirketi nevine çevrilmesi kanunda aksine hüküm olmad kça, yeni nev e ait kurulufl merasimine tabidir; Böylece yeni nev e çevrilen flirket eskisinin devam d r.

63 54 Türk Vergi Sistemi Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 A MAÇ 3 Ücretin ve iflyerinin tan m n yap p safi ücreti belirlemek. Ücret kavram GVK, m. 61 de flverene tabi ve belirli bir ifl yerine ba l olarak çal flanlara hizmet karfl l verilen para ve ay nlar ile sa lanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir fleklinde tan mlanm flt r. flyeri kavram ise VUK, m. 156 da Ma aza, yaz hane, idarehane, muayenehane, imalathane, flube, depo, otel, kahvehane, e lence ve spor yerleri, tarla, ba, bahçe, çiftlik,... madenler, tafl ocaklar, inflaat flantiyeleri... gibi ticari, s nai zirai veya mesleki bir faaliyetin icras na tahsis edilen veya bu faaliyetlerde kullan lan yerdir fleklinde tan mlanm flt r. Ücretler safi ücret üzerinden vergilenir. Safi ücrete ulafl l rken GVK 63 te say lan indirimler yap - l r. Bunlar; emeklilik adiat, SSK primleri, flah s sigortalar na ödenen primler, sendikalara ödenen aidatlard r. Serbest meslek faaliyetinin temel özelliklerini aç klamak. Serbest meslek faaliyetinin temel özellikleri flunlard r: fiahsi bilgiye, ihtisasa veya eme e dayanmal - d r, iflverene tabi olmadan yap lmal d r, ticari mahiyette olmamal d r, süreklilik unsuru tafl mal d r. Serbest meslek faaliyetinde sermaye ikinci planda kalmaktad r. Faaliyet sahibinin özellikleri ön plandad r. Örne in bir avukat ya da doktorun faaliyeti serbest meslek faaliyetidir. Faaliyetin ba- ms z olmas yani bir iflverene ba l olmadan yap lmas gerekmektedir ve yap lan faaliyetin süreklilik arzetmesi gerekir. Serbest meslek kazanc belirlenirken düflülebilecek giderleri s ralamak. GVK, 68. maddede serbest meslek kazanc nda safi kazanç belirlenirken düflülebilecek giderler s ralanm flt r. Bunlar n aras nda; iflle ilgili seyahat giderleri, ifl yeri ile ilgili yap lan giderler, iflte kullan lan tafl tlar n giderleri, mesleki faaliyet için al nan mal ve hizmetlerin al m bedeli, meslek odalar n n aidatlar, emekli sand klar na ödenen girifl ve emeklilik aidatlar, mesleki yay nlar için ödenen bedeller gibi giderler bulunmaktad r. A MAÇ 4 A MAÇ 5 Gayrimenkul sermaye irad nda gayrimaddi mal ve haklar ayr m n yap p gayrimenkul sermaye iratlar n n vergilendirilmesini aç klamak. GVK, 70. maddede say lan gayrimaddi mal ve haklar n kiralanmas ndan elde edilen iratlar gayrimenkul sermaye irad d r. Bu mal ve haklara flu örnekleri verebiliriz: Arama, iflletme ve imtiyaz haklar ve ruhsatlar, marka, ticaret unvan, desen, model, televizyon filmi, ses ve görüntü bantlar, telif haklar, ihtira berat (bulufl, icat belgesi). Gayrimenkullerin vergi kesme yükümlülü ü olan kifli ve kurulufllara kiralanmas durumunda, kiralar ödenirken stopaj yap lmas gerekir. Bu nedenle, genellikle ifl yeri olarak kiralanan gayrimenkullerden sa lanan gelirler stopaja maruz kalmakta konut kiralar ise stopaja tabi olmamaktad r. 70. maddedeki mal ve haklar n kiralanmas nda stopaj gayrisafi has lat üzerinden yap l r. Gayrimenkul sermaye irad nda safi irat vergilenir. Safi irada ulaflmak için GVK, m. 74 te say lan giderler indirilir. Gayrimenkul sermaye iratlar ile ilgili beyanname izleyen y l n Mart ay nda verilir. Beyanname üzerinden hesaplanan vergi de 3. ve 7. aylarda iki taksit halinde ödenir. Menkul sermaye irad na konu kazançlar tespit edip bunlar n vergilenmesi yöntemlerini izah etmek. Nakdi sermaye veya para ile temsil edilen de erlerden oluflan sermaye dolay s yla elde edilen kâr pay, faiz, kira ve benzeri iratlar menkul sermaye irad d r. Devlet tahvili, Hazine bonosu faizleri, eurobond faizleri, repo gelirleri, mevduat faizleri, kâr paylar, kooperatiflerin da tt klar kazançlar menkul sermaye irad na konu kazançlar aras nda yer al r. Menkul sermaye iratlar n n vergilendirilmesinde temel usul stopaj yöntemidir. Baz istisnai durumlarda ise menkul sermaye iratlar n n vergilendirilmesi beyan usulü ile yap labilmektedir.

64 3. Ünite - Ücretler, Serbest Meslek Kazançlar, Gayrimenkul-Menkul Sermaye ratlar, Di er Kazanç ve ratlar 55 A MAÇ 6 Di er kazanç ve iratlar n neler oldu unu tespit etmek. Di er kazanç ve iratlar de er art fl kazançlar ve ar zi kazançlar olarak ikiye ayr l r. De er art fl kazanc genellikle kiflilerin sahip olduklar çeflitli mal ve haklar ellerinden ç karmas durumunda ortaya ç kmaktad r. Gelir Vergisi Kanunu 80. maddesinde say lan mallar ve haklar n elden ç kar lmas durumunda ortaya ç kan de er art fl kazançlar hakk nda bu madde metni okunabilir. Ar zi kazançlar ise GVK, m. 82 de düzenlenmifltir. Bunlara örnek olarak; süreklilik göstermeyen ticari ve serbest meslek faaliyetlerinin icras ndan elde edilen kazançlar, ticari veya zirai bir iflletmenin faaliyeti ve serbest meslek faaliyetinin durdurulmas veya terk edilmesi karfl l nda elde edilen kazançlar ve gayrimenkullerin tahliyesi veya kirac l k hakk n n devri karfl l nda al nan tazminat ve hava paras n verebiliriz.

65 56 Türk Vergi Sistemi Kendimizi S nayal m 1. Afla dakilerden hangisi safi ücrete ve vergisine ulaflmak için yap labilecek indirimlerden biri de ildir? a. Engellilik indirimi b. Otomobil akaryak t gideri c. Sendikaya ödenen aidat d. Özel flah s sigortas primi e. Asgari geçim indirimi 2. Afla dakilerden hangisi serbest meslek faaliyetinin özelliklerinden biri de ildir? a. Ticari mahiyette olmamas b. Süreklilik unsuru tafl mas c. htisasa dayal olmas d. flverene tabi olmadan yap lmas e. Ticari mahiyette olmas 3. Telif haklar n n, müellifleri taraf ndan kiralanmas karfl l nda elde edilen gelirler afla dakilerden hangisinin kapsam ndad r? a. Ticari kazanç b. Serbest meslek kazanc c. Di er kazanç ve irat d. Menkul sermaye irad e. Gayrimenkul sermaye irad 4. Afla dakilerden hangisi serbest meslek kazançlar - n n tespitinde gider olarak indirilemez? a. Seyahat ve ikamet giderleri b. Binek otomobili giderleri c. Asgari geçim indirimi d. Emeklilik aidatlar e. afle ve ibate giderleri 5. Gayrimenkul sermaye iratlar nda götürü gider indiriminin oran afla dakilerden hangisidir? a. % 15 b. % 20 c. % 25 d. % 30 e. % Afla dakilerden hangisi gayrimenkul sermaye irad de ildir? a. Motorlu araçlar n kiralanmas karfl l nda elde edilen gelir b. Meskenlerin kiralanmas karfl l nda elde edilen gelir c. Arazilerin kiralanmas karfl l nda elde edilen gelir d. Ticari iflletmeye dahil arac n kiralanmas karfl l - nda elde edilen gelir e. flletme haklar n n kiralanmas karfl l nda elde edilen gelir 7. Vergi de eri T olan daireyi kiraya veren mükellefin beyan etmek zorunda oldu u en düflük y ll k kira miktar ne kadard r? a. T1.000 b. T3.000 c. T5.000 d. T7.000 e. T Afla dakilerden hangisi menkul sermaye irad de ildir? a. Hisse senetleri kâr paylar b. Repo gelirleri c. Yat r m fonlar kat lma belgelerine ödenen kâr paylar d. Komandite ortaklara verilen kar pay e. Mevduat faizleri 9. Menkul sermaye irad için verilen beyanname üzerinde, brüt menkul sermaye irad ndan afla da yaz l giderlerden hangisi indirilemez? a. Tafl n r de erlerin korunmas için yap lan giderler b. Temettü hisselerinin tahsil giderleri c. Faizlerin tahsil giderleri d. Gelir vergisi e. Menkul k ymetler için ödenen her türlü vergi, resim ve harçlar 10. Ö renci (A) n n borsada hisse senedi al m sat m yaparak sa lad kazanç, afla dakilerden hangi tür kazanc oluflturur? a. Ticari kazanç b. De er art fl kazanc c. Gayrimenkul sermaye irad d. Menkul sermaye irad e. Serbest meslek kazanc

66 3. Ünite - Ücretler, Serbest Meslek Kazançlar, Gayrimenkul-Menkul Sermaye ratlar, Di er Kazanç ve ratlar 57 Yaflam n çinden 1.2 milyon ev sahibine vergi mektubu 15/02/2012 Maliye Bakan Mehmet fiimflek, Önceden Haz rlanm fl Kira Beyanname Sistemi çerçevesinde, 1 milyon 200 bin mükellefe mektup gönderilmeye baflland n bildirdi. ANKARA - Maliye Bakan Mehmet fiimflek, kira geliri beyan eden mükellef say s n n 2010 y l sonu itibariyle 827 bin 829 oldu unu, beyan edilen gelirlerin toplam - n n ise 12 milyar 855 milyon 634 bin 596 liraya ulaflt - n söyledi. fiimflek, önceden haz rlanm fl Kira Beyanname Sisteminin tan t m dolay s yla düzenledi i bas n toplant s n n ard ndan gazetecilerin sorular n yan tlad. Bakan fiimflek, bir soru üzerine e er bir mükellefin ilk defa ocak ay nda mülkünü kiraya vermesi durumunda gelecek y l beyanname verece ini, dolay s yla bu y l sistemin kullan lmas n n söz konusu olmayaca n belirtti. fiimflek, burada önemli olan n bir önceki y lda oluflan gelirin beyan edilmesi oldu unu kaydetti. - Uyar niteli inde gönderece imiz mektuplar var - 1,2 milyonun içinde gelen veriler çerçevesinde tespit edip, belki ilk defa mükellefiyeti ihdas edilecek kifliler bulundu unu ifade eden fiimflek, Ama uyar niteli inde gönderece imiz mektuplar da var. Sonuçlar n ileride paylaflaca z dedi. Son bir kaç y ld r gerek mükellef baz nda, gerekse beyan edilen gelir baz nda çok ciddi bir art fl bulundu una dikkat çeken fiimflek, Mesela 2008 y l nda, 692 bin civar nda iken, 2010 y l nda 828 bin civar na ç km fl. Bu sistemle özellikle de Haziran ay ndan itibaren tapunun elektronik ortamda gelir idaresiyle daha iyi bir entegrasyonun sa lanmas yla, eminim bu rakamlar çok h zl artabilecek diye konufltu. -Kira geliri beyan eden mükellef say s - Bakan fiimflek, kira geliri beyan eden mükellef say s - n n 2010 y l sonu itibariyle, 827 bin 829 kifli oldu unu belirterek, beyan edilen gelirlerin toplam n n da 12 milyar 855 milyon 634 bin 596 lira oldu unu bildirdi. Gayrimenkul say s n n ise 1 milyon 919 bin 18 oldu unu kaydeden fiimflek, bu rakam n 1 milyon 513 bin 968 inin mesken, 393 bin 398 tanesinin ifl yeri oldu unu söyledi. fiimflek, ayr ca di er ad verilen 11 bin 565 gayrimenkulün de bulundu unu sözlerine ekledi. (aa) Kaynak: Radikal

67 58 Türk Vergi Sistemi Okuma Parças GEL R VERG S KANUNUNDA GEL R KAVRAMI VE SAPMALAR Günümüz vergi sistemleri içerisinde yer alan vergilendirilecek ekonomik kaynaklardan biri de gelir dir. Sistem içerisinde gelir üzerinden al nan vergiler, yükümlüsüne göre gerçek kiflilerin vergilendirildi i gelirler gelir vergisi kapsam içerisinde, kurum olarak adland r lan tüzel kifli ya da tüzel kiflili i olmayan kurulufllar kurumlar vergisi kapsam içerisinde vergilendirilmektedir. Gelir vergileri ça dafl vergilerdir. Çünkü; i. Temel vergi ilkeleri aç s ndan de erlendirilebilecek ve uygulanabilecek uygulama tekniklerine sahiptir, ii. Yönetimi kolayd r, iii.sa lad has lat yüksektir, iv. Vergilerin kiflisellefltirilebilmesi nedeniyle vergi adaletini sa lay c özelliklere sahiptir. Adil gelir da l - m n n temininde, gelirin yeniden da l m gerçeklefltirici araçlara sahiptir. I-EKONOM K AÇIDAN GEL R KAVRAMI Ekonomik olarak gelir, üretimden tüketim aflamas na kadar geçen ekonomik süreç içerisinde meydana gelen ve para ile ifade edilen k ymetlerdir. Gelir, kiflinin ekonomik gücündeki bir art flt r. Bu art fl kiflinin ekonomik sürece bir ekonomik faktör ile kat l - m sonucu olabilece i gibi, bir kat l m olmaks z n da meydana gelebilir. A) GEL R N TANIMI Gelir, gerçek ya da tüzel kiflilerin üretimden tüketime kadar geçen ekonomik süreç içerisinde üretim faktörleri ile ekonomiye kat lmalar sonucu elde edilen ya da üretim faktörleri kullan lmaks z n çeflitli nedenlerle ekonomik gücünde meydana gelen art fllardan para ile ifade edilen k ymetlerdir. a) Kaynak Kuram na Göre Gelir:...kiflilerin sahip olduklar üretim faktörlerinin çeflitli üretim faaliyetlerinde kullan lmas sonucu oluflan de erlerdir. Kiflinin sahip oldu u üretim faktörleri emek, sermaye, do- al kaynaklar ve giriflim yetene idir. Bunlar n üretim sürecine kat lmas sonucu oluflan gelirler ise emek-ücret, sermaye-faiz, do al kaynak-rant ve giriflim-kâr fleklindedir. b) Safi Art fl Kuram na Göre Gelir: Kiflinin belli bir süreç içerisinde, dönem bafl servet de eri ile dönem sonu servet de eri aras ndaki farka bu süre içerisindeki tüketilen de erlerin eklenmesi suretiyle bulunan de er fazlal d r. K saca kiflinin para ile ifade edilen de erlerindeki art fllard r. Bu art fl n nedeni üretim faktörlerinin getirisi yan nda kiflinin flans oyunlar, ba fl ve zaman içerisinde de erdeki art fl da gelir olarak kabul edilir. Örne in, bir gayrimenkulün al fl fiyat ile sat fl fiyat aras ndaki fark kiflinin tasarruf edilebilir gelirini oluflturur. Ancak bu art flta, kiflinin herhangi bir gayreti olmamaktad r. Enflasyonist nedenler ya da spekülatif faaliyetler sonucu artan de er kadar elde edilmifl bir gelir olmaktad r. Kaynak: Prof. Dr. H. Hüseyin Bayrakl n n Mevzuat Dergisi, Aral k 2000, say : 36 da yay mlanan Gelir Vergisi Kanunu nda Gelir Kavram ve Sapmalar isimli çal flmas ndan al nm flt r ( ( ). Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. b Yan t n z yanl fl ise Ücretlerin Stopaj Usulüyle Vergilendirilmesi konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. e Yan t n z yanl fl ise Serbest Meslek Kazançlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. b Yan t n z yanl fl ise Serbest Meslek Kazançlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. c Yan t n z yanl fl ise Ücretlerin Stopaj Usulüyle Vergilendirilmesi konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. c Yan t n z yanl fl ise Beyanname Üzerinden Yasan n zin Verdi i Giderlerin Düflülmesi konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. d Yan t n z yanl fl ise Gayrimenkul Sermaye rad n n Baflka Kazançlara Dönüflmesi konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. c Yan t n z yanl fl ise Kiraya Verilen Mal ve Haklar n Kira Bedeli Emsal Kira Bedelinden Düflük Olamaz konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. d Yan t n z yanl fl ise Menkul Sermaye ratlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. d Yan t n z yanl fl ise Beyanname Üzerinden Vergilendirilme konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. b Yan t n z yanl fl ise De er Art fl Kazançlar konusunu yeniden gözden geçiriniz.

68 3. Ünite - Ücretler, Serbest Meslek Kazançlar, Gayrimenkul-Menkul Sermaye ratlar, Di er Kazanç ve ratlar 59 S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 Ücretlerin vergilendirilmesi esas itibariyle kaynakta kesinti suretiyle olmaktad r. Bu kesinti safi ücret üzerinden yap l r. Safi ücrete ulafl rken, GVK nin 63. maddesinde s ralanan indirimlerin yap lmas gerekir. Bu indirimler flunlard r: SSK primleri, emekli aidatlar, ücretli taraf ndan flah s sigortalar na ödenen primler, bireysel emeklilik sistemine ödenen katk paylar, sendikalara ödenen katk paylar. Di er taraftan asgari ücretin brüt tutar n n %50 sine tekabül eden k s m bekâr ücretlinin vergi matrah ndan, asgari geçim indirimi ad alt nda düflülür. Ayr ca engelli ücretliler için kanunda belirtilen engellilik derecelerine göre engellilik indirimi yap labilmektedir. Safi ücretin tayininde, gelir vergisi gibi flahsi vergilerin indirilemeyece i ise GVK m. 63 de düzenlenmifltir. S ra Sizde 2 Serbest meslek faaliyetinin temel özelliklerini; bir iflverene tabi olmadan yap lmas, kendi nam ve hesab na yap lmas, flahsi bilgi, emek, yetenek ve uzmanl k gibi subjektif unsurlar n a r basmas, ticari mahiyeti olmamas ve süreklilik arzetmesi gibi ilkeler oluflturur. Serbest meslek faaliyetinde as l olan subjektif özelliklerdir, sermaye ikinci planda kalmaktad r. S ra Sizde 3 Üniversite hocas n n bankan n hukuki sorununun çözümüne yönelik yapt yaz l çal flma karfl l nda elde etti i kazanç ücret olarak de erlendirilemez zira bu gelir bir hizmet sözleflmesi olmadan elde edilmifltir. GVK 18. maddesinde yer alan telif kazanc olarak de- erlendirilmesi de söz konusu olmayacakt r. Sonuç olarak bu flekilde elde edilen kazanç, bu ünitenin son bafll nda incelenen ar zi kazanç kapsam nda, ar zi serbest meslek kazanc ad alt nda vergilenecektir. S ra Sizde 4 Emsal kira bedeli bir vergi güvenlik müessesesidir. Gelir tespitinde esas olan, Gelir Vergisi Kanunu 1 ve 2. maddelerinde aç kland üzere; elde edilen gelirlerin gerçek ve safi miktarlar n n dikkate al nmas d r. Anayasal ilkeler ve sözünü etti imiz Gelir Vergisi Kanunu ilkeleri göz önünde tutuldu u vakit; mükellefin, gerçek kira gelirinin emsal kira bedelinden daha düflük oldu- unu ileri sürmesi ve bunu kan tlamas durumunda (emsal kira bedeli üzerinden de il), kan tlad gerçek kira bedeli üzerinden vergilemesinin yap lmas gerekti i ortaya ç kar. Yani mükellef böyle bir durumda, elde etti- i kira bedelinin emsal kira bedelinden daha düflük oldu unu yarg mercileri (mahkemeler) önünde kan tlama hakk n kullanabilir. S ra Sizde 5 Menkul sermaye iratlar esas olarak stopaj usulüyle vergilenir. stisnai durumlarda beyan usulü uygulan r. Stopaj yoluyla vergilendirilen menkul sermaye iratlar flunlard r: Hazine bonosu ve Devlet tahvili faizi, eurobond faizleri, özel sektör tahvil ve bonolar n n faizi, T mevduat faizi, döviz tevdiat hesab faizi, repo geliri, özel finans kurumlar kâr zarar ortakl belgesi gelirleri, yat - r m fonlar kat lma belgelerinden elde edilen kazançlar. Bu menkul sermaye iratlar n n ödenmesi aflamas nda kanunda yaz l oranlar üzerinden stopaj yap l r. S ra Sizde 6 Gelir Vergisi Kanunu nun 80. maddesinde di er kazanç ve iratlar kapsam nda de er art fl kazançlar ve ar zi kazançlar say lm flt r. Ayn maddede mal ve haklar n elden ç kar lmas ndan do an kazançlar, de er art fl kazanc olarak kabul edilmifltir. Mal ve haklar n al fl bedelleri ile sat fl bedelleri aras ndaki fark de er art fl kazanc n n matrah olacakt r. Bu mal ve haklar n; sat lmas, bir ivaz karfl l nda devir ve temliki, trampa edilmesi, takas, kamulaflt r lmas, devletlefltirilmesi, ticaret flirketlerine sermaye olarak konulmas elden ç karma anlam na gelmektedir.

69 60 Türk Vergi Sistemi Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Akdo an, A. (1998) Türk Vergi Sistemi ve Uygulamas, Gözden Geçirilmifl ve Geniflletilmifl 2. Bask, Ankara: Gazi Kitabevi. Bilici, N. (1991). Risk ve Masraf Karfl l klar, Say fltay Dergisi, no 3 s Bilici, N. (1992). Alacak De er Düflüfl Karfl l klar, Vergi Dünyas, Say : 134, s Bilici, N. (2011). Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk Vergi Sistemi), 26. Bask, Ankara: Seçkin Yay nc l k. Bilici, A., Bilici, N. (2011) Kamu Maliyesi, Ankara: Seçkin Yay nevi. Bilici, N. (2013). Avrupa Birli i ve Türkiye, Mali Yard mlar-vergilendirme, 6. Bask, Seçkin Yay nevi, Ankara. Bilici, N. (2014). Vergi Hukuku, 34. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Bilici, N. (2014). Türk Vergi Sistemi, 33. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Bilici, N. Bilici A. (2014). Kamu Maliyesi, 4. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Bilici, N. Bilici A. (2014). Vergi Kanunlar, 3. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Buluto lu, K. (1978). Türk Vergi Sistemi, cilt 1, 6. bask, stanbul: Fakülteler Matbaas. Cenk, R. (1999). Ücretler Tazminatlar ve Harc rahlar, Ankara: Yaklafl m Yay nlar. Çubukçu-Özkök, D. (2007) De er Art fl Kazançlar - n n Vergilendirilmesi, Ankara: Naturel Kitap Yay n Da t m. Erol, A., Y ld r m, A.E. (2011). Menkul K ymetlerin Vergilendirilmesi, Ankara: Yaklafl m Yay nlar. Karakoç, Y. (2007). Vergi Hukuku Uygulamalar, Ankara: Yetkin Yay nlar. Kartalo lu, E., Tekin, C. (2007). Menkul K ymet Gelirlerinin Vergilendirilmesi, Gözden Geçirilmifl 2. Bask, Ankara: Yaklafl m Yay nc l k. Oktay, A. N. (2007). Emeklilik Ödenekleri ve Vergilendirilmesi, Ankara: Maliye ve Hukuk Yay nlar. Özer,. (1977). Vergileme lkeleri ve Türk Vergi Sistemi, Ankara: Türkiye ve Orta Do u Amme daresi Enstitüsü Yay n. Özmen, M. A. (2008). Gelir ve Kurumlar Vergisi Mevzuat nda Vergi Güvenlik Müessesesi, Ankara: Yaklafl m Yay nc l k. Saban, N. (2009). Vergi Hukuku, 5. bask, stanbul: Beta Bas m Yay n. fienyüz, D. (1999). Türk Vergi Sistemi, (Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, Katma De er Vergisi), Bursa: Ezgi Kitabevi. Türkay,. (2005). Ücretlerde Vergi ndirimi (Vergi adesi) Uygulamas, Ankara: Maliye ve Hukuk Yay nlar. Türkay,. (2007). Serbest Meslek Kazanc n n Vergilendirilmesi, Ankara: Maliye ve Hukuk Yay nlar. Y ld z, A. M. (2005). Tüm Yönleriyle Avukatlar n Vergilendirilmesi, Ankara: Yaklafl m Yay nc l k.

70 4TÜRK VERG S STEM Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Gelir vergisinde tarh n nas l yap ld n ve beyanname çeflitlerini aç klayabilecek, Y ll k beyanname verilmeyen halleri ve verilmesi zorunlu halleri s ralayabilecek, Y ll k beyanname üzerinden yap labilecek indirimleri tespit edebilecek, Gelir vergisinin hesab n, tarifesini, ödenmesini aç klay p geçici vergiyi tan mlayabilecek, Dar mükellef gerçek kiflileri ve bu kiflilerin beyanname verme usul ve flekillerini belirleyebileceksiniz. Anahtar Kavramlar Tarh Vergi Tevkifat Muhtasar Beyanname Beyanname S n r Gelir Toplam Vergilendirme Dönemi ndirim çindekiler Türk Vergi Sistemi Gelir Vergisinin Tarh Mahsup Geçici Vergi Dar Mükellef Y ll k Beyanname hracat stisnas Münferit Beyanname GEL R VERG S N N TARHI MUHTASAR BEYANNAME (STOPAJ BEYANNAMES ) YOLUYLA TARH YILLIK BEYANNAME YOLUYLA TARH YILLIK BEYANNAME VER LMEYEN VEYA TOPLAMA YAPILMAYAN HÂLLER DAR MÜKELLEF GERÇEK K fi LERE ÖZGÜ DÜZENLEMELER

71 GEL R VERG S N N TARHI Gelir Vergisinin Tarh Gelir vergisi kural olarak bizzat mükellefin veya vergi sorumlusunun beyan üzerine tarh olunmaktad r (GVK m. 83). 84. maddede, gelir vergisi beyanlar n n y ll k, muhtasar veya münferit beyanname ile yap laca öngörülmektedir. Y ll k ve muhtasar beyanname tam-dar tüm mükellefleri ilgilendirir. Münferit beyanname ise sadece dar mükellefleri ilgilendirir. Dar mükelleflere özgü düzenlemeler son bafll k alt nda incelenecektir. Gelir vergisinin tarh konusunu bu bafll k alt nda; Muhtasar beyanname yoluyla tarh, Y ll k beyanname üzerinden tarh ve Y ll k beyanname verilmeyen ve (veya) toplama yap lmayan haller olmak üzere üç ana bafll k alt nda inceleyebiliriz. MUHTASAR BEYANNAME (STOPAJ BEYANNAMES ) YOLUYLA TARH Muhtasar beyanname, stopaj yoluyla al nan vergilerin ödendi i beyanname çeflididir. Gelir vergisi has lat n n %90 n n üstündeki k sm bu yöntemle toplanmaktad r. Bu yöntemde vergi, gelir elde eden kiflinin eline geçmeden kesilmekte ve muhtasar beyanname ile vergi dairesine ödenmektedir. Muhtasar beyanname, iflverenler veya vergi tevkifat yapan di er kimseler taraf ndan kesilen verginin matrah ile birlikte, toplu olarak vergi dairesine bildirilmesine yarayan beyannamedir (GVK m. 84, b. 2). Ticaret veya serbest meslek erbab n n tevkifata tabi ifllemi bulunmamas durumunda muhtasar beyanname verme zorunlulu u yoktur, bu aç dan beyanname verilmedi i gerekçesiyle re sen takdire gidilmesi de mümkün de ildir (Dfl. 4. D.; ; E. 1997/4444, K. 1998/4557. Vergi tevkifat yapmak zorunda olanlar, GVK n n 94. maddesinde say lm flt r. Bunlar afla daki kifli ve kurulufllard r: Kamu idare ve müesseseleri, ktisadi kamu müesseseleri, sair kurumlar, Ticaret flirketleri, ifl ortakl klar, Dernekler, vak flar, dernek ve vak flar n iktisadi iflletmeleri, kooperatifler, yat r m fonu yönetenler, Tarh: Vergi alaca n n kanunlar nda gösterilen matrah ve nispetler üzerinden vergi dairesi taraf ndan hesaplanarak bu alaca miktar itibariyle tespit eden idari muameledir. D KKAT

72 64 Türk Vergi Sistemi SIRA S ZDE 1 Tablo 4.1 Stopaj Yoluyla Al nan Gelir Vergisinin Beyan ve Ödenme Süresi (Muhtasar Beyanname) SIRA S ZDE 2 Gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbab, Zirai kazançlar n bilanço veya zirai iflletme hesab esas na göre tespit eden çiftçiler. Hangi durumlarda ve hangi oranda stopaj yap laca, önceki ünitelerde farkl gelir çeflitleri aç klan rken yap lm flt r. Vergi tevkifatlar, aç klanan ödemelerin nakden veya hesaben yap lmas esnas nda gerçeklefltirilmektedir. Hesaben ödeme deyimi, vergi tevkifat na tabi kazanç ve iratlar ödeyenleri istihkak sahiplerine karfl borçlu duruma sokan her türlü kay t ve ifllemi ifade etmektedir. Bakanlar Kurulu, 94. maddede %0, %5, %10, %20, %30 gibi farkl oranlarda belirlenen tevkifat oranlar n her bir ödeme ve gelir için ayr ayr s f ra kadar indirmeye ve bir kat na kadar art rmak suretiyle yeniden tespit etmeye yetkili k l nm flt r. Bu yetki, hükümetin ekonomi ve maliye politikalar çerçevesinde s k s k kullan lmaktad r. Bakanlar Kurulu gelir vergisi tevkifat oranlar n s f ra kadar indirme ve bir kat na kadar art rma yetkisini nereden almaktad r? Stopaj matrah olarak; Ücretler aç s ndan indirimler yap ld ktan sonra kalan safi tutar, Di er gelirlerde ise gayrisafi tutarlar esas al nmaktad r (GVK m. 96). Kesilmesi gereken verginin, ödemeyi yapan taraf ndan üstlenilmesi durumunda vergi tevkifat, bilfiil ödenen miktar ile ödemeyi yapan n yüklendi i verginin toplam tutar üzerinden yap l r. Sözünü etti imiz tevkifatlar yapanlar, yapt klar kesintileri ertesi ay n 23. günü akflam na kadar tahakkukun yap ld yerin vergi dairesine, muhtasar beyanname ile bildirmek zorundad rlar. Çal flt rd klar hizmet erbab say s 10 ve daha az olanlar, 94. maddeye göre yapacaklar tevkifatla (zirai ürün bedelleri üzerinden tevkifat yapanlar hariç) ilgili muhtasar beyannamelerini her ay yerine Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylar n n 23. günü akflam na kadar (yani 3 ayda bir) verebilirler. Bu flekilde, zirai ürün bedelleri üzerinden yap lan tevkifat d fl ndaki tüm di er tevkifatlar n (örne in; ücretler, gayrimenkul sermaye iratlar, serbest meslek kazançlar üzerinden yap lan stopajlar n); iflçi flart n n sa lanmas durumunda, her ay yerine üç ayda bir beyan edilmesi imkân bulunmaktad r. Ay n 23. günü akflam na kadar beyan edilen vergiler ayn ay n 26. günü mesai saati bitimine kadar ödenecektir (GVK m. 119). Beyan Süresi Tevkifat n Yap ld Ay zleyen Ay n Günleri Aras Ödeme Süresi Di er taraftan, genel bütçeye dâhil idare ve müesseseler bu zorunlulu un d fl nda tutulmufllard r. Bu idareler, yapt klar kesintileri ilgili bordrolara ifllemekle yetinmekte; ayr ca muhtasar beyanname vermemektedirler (GVK m. 100). Stopaj usulüyle vergilemenin amaç ve yararlar neler olabilir? Beyannamenin Verildi i Ay n 26. Günü Akflam na Kadar

73 4. Ünite - Gelir Vergisinin Tarh 65 YILLIK BEYANNAME YOLUYLA TARH Gelirin toplanmas ve beyan bafll n tafl yan GVK 85. madde, beyan yoluyla vergilemeyi ana yöntem olarak kabul etmifltir. Y ll k beyanname, mükellefin çeflitli kaynaklardan bir takvim y l içinde elde etti i kazanç ve iratlar n n bir araya getirilip toplanmas na ve bu suretle hesaplanan gelirin vergi dairesine bildirilmesine iliflkin beyannamedir. Gelir vergisi mükellefinin elde etti i gelirler, 7 kazanç unsurunun biri veya birkaç ndan oluflabilir. Kural olarak, elde edilen tüm gelirlerin y ll k beyanname ile bildirilmesi zorunlulu u bulunmaktad r (GVK m. 85, f. 1). Ancak, baz gelirler kaynakta stopaja tabi tutuldu u için bu kural yumuflat lm flt r. GVK nin 86. maddesinde, baz gelirler için beyanname verilmeyece i veya bu gelirlerin toplamaya dâhil edilmeyece i öngörülmüfltür. Y ll k beyanname verilmeyen hâller, ünitenin sonunda aç klanacakt r. Mutlak Anlamda Beyanname Verilmesi Gerekli Durumlar GVK m. 85 te düzenlenen bu durumlar afla da aç klanmaktad r: Tacirler, çiftçiler ve serbest meslek erbab ticari, zirai ve serbest meslek faaliyetlerinden kazanç elde etmeseler bile y ll k beyanname vermek zorundad rlar (GVK m. 85). Çiftçiler kavram ile kastedilenler, iflletme esas na veya bilanço esas na göre gerçek usulde vergilenen çiftçilerdir. Tacirler kavram ile ise iflletme veya bilanço esas na göre gerçek usulde vergilenen tacirler yan nda basit usulde vergilenen tacirler de kastedilmektedir. Vergisi stopaj yoluyla al nmam fl ücret gelirleri, Tutar toplam GVK, m. 86/d de yaz l tutar aflan, istisnaya konu olmam fl ve üzerinden stopaj yap lmam fl menkul, gayrimenkul sermaye iratlar, Kazanç ve iratlar n istisna haddini aflan k s mlar (Bu durumda sadece istisna haddini aflan k s m beyan edilecektir) (GVK m. 86, a). Mutlak anlamda beyanname verilmesi gerekli gelirlerden, vergisi stopaj yoluyla al nmam fl ücret gelirlerini aç klay n z. Beyanname Verme S n r n n Afl lmas Hâlinde, Beyan Mecburiyeti Bulunan Gelirler Bu grup gelirler; Stopaja maruz kalm flt r, Ancak kanun koyucu, tutar n, belirledi i s n r n üstünde olmas ndan dolay, ayr ca beyanname yoluyla vergilendirilmesini de arzulam flt r. Bu gelirler afla da aç klanmaktad r: Birden Fazla flverenden Ücret Geliri Olanlar Bu durumda, mükellefin birinciden sonraki iflveren(ler)den ald klar ücretlerin toplam beyanname verme s n r n geçiyorsa, ücret gelirlerinin tamam beyana tabi hâle gelmektedir. Elde edilen ücretlerden hangisinin 1. ücret olarak de erlendirilece inin seçimi mükellefin ihtiyar na b rak lm flt r (GVK Sirküleri 2004/8, ). Bu durumda miktar en yüksek olan ücret gelirini, birinci ücret olarak de erlendirmek mükellefin yarar na olacakt r. 3 SIRA S ZDE D KKAT

74 SIRA S ZDE 66 Türk Vergi Sistemi DÜfiÜNEL M SORU D KKAT DÜfiÜNEL M Mükellefin, birden fazla ücret geliri yan nda baflka gelirinin (gelirlerinin) de olmas durumunda, s n r n afl l p afl lmad na bak l rken, ücretler di er gelirlerle kar flt r lmadan kendi içinde, ba ms z olarak S ORU de erlendirilecektir. Birden fazla D KKAT iflverenden ücret al nmas halinde, birinci iflverenden al nan ücretin hangisi olaca n mükellef serbestçe belirleyebilecektir. SIRA S ZDE SIRA S ZDE Gelir Toplam Beyanname Verme S n r n Aflanlar Vergiye tabi gelir toplam (GVK m. 86, a ve b bentlerinde yaz l gelirler d fl nda), AMAÇLARIMIZ beyan s n r n geçen mükellefler tevkif yolu ile vergilendirilmifl; Menkul AMAÇLARIMIZ sermaye irad, Gayrimenkul sermaye irad gelirleri için de beyanname vermek zorundad rlar veya K Tverdikleri A P beyannameye bu gelirleri de dâhil edeceklerdir (Geç. m. K T A P 67 de say lanlar hariç). Bu gelirlerle ilgili olarak dikkat edilmesi gerekli husus, s n r n afl lmas durumunda beyan edilecek tutar, sadece s n r n üstündeki tutar de il, gelirin tamam d r. TELEV ZYON TELEV ZYON Beyannamede farkl kaynaklardan elde edilen gelirlerin toplanmas, bunlar n artan oranl tarifeye tabi olmas sonucunu vermektedir. Ancak, hesaplanan vergiden, daha önce stopaj yoluyla al nan vergiler düflülecektir. NTERNET NTERNET D KKAT GVK nin 93. maddesinde yer alan Aile reisi beyan uygulamas, 4369 say l Kanun la tarihinden itibaren yürürlükten kald r lm flt r. Bu nedenle, Mart 1999 beyan döneminden bu yana, gelir elde eden aile bireylerinin durumu ayr ayr de erlendirilmekte ve burada aç klanan kriterlere göre beyanname verme zorunlulu u bulunmas durumunda, söz konusu beyanname bizzat geliri elde eden aile bireyi taraf ndan verilmektedir. Velayet alt ndaki çocuklar n beyan ise velisi taraf ndan verilecektir. SIRA S ZDE SIRA S ZDE 4 DÜfiÜNEL M SORU D KKAT SIRA S ZDE Avukat A, 2015 y l nda; T serbest meslek kazanc, bir iflverenden tamam tevkif yoluyla SIRA S ZDE vergilendirilmifl T29.050, ikinci bir iflverenden tamam tevkif suretiyle vergilendirilmifl T ücret geliri elde etmifltir. A n n beyanname verme durumunu araflt r n z. Y ll k Beyannamenin Verilece i Yer ve Zaman Gelir vergisi beyannamesinin, mükellefin ikametgâh n n bulundu u yer vergi dairesine verilmesi SORU gerekir. Bu esas çerçevesinde D KKAT gayrimenkul sermaye iratlar ile ilgili beyanname de gayrimenkulün bulundu u yer vergi dairesine de il, irad elde eden mükellefin bulundu u yer vergi dairesine verilecektir. SIRA S ZDE E er mükellefin ifl yeri ve ikametgâh ayr vergi daireleri bölgesinde bulunuyorsa, Maliye Bakanl n n uygun görmesi kayd yla, beyanname ifl yerinin bulundu u AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ yer vergi dairesine verilebilir (GVK m. 106). K D KKAT T A P TELEV ZYON D KKAT SIRA NTERNET S ZDE SIRA S ZDE DÜfiÜNEL M GVK nin 106. K maddesi; T A P di er ücret geliri elde edenlerle, gezici olarak çal flan ticaret ve serbest meslek erbab için, faaliyetlerini icra ettikleri yer vergi dairesine beyanname verme imkân n da tan maktad r. TELEV ZYON Medeni hukukta ikametgâh yerleflmek niyetiyle oturulan yer olmas na ra men, vergi hukukunda ikametgâh; mükellefiyet tesisine yönelik ticari, ekonomik faaliyetlerin yap ld, yo- unlafl ld yer olarak kabul edilmektedir. Vergi hukukunda ikametgâh mali ikametgâh SIRA S ZDE fleklinde de NTERNET isimlendirilmektedir. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P K T A P

75 4. Ünite - Gelir Vergisinin Tarh 67 Y ll k beyanname veren mükellefler için vergilendirme dönemi, geçmifl takvim y l d r. Yani, bu mükellefler vergilerini gelirin elde edildi i y l izleyen y lda ödemektedirler. Son düzenlemeye göre beyannameler: Gelirin sadece basit usulde tespit edilen ticari kazançlardan ibaret olmas durumunda, izleyen y l n fiubat ay n n 25. günü akflam na kadar, Di er hâllerde ise ertesi takvim y l n n Mart ay n n 25. günü akflam na kadar verilir (GVK m. 92). Beyannameler, vergiyi tarha yetkili vergi dairesine verilmektedir. Mükellef beyannameyi; Bizzat götürüp elden verebilece i gibi, Taahhütlü olarak posta ile de gönderebilir, Günümüzde beyannameler daha çok internet üzerinden verilir hâle gelmifltir (E-Beyan). Postaya verilen tarih, beyannamenin verildi i tarih olarak esas al nmaktad r. adresinden E-Beyanname ile ilgili tan t m broflürü, haz rlama k lavuzu gibi de iflik bilgilere ulaflabilirsiniz. Y ll k Beyanname Üzerinden Yap labilecek ndirimler ve Zararlar n Düflülmesi zin Verilen ndirimler Hakk nda Genel Bilgi Beyanname veren mükelleflere yönelik çeflitli indirim imkânlar tan nm flt r. Özellikle ticari kazanç ve serbest meslek kazanc sahibi mükellefler, faaliyet dönemi boyunca yapt klar ve kanunun izin verdi i giderleri defterlerine kaydederek indirebilmektedirler. Bu giderler, ayr ca toplu hâlde verilen beyannamenin ekinde de gösterilmektedir. Burada sözünü edece imiz indirimler ise mükelleflerin y ll k beyanname ile bildirecekleri gelirler üzerinden yap lmakta olan ilave indirimlerdir. Do al olarak bu indirimlerin yap labilmesi için, mükellefin gelir beyan etmifl olmas gereklidir. Ayr ca, bu flekilde yap lacak indirimler, beyan edilen gelir tutar n da aflamamaktad r. Yani bu indirimler, dönem içi yap lan giderlerde oldu u gibi zarar art r c etki yap p izleyen y la devredilememektedir. Söz konusu indirimler, GVK nin 89. maddesinde aç klanm flt r. Bunlar gruplara ay rarak afla daki flekilde özetleyebiliriz: Mükellefin Kendisi, Ailesi, flletmesi çin Yapt Giderler Beyan edilen gelirin %10 unu aflmamas, Türkiye de yap lmas flart yla, mükellefin kendisi, efli ve küçük çocuklar na iliflkin olarak yap lan e itim ve sa l k harcamalar. Mükellefin flahs na, efline ve küçük çocuklar na ait hayat, ölüm, kaza, hastal k, engellilik... gibi flah s sigorta primleri ile bireysel emeklilik katk paylar. Yap labilecek indirim, beyan edilecek gelirin %15 ini ve asgari ücretin y ll k brüt tutar n aflamaz. Ayr ca flah s sigorta veya bireysel emeklilik indiriminin yap labilmesi için, sigortan n veya emeklilik sözleflmesinin; Türkiye de kain ve merkezi Türkiye de bulunan bir sigorta veya emeklilik flirketi nezdinde yap lmas ve gelirin elde edildi i y lda ödenmifl olmas flart getirilmifltir. D KKAT NTERNET Küçük çocuklar ifadesi ile 18 yafl n veya tahsilde olupta 25 yafl n geçmemifl çocuklar kastedilmektedir. Bu kapsama evlat edinilen çocuklar da dahildir. D KKAT

76 68 Türk Vergi Sistemi D KKAT SIRA S ZDE 5 Ayn çerçevede iflverenin, çal flan ad na bireysel emeklilik sistemine göre ödeyece i katk paylar n n yukar da aç klanan miktarlara tekabül eden k sm n n matrahtan indirilmesi de mümkündür. Beyannameye al nm fl ücretler varsa ve bu ücretler için, daha önce safi miktar hesaplan rken flah s sigortas indirimi yap lm flsa, burada ayr ca indirim yap lamaz. Zira ücretlere iliflkin matrah hesaplan rken, ücretin gayrisafi tutar ndan; y l içinde yararlan lan engelli indirimi, sendika aidat, emekli aidat yan nda flah s sigorta primleri de gider olarak düflülebilmektedir. Mükelleflerin, iflletmeleri bünyesinde gerçeklefltirdikleri, münhas ran yeni teknoloji ve bilgi aray fl na yönelik, araflt rma ve gelifltirme harcamalar tutar n n %100 ü (yani tamam ) tutar nda AR-GE indirimi. Bu konuda yararlan - lacak harcamalar n kapsam n ve... belirlemek üzere Maliye Bakanl na yetki verilmifltir. Ba fl ve Yard mlar Bu maddenin 2. bendinde say lan genel ve özel bütçeli idarelere, il özel idarelerine, belediyeler ve köylere, kamu menfaatine yararl derneklere, Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tan nan vak flara ve Yasa da belirlenen di- er baz kurum ve kurulufllara makbuz karfl l yap lan ba fl ve yard mlar. Bu flekilde indirilebilecek tutar; bir takvim y l için, o y la ait beyan edilecek gelirin %5 ini, kalk nmada öncelikli yörelerde %10 unu geçememektedir. Ayn kurum ve kurulufllara; okul, sa l k tesisi ve yüz (kalk nmada öncelikli yörelerde 50) yatak kapasitesinden az olmamak üzere yurt, huzurevi, mülki idare amirlerinin izni ve denetimine tabi olarak yapt r lacak ibadethaneler ve Diyanet flleri Baflkanl denetiminde yayg n din e itimi verilen tesislerin: - nflas dolay s yla yap lan harcamalar veya - Bu tesislerin inflas na katk da bulunmak amac yla... yap lan her türlü ba- fl ve yard mlar ile - Mevcut tesislerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için yap lan her türlü nakdi ve ayni ba fl ve yard mlar n tamam n n indirilmesine izin verilmifltir. Örne in bu hükümden yararlan larak, üniversite vak flar veya ibadethane inflas için yap lan ba fllar n tamam, gider olarak indirilebilecektir. K z lay, Yeflilay derneklerine yap lan ba fllar n tamam gider olarak düflülür (GVK, m. 89/11). Ayr ca kurulufl kanunlar ile baz kurumlara yap lacak ba fllar n tamam n n gider olarak düflülebilmesine izin verilmifltir. Örnekler: Sosyal Yard mlaflma ve Dayan flmay Teflvik Fonu, TÜB TAK, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Silahl Kuvvetlerini Güçlendirme Vakf. Kanunu kapsam nda yap lan sponsorluk harcamalar n n; amatör spor dallar için tamam, profesyonel spor dallar için %50 si. Do al afetlerle ilgili olarak veya Türk Silahl Kuvvetleri Güçlendirme Vakf Kanunu na göre yap lan ayni ya da nakdi ba fllar indirim konusu yap labilir mi?

77 4. Ünite - Gelir Vergisinin Tarh 69 Döviz Giriflini Teflvik Amaçl ndirim Türkiye'de yerleflmifl olmayan kiflilerle, iflyeri, kanuni ve ifl merkezi yurt d fl nda bulunanlara Türkiye de verilen ve münhas ran yurt d fl nda yararlan lan mimarl k, mühendislik, tasar m, yaz l m, t bbi raporlama, muhasebe kayd tutma, ça r merkezi ve veri saklama hizmeti alanlar nda faaliyette bulunan hizmet iflletmeleri ile e itim ve sa l k alan nda faaliyet gösteren ve Türkiye de yerleflmifl olmayan kiflilere hizmet veren iflletmelerin münhas ran bu faaliyetlerinden elde ettikleri kazanc n %50 si. Sosyal Amaçl ndirim Daha önceki bahislerde de aç klad m z gibi; Serbest meslek faaliyetinde bulunan veya basit usulde vergilendirilen engelliler ve Bakmakla yükümlü oldu u kifliler aras nda engelli kifli bulunan serbest meslek erbab ile Beyanname veren ücretliler engelli indiriminden yararlanabilirler. ndirim, ücretliler aç s ndan ücretin ödenmesinden önce, stopaj matrah üzerinden de yap - labilmektedir. Engelli serbest meslek erbab ile engelli basit usuldeki vergi mükellefi aç s ndan ise indirim ancak beyannamede gelir gösterilmesi durumunda mümkün olmaktad r. Bu indirimin tutar, (ücretler bahsinde aç klad m z) engellilik indirimi ile ilgili esaslara göre hesaplanan y ll k indirim miktar n n ayn s d r. Beyanname üzerinden yap labilecek burada aç klanan indirimlere karfl l k, afla da sayaca m z giderlerin, matrahtan ve gelir unsurlar ndan indirilmesine izin verilmemifltir (GVK m. 90): Gelir vergisi ile di er flahsi vergiler ve her ne flekilde olursa olsun vergi cezalar ve para cezalar, AATUHK hükümlerine göre ödenen cezalar, gecikme zamlar ve faizler, VUK hükümlerine göre ödenen gecikme faizleri. Beyanname Veren Mükelleflerin Yararland ndirimler - E itim ve sa l k harcamalar (%10), - kinci emeklilik için ödenen katk paylar (%15), - Kamu kurumlar na, vak flara yap lan ba fl ve yard mlar (%5, %100), - Sponsorluk (%50, %100), - Ar-GE indirimi (%100), - Engelli indirimi, - Önceki y llarda maruz kal nan zararlar (5 y l). Zararlar n Düflülmesi Beyan esas gelirin toplanmas n emrederken, di er taraftan da bir k s m gelir kaynaklar nda u ran lan zararlar n, di er kaynaklar n kazanç ve iratlar na mahsup edilmesine imkân tan maktad r. GVK m. 80 de yaz l di er kazanç ve iratlarla ilgili zararlar n, baflka kaynaklardan elde edilen kazançlardan mahsubuna ise imkân tan nmam flt r. D KKAT D KKAT

78 70 Türk Vergi Sistemi SIRA S ZDE 6 D KKAT Bu mahsup sonucunda kapat lmayan zarar k sm, izleyen y llara devredilecek ve izleyen 5 y l içinde bu y llar n gelirleri ile mahsup edilebilecektir (GVK m. 88). Bu genel kurala ra men baz durumlarda zarar mahsubuna s n rlamalar getirilmifltir: Beyanname üzerinden yap lan indirimlerin zarar art r c etkisi olamamaktad r. Yine daha önce aç kland gibi de er art fl kazançlar nda u ran lan zararlar n düflülmesinde s n rlamalar vard r. Menkul ve gayrimenkul sermaye iratlar nda, gider fazlal ndan do anlar hariç, sermayede ortaya ç kan eksilmeler zarar kabul edilmemektedir. Son olarak, tam mükelleflerin yurt d fl faaliyetleri ile ilgili u rad klar zararlar n Türkiye deki gelirlerinden hangi flartlarda mahsup edilebilece ine iliflkin esaslar, 88. maddenin 4, 5 ve 6. f kralar nda aç klanm flt r.) Tam mükellefiyette yurt d fl faaliyetlerden do an zararlar n mahsubunu aç klay n z. Vergi Tarifesi Buraya kadar aç klamas yap lan ifllemler sonucunda bulunacak matrah n pozitif olmas durumunda, bu matraha gelir vergisi tarifesi uygulanarak verginin hesab yap lacakt r. Gelir vergisine tabi gelirlere uygulanan artan oranl tarife, %15 ten bafllamakta %20 ve %27 oranlar n n arkas ndan %35 te sonlanmaktad r. Mahsuplar Y ll k beyannamede toplanan gelirler üzerinden daha önce vergi ödenmiflse, bu vergilerin hesaplanan toplam gelir vergisinden düflülmesi gerekir. Bu çifte vergilemenin önlenmesi için gereklidir. GVK nin 121. maddesi stopaj yoluyla al nan vergilerin mahsubunu 123. maddesi ise yabanc ülkelerde ödenen vergilerin mahsubunu düzenlemektedir. Yabanc ülkelerden elde edilen gelirlerin, bu gelirler üzerinden stopaj yap l p yap lmad na, tutar na ve niteli ine bak lmaks z n beyan edilmesi zorunlulu u vard r. Yabanc memleketlerde elde edilen kazanç ve iratlar: 1. Mükellefin bunlar Türkiye de hesaplar na intikal ettirdi i y lda, 2. Türkiye de hesaplara intikal ettirilmemesinin mükellefin iradesi d fl ndaki sebeplerden ileri geldi i kan tlanm flsa, mükellefin bunlara tasarruf edebildi i y lda elde edilmifl say l r. (GVK m. 85, f. 3) Ayr ca, yurt d fl nda ödenen vergiler, sadece, yurt içi ve yurt d fl kazançlar n toplam üzerinden hesaplanan verginin yurt d fl kazançlara isabet eden k sm üzerinden indirilebilmektedir. KVK nin 8. maddesinin 4. bendinde düzenlenen, muhtelif yat r m fonlar ve ortakl klar taraf ndan da t lan paylardan yap lan stopajlar n red ve iadesine ise imkân tan nmam flt r (GVK m. 94, 14. bentten sonra gelen 4. f kra). Yani bu durumda, kesintiler nihai vergi durumuna dönüflmüfl olmaktad r maddeye göre; mükellef, GVK ye göre kesilmifl bulunan vergileri, y ll k beyannameye dâhil olan kazanç ve iratlar üzerinden hesaplanan vergiden düflebilecektir. Bu mahsup sonucunda mükellefin alacakl olmas hâlinde, bu alacak, vergi idaresinin durumu mükellefe tebli etti i tarihten itibaren 1 y l içinde (mükellefin baflvurusu üzerine) iade olunur. Vergi idaresi, mükellefin alacakl oldu u k sm n iadesini; belli bir incelemeden ve teminat gösterilmesinden sonra yapmaktad r. Gelir Vergisinin Ödenmesi (Taksitler) Y ll k beyanname ile bildirilen gelir üzerinden hesaplanacak vergi, afla da belirtilen sürelerde ödenir:

79 4. Ünite - Gelir Vergisinin Tarh 71 fiubat ay n n 25. günü akflam na kadar verilmesi gereken beyanname ile bildirilen gelir üzerinden tahakkuk ettirilen gelir vergisi, fiubat ve Haziran aylar nda olmak üzere 2 eflit taksitte, Mart ay n n 25. günü akflam na kadar verilmesi gereken beyanname ile bildirilen gelir üzerinden tahakkuk ettirilen gelir vergisi ise Mart ve Temmuz aylar nda olmak üzere 2 eflit taksitte ödenir (GVK m. 117). Vergi karnesi üzerinden ödeme yapan di er ücret geliri sahipleri; y ll k vergilerinin yar s n fiubat ay nda, di er yar s n da A ustos ay nda ödemektedir (GVK m. 118). Y ll k beyanname veren mükellefler aç s ndan vergi, vergilendirme dönemini izleyen y l içinde ödenmesine ra men; di er ücretliler vergilerini, geliri elde ettikleri y l içinde, yani daha erken ödemektedirler. Verginin ödenmesi, ba l bulunulan vergi dairesine yap laca gibi, Ba l olunan vergi dairesinin bulundu u yerin belediye s n rlar d fl nda kalan baflka vergi dairelerine veya Vergi idaresi ile anlaflmal olan banka flubelerine de yap labilir. Basit Usulde Vergilendirilenler Di erleri Beyan Süresi zleyen Y l n fiubat Ay n n 25. Günü Akflam na Kadar zleyen Y l n Mart Ay n n 25. Günü Akflam na Kadar Geçici Vergi (Peflin Vergi) Ödeme Süresi fiubat ve Haziran Aylar nda Olmak Üzere 2 Eflit Taksitte Mart ve Temmuz Aylar nda Olmak Üzere 2 Eflit Taksitte Geçici verginin mant ksal izah n, vergisi kaynakta kesilerek peflin al nanlarla, vergisini beyanname vererek ertesi y l ödeyen mükellefler aras ndaki eflitsizli in giderilmesi düflüncesi oluflturmaktad r. Geçici vergi uygulamas ile geç ödemeden kaynaklanan enflasyon etkisinin giderilmesi de amaçlanmaktad r. Bu düflünceyle, (basit usulde vergilenenler hariç) gerçek usulde gelir vergisine tabi olan ticari kazanç sahipleri ve serbest meslek erbab için, cari vergilendirme döneminin gelir vergisine mahsup edilmek üzere, geçici vergi ödeme yükümlülü- ü getirilmifltir (GVK mük. m. 120). Geçici Vergi Ödeyenler Gerçek usulde ticari kazanç sahipleri Serbest meslek erbab Ödenecek geçici verginin oran, içinde bulunulan y lda bildirilen üçer ayl k kazançlar üzerinden %15 tir (Bkz. GVK mük. m. 120, f. 1). Hesaplanan geçici vergi, üç ayl k dönemi izleyen ikinci ay n 14. günü akflam - na kadar, ba l olunan vergi dairesine beyan edilir ve on yedinci günün akflam na kadar ödenir (Bu süreler 14 May s, 14 A ustos, 14 Kas m ve 14 fiubat tarihlerine tekabül etmektedir). Ayn dönem içinde tevkif edilmifl bulunan gelir vergisi (42. maddede belirtilen kazançlardan yap lan tevkifat hariç), hesaplanan geçici vergiden mahsup edilir. Yani mükellef, dönem içinde stopaj yoluyla gelir vergisi ödemiflse, ödeyece i geçici vergi bu ölçüde düflük olacakt r. Tablo 4.2 Beyan Yoluyla Ödenen Gelir Vergisinde Süreler

80 72 Türk Vergi Sistemi Tablo 4.3 Geçici Vergi Beyan ve Ödeme Süresi SIRA S ZDE 7 Tablo 4.4 Gelir Vergisinde Vergileme Rejimi ve Vergi Oranlar Beyan Süresi 3 Ayl k Dönemi zleyen kinci Ay n 14. Günü Akflam na Kadar Geçici vergi matrah, GVK de yer alan, ticari ve mesleki kazançlar n tespitine iliflkin hükümlere göre belirlenmektedir. Bu belirlemede, indirim ve istisnalar ile VUK un (amortisman, karfl l k, reeskont gibi uygulamalar dâhil) de erlemeye ait hükümleri de dikkate al nmakta, dönem sonu mal mevcutlar kay tlar üzerinden tespit edilmektedir. Bu flekilde bir y l boyunca ödenen geçici vergi, ertesi y l Mart ay nda, gerçek tutar hesaplanan gelir vergisinden düflülür; Mükellef kalan borcunu da vergi dairesine iki eflit taksitte öder, Mükellefin alacakl olmas durumunda ise; bu alacak, varsa mükellefin di er vergi borçlar na mahsup edilir, Bu mahsuplara ra men kalan geçici vergi tutar var ise o y l n sonuna kadar yaz l olarak talep edilmesi hâlinde mükellefe ret ve iade olunur. Geçici verginin nas l hesapland n aç klay n z. GVK da Kazanç ve ratlar Vergilendirme Rejimi Vergi Oranlar Ticari Kazançlar Zirai Kazançlar Ücretler 1. Gerçek Usul a. Bilanço Esas b. flletme Hesab Esas 2. Basit Usul 1. Gerçek Usul a. Bilanço Esas b. flletme Hesab Esas 2. Stopaj Usulü 1. Stopaj Usulü 2. Beyan Usulü 3. Vergi Karnesi %15-%35 %15-%35 %15-%35 %15-%35 %15-%35 %0-%4 %15-%35 %15-%35 %15-%35 Serbest Meslek Kazançlar Gerçek Usul %15-%35 Gayrimenkul Sermaye ratlar Menkul Sermaye ratlar Di er Kazanç ve ratlar 1. De er Art fl Kazançlar 2. Ar zi Kazançlar 1. Stopaj Usulü 2. Beyan Usulü 1. Stopaj Usulü 2. Beyan Usulü Ödeme Süresi Beyannamenin Verildi i Ay n 17. Günü Akflam na Kadar Stopaj, Beyan Usulü Beyan Usulü %20 %15-%35 % %15-%35 %0, 10; %15-%35 %15-%35 YILLIK BEYANNAME VER LMEYEN VEYA TOPLAMA YAPILMAYAN HÂLLER Elde edilen gelirler, afla da say lanlardan ibaret ise y ll k beyanname verilmez (mutlak anlamda beyanname verilmeyen haller); baflka gelirler için beyanname verilmesi durumunda da, bu gelirler beyannameye dâhil edilmez (toplama yap l-

81 4. Ünite - Gelir Vergisinin Tarh 73 maz). 86. maddede say lan bu gelirlerin bir k sm, d fl nda kalmaktad r. Bir k sm ise gelir toplam n n beyanname verme s n r n geçmemesi durumunda, beyanname d fl nda kalmaktad r. Mutlak Anlamda, Beyanname Verilmeyen veya (Baflka Gelirler çin Beyanname Verilmesi Durumunda) Beyannameye Dâhil Edilmeyen Gelirler Mutlak anlamda beyanname d fl nda kalan gelirler, 86. maddenin (a) bendi ile (b) bendinde say lan gelirlerden oluflmaktad r. Bunlar: Gerçek usulde vergilendirilmeyen zirai kazançlar (GVK m. 86, a), GVK m. 75/15 te yaz l menkul sermaye iratlar (emekli, yard m sand klar ile emeklilik ve sigorta flirketleri taraf ndan yap lan baz ödemeler) (GVK m. 86/a), Kazanç ve iratlar n istisna hadleri içinde kalan k s mlar. Örne in miktarlar Ek 2 de aç klanan; konut kira geliri, de er art fl kazanc ve ar zi kazanç istisnalar (GVK m. 86, a), Tek iflverenden sa lanan ücret gelirleri (tevkif yolu ile vergilendirilmifl olmas flart yla) (GVK m. 86, b), Birden fazla iflverenden ücret geliri olan; ancak birinciden sonraki iflveren(ler)den ald klar ücretlerin toplam Ek 2 de aç klanan tutar geçmeyen (ve tamam tevkif suretiyle vergilendirilmifl olan) ücret gelirlerinden oluflmaktad r (GVK m. 86, b, parantez içi hüküm), Bu arada GVK nin baz özel hükümleri ile beyan d fl b rak lan çeflitli gelirlerin de, 86. maddede say lmam fl olmas na ra men, beyanname d fl nda kalaca n n, baflka gelirler için beyanname verilmesi durumunda beyannameye dâhil edilmeyece inin unutulmamas gereklidir. Bu gelirlere örnek olarak, GVK, Geç. m. 67 de say lan menkul sermaye iratlar n gösterebiliriz: Devlet tahvili-hazine bonosu faizleri, mevduat (T, döviz) faizleri, repo faizleri gibi. Bu gelirlerin tamam (baflka gelirler için beyanname verilmesi hâli dâhil) beyan d fl nda kalmaktad r. Gelir Toplam n n Beyan S n r n Aflmamas Durumunda Beyan D fl Kalan Gelirler GVK m. 86 (c) bendinde yaz l gelirlerin beyan d fl nda kalabilmesi için temel flart, mükellefin vergiye tabi gelir toplam n n beyan s n r n aflmamas d r. Burada, flartl bir beyan d fl l k olay söz konusudur. fiart, gelir toplam n n beyanname verme s n r n aflmamas d r. S n r n geçilip geçilmedi i araflt r l rken 86. maddenin (a) ve (b) bendinde aç klanan gelirler varsa bunlar hesab n d fl nda tutulacakt r. Burada say lmamas na ra men, yukar da da de indi imiz, özel hükümlerle beyan d fl b rak lan baz gelirlerin (GVK, Geç. m. 67 de say lan menkul sermaye iratlar gibi), s n r n hesaplanmas nda dikkate al nmayaca tabiidir. fiart tutuyorsa (yani mükellefin gelir toplam beyanname verme s n r n aflm - yorsa), vergisi tevkif yoluyla al nm fl; menkul sermaye iratlar ve gayrimenkul sermaye iratlar için beyanname vermeyecek veya baflka gelirler için beyanname vermesi durumunda da bu gelirleri beyannameye dâhil etmeyecektir. Beyan s n r : Gayrimenkul sermaye irad, menkul sermaye irad ve ücret gelirlerinde, elde edilen y ll k gelir toplam n n belirlenen s n r aflmas durumunda, stopaj yap lm fl olmas na ra men beyanname verme yükümlülü ü de oldu u anlam na gelmektedir. D KKAT

82 74 Türk Vergi Sistemi Yersellik lkesi: Devletin co rafi s n rlar içinde yaflayan (kendi tabiiyetinde olsun veya olmas n) herkesten, vergi almak istemesini ifade etmektedir. fl yeri: Vergi Usul Kanunu nun 156. maddesinde; ticari, s nai, zirai veya mesleki bir faaliyetin icras na tahsis edilen veya bu faaliyetlerde kullan lan yer fleklinde tan mlanm flt r. Daimi temsilci, bir hizmet veya vekâlet akdi ile temsil edilene ba l olup, onun nam ve hesab na, belli edilen veya edilmeyen bir süreyle ticari ifllemler yapmaya yetkili olan kiflidir. Ticari mümessil, tacir taraf ndan iflletmeyi yönetmek ve temsil etmek üzere yetki verilen kiflidir. Ticari vekil ise ticari mümessil s fat olmaks z n iflletmenin belirlenen baz ifllerini yapmak üzere yetki verilen kiflidir. Acente, ba ml bir s fat olmadan, belli bir sözleflmeye dayanarak, belirli bir yer veya bölgede daimi olarak bir iflletmeyi ilgilendiren sözleflmelerde arac l k etmeyi veya sözleflmeleri o iflletme ad na yapmay meslek edinen kiflidir. Toplam GVK, m. 86/d de Yaz l Tutar Aflmayan Menkul ve Gayrimenkul Sermaye rad Gelirleri Kanun koyucu burada tutar n düflük olmas ndan dolay, gereksiz zaman-enerji kayb n önlemek amac yla (üzerinden stopaj yap lmam fl olan ve istisnaya da girmeyen) bu iki gelirin vergisinin al nmas ndan vazgeçmektedir. Bu tip gelir sahibi mükellefin, baflka gelirleri için beyanname vermesi durumunda da, bu gelirler beyannameye dâhil edilmeyecektir. Beyanname verilmeyen ve toplama yap lmayan hâller özet olarak; Baz stopaj yoluyla vergilendirilmifl gelirleri, Baz istisna s n rlar içinde kalan gelirleri ve Stopaja maruz kalmamas na ve istisna kapsam nda bulunmamas na ra men, miktar düflük olan menkul ve gayrimenkul sermaye iratlar n kapsamaktad r. Y ll k Beyanname Verilmeyen Haller Her Zaman : Tek ücret geliri, muafiyet-istisna-indirim s n rlar içinde kalanlar,baz MS fiartl : Stopaja maruz kalm fl ama beyan s n r n aflm yor (Birden fazla ücret, GMS, MS ) Stopaja maruz kalmam fl ancak GVK m. 86/d de yaz l tutar aflmayan GMS, MS DAR MÜKELLEF GERÇEK K fi LERE ÖZGÜ DÜZENLEMELER Kitab n 1. Ünitesi nde de ifade etti imiz gibi, tam mükelleflerin hem Türkiye de hem de Türkiye d fl nda elde ettikleri gelirler vergi kapsam na al nm flt r. Dar mükelleflerin ise yurt d fl gelirleri ile ilgilenilmemekte, sadece Türkiye de elde ettikleri gelirler üzerinden vergi al nmaktad r (yersellik ilkesi). Bu bafll k alt nda dar mükelleflerin Türkiye de elde edebilecekleri gelirler ve bu gelirlerin nas l vergilendirildi i konular üzerinde durulacakt r. Bu flekilde 1. Ünite de verilen dar mükelleflere iliflkin bilgiler de tamamlanm fl olacakt r. Gelir Unsurlar Gelir vergisi dar mükelleflerinin (Türkiye de yerleflmemifl olan gerçek kiflilerin) Türkiye de elde edebilece i gelirler, GVK m. 2 de yaz l yedi kazanç unsurundan biri veya birkaç olabilir: Ticari Kazanç: Dar mükellef, Türkiye de ticari kazanc, açaca bir ifl yeri veya görevlendirece i bir daimi temsilci vas tas yla elde edebilir (GVK m. 7, b. 1). fl yeri kavram n n tan m için VUK un 156. maddesine bak labilir. Daimi temsilci; bir hizmet veya vekâlet akdi ile temsil edilene ba l olup, onun nam ve hesab na, belli edilen veya edilmeyen bir süreyle ticari ifllemler yapmaya yetkili bulunan kiflidir. Örne in, sigorta ifliyle u raflan bir yabanc gerçek kiflinin Türkiye de görevlendirece i bir temsilci (acente) vas - tas yla ticari kazanç elde etmesi. Afla da yaz l kifliler, baflkaca flartlar aranmaks z n temsil edilenin daimi temsilcisi say l rlar (GVK m. 8). Ticari mümessiller; tüccar vekilleri, Ticaret Kanunu hükümlerine göre acente durumunda bulunanlar; bir kimseninin birkaç kifliyi ayn zamanda temsil etmesi temsilcilik vasf n de ifltirmez.

83 4. Ünite - Gelir Vergisinin Tarh 75 Zirai Kazanç: Örne in, Türkiye de yerleflmemifl olan bir yabanc gerçek kiflinin, Türkiye de zirai faaliyette bulunarak elde etti i kazançlar. Ücret: Örne in, Türkiye de yerleflmemifl olan bir yabanc gerçek kiflinin Türkiye deki bir flirket için yapt dan flmanl k hizmetinden elde etti i gelir. Serbest Meslek Kazanc : Örne in, Türkiye de yerleflmemifl olan bir yabanc sanatç n n, Türkiye de verdi i konserden elde etti i gelirler. Gayrimenkul Sermaye rad : Örne in, Türkiye de yerleflmemifl olan bir yabanc gerçek kifli, Türkiye de sahip oldu u gayrimenkulünü veya bu mahiyetteki bir mal veya hakk n kiralam fl, buradan gelir elde etmektedir. Menkul Sermaye rad : Örne in, Türkiye de yerleflmemifl olan bir yabanc gerçek kifli, paras n Türkiye de de erlendirmekte, buradan kâr pay, faiz gibi gelirler elde etmektedir. Di er Kazanç ve ratlar: Di er kazanca örnek olarak da Türkiye de yerleflmemifl olan yabanc gerçek kiflinin, Türkiye deki gayrimenkulünü satmas durumunda ortaya ç kacak de er art fl kazanc n verebiliriz. Matrah Tespiti Dar mükellefiyette verginin tarh yap l rken, muhatap olarak; mükellefin daimi temsilcisi, daimi temsilci bulunmamas durumunda ise kazanç ve iratlar yabanc kifliye sa layanlar al nmaktad r (GVK m. 107/4). Verginin tarh bu kifliler ad na yap lmaktad r. Yukar da say lan gelir unsurlar ile ilgili matrah tespiti, kural olarak GVK m aras nda yer alan genel hükümlere göre yap l r. Bu arada, dar mükelleflerle ilgili baz özel düzenlemeler bulunmaktad r. Bu özel düzenlemelere afla daki üç örne i verebiliriz: Ticari kazanç elde eden dar mükelleflerden, ihraç edilmek üzere Türkiye de sat n ald klar veya imal ettikleri mallar, Türkiye de satmaks z n yabanc memleketlere gönderenlerin bu ifllerden do an kazançlar Türkiye de elde edilmifl say lmaz (ihracat istisnas ) (GVK m. 7, 1 no.lu bent). Bu hüküm ihracat teflvik düflüncesiyle getirilmifl olup, dar mükelleflere önemli bir ayr - cal k sa lamaktad r. Dar mükellefiyete tabi olanlar n Türkiye ile yabanc memleketler aras nda yapt klar ulaflt rma ifllerinden elde ettikleri kazançlar, kurumlar vergisine tabi yabanc ulaflt rma kurumlar n n kazançlar n n tayinine ait esaslara göre tespit olunur (GVK m. 45). Biletle girilen yerlerde faaliyette bulunan dar mükellefiyete tabi serbest meslek erbab n n safi kazanc n n tespitinde, bu kifliler isterlerse, safi kazanç olarak bilet bedelleri (içindeki resimler düflüldükten sonra kalan) tutar n n yar s esas al n r (GVK m. 67/son f kra). Bu düzenleme pratik nedenlerle getirilmifltir; özellikle Türkiye ye konser vermek amac yla gelen yabanc sanatç lar aç s ndan önem tafl maktad r. Di er taraftan dar mükellefler kural olarak mevzuat n öngördü ü indirim ve istisnalardan da yararlan rlar. Ancak baz durumlarda dar mükelleflerin bu indirim ve istisnalardan yararlanamayacaklar na yönelik düzenlemeler bulunmaktad r. Örne in; dar mükellefler; Ücretlilere mahsus engellilik indiriminden, Serbest meslek erbab na ve basit usulde vergilendirilenlere mahsus engelli flah s indiriminden yararlanamazlar (GVK m. 36). Dar mükellefiyette verginin tarh nda, mükellefin daimi temsilcisi, bu yoksa bu kazanç ve iratlar dar mükellefe sa layanlar muhatap al n r.

84 76 Türk Vergi Sistemi Y ll k Beyanname Dar mükelleflerin y ll k beyanname ile bildirmek zorunda olduklar gelirleri, GVK n n 86. maddesinin 2. bendindeki ifadeden ç kart labilir. Bunlar: Ticari kazançlar, Gerçek usulde tespit edilen zirai kazançlar, Vergi kesintisine tabi tutulmam fl gayrimenkul sermaye iratlar d r. Y ll k beyannamenin verilece i yer: Türkiye de vergi muhatab mevcutsa, onun Türkiye de oturdu u yerin, Türkiye de vergi muhatab yoksa ifl yerinin (ifl yeri birden fazla ise, bu iflyerlerinden herhangi birisinin) bulundu u yer vergi dairesine verilir (GVK m. 92/2). Y ll k Beyanname Verilmeyen Haller Dar mükelleflerin elde etti i gelirin sadece; afla da say lanlar n biri, birkaç veya tamam ndan oluflmas durumunda, bu gelirler için y ll k beyanname verilmeyecektir (GVK m. 86/2): Tevkif suretiyle vergilendirilmifl; ücretler, serbest meslek kazançlar, menkul ve gayrimenkul sermaye iratlar. Burada say lan kazanç ve iratlar, miktar ne olursa olsun beyanname verme yükümlülü ü d fl nda tutulmufltur. Oysa hat rlanaca üzere, tam mükellefler de, vergisi stopaj yoluyla al nan (örne in kâr pay, gayrimenkul sermaye irad ) gelirler de baz durumlarda beyana tabi bulunmakta idi. Bu düzenleme, dar mükelleflere önemli bir vergi avantaj sa lam fl olmaktad r. Elde edilen gelir üzerindeki stopaj oran n n s f r olmas durumunda, beyanname verilmeyece inden hiç gelir vergisi ödenmemifl olacakt r. Bu imkândan, çal flma veya oturma izni alarak alt aydan fazla bir süredir yurt d fl nda yaflayan Türk vatandafllar da (dar mükellef olarak kabul edildikleri için) yararlanmaktad r. Türkiye de vergi avantaj na sahip olan bu kiflilerin, bulunduklar ülkede beyanname verme yükümlülükleri ise devam etmektedir. Di er kazanç ve iratlar (örne in, dar mükelleflerin, Türkiye deki iflyerlerine atfedilmeyen ve daimi temsilcilerinin arac l olmaks z n elde edilen ve GVK geç. 67. maddesi kapsam nda tevkifat yap lm fl kazançlar ). Dar mükellefin, di er (örne in ticari kazanç) gelirleri nedeniyle beyanname vermesi durumunda da, yukar da aç klanan gelirler beyannameye dâhil edilmez. Bu gruptaki tevkif yoluyla al nan vergiler, aynen tam mükelleflerde oldu- u gibi, vergi kesen taraf ndan muhtasar beyanname ile vergi dairesine yat r lmaktad r. 94. maddede belirlenen tevkifat oranlar, dar mükelleflere de uygulanmaktad r. Ancak, menkul sermaye iratlar ile ilgili bafll k alt nda da ifade etti imiz gibi bu stopaj oranlar, vergi anlaflmalar ile yabanc sermayeli flirketlerde ve yabanc kurum flubelerinde farkl oranlarda belirlenebilmektedir. Münferit Beyanname Münferit beyanname, dar mükellefiyete tabi olanlar n y ll k beyanname ile bildirmeye mecbur olmad klar kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif suretiyle al nmam fl olanlar n bildirilmesine mahsustur. (GVK m., 84, bent 3).

85 4. Ünite - Gelir Vergisinin Tarh 77 Kanun un 101. maddesinde, 84. maddede sözü edilen kazanç ve iratlar n neler oldu u ayr nt l biçimde aç klanmaktad r. Alt bent alt nda say lan bu kazanç ve iratlara örnek olarak gayrimenkullerin elden ç kar lmas ndan do an kazançlar verebiliriz. De er art fl kazançlar nda, safi de er art fl n n hesab ile ilgili olarak, dar mükellefler lehine bir düzenleme yap lm flt r (GVK m. 81, f. 5). Buna göre dar mükelleflerin (kurumlar dâhil), yabanc sermaye mevzuat na göre ilgili mercilerden izin almak suretiyle yurt d fl ndan getirdikleri kaynaklar ile sat n ald klar menkul k ymetler ile ifltirak hisselerini elden ç karmalar ndan do an de er art fl kazanc n n hesab nda, kur fark ndan do an kazançlar dikkate al nmaz. Örne in, dar mükellef gerçek kifli, 1999 y l May s ay nda 1 milyon dolara (T ) hisse senedi sat n alm fl, Temmuz ay nda da T ye satm flt r. Ancak, al fl tarihinde T yapan 1 milyon $ n de eri sat fl tarihinde T ye yükselmifltir. Bu örnekte yukar daki hüküm gere ince, vergilendirilecek de er art fl kazanc, 200 de il, T olarak al nacakt r. ste e ba l münferit beyanname: Dar mükellefin elde etti i gelir, sadece telif ve patent haklar n n sat fl ndan elde etti i gelirden ibaret ve bu gelirin vergisi kaynakta kesilerek al nm flsa, bu gelir için dar mükellef isterse münferit beyanname verebilecektir (GVK m. 101, f. 4). Telif ve patent haklar, vergi hukuku uygulamas nda gayrimenkul olarak de erlendirilmektedir (Bkz. GVK m. 70/6). Bu tip ödemeler üzerinden %20 oran nda vergi kesintisi yap lmas öngörülmüfltür (GVK m. 94/4). Dar mükellefin bu hakk n kullanmas, vergi iadesi alabilece i durumlarda bir anlam tafl yacakt r. Münferit beyanname, kazanc n elde edildi i tarihten itibaren 15 gün içinde, ilgili vergi dairesine verilmek zorundad r. Üç y ld r Belçika da oturma izni ile yaflayan Türk vatandafl A, Antalya daki iki dairesinden birini ifl yeri di erini konut olarak kiraya vermifltir. fl yeri kiralar ndan stopaj yap lm fl, konut kiralar ndan ise yap lmam flt r. A n n beyanname verme yükümlülü ünü araflt r n z. ste e ba l münferit beyannamenin konusunu vergisi kaynakta kesilen telif ve patent hakk n n sat fl ndan elde edilen gelirler oluflturur. 8 SIRA S ZDE

86 78 Türk Vergi Sistemi Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 A MAÇ 3 Gelir vergisinde tarh n nas l yap ld n ve beyanname çeflitlerini aç klamak. Tarh, vergi borcunun vergi idaresi taraf ndan hesaplanmas ifllemidir. Gelir vergisi kural olarak mükellef veya vergi sorumlusunun beyan üzerine tarh edilir. Gelir vergisine ait beyanlar y ll k, muhtasar ve münferit beyannamelerle yap l r. Muhtasar beyanname; iflverenlerin veya di er vergi kesenlerin kesilen vergileri matrah ile beraber vergi idaresine bildirdikleri beyannamedir. Y ll k beyanname uygulamas nda; mükellefler bir takvim y l içinde elde ettikleri kazanç ve iratlar bir araya getirip toplarlar ve vergi dairesine bildirirler. Münferit beyanname ise dar mükelleflerin y ll k beyan ile bildirmek zorunda olmad klar kazanç ve iratlardan vergisi kesinti suretiyle al nmam fl olanlar n bildirilmesine mahsustur. Y ll k beyanname verilmeyen ve verilmesi zorunlu olan halleri s ralamak. Bir takvim y l içinde elde edilen gelirler GVK 86. maddesinin (a) ve (b) bentlerinde say lan gelirlerden olufluyorsa bunlar için beyanname verilmesine gerek yoktur. 86. maddenin (c) bendinde say lan gelirlerin miktar n n beyanname verme s n r n aflmamas durumunda yine beyanname verilmeyecektir. Ayn maddenin (d) bendinde yaz l tutar geçmeyen menkul ve gayrimenkul sermaye irad gelirleri için de y ll k beyanname verilmesine gerek yoktur. GVK 85. maddesinde say lan gelirler için y ll k beyanname verilmesi zorunludur. Di er taraftan GVK 86. maddesi (c) bendindeki beyanname verme s n r n n afl lmas durumunda ve ayn maddenin (d) bendinde yaz l tutar n afl lmas durumunda da y ll k beyanname verme yükümlülü ü olacakt r. Y ll k beyanname üzerinden yap labilecek indirimleri tespit etmek. Mükelleflerin y ll k beyanname ile bildirdikleri gelirler üzerinden GVK 89. maddesinde s ralan p aç klanan giderleri indirebilme haklar vard r. Bu giderlerin düflülebilmesi beyannamede gelir gösterilmesine ba l d r. Bu giderlere örnek olarak; beyan edilen gelirin %10 unu aflmamak kayd yla mükellefin Türkiye de kendisine, efline veya küçük çocuklar na yapt e itim ve sa l k harcamalar n verebiliriz. Di er indirilebilecek giderler için GVK nun 89. maddesine bak labilir. A MAÇ 4 A MAÇ 5 Gelir vergisinin hesab n, oran n, ödenmesini aç klay p geçici vergiyi tan mlamak. Gelir vergisinde vergi matrah tespit edildikten sonra kanunda yaz l gelir vergisi tarifesi uygulan r ve ödenecek vergi bulunur. Gelir Vergisi Kanunu nda düzenlenen tarife artan oranl bir tarifedir. fiayet y ll k beyannamede toplanan gelirler üzerinden daha önce bir vergi ödenmiflse bu vergilerin hesaplanan toplam gelir vergisinden düflülmesi (mahsubu) gerekir. Gelir vergisi beyannamesi mükellefin ikametinin bulundu u yer vergi dairesine verilir. Beyanname basit usulde vergilendirilen mükellefler d fl nda ertesi takvim y l n n Mart ay n n 25. günü akflam na kadar verilir. Hesaplanan vergi Mart ve Temmuz aylar nda olmak üzere 2 eflit taksitte ödenir. Geçici vergi; gerçek usulde gelir vergisine tabi olan ticari kazanç sahipleri ve serbest meslek erbab için, cari vergilendirme döneminin gelir vergisine mahsup edilmek üzere, geçici olarak al - nan bir peflin vergi uygulamas d r. Geçici vergi, içinde bulunulan y l n üçer ayl k gelirlerinin toplam üzerinden (yani y lda dört kez) %15 oran nda ödenir. Dar mükellef gerçek kiflilerle ilgili düzenlemeleri saptay p bu kiflilerin beyanname verme usul ve flekillerini belirlemek. Esas olarak tam mükelleflere uygulanan tüm düzenlemeler dar mükelleflere de uygulan r. fiayet dar mükellefin ikamet etti i ülke ile Türkiye aras nda bir çifte vergilemeyi önleme anlaflmas varsa bu anlaflma hükümleri de dikkate al n r. Türkiye de yerleflmemifl olan bir gerçek kiflinin elde edebilece i gelirler GVK nin 2. maddesinde yaz l ; ticari kazanç, zirai kazanç, ücret, serbest meslek kazanc, menkul ve gayrimenkul sermaye irad ve di er kazanç ve iratlardan birisi ya da birkaç tanesi olabilir. Dar mükellefiyette verginin tarh yap l rken mükellefin daimi temsilcisi, bu yoksa gelir ya da gelirleri dar mükellefe sa layanlar muhatap olarak al n r. Dar mükellefler; ticari kazançlar n, gerçek usulde tespit edilen zirai kazançlar n ve vergi kesintisine tabi tutulmam fl gayrimenkul sermaye iratlar n y ll k beyanname ile bildirmek zorundad rlar. GVK m. 86/2 de say lan gelirlerden biri veya birkaç veya tamam n n elde edilmesi durumunda bunlar için y ll k beyanname verilmez. Dar mükellefler y ll k beyannameye dâhil etmedikleri gelirlerden vergisi kesinti yoluyla al nmam fl olanlar için münferit beyanname verirler.

87 4. Ünite - Gelir Vergisinin Tarh 79 Kendimizi S nayal m 1. Afla dakilerden hangisi Gelir Vergisi Kanunu nun 94. maddesinde belirlenen stopaj konular aras nda yer almam flt r? a. Ücretler b. Tahvil-hazine bonosu c. Alacak faizleri d. Serbest meslek kazançlar e. Zirai kazançlar 2. Afla daki mükelleflerden hangisinin stopaj yapma yükümlülü ü vard r? a. Vergiden muaf esnaf b. Vergiden muaf tutulan serbest meslek erbab c. Yat r m fonu yönetenler d. Stopaj usulüne göre vergilendirilen çiftçiler e. Sadece ücret geliri elde eden kifli 3. Gelir Vergisi Kanunu na göre, bu verginin tarh n yapma yetkisi kural olarak afla dakilerden hangi vergi dairesine aittir? a. Mükellefin ikametgâh n n bulundu u yer vergi dairesine b. Mükellefin ifl yerinin bulundu u yer vergi dairesine c. Mükellefin ifl merkezinin bulundu u yer vergi dairesine d. Defterdarl n bulundu u yer vergi dairesine e. Mal müdürlü ünün bulundu u yer vergi dairesine y l nda kiralad ifl yerinden stopaj dahil T tutar nda kira geliri elde eden gerçek kifli A n n beyanname verme durumu nedir? a. Gayrimenkulün bulundu u yer vergi dairesine beyanname vermek zorundad r b. Beyanname verme zorunlulu u yoktur c. kametgâh n n bulundu u yer vergi dairesine beyanname vermek zorundad r d. fl yerinin bulundu u yer vergi dairesine beyanname vermek zorundad r e. Kiray ödeyen kiflinin bulundu u yer vergi dairesine beyanname vermek zorundad r 5. Afla dakilerden hangisi için beyanname verme mecburiyeti vard r? a. Kazanç ve iratlar n istisna hadleri içinde kalan k s mlar b. Tek iflverenden sa lanan ücret gelirleri c. Vergisi stopaj yoluyla al nmam fl ücret gelirleri d. Gerçek usulde vergilendirilmeyen zirai kazançlar e. Birden fazla iflverenden sa lanan ancak beyanname verme s n r alt nda kalan ücret geliri 6. Y ll k beyana tabi olan gelir vergisi kaç taksitte ödenir? a. Tek taksit b. ki taksit c. Üç taksit d. Dört taksit e. Befl taksit 7. Afla dakilerden hangisi beyanname üzerinden yap labilen (gelir olmas durumunda) indirimlerden biri de ildir? a. Amortismanlar b. AR-GE giderleri c. Ba fllar d. Zararlar e. fiah s sigorta pirimleri 8. I. Birinci s n f tüccarlar II. kinci s n f tüccarlar III. Basit usule tabi olanlar IV. Serbest meslek erbaplar Yukar da yaz l olanlardan hangilerinin geçici vergi (peflin vergi) ödeme yükümlülü ü vard r? a. Sadece I b. Sadece III c. I, II d. I, II, IV e. I, II, III, IV 9. Dar mükellefleri ilgilendiren gelir vergisi münferit beyannamesi hangi süre içinde verilir? a. Gelirin elde edilmesinden itibaren 5 gün içinde b. Gelirin elde edilmesinden itibaren 10 gün içinde c. Gelirin elde edilmesinden itibaren 15 gün içinde d. Gelirin elde edilmesinden itibaren 20 gün içinde e. Gelirin elde edilmesinden itibaren 25 gün içinde 10. stanbul da faaliyette bulunan dar mükellef gerçek kifli A n n 2015 y l nda ticari faaliyetinden sa lad geliri yan nda, bankadaki mevduat ndan sa lad tevkifata tabi olmufl faiz geliri bulunmaktad r. Mükellefin gelirlerini beyan flekli afla dakilerden hangisidir? a. Y ll k beyanname verir. Ticari kazanc n ve menkul sermaye irad n beyan etmek mecburiyetindedir. b. Münferit beyanname verir. Sadece ticari kazanc n beyan eder. c. Muhtasar beyanname verir. Sadece menkul sermaye irad n beyan eder. d. Y ll k beyanname verir. Ticari kazanc n beyan eder, menkul sermaye irad n beyannamesine dahil etmez. e. Muhtasar beyanname verir. Ticari kazanc n ve menkul sermaye irad n beyan eder.

88 80 Türk Vergi Sistemi Yaflam n çinden Okuma Parças Gelir Vergisini lgilendiren Rakama Dayal Bilgiler (2015 Y l Gelirlerine liflkin: T) - Ücretlilere Yönelik Günlük Yemek ndirimi: 13,00. Prof. Dr. Nurettin Bilici - Beyana Tabi Olmayan Gayrimenkul ve Menkul Sermaye rad Tutar : GEL R VERG S BEYAN ZAMANI YAKLAfiIRKEN 2010 y l nda elde edilen gelirlerin beyan edilip edilmeyece i - Konut stisnas Tutar : telafl flimdiden gelir vergisi mükelleflerini mefl- - Ar zi Kazanç stisnas : gul etmeye bafllam flt r. - De er Art fl Kazanc stisnas : Her halükarda beyanname verme yükümlülü ü alt nda - Beyanname Verme S n r : olan; ticaret erbab, serbest meslek erbab ve gerçek usüle tabi zirai faaliyette bulunanlar herhalde daha sakindirler. Gelir Vergisi Tarifesi (2015 y l gelirleri için) T12.000'ye kadar %15 (T1.800 yapar) Ücret geliri elde edenler de bir ölçüde sakindirler. Zira bunlar n da çok önemli k sm n n vergileri ayl klar ellerine zleyen T için %20 (T3.400 yapar) geçmeden kaynakta kesilmektedir. Sadece birden zleyen T için %27 (T9.990 yapar) fazla ücret geliri olanlar için, birinciden sonraki ücret(ler)in T için , fazlası %35 tutar 2011 y l beyan s n r n geçiyorsa (T23.000) beyanname verme yükümlülü ü vard r. Yasal düzenleme halen ücretler üzerinden %15-%35 aras nda Ücretliler aç s ndan tarife flu flekilde uygulanacakt r (2015 y l gelirleri için): 1. ve 2. dilim aynen uygulanmaktad r. Yani ücretli bir mükellef T lik geliri için T5.200 vergi ödemektedir. Arkas ndan T ile T aras nda kalan gelir için %27 vergi ödenmektedir. T den fazla ücret geliri olanlar ise bu fazla k s m üzerinden %35 oran nda vergi ödemektedirler. de iflen artan oranl gelir vergisi tarifesine göre stopaj yap lmas n öngörmektedir. Ancak fiilen ne kadar stopaj yap l yor diye bakt m z vakit, özellikle kamu sektöründe çal flanlar n maruz kald klar stopaj oranlar (getirilen çok say daki istisna ve muafiyetten dolay ) %3-5 leri bile bulmamaktad r. Devlet bu uygulama ile özel sektörde çal flan ücretlilerin aleyhine olacak flekilde ay r mc l k yapm fl olmaktad r. Oysa Anayasam z birçok maddesinde ay r mc l yasaklamaktad r. Gayrimenkul sermaye iratlar, menkul sermaye iratlar Not: Geçici Vergi Oranlar : Gelir vergisinde: %15, ve di er kazanç ve iratlar n vergilendirilmesi rejimi çok kurumlar vergisinde: %20. daha karmafl kt r: Gayrimenkul sermaye iratlar ve di er kazanç ve iratlar için istisna uygulamas öngörülmüflken menkul sermaye iratlar için öngörülmemifltir y l istisna tutarlar gayrimenkul sermaye iratlar nda (sadece konut kiralar nda) T2.800, de er art fl kazançlar nda T8.000, baz ar zi kazançlarda ise T dir. stisna taban n n geniflletilmesinin ve rakam karmaflas n n ortadan kald r - larak makul olan tek bir rakam n (belki gelir çeflidi itibariyle de il, mükellef bafl na) kabul edilmesinin daha do ru olaca n düflünüyoruz. - Esas sorun, beyanname verme mecburiyetinin olup olmad noktas nda bafllamaktad r. Ücret geliri olan, buna ilave olarak bir miktar kira geliri ve bankadaki tasarruflar yla ilgili faiz geliri olan vatandafl, kabahatli duruma düflmemek için kap

89 4. Ünite - Gelir Vergisinin Tarh 81 kap dolaflmakta, beyanname verme zorunlulu- unun olup olmad n araflt rmaktad r. Bu sorular n cevab n verebilmek için, baz durumlarda GVK 85, 86, geç. 67 gibi maddelerin defalarca okunmas gerekir: - Mutlak surette beyanname verilmesi gerekli haller vard r, - stisna tutarlar afl l yorsa beyanname verilmesi gerekli haller vard r, - Stopaja maruz kal nmas na ra men, beyan s n r afl ld için beyan yükümlülü ü olan durumlar vard r (bu arada s n r hesab na dahil olmayan gelirleri ay klamak ayr bir sorundur), - Stopaj yap lmamas na ra men, beyanname verilmesine gerek olmayan durumlar vard r, - Nihayet beyanname verilmesine gerek bulunmayan haller vard r. Hocalar bile gelir vergisi beyan rejimini, ö renciye aç klamakta, izah etmekte zorlan rken vatandafl nas l anlas n? Gelir Vergisi Kanunu nu yenileme çal flmalar n n yap ld bu günlerde, herhalde yenilenmeye en fazla muhtaç konu bu beyan meselesidir. Yeni düzenlemelerde iki hususa özellikle dikkat edilmesi gerekir. lk olarak, gelir mükellefin eline geçmeden yap lan vergilemede (stopajda) hakkaniyetin sa lanmas gerekir. Zira halen gelir vergisinin %90 civar ndaki k sm n n stopaj yoluyla al nd bilinmektedir. Her fleyden önce, farkl gelirlerin stopaj matrah, birbiriyle uyumlu olmal d r. %0 la %30 aras nda de iflen oranlar da ekonomik ihtiyaçlar fl nda belirlenmeli ancak az say da olmal ve adil olmal d r. Nihayet makul bir s n r n üzerinde gelir elde eden (hangi kaynaktan elde ederse etsin) herkese beyan mecburiyetinin getirilmesi gerekir. Gelir vergisi has lat n n sadece %10 u civar ndaki k sm beyan üzerinden al n yorsa, beyanname verip-vermeme rejimi üzerinde bu kadar kafa kar flt rman n gere i yoktur. Herkese beyanname verme mecburiyeti getirilir. Tüm gelirler beyannamede toplan r. Masraflar düflüldükten sonra kalan k - s m üzerinden artan oranl tarifeye göre vergi hesaplan r. Hesaplanan vergiden (varsa) daha önce yap lan stopajlar düflülür. Ç kan vergi de iki taksitte ödenir. Kaynak: Dünya Gazetesi, 26 Kas m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. c Yan t n z yanl fl ise Kimler Tevkifat Yapmak Zorundad r konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. c Yan t n z yanl fl ise 3. Ünite Stopaj Yoluyla Vergilendirme ve bu ünitenin Kimler Tevkifat Yapmak Zorundad r konular n yeniden gözden geçiriniz. 3. a Yan t n z yanl fl ise Y ll k Beyannamenin Verilece i Yer ve Zaman konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. c Yan t n z yanl fl ise Üzerinden Stopaj Yap lm fl Olan Gayrimenkul Sermaye ratlar (3. Ünite) ve bu ünitedeki Y ll k Beyannamenin Verilece- i Yer ve Zaman konular n yeniden gözden geçiriniz. 5. c Yan t n z yanl fl ise Mutlak Anlamda Beyanname Verilmesi Gerekli Gelirler konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. b Yanl fl yan t verdiyseniz Gelir Vergisinin Ödenmesi konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. a Yan t n z yanl fl ise Y ll k Beyanname Üzerinden Yap labilecek ndirimler konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. d Yan t n z yanl fl ise Geçici Vergi konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. c Yan t n z yanl fl ise Münferit Beyanname konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. d Yan t n z yanl fl ise Dar Mükelleflere Özgü Düzenlemeler konusunu yeniden gözden geçiriniz.

90 82 Türk Vergi Sistemi S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 Anayasam z n 73. maddesi son f kras nda: Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin muafl k, istisnalar ve indirimleriyle oranlar na iliflkin hükümlerinde kanunun belirtti i yukar ve afla s n rlar içinde de- ifliklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir hükmü vard r. Bu flekilde Bakanlar Kurulu bu düzenleme yetkisini Anayasa dan almaktad r. S ra Sizde 2 Stopaj usulünü bir vergi güvenlik unsuru olarak kabul edebiliriz. Y ll k beyanname ile bildirilen gelirlerde vergiyi do uran olay ile verginin ödenmesi aras ndaki süre hayli uzundur. Stopaj usulünde ise vergi peflin al nmaktad r. Bu yöntemle; vergi kaçakç l azalt labilir, mükelleflerin ifli de kolaylaflt r labilir. Vergi k sa süre içinde idarenin kasas na girer. Ayr ca verginin kaynakta kesilmesi, mükellefin vergi yükünü daha az hissetmesine sebep olabilecektir. S ra Sizde 3 Yabanc ülkelerde bulunan iflverenlerden al nan ve stopaj yoluyla vergilendirilmemifl olan ücretlerin beyan edilmesi gerekir. Sadece kanuni ve ifl merkezi Türkiye de bulunmayan dar mükellef iflverenlerin Türkiye d fl nda elde etti i kazançlar ndan döviz olarak ödemifl olduklar ücretlerin beyan edilmesine gerek yoktur. Yabanc ülkelerin Türkiye de bulunan elçilik ve konsolosluklar nda çal flan ve karfl l kl l k anlaflmas bulunmad için ücret istisnas ndan yararlanamayan Türk uyruklu hizmet erbab (ücretli), ücretinden büyükelçilik taraf ndan vergi kesintisi yap lmad için bu gelirlerini y ll k beyanname ile beyan etmek zorundad r. S ra Sizde 4 Serbest meslek kazanc nedeniyle her durumda beyanname vermek zorundad r. flverenlerden ald ücretlerden birinci ücret olarak istedi ini belirleyebilir. Bu durumda T birinci ücret olacakt r. kinci iflverenden al nan T29.050, 2015 y l için belirlenen T beyan s n r n n üzerinde kald ndan her iki ücret gelirini serbest meslek kazanc için verdi i beyannameye dâhil etmek zorunda kalacakt r. S ra Sizde 5 Bakanlar Kurulunca yard m karar al nan do al afetler dolay s yla, makbuz mukabili yap lan ayni ve nakdi ba- fllar n tamam indirim konusu yap labilecektir. Yine makbuz karfl l Türk Silahl Kuvvetleri Güçlendirme Vakf Kanunu na göre yap lan ayni/nakdi ba fllar indirim konusu yap labilecektir. S ra Sizde 6 Tam mükellefiyette, yurt d fl faaliyetlerden do an zararlar belli baz flartlarla Türkiye deki kazançlardan indirim konusu yap labilir. Bu flartlar aras nda; faaliyette bulunulan ülkenin vergi kanunlar na göre beyan edilen vergi matrahlar n n (zarar dahil), her y l o ülke mevzuat na göre denetim yetkisi verilen kurulufllarca rapora ba lanmas ve bu raporun onaylat larak Türkiye deki ilgili vergi dairesine ibraz gibi hususlar yer al r. S ra Sizde 7 Gelir vergisi mükellefleri için geçici vergi, ilgili hesap döneminin üçer ayl k kazançlar na, gelir vergisi tarifesinin ilk diliminde yer alan oran n (%15) uygulanmas suretiyle hesaplanacakt r. Kurumlar vergisi mükellefleri için geçici vergi oran safi kurum kazanc üzerinden %20 olarak uygulan r. Hesaplanan geçici vergiden varsa ayn hesap dönemi ile ilgili olarak daha önce ödenmifl geçici vergiye tabi kazançlarla ilgili tevkifat yoluyla ödenmifl vergiler mahsup edilir. Bu mahsuptan sonra kalan tutar o dönemin ödenmesi gereken geçici vergi tutar n oluflturur. S ra Sizde 8 Çal flma veya oturma izni alarak yurt d fl nda bir y l içinde alt aydan fazla yaflayan Türk vatandafllar dar mükellef olarak kabul edilir. A n n kesinti yoluyla vergilenen iflyeri kiras geliri için y ll k beyanname vermesi gerekmemektedir. A n n konut olarak kiralad daireden elde etti i geliri ise (ait oldu u y l için belirlenen istisna tutar n n n üzerindeyse) münferit beyanname ile bildirilmek zorundad r.

91 4. Ünite - Gelir Vergisinin Tarh 83 Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Akdo an, A.(1998). Türk Vergi Sistemi ve Uygulamas, Gözden Geçirilmifl ve Geniflletilmifl 2. Bask, Ankara: Gazi Kitabevi. Bilici, N. (1991). Risk ve Masraf Karfl l klar, Say fltay Dergisi, no: 3 s Bilici, N. (1992). Alacak De er Düflüfl Karfl l klar, Vergi Dünyas, Say : 134, s Bilici, N. (2011). Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk Vergi Sistemi), 26. Bask, Ankara: Seçkin Yay nc l k. Bilici, A., Bilici, N. (2011). Kamu Maliyesi, Ankara: Seçkin Yay nevi. Bilici, N. (2013). Avrupa Birli i ve Türkiye, Mali Yard mlar-vergilendirme, 6. Bask, Seçkin Yay nevi, Ankara. Bilici, N. (2014). Vergi Hukuku, 34. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Bilici, N. (2014). Türk Vergi Sistemi, 33. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Bilici, N. Bilici A. (2014). Kamu Maliyesi, 4. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Bilici, N. Bilici A. (2014). Vergi Kanunlar, 3. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Buluto lu, K. (1978). Türk Vergi Sistemi, cilt 1, 6. bask, stanbul: Fakülteler Matbaas. Karakoç, Y. (2007). Vergi Hukuku Uygulamalar, Ankara: Yetkin Yay nlar. Özer,. (1977). Vergileme lkeleri ve Türk Vergi Sistemi, Ankara: Türkiye ve Orta Do u Amme daresi Enstitüsü Yay n, Do an Bas mevi. Saban, N. (2009). Vergi Hukuku, 5. bask, stanbul: Beta Bas m Yay n. fienyüz, D. (1999). Türk Vergi Sistemi, (Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, Katma De er Vergisi), Bursa: Ezgi Kitabevi.

92 5TÜRK VERG S STEM Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Kurumlar vergisinde tam ve dar mükellef ay r m n yap p bu verginin mükelleflerini aç klayabilecek, Kurum kazançlar n n vergi matrah n n tespitini izah edebilecek, Kurum kazanc n n tespitinde kabul edilmeyen indirimleri, indirilebilecek giderleri ve zararlar n mahsubunu aç klayabilecek, Kurum kazanc n n beyan n, kurumlar vergisinin oran n ve ödenmesini aç klayabilecek, Kurumlar n tasfiye ve yeniden yap lanmalar durumunda vergilemenin nas l yap laca n aç klayabilecek, Dar mükellef kurumlarla ilgili düzenlemeleri tespit edebileceksiniz. Anahtar Kavramlar Kanuni Merkez fl Merkezi Tam Mükellef Dar Mükellef Sermaye fiirketi fl Ortakl Öz Sermaye fltirak Kazanc Örtülü Kazanç Emsal çindekiler Türk Vergi Sistemi Kurumlar Vergisi Örtülü Sermaye Transfer Fiyatland rmas Yedek Akçe Zarar Mahsubu Kâr Pay Tasfiye Kâr Birleflme Beyanname Safi Kurum Kazanc KURUMLAR VERG S TEOR VE KURUMLAR VERG S NDE TAM-DAR MÜKELLEF YET AYIRIMI KURUMLAR VERG S N N MÜKELLEFLER VERG DEN MUAF TUTULAN KURUMLAR KURUMLAR VERG S NDE MATRAH TESP T, G DERLER N, ZARARLARIN DÜfiÜLMES KAZANÇ TESP T NDE KABUL ED LMEYEN ND R MLER SAF KURUM KAZANCININ TESP T NDE ND R LEB LECEK G DERLER ST SNALARIN D KKATE ALINMASI KURUM KAZANÇLARININ BEYANI, VERG N N ORANI, ÖDENMES KURUMLARIN; TASF YES VE YEN DEN YAPILANMALARI DURUMUNDA VERG LEND RME DAR MÜKELLEFLERE ÖZGÜ DÜZENLEMELER

93 KURUMLAR VERG S Kurumlar vergisi konusu bu ünitede on ayr bafll k alt nda incelenecektir. Gelir vergisi k sm nda yap ld gibi, dar mükellefleri ilgilendiren düzenlemelere (ilk bafll ktaki tan m d fl nda) son bafll a kadar girilmeyecek, konunun devam Dar Mükelleflere Özgü Düzenlemeler bafll alt nda incelenecektir. TEOR VE KURUMLAR VERG S NDE TAM-DAR MÜKELLEF YET AYIRIMI Kurumlar Vergisinin Varl k Nedeni Kurumlar Vergisi Ülkemizde kurumlar n ayr bir kanunla vergilendirilmesi, 1949 y l nda, Alman Kurumlar Vergisi Kanunu ndan yararlan larak haz rlanan 5422 say l Kurumlar Vergisi Kanunu ile bafllam flt r say l Kanun 55 y l aflk n bir süre uygulanmas n n ard ndan, tarihli Resmi Gazete de yay mlanan 5520 say l yeni Kurumlar Vergisi Kanunu ile yürürlükten kald r lm flt r. Yeni Kanun hükümleri 1 Ocak 2007 tarihinden itibaren uygulanmaya bafllam flt r. Kurumun gerçek kifli ortaklar, kurumdan elde ettikleri kâr pay için gelir vergisine tabi olmaktad rlar. Bu durumda neden ayr ca bir de kurumlar vergisi al nd - sorusu akla gelebilir. Kurumlar vergi mükellefi k lan nedenler aras nda; Gerçek kifliler d fl nda ayr bir hukuki kiflili e sahip olmalar, Gerçek kifliler gibi kamu hizmetlerinden yararlanmalar ve Ödeme güçlerinin varl say lmaktad r. Kurumlar Vergisinde Tam ve Dar Mükellef Ay r m Kurumlar vergisinde de gelir vergisinde oldu u gibi tam ve dar olmak üzere iki çeflit mükellefiyet vard r. KVK n n birinci maddesinde yaz l ve afla da aç klanacak olan kurumlardan, kanuni veya ifl merkezi Türkiye de bulunanlar, tam mükellef olarak kabul edilmifllerdir: Kanuni merkez, vergiye tabi kurumlar n ana tüzü ü veya sözleflmelerinde veya teflkilat kanunlar nda gösterilen merkezdir. fl merkezi ise ifl bak m ndan muamelelerin bilfiil topland ve idare edildi i yerdir (KVK m. 3). Tam Mükellef: Kanuni veya ifl merkezi Türkiye de bulunan kurumlard r.

94 86 Türk Vergi Sistemi Dar mükellef: Kanuni ve ifl merkezlerinden her ikisi de Türkiye de bulunmayan kurumlard r. Holding: Yat r m anonim flirketi fleklinde de isimlendirilebilir. Holdinglerin sahip olduklar hisse senetlerinden elde ettikleri kâr paylar ifltirak kazançlar istisnas ad alt nda vergi d fl nda tutulmufltur. Yat r m fonu: Sermaye Piyasas Kanunu nda; Bu Kanun hükümleri uyar nca halktan kat lma belgeleri karfl l nda toplanan paralarla, belge sahipleri hesab na, riskin da t lmas ilkesi ve inançl mülkiyet esaslar na göre sermaye piyasas araçlar, gayrimenkul, alt n ve di er k ymetli madenler portföyü iflletmek amac yla kurulan malvarl na Yat r m Fonu ad verilir. fleklinde tan mlanm fl r. D KKAT Yat r m ortakl klar : Sermaye piyasas araçlar, gayrimenkul, alt n ve di er k ymetli madenler portföylerini iflletmek amac yla kurulan anonim ortakl klard r. fl merkezi uygulamas ile kanuni merkezi d flar da olsa da iflleri Türkiye de olan kurumlar n tam mükellef olarak vergilendirilmesi arzulanm flt r. Bu flekilde, kanuni merkezin vergi yükünün düflük oldu u bir ülkede gösterilerek Türkiye deki vergi yükünün azalt lmas önlenmek istenmektedir. Dar mükellefler ise kanuni ve ifl merkezlerinden her ikisi de Türkiye de bulunmayan kurumlard r. Dar mükelleflerin yabanc sermayeli kurumlar oldu unu söylemek her zaman do ru olmaz. Çünkü sermayesi yabanc lara ait olmas na ra men, kanuni veya ifl merkezi Türkiye de olan bir kurum yukar da söyledi imiz gibi tam mükellefiyet hükümlerine göre vergiye tabi olacakt r. Buna karfl l k, sermayesi Türklere ait, ancak kanuni ve ifl merkezi yurt d fl nda olan bir kurum Türkiye deki faaliyetleri için dar mükellef olarak vergiye tabi olabilecektir. Dar mükellef kurumlar, kendi ülkelerinin hukuk kurallar na göre kurulmufllard r. Yönetim ve denetimleri yine kendi ülkeleri mevzuat na göre yap l r. Bunlar Türkiye de ifl yeri veya temsilcileri vas tas yla faaliyet gösterip gelir elde etmektedirler. Örne in, Alman havayollar flirketi Lufthansa n n Türkiye temsilcili i, Citibank stanbul Türkiye Merkez fiubesi (Merkezi New York ta). Tam mükellef-dar mükellef ay r m n n önemi, Türkiye de vergilendirilecek kazançlar n n belirlenmesinde ortaya ç kmaktad r. Tam mükellef kurumlar, gerek Türkiye de gerek yurt d fl nda elde ettikleri kazançlar n tamam üzerinden vergilendirilmelerine ra men, dar mükellefler yaln zca Türkiye de elde ettikleri kazançlar üzerinden vergi öderler (KVK m. 3/1, 2). Dar mükelleflerin yurt d fl kazançlar ile ilgilenilmemektedir. KURUMLAR VERG S N N MÜKELLEFLER Kurumlar vergisinin mükellefleri, Kanun un 1. maddesinde say lm flt r; bunlar s ras yla sermaye flirketleri, kooperatifler, iktisadi kamu kurulufllar, dernek ve vak flara ait iktisadi iflletmeler ve ifl ortakl klar d r. Afla da bu mükelleflerle ilgili k sa aç klamalar yap lmaktad r. Sermaye fiirketleri Sermaye flirketleri, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmufl olan anonim, payl komandit ve limitet flirketler ile ayn mahiyetteki yabanc kurumlard r (KVK m. 2/1). Payl komandit flirketlerle ilgili olarak kurumlar vergisi, bu flirketin komanditer ortaklar aç s ndan söz konusu olmaktad r. fiirketin komandite ortaklar ise, gelir vergisine tabidirler (GVK m. 75; GVK m. 37). Anonim flirket fleklinde kurulan holdingler, yat r m anonim flirketi fleklinde de isimlendirilebilir. Holdingler vas tas yla, hisse senetlerine sahip olunan flirketler kontrol edilmektedir. Holding bünyesinde ba l flirketlere hizmet vermek üzere; üretim, tedarik, pazarlama, ARGE, personel e itimi gibi birimler kurulabilmektedir. Uygulamada, holdinglerin çeflitli yollarla grup içindeki kârl olan flirketlerden zararda olan flirketlere fon aktard klar görülmektedir. Bu durum, vergi idaresinin yan nda, ortaklar n da zarara u ramas na yol açmaktad r. Sermaye Piyasas Kanunu na göre kurulan yat r m fonlar da, sermaye flirketi olarak kabul edilmifltir (Bu kurumlar hakk nda daha fazla aç klama, gelir vergisi bölümünde menkul sermaye iratlar incelenirken yap lm flt r). KVK n n 2. maddesi ile mükellefiyet kapsam na al nan bu fonlar n ve ayn kategoride de erlendirilen yat r m ortakl klar n n portföy iflletmecili inden do an kazançlar, ayn Kanun un 5. maddesi ile kurumlar vergisinden istisna edilmifltir (KVK m. 5, (1), d).

95 5. Ünite - Kurumlar Vergisi 87 Kooperatifler Kooperatifler, 24/4/1969 tarihli ve 1163 say l Kooperatifler Kanunu na veya özel kanunlar na göre kurulan kooperatifler ile benzer nitelikteki yabanc kooperatifleri ifade eder fleklinde tan mlanm flt r (KVK m. 2/2). Kural olarak kurumlar vergisine tabi olan kooperatifler ana sözleflmelerinde; Sermaye üzerinden kazanç da t lmamas, Yönetim kurulu baflkan ve üyelerine kazanç üzerinden hisse verilmemesi, Yedek akçelerin ortaklara da t lmamas, Yaln zca ortaklar yla ifl görülmesine iliflkin hükümler bulunmas flart ile kurumlar vergisinden muaf tutulmufllard r (KVK m.4/k). Kooperatifler, kurumlar vergisinden muaf olsalar da baflka baz vergilerin mükellefi olabilmektedirler. Örne in, kooperatiflere yap lan kira ödemeleri üzerinden %20 oran nda gelir vergisi stopaj yap lmaktad r. ktisadi Kamu Kurulufllar Devlete, özel idarelere, belediyelere ve di er kamu idarelerine ve müesseselerine ait veya tabi olup faaliyetleri devaml olan ticari, s nai ve zirai iflletmeler iktisadi kamu kurulufllar d r (KVK m. 2/3). Bu kurulufllar n; kazanç gayesi gütmemeleri, faaliyetin kanunla belirlenen görevler aras nda bulunmas, tüzel kifliliklerinin olmamas, ba ms z muhasebeleri ve kendilerine tahsis edilen sermayelerinin veya iflyerlerinin bulunmamas mükellefiyetlerine etki etmemektedir (KVK m. 2/6). Bu düzenleme ile kamu iflletmeleri de, aynen özel sektör iflletmeleri gibi, vergi mükellefi say lm fllard r. Bu flekilde örne in; Ziraat Bankas, Halk Bank gibi devlet kurulufllar, aynen özel flirketler gibi kurumlar vergisi mükellefi olmaktad r. ktisadi kamu müesseselerinin vergilendirilmesi, özel sektörde ayn alanda çal flan iflletmelerle rekabet eflitli inin sa lanmas aç s ndan yerinde bir uygulamad r. Daha farkl bir yap s olan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB) da kurumlar vergisi mükellefidir. Kamu iktisadi teflebbüsü (K T); kamusal kaynaklar kullanmak yoluyla ekonomik alanda faaliyet gösteren devlet kurulufllar n ifade eder. Kamu iktisadi teflebbüsü (K T); iktisadi devlet teflekkülü ( DT) ile kamu iktisadi kuruluflunun (K K) ortak ad d r. ktisadi devlet teflekkülü; sermayesinin tamam Devlete ait iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek üzere kurulan, kamu iktisadi teflebbüsüdür. Kamu iktisadi kuruluflu (K K); sermayesinin tamam Devlete ait olup tekel niteli indeki mal ve hizmetleri kamu yarar gözeterek üretmek ve pazarlamak üzere kurulan ve gördü ü bu kamu hizmeti dolay s yla üretti i mal ve hizmetler imtiyaz say lan kamu iktisadi teflebbüsüdür. Sermayesinin tamam bir iktisadi devlet teflekkülüne veya kamu iktisadi kurulufluna ait olup, ona ba l iflletme veya iflletmeler toplulu una Müessese, sermayesinin yüzde ellisinden fazlas iktisadi devlet teflekkülüne veya kamu iktisadi kurulufluna ait olan iflletme veya iflletmeler toplulu undan oluflan anonim flirketlere de Ba l Ortakl k denilmektedir. Kooperatif: Kooperatifler Kanunu nun 1. maddesinde: Tüzel kiflili i haiz olmak üzere ortaklar n n belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlar n iflgücü ve parasal katk lar yla karfl l kl yard m, dayan flma ve kefalet suretiyle sa lay p korumak amac yla gerçek ve tüzel kifliler taraf ndan kurulan de iflir ortakl ve de iflir sermayeli ortakl klara kooperatif denir. fleklinde tan mlanm flt r. D KKAT TCMB: %54 hissesi Hazine ye ait olan, ancak özel bankalar ve kiflilerin de hissedar oldu u bir anonim flirkettir. TCMB, de iflik y llarda en fazla kurumlar vergisi ödeyen mükellef unvan n elde etmifltir. D KKAT

96 88 Türk Vergi Sistemi Dernek: Dernekler Kanunu nda; Kazanç paylaflma d fl nda, kanunlarla yasaklanmam fl belirli ve ortak bir amac gerçeklefltirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kiflinin, bilgi ve çal flmalar n sürekli olarak birlefltirmek suretiyle oluflturduklar tüzel kiflili e sahip kifli topluluklar n ifade eder fleklinde tan mlanm flt r. SIRA S ZDE 1 fl ortakl : Belli bir iflin birlikte yap lmas müfltereken taahhüt edilir. flin müfltereken yap lmas taahhüt edilmemiflse ve ortaklar n sorumluluklar s n rland r lm flsa ifl ortakl de il konsorsiyum söz konusu olur. Konsorsiyumun da kurumlar vergisi mükellefiyetini seçme imkân bulunmamaktad r. Dernek ve Vak flara Ait ktisadi flletmeler Dernek ve vak flar, kural olarak baz sosyal, kültürel, siyasi, ilmi, sportif amaçlarla kurulmakta olup iktisadi amaç tafl mazlar. KVK n n 2. maddesinin 5. bendi, sendikalar dernek; cemaatleri ise vak f hükmünde kabul etmifltir. En az yedi kiflinin bir araya gelmesiyle kurulan ve bir flah s toplulu u olan dernekler (eski deyimle cemiyetler), tüzel kiflili e sahip olup Dernekler Kanunu na tabidirler. Uygulamada, siyasi amaçl dernekler parti, sportif amaçl dernekler spor kulübü, mesleki dayan flma amaçl dernekler ise sendika fleklinde isimlendirilmektedir. Vak flar ise baz mallar n (tafl n r, tafl nmaz mal veya paran n) belli bir amac n gerçeklefltirilmesine tahsis edildi i tüzel kifliliklerdir (MK, m. 73). Bir mal toplulu- u olan vak flar n idare uzvu nun bulunmas mecburiyeti vard r. dare uzvu, vak f senedinde belirtilmektedir. Bir veya birkaç kifli (kurul) olabilir. dare uzvuna ilave olarak, vak f senedinde vak f için; yönetim kurulu, genel kurul, denetim kurulu oluflturulmas da kararlaflt r labilir. Ticari iflletmesi bulunmayan vak f ve dernekler kurumlar vergisi mükellefi say lmam flt r (KVK m. 1/ç). Kurumlar vergisi mükellefiyeti, dernek ve vak flar n amaçlar n gerçeklefltirebilmek için; ticari, s nai ve zirai iflletmeler kurmalar durumunda ortaya ç kmaktad r. Örne in, dernek statüsünde olan K z lay kurumlar vergisi mükellefi de ildir; ama K z lay a ba l Afyonkarahisar Maden Suyu flletmesi nin gelirleri kurumlar vergisine tabi olmaktad r. Bu flekilde, dernek veya vak flar taraf ndan iflletilen lokanta veya düzenlenen dil kurslar ndan elde edilen gelirler de vergiye tabidir. Dernek ve vak flara ait iktisadi iflletmelerin, sermaye flirketi (örne in anonim flirket) veya kooperatif fleklinde kurulmalar durumunda, bu hukuki statülerinden dolay dernek veya vak f yerine, bizzat kendileri kurumlar vergisi mükellefi olmaktad rlar. Spor kulüplerinin elde ettikleri maç has lat, TV naklen yay n geliri, futbolcu sat fl gibi gelirleri nas l vergilenir? fl Ortakl klar (Joint Venture) fl ortakl klar ; flimdiye kadar sayd m z kurumlar n, kendi aralar nda veya flah s ortakl klar veya gerçek kiflilerle, belli bir iflin birlikte yap lmas n müfltereken taahhüt etmek ve kazanc n paylaflmak amac yla kurduklar ortakl klard r (KVK m. 2/7). fl ortakl ndan söz edebilmek için ortaklardan birinin mutlaka kurum olmas gerekir. Yani ifl ortakl, iki kurum aras nda veya bir kurum bir gerçek kifli (veya flah s ortakl ) aras nda oluflturulabilir. Bunlar n tüzel kifliliklerinin olmamas, mükellefiyetlerini etkilememektedir. fl ortakl klar, birden fazla takvim y l na yay lan; inflaat, onarma, montaj, teknik hizmetler gibi ifllere uygun bir flirketleflme türüdür. fl ortakl na örnek olarak, (A) Anonim fiirketi ile (B) Limitet fiirketinin, bir baraj veya bina yap m iflini gerçeklefltirmek amac yla kurduklar ortakl verebiliriz. Bu iliflkinin ifl ortakl olarak kabul edilebilmesi için, iflin tamam n n beraberce üstlenilmesi (iflverene karfl iflin tamam ndan beraberce sorumlu olunmas ) gerekir. fl ortakl klar n n hukuki varl yap lacak iflin tamamlanmas yla sona ermektedir say l Kanun la getirilen düzenleme ile ifl ortakl klar n n kurumlar vergisi mükellefi olmas ihtiyari hale getirilmifltir. Yani, tarihinden itibaren, ifl ortakl sadece talep edilmesi halinde kurumlar vergisine tabi olacakt r. Talep edil-

97 5. Ünite - Kurumlar Vergisi 89 memesi durumunda ise iliflki adi ortakl k iliflkisi olarak de erlendirilecek, ortaklar geliri paylafl p, ayr ayr kurumlar vergisi ve (e er ortaklardan biri gelir vergisi mükellefi ise) gelir vergisi ödeyeceklerdir. Kurumlar vergisinde tam ve dar mükellef ne anlama gelir? bölümünden fl Ortakl klar n n Vergilendirilmesi isimli çal flmay okuyabilirsiniz. VERG DEN MUAF TUTULAN KURUMLAR Kurumlar vergisinden muaf olan kurumlar, Kanun un 4. maddesinde 19 bent halinde say lm flt r. Bunlar afla da amaçlar na göre s n fland r larak özet halinde aç klanmaktad r: E itim, kültür amaçl faaliyet gösteren kamu kurulufllar : okullar, okul atölyeleri, konservatuarlar, tiyatrolar, ö renci yurtlar, sosyal sigorta kurumlar, ceza ve slah evleri atölyeleri..., üniversiteler (vak f üniversiteleri de). Sa l k, sosyal güvenlik ve spor amaçl kamu kurulufllar : hastane, klinik, çocuk bak mevleri, sanatoryum..., tescil edilmifl spor kulüplerinin idman ve spor faaliyetlerinde bulunan iktisadi iflletmeleri ile sadece idman ve spor faaliyetlerinde bulunan anonim flirketler. Teflvik amaçl : münhas ran küçük ve orta ölçekli iflletmelere kredi teminat sa lamak üzere kurulan kurumlar, kooperatifler. Yerel idarelere yönelik: belediyeler ve köyler ile bunlara ba l müesseseler taraf ndan iflletilen su, elektrik, havagaz iflletmeleri; belediye s n rlar içindeki yolcu tafl ma iflletmeleri, mezbahalar. Di er: Toplu Konut daresi Baflkanl (TOK ), askerî fabrika ve atölyeler. KURUMLAR VERG S NDE MATRAH TESP T, G DERLER N, ZARARLARIN DÜfiÜLMES Kurumlar vergisinin konusunu, kurumlar n kazançlar oluflturur. Kurum kazanc da gelir vergisi mevzuuna giren gelir unsurlar ndan oluflmaktad r (KVK m. 1, f. 2). Bu gelir unsurlar, Gelir Vergisi Kanunu nun 2. maddesinde 7 kalem halinde say lm fl olup ilk dört ünitede aç klanm flt r. Kurum kazanc, esas olarak faaliyet gelirlerinden (ticari kazançtan) oluflmaktad r. Ancak, bu gelire ilave olarak kurum kazançlar aras nda, gayrimenkul sermaye irad ve menkul sermaye irad gibi faaliyet d fl gelirler de bulunabilmektedir. Gelir vergisi ile ilgili 2. ünite de de aç kland gibi, ticaret flirketleri ve di er kurumlar vergisi mükellefleri, 1. s n f tacir olarak kabul edilmifltir. Bu yüzden bilanço esas na göre defter tutmakta, matrahlar da bilanço üzerinden tespit edilmektedir. Kurumlar n vergi matrah n n tespitinde, afla daki s raya göre ifllem yap lmaktad r: 1. Öncelikle kurumun ticari bilançosu üzerinden, öz sermaye karfl laflt rmas yoluyla o y l n kâr bulunmaktad r (vergi öncesi ticari kâr). 2. Ticari kâr n bulunmas nda indirim konusu yap lan giderler, vergi yasalar n n k s tlay c hükümlerine göre gider olarak kabul edilmiyorsa, bunlar n kanunen kabul edilmeyen gider olarak ticari kâra ilave edilmesi gereklidir (Bu tip giderler; afla da, Transfer Fiyatland rmas Yoluyla Örtülü Kazanç Da t - m, Örtülü Sermaye ve Di er Kabul Edilmeyen ndirimler bafll klar alt nda aç klanmaktad r). 2 SIRA S ZDE NTERNET

98 90 Türk Vergi Sistemi Transfer fiyatland r lmas : Kurumlar n kendi bölümleri aras nda ya da iliflkili bulundu u di er kifli ve kurumlar aras nda mal, iktisadi k ymet, hizmet, hak ya da mali fon ve benzeri k ymet transferlerinde uygulad klar fiyatlar transfer fiyatland r lmas kapsam na girmektedir. 3. Ticari kâr n hesab nda, vergi kanunlar n n izin verdi i (afla da, Safi Kurum Kazanc n n Tespitinde ndirilebilecek Giderler bafll alt nda da aç klanan) baz giderler dikkate al nmam fl olabilir. Bu tip giderler varsa, bunlar n di- er indirimler ad alt nda ticari kârdan düflülmesi gereklidir. 4. Yukar daki 3 ifllemden sonra ulafl lan kâr rakam n n içinde, kurumun baflka bir kuruma ifltirak etmesinden sa lad ve afla da stisnalar n Dikkate Al nmas bafll alt nda aç klanacak olan ifltirak kazanc varsa, bu miktar n da düflülmesi gerekir. Zira bu kazançlar, ifltirak kazançlar istisnas ad alt nda kurumlar vergisinden istisna edilmifltir. 5. Yukar daki 4 ifllemden sonra kalan kurum kazanc ndan, geçmifl y l zararlar bulunan kurumlar, bu zararlar n da düflebileceklerdir. ndirilmesine izin verilen zararlar, befl y ldan fazla nakledilmemek kayd yla geçmifl y llar n mali bilançolar nda görünen zararlard r (KVK m. 9). 6. Arkas ndan, alt nc aflamada afla da stisnalar n Dikkate Al nmas bafll alt nda aç klanan baz istisna ve indirimlerin, bulunan rakamdan düflülmesine s ra gelecektir. Safi kurum kazanc n n hesab n n nas l yap ld, k saca flu formülle de aç klanabilir: Safi kurum kazanc = Ticari bilanço kâr + kanunen kabul edilmeyen giderler - (istisna, indirim + zararlar). KAZANÇ TESP T NDE KABUL ED LMEYEN ND R MLER Kanun, kurum kazanc n n tespitinde baz indirimlerin yap lamayaca n hükme ba lam flt r. Bunlar transfer fiyatland rmas yoluyla örtülü kazanç da t m (KVK m. 13), örtülü sermaye (KVK m. 12) ve di er indirimler (KVK m. 11) olmak üzere üç grupta inceleyebiliriz. Transfer Fiyatland rmas Yoluyla Örtülü Kazanç Da t m Transfer fiyatland rmas ulusal veya uluslararas boyutta olabilir. Her iki durumda da vergi idaresi aç s ndan vergi kayb anlam na gelir. Uluslararas transfer fiyatland rmas bir devlete ait vergi gelirinin bir baflka devlete aktar lmas anlam - na gelir. Bu durumlarda, kurumun ortaklar na veya iliflkide bulundu u gerçek veya tüzel kiflilere, karfl l ks z olarak veya emsalin üzerinde menfaat sa lamas söz konusudur. Örne in; Emsallere uygunluk ilkesine ayk r olarak tespit edilen bir bedel üzerinden mal veya hizmet al m nda veya sat m nda bulunmaktad r. Örne in; kurum, o günün piyasa flartlar nda 100 liraya yap lan bir hizmeti, 50 liraya yapt n iddia etmektedir (gelir düflük gösterilmektedir). Emsaline göre göze çarpacak derecede yüksek veya düflük bedeller üzerinden kiralama: Örne in; kurum, bir orta n n yak n ndan kiralad ifl yerine ayl k 100 lira ödedi ini iddia etmektedir; ancak yap lan incelemede bu ifl yerinin gerçek kira de erinin 50 lira oldu u tespit edilmifltir (masraflar yüksek gösterilmektedir). Emsaline göre göze çarpacak derecede yüksek veya düflük faiz ve komisyonlarla ödünç para alma veya verme: Örne in; kurum, bir orta ndan ald - krediye %50 faiz ödedi ini iddia etmektedir; oysa yap lan araflt rmada o tarihte geçerli piyasa faiz oran n n %25 oldu u tespit edilmifltir (masraflar yüksek göstermektedir).

99 5. Ünite - Kurumlar Vergisi 91 Kurum, kendi içinde yönetim kurulu baflkan veya üyesi, müdürü veya yüksek memuru olarak çal flan ortaklar na veya onlar n yak nlar na, emsaline göre göze çarpacak derecede yüksek ayl k, ikramiye, ücret gibi ödemelerde bulunmaktad r. Bu hallerin tamam nda sözü edilen kazançlar tamamen veya k smen örtülü olarak da t lm fl kabul edilecek ve vergi matrah na ilave edilecektir. Vergi idaresi yapaca denetimler sonucunda bu durumlar tespit etti i zaman, kayba u rad vergiye ilave olarak vergi cezas ve faizleri de ilgili kiflilerden talep edecektir. Örtülü Sermaye Di er bir indirilemeyen gider olan örtülü sermaye üzerine yürütülen faizlerle ilgili düzenleme, KVK nin 12. maddesinde yap lm flt r: Kurumlar n, ortaklar ndan veya ortaklarla iliflkili olan kiflilerden do rudan veya dolayl olarak temin ederek iflletmede kulland klar borçlar n, hesap dönemi içinde herhangi bir tarihte kurumun öz sermayesinin üç kat n aflan k sm, ilgili hesap dönemi için örtülü sermaye say l r. Dolays z flirket münasebeti ile, bir kurumun kendi ortaklar yla veya orta oldu u kurumla olan ticari iliflkisi; dolayl flirket münasebeti ile ise bir kurumun ortaklar n n ortaklar veya orta oldu u flirketin di er ortaklar ile olan ticari iliflkileri kastedilmektedir. Örtülü sermaye, kurumun yak n iliflki içinde bulundu u kifli veya kurulufllardan ödünç almas ve karfl l nda faiz ödemesi durumunda ortaya ç kabilmektedir. 12. madde, al nan ödüncün kurumun öz sermayesinin üç kat n aflmas durumunda aflan k sm örtülü sermaye olarak kabul etmekte ve ödendi i iddia edilen faizlerin masraf olarak düflülmesine izin vermemektedir. Böyle bir durumda, paray verenin gerçekte borç verme de il, flirkete ortak olma (sermaye koyma) amac n tafl d varsay lmaktad r. O zaman bu kifliye faiz de il, kâr pay ödenmelidir. Örne in, öz sermayesi T olan bir limitet flirket, ortaklar ndan birinden T tutar nda borç alm fl ve bu orta a piyasa faiz oran üzerinden (%50) T tutar nda faiz ödemesi yap lm flt r. Böyle bir durumda, vergi idaresi yapaca inceleme sonucunda, bu limitet flirketin ödedi i T e tekabül eden faizleri da t lm fl kâr pay kabul edecek ve buna göre (T için) cezal ifllem yapacakt r. KVK 5/1 e göre baflka bir kurumun sermayesine kat larak elde edilen kâr pay kurumlar vergisinden istisna tutulmufltur. KVK nin 12. maddesinde ise baflka bir kuruma örtülü sermaye yoluyla kat lmaktan bahsedilmektedir. Örtülü sermaye yoluyla baflka kurum sermayesine kat ld ve kâr pay ald varsay lan kurumun bu kâr pay için kurumlar vergisi istisnas ndan yararlan p yararlanamayaca n araflt r n z. Di er Kabul Edilmeyen ndirimler Di er kabul edilmeyen indirimler afla da say lmaktad r (KVK m. 11): Öz sermaye üzerinden hesaplanan veya ödenen faizler, Hangi isimde olursa olsun, ayr lan yedek akçeler, Her türlü para cezalar, vergi cezalar ve gecikme faizleri ve zamlar, Menkul k ymetlerin, itibari de erlerinin alt nda sat fl ndan do an zararlar ile ödenen komisyonlar ve benzeri her türlü giderler, 3 D KKAT SIRA S ZDE

100 92 Türk Vergi Sistemi Kiralama yoluyla edinilen veya iflletmede kay tl olan yat, kotra, tekne, sürat teknesi gibi motorlu deniz tafl tlar ndan; uçak ve helikopter gibi hava tafl tlar ndan iflletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayanlar n giderleri ile amortismanlar, Sözleflmelerde ceza flart olarak konulan tazminatlar hariç olmak üzere suçlar ndan do an maddi ve manevi zarar tazminat giderleri. SAF KURUM KAZANCININ TESP T NDE ND R LEB LECEK G DERLER Giderlerin Düflülmesi Kurumlar, bir hesap dönemi içinde elde ettikleri safi kazançlar üzerinden vergilendirilirler. Safi kazanc n bulunmas nda Gelir Vergisi Kanunu nun ticari kazanç hakk ndaki hükümleri uygulan r [KVK m. 6, (2)]. Bu flekilde, kurumlar, Gelir Vergisi Kanunu nun 40. maddesinde say lan giderleri has latlar ndan düflebilirler. Bu giderler gelir vergisi bölümünde aç kland için, burada tekrar edilmeyecektir. Kurumlar, gelir vergisi mükelleflerine tan nan bu indirimlere ilave olarak, Kurumlar Vergisi Kanunu nun 8. ve 10. maddesinde yaz l giderleri ve indirimleri de kazançlar ndan düflebilirler. ndirilecek giderler bafll kl 8. maddede, afla dakiler yer almaktad r: Hisse senetleri ve tahvil ihraç giderleri, lk kurulufl ve örgütlenme giderleri, Genel kurul toplant lar için yap lan giderlerle, birleflme, fesih ve tasfiye giderleri, Sigorta flirketleri için geçerli olan ve ayr nt lar KVK 14. maddenin 4. bendinde aç klanan teknik ihtiyatlar, Payl komandit flirketlerde komandite orta n kâr hissesi, Di er ndirimlerin Düflülmesi Di er indirimler bafll kl 10. maddede afla daki indirimlerin yap lmas na imkân tan nm flt r: Mükelleflerin, iflletmeleri bünyesinde gerçeklefltirdikleri, münhas ran yeni teknoloji ve bilgi aray fl na yönelik, araflt rma ve gelifltirme harcamalar tutar n n %100 ü (yani tamam ) tutar nda AR-GE indirimi. Bu konuda yararlan - lacak harcamalar n kapsam n ve belirlemek üzere Maliye Bakanl na yetki verilmifltir. Gelir vergisi mükelleflerine de tan nan ve ilgili Kanun kapsam nda yap lan sponsorluk harcamalar n n; amatör spor dallar için tamam, profesyonel spor dallar için %50 si, Baz kamu kurumlar na, vak f ve derneklere ve üniversitelere makbuz karfl l yap lan ba fl ve yard mlar: Kurumlarla ilgili uygulama, GVK 89. maddede yer alan gelir vergisi mükellefleri ile ilgili uygulama ile örtüflmektedir. ndirilebilecek tutar, kural olarak o y la ait beyan edilecek gelirin %5 ini geçememekte; ancak e itim, sa l k, ö renci yurdu gibi tesisler için ve kültür, sanat faaliyetlerinin desteklenmesi için yap lan ba fllarda oldu u gibi, baz durumlarda yap lan ba fl n tamam gider yaz labilmektedir. Konu hakk nda ayr ca Gelir Vergisi ile ilgili ikinci ve dördüncü ünitelere de bak labilir.

101 5. Ünite - Kurumlar Vergisi 93 Zararlar n Düflülmesi Zarar mahsubu bafll kl m. 9 a göre ise; 5 y ldan fazla nakledilmemek kofluluyla, geçmifl y llar n beyannamelerinde yer alan zararlar (20. madde çerçevesinde devir al nan kurumlar n zararlar dâhil) indirim konusu yap lmaktad r. Ayr ca, yurt d fl faaliyetler ile ilgili u ranan zararlar n, Türkiye deki gelirlerden hangi flartlarda mahsup edilebilece ine iliflkin esaslar da ayn maddede aç klanm flt r. Serbest meslek (örne in mühendislik) faaliyetini gelir vergisi mükellefi olarak yapmak yerine, flirketleflerek kurumlar vergisi mükellefi olarak yapman n sa layabilece i avantajlar neler olabilir? adresinden makaleler bölümünde yer alan Anonim ve Limited fiirketlerde Zarar Mahsubu fiubat 2011 (Necat Kolgu SMMM-Denetçi) isimli bir makaleyi inceleyebilirsiniz. ST SNALARIN D KKATE ALINMASI Matrah tespit edilirken, yukar da aç klanan giderlerin indirilmesinden (veya matraha ilave edilmesinden) sonra, istisnalar n da dikkate al nmas gerekir. Kanun un 5. maddesinde düzenlenmifl olan bu istisnalar, amaçlar na göre s n fland r larak afla- da özetlenmektedir. Çifte Vergilendirmeyi Önleme Amaçl stisnalar Kurumlar n, tam mükellefiyete tabi baflka bir kurumun sermayesine ifltiraklerinden elde ettikleri kazançlar (yat r m fonlar n n kat lma belgeleri ile yat - r m ortakl klar n n hisse senetlerinden elde edilen kâr paylar hariç) (KVK m. 5/1, a). Yurt d fl ndan elde edilen ifltirak kazançlar n n Türkiye ye getirilmesi durumunda da istisna imkân bulunmaktad r. 5. maddenin 1. f kras n n (b) bendine göre; kanuni ve ifl merkezi Türkiye de bulunmayan anonim ve limitet flirketin sermayesine, en az bir y l süreyle %10 veya daha fazla oranda ifltirak eden kurumlar n, en az %15 oran nda kurumlar vergisi benzeri vergi yükü tafl mas kayd yla. Türkiye ye transfer ettikleri ifltirak kazançlar, kurumlar vergisinden istisna edilmifltir (m. 5/1, b). Kurumlar, kazanc da tmadan önce kurumlar vergisini öder. Vergisi ödenen bu kazanc n ortaklara da t lmas durumunda kâr pay ad alt nda yeniden vergilendirilmesi söz konusu olabilecektir. Orta n bir baflka kurum olmas durumunda elde edilen kâr pay, ifltirak kazançlar istisnas ad alt nda vergi d fl nda kalmakta bu flekilde çifte vergilendirme önlenmifl SIRA S ZDE olmaktad r. Ülkeye Döviz Giriflini Teflvik Amaçl stisnalar DÜfiÜNEL M Kurumlar n yurt d fl nda bulunan ifl yeri veya daimi temsilcisi arac l ile elde ettikleri, Türkiye ye transfer edilen ve yurt d fl nda en az %15 gelir ve kurumlar vergisine maruz kalm fl kazançlar (KVK m. 5/1, SORU g), KVK nin kontrol edilen yabanc kurum kazanc bafll kl 7. maddesi ile D KKAT vergi yükünün olmad veya düflük oldu u vergi cenneti olarak nitelendirilen ülkelerde flirket kurarak; faiz, kâr pay, kira, lisans ücreti gibi kazançlar burada toplayan ve Türkiye deki vergiden SIRA S ZDE kaçan iflletmelerin vergilendirilmesi amaçlanmaktad r. 4 SIRA S ZDE NTERNET D KKAT SIRA S ZDE DÜfiÜNEL M SORU D KKAT SIRA S ZDE AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P K T A P

102 94 Türk Vergi Sistemi Risturn: Kâr amac gütmeyen kooperatiflerde kâr da t m söz konusu olmaz. Ancak gelir gider fark ortaklara iade edilebilir. Bu iade edilen paralar risturn ad n almaktad r. Emisyon primi: Anonim flirketler ç kartt klar hisse senetlerini nominal de erlerinin üstünde bir bedelle satabilirler. Bu durumda, hisse senetlerinin nominal de eri ile ihraç de eri aras ndaki olumlu fark emisyon primini oluflturur. Bedelsiz hisse senedi: ç kaynaklardan sermayeye ilave edilen de erler karfl l nda ortaklara, anonim flirketlerde bedelsiz hisse senedi, limited flirketlerde bedelsiz ortakl k pay verilir. Yurt d fl nda yap lan inflaat, onar m, montaj iflleri ve teknik hizmetlerden sa lanan ve Türkiye ye getirilen gelirler istisnas (KVK m. 5/1, h). Sermaye Piyasas n Teflvik Amac Tafl yan stisna Menkul k ymetler yat r m fon ve ortakl klar n n portföy iflletmecili inden do- an kazançlar (KVK m. 5/1, d). E itimi Teflvik Amac Tafl yan stisna Okul öncesi e itim, ilkö retim, özel e itim ve orta ö retim özel okullar n iflletilmesinden elde edilen kazançlar. Maliye Bakanl n n belirleyece i usul ve esaslar çerçevesinde befl vergilendirme dönemi, kurumlar vergisinden istisna edilmifltir. stisna, okullar n faaliyete geçti i vergilendirme döneminden itibaren bafllayacakt r (KVK m. 5/1, ). Di er stisnalar Üretim, tüketim ve kredi kooperatiflerinin ortaklar için hesaplad klar risturnlarla ilgili istisnalar. Risturnlarla, kooperatifin dönem sonlar nda ortaklar na al flverifl miktar na göre iade etti i paralar kastedilmektedir. Bu geri ödemeler vergiden istisna edilmifltir (KVK m. 5/1, i), Anonim flirketlerin kurulufllar nda veya sermayelerini art rd klar s rada ç - kard klar hisse senetlerinin, itibari de erini aflan k sm (emisyon primi) (KVK m. 5/1, ç), Kurumlar vergisinden istisna edilen bu kazançlar n da t lmas durumunda, GVK 94/6 ya göre stopaj yap labilmektedir. stisna kökenli kazanc n, da t lmayarak sermayeye eklenmesi durumunda ise, stopaj söz konusu olmamaktad r. Kazanc n sermayeye eklenmesi durumunda, ortaklar aç s ndan bedelsiz hisse senedi elde edilmesi söz konusu olmaktad r. Gelir vergisi ile ilgili bölümde de söyledi imiz gibi böyle bir durumda, ortaklara verilen bedelsiz hisse senetleri menkul sermaye irad olarak de erlendirilmemektedir. KURUM KAZANÇLARININ BEYANI, VERG N N ORANI, ÖDENMES Kurumun Tüm Kazançlar Beyana Tabidir Kurum kazançlar, (daha önce de ifade edildi i gibi) faaliyet gelirlerinden veya faaliyet d fl gelirlerden oluflabilir. Bu gelirlerin tamam n n, verilecek y ll k beyannamede toplanmas gereklidir (KVK m. 14). Yani kurumlar vergisinde gelir vergisinde oldu u gibi, baz gelirlerin beyan d fl nda kalmas imkân bulunmamaktad r. Kurumlar vergisi de gelir vergisinde oldu u gibi, mükellefin veya vergi sorumlusunun beyan üzerine tarh olunur (KVK m. 14). Mükelleflerin flubeleri, al m ve sat m büro ve ma azalar veya kendilerine ba l di er iflyerleri için, (bunlar n ba- ms z muhasebeleri ve ayr lm fl sermayeleri de olsa) ayr beyanname verilmeyip, hepsi için tek beyanname verilir. Beyannamenin Verilece i Yer ve Zaman Beyannamenin verilme yeri, mükellefin ba l oldu u, yani kurumun kanuni veya ifl merkezinin bulundu u yer vergi dairesidir (KVK 14/1). Y ll k beyanname, hesap döneminin kapand ay izleyen dördüncü ay n 25. günü akflam na kadar verilir. Hesap dönemi, normal olarak takvim y l d r. Yani ku-

103 5. Ünite - Kurumlar Vergisi 95 rumlar vergisi beyannamesinin verilme ay Nisan ay d r. Örne in 2010 y l nda faaliyet gösteren bir kurum, beyannamesini 2011 y l Nisan ay n n 25. günü akflam - na kadar vermek zorundad r. Kurumlar Vergisinin Oran ve Geçici Verginin Mahsubu Kurumlar vergisinin oran %20 olarak belirlenmifltir (KVK m. 32/1). Bu oranlar, yukar da aç klad m z indirim ve istisnalardan arta kalan kazanç üzerine uygulanmaktad r. Hesaplanan kurumlar vergisi, beyannamenin verildi i Nisan ay n n sonuna kadar ödenir. Kurumlar vergisinin ödenmesinde, gelir vergisinde de yer alan iki ortak düzenleme bulunmaktad r: Kurumlar vergisi mükellefleri, cari vergilendirme döneminin kurumlar vergisine mahsup edilmek üzere, üçer ayl k kazançlar üzerinden geçici vergi öderler. Geçici vergi oran aynen kurumlar vergisi oran gibi %20 olarak belirlenmifltir (KVK m. 32/2). Son olarak, yurt içinde farkl kurum kazançlar üzerinden yap lan stopajlar ve yurt d fl nda ödenen vergiler de, belli flartlarda Türkiye de ödenecek vergiden düflülebilmektedir (KVK m. 33). Da t lan Kâr Paylar Üzerinden Gelir Vergisi Stopaj Yap lmas Kurum kazanc üzerinden kurumlar vergisi hesaplanmas n n arkas ndan, ikinci aflamada gelir vergisi stopaj na s ra gelmektedir. Bu stopaj, kurum kâr n n ortaklara da t lmas durumunda yap lmaktad r. Kâr n da t lmay p, sermayeye eklenmesi hali ise stopaj d fl nda tutulmufltur. Kurumlar n yapacaklar gelir vergisi stopaj n n matrah ; k saca kurum kazanc ndan, hesaplanan kurumlar vergisinin düflülmesinden sonra kalan ve da t lan kâr paylar fleklinde ifade edilebilir (Bkz. GVK m. 94/6-b-i). Stopaj n oran ise yüzde 15 dir. Yap lan vergi tevkifat kurum taraf ndan, ba l bulunulan vergi dairesine muhtasar beyanname ile May s ay n n 23. günü akflam na kadar bildirilecektir (GVK m. 119). Vergi öncesi ticari bilanço kâr T200, kanunen kabul edilmeyen giderleri T10, di er indirimleri T5 ve zararlar T45 olan bir kurumun ödeyece i kurumlar vergisini bulunuz. KURUMLARIN; TASF YES VE YEN DEN YAPILANMALARI DURUMUNDA VERG LEND RME Kurumlar n Tasfiyesi Tasfiye, kurumlar n tüzel kifliliklerinin sona ermesi olay d r. Tasfiye süresi içinde; kurumun mevcutlar paraya çevrilir, alacaklar toplan r, borçlar ödenir. Borçlar n ödenmesinden sonra para veya mal kal rsa bunlar da ortaklara da t l r (KVK m ). Kurum tasfiye haline girmiflse, vergilendirme dönemi olarak tasfiye dönemi esas al n r. Tasfiye dönemi, kurumun tasfiye haline girdi i tarihten itibaren bafllar. Bu tarihten ayn takvim y l sonuna kadar olan süre, birinci tasfiye dönemi olarak kabul edilir. Ondan sonra gelen her takvim y l ise, bir tasfiye dönemi say l r. Vergilendirme için, tasfiye memurlar taraf ndan her tasfiye dönemi sonunda tasfiye beyannamesi verilir. Tasfiye halindeki kurumlar n vergi matrah, tasfiye Kurumlar vergisi oran : %20 dir say l Kanun la KVK ye 32/A maddesi eklenmifl ve indirimli kurumlar vergisi uygulamas bafllat lm flt r. Bu imkân Hazine Müsteflarl taraf ndan teflvik belgesine ba lanan yat r mlardan elde edilen kazançlara tan nm flt r. 5 SIRA S ZDE

104 96 Türk Vergi Sistemi SIRA S ZDE 6 Devir müessesesi: Gelir vergisi uygulamas nda da iflletmelerin sermaye flirketlerine devrini (flirketlerin birleflmelerini) teflvik edici düzenlemeler vard r. Bu düzenlemeler GVK nin vergilendirilmeyecek di er kazanç ve iratlar bafll kl 81. maddesinde aç klanm flt r. kâr d r. Tasfiye kâr, tasfiye dönemi sonundaki servet de eri ile tasfiye döneminin bafl ndaki servet de eri aras ndaki olumlu fark ifade eder. Tasfiye ifllemlerinin tamamlanmas ndan sonra ise 30 gün içinde nihai tasfiye beyannamesi verilir ve kesin vergi borcu bulunur. Bu miktardan daha önce ödenen vergiler düflülür, arkas ndan da ya ilave vergi ödenir ya da fazla vergi ödenmiflse iade al n r. Sermaye flirketlerinin tüzel kiflili inin sona ermesi (tasfiye sürecine girmeleri) hangi sebeplere dayanabilir? Kurumlar n Birleflmesi ve Devri Birleflmede birden fazla kurum bir tek tüzel kiflilik alt nda toplanmaktad r (KVK m. 18). Bu iki flekilde olabilir. Örne in, ya A flirketi tüzel kiflili ini sona erdirip bir baflka flirket olan B flirketine kat l r ya da hem A hem B flirketi tüzel kifliliklerini sona erdirirler ve yeni bir flirket olan C flirketini kurarlar. Böyle bir durumda, infisah eden kurumlar bak m ndan tasfiye söz konusu olmaktad r. Burada tasfiyeden farkl olan tek fley vergi matrah n n, tasfiye kâr yerine birleflme kâr ndan oluflmas d r. Kanun, flirketleflmeleri teflvik etmek amac yla devir müessesesini kabul etmifltir. Buna göre, afla daki flartlar n varl halinde vuku bulan birleflmeler devir olarak kabul edilmekte ve s rf birleflmeden do an kârlar hesaplan p vergilendirilmemektedir (KVK m. 19): Birleflilen kurumla infisah eden kurumun kanuni veya ifl merkezlerinin Türkiye de bulunmas yani her iki kurumun da tam mükellef olmas, nfisah eden kurumun devir tarihindeki bilanço de erlerini, birleflilen kurumun kül halinde devralmas yani alacaklar n oldu u kadar borçlar n da üstlenmesi gereklidir. Kurumlarda Bölünme ve Hisse De iflimi KVK n n 19/(3) ve 20. maddesinde tam veya k smi bölünme ve hisse de iflimi kavramlar n n ne anlama geldi i aç klanmaktad r. Bu maddede yaz l flartlarda, devir iflleminde oldu u gibi, flirketlerin bölünmesi ve hisse de iflimi ifllemlerinin de vergisiz yap lmas na olanak sa lanmaktad r. DAR MÜKELLEFLERE ÖZGÜ DÜZENLEMELER Kural olarak KVK da yer alan tam mükelleflerle ilgili düzenlemeler, dar mükellefler için de uygulanmaktad r. Ancak, dar mükelleflerin özel durumu dikkate al narak KVK n n üçüncü k sm nda dar mükellefiyet esas nda verginin tarh ve ödenmesi bafll alt nda (22 ila 31. maddeler aras ) baz özel düzenlemeler yap lm flt r. Gelir Unsurlar Dar mükellefiyet kapsam na giren kazanç ve iratlar afla dakiler olabilir (KVK m. 3/3): Dar mükellef kurum, Türkiye de açaca bir ifl yeri veya görevlendirece i bir daimi temsilci vas tas yla ticari kazanç elde edebilir (örne in, Alman Havayollar fiirketi Lufthansa n n Türkiye Temsilcili inde elde etti i kazançlar), Dar mükellef kurumun Türkiye de bulunan zirai iflletmesinden elde edilen zirai kazançlar, Türkiye de elde edilen serbest meslek kazançlar (örne in, dar mükellef kurumun mühendisleri vas tas yla Türkiye de elde etti i kazançlar),

105 5. Ünite - Kurumlar Vergisi 97 Gayrimenkullerin, haklar n ve menkul mallar n Türkiye de kiralanmas ndan elde edilen iratlar, Türkiye de elde edilen menkul sermaye iratlar, Türkiye de elde edilen di er kazanç ve iratlard r. Safi Kurum Kazanc n n Tespiti Dar mükellefiyete tabi yabanc kurumlar n vergisi, bunlar hesab na Türkiye deki müdür veya temsilcileri; müdür veya temsilcileri yoksa kazanç ve iratlar yabanc kuruma sa layanlar ad na tarh olunmaktad r (KVK m. 28). Dar mükellef kurum, yukar da say lan gelirlerden birini veya birkaç n elde edebilir. Dar mükellef kurumun, ifl yeri veya daimi temsilci vas tas yla; ticari kazanç, zirai kazanç veya bunlarla birlikte di er gelirleri elde etmesi durumunda kazanç tespiti tam mükelleflerde oldu u gibi ticari kazançla ilgili kurallar dikkate al - narak yap lacakt r [KVK m. 22/(1)]. Elde edilen kazanc n ticari ve zirai kazanç d fl nda kalan kazanç ve iratlardan ibaret olmas durumunda ise; art k ticari kazanç söz konusu olmayacak, gelir tespiti bu kazanç ve iratlarla ilgili GVK nin öngördü ü düzenlemelere göre ayr ayr yap lacakt r (KVK m. 22/2). Kazanç tespitinde, tam mükelleflerle ilgili indirilebilecek ve indirilemeyecek giderlere iliflkin düzenlemeler, dar mükellef kurumlara da uygulanmaktad r. Buna karfl l k, afla daki giderler dar mükelleflerin matrah tespitinde indirim konusu yap lamamaktad r (KVK m. 22/3): Ana merkezin dar mükellef kurum ad na yapt iddia edilen al m sat mlar için ana merkeze ödenen faizler, komisyonlar ve benzerleri, Ana merkezin genel yönetim giderlerine veya zararlar na ifltirak etmek için ayr lan paralar. Sadece dar mükelleflerin yararlanabilece i bir istisna KVK m. 3, bent 3 de düzenlenmifltir. Buna göre, Türkiye de ifl yeri olan veya daimi temsilci bulunduran dar mükellefiyete tabi kurumlar n, ihraç edilmek üzere Türkiye de sat n ald klar mallar, Türkiye de satmaks z n yabanc memleketlere göndermelerinden do an kazançlar kurumlar vergisinden istisna edilmifltir (ihracat istisnas ). Tam mükellefler karfl s nda önemli bir vergi avantaj sa layan bu istisnan n amac, ihracat n teflvik edilmesidir. Beyannameler Dar mükellef kurumlar n gelirleri için; y ll k, özel ve muhtasar beyanname olmak üzere üç tip beyanname verilmesi söz konusu olabilir. Y ll k Beyanname Türkiye de ticari ve zirai kazanç elde eden dar mükellef kurumlar, vergilerini y ll k beyanname vererek öderler. Özel Beyanname Özel beyanname, dar mükellef yabanc kurumlar n vergiye tabi kazanc n n, GVK 80. maddede yaz l ; hisse senedi sat fl, gayrimenkul sat fl gibi di er kazanç ve iratlardan (telif, imtiyaz, ihtira... benzeri gayri maddi haklar n sat fl karfl l nda al nan bedeller hariç) oluflmas durumunda verdikleri beyannamedir (KVK m. 26). Özel beyanname, kazanc n elde edildi i tarihten itibaren 15 gün içinde, yabanc kurum veya Türkiye de onun ad na hareket eden kimse taraf ndan 27. maddede hracat istisnas : hracat teflvik etmek amac yla, dar mükellef kurumlar n Türkiye den ald klar mallar ihraç etmelerinden sa lad klar kazançlar n kurumlar vergisinden muaf tutulmas d r.

106 98 Türk Vergi Sistemi SIRA S ZDE 7 belirtilen vergi dairesine verilmek zorundad r. Verilen beyanname üzerinden tahakkuk eden verginin tamam ayn süre içinde ödenecektir. Özel beyanname ve münferit beyanname kimler taraf ndan, hangi gelirler için, hangi sürelerde verilir? Muhtasar Beyanname Dar mükellef kurumlar n ticari, zirai ve di er kazanç ve iratlar d fl nda kalan kazanç ve iratlar kurumlar vergisi tevkifat na tabidir. Kaynakta vergileme, dar mükellef kurumlar aç s ndan yo un bir uygulama alan bulmaktad r. KVK n n 30. maddesi, dar mükellef kurumlar n kazançlar üzerinden yap lacak stopajlar belirlemektedir. Dar mükellef kurum kazançlar n n, tam mükellef kurumlara nazaran daha yo un flekilde stopaja tabi tutulmas, kanuni ve ifl merkezlerinin yurt d fl nda bulunmas ndan kaynaklanmaktad r. Bu flekilde bu gelirlerin vergilenmesi güvenceye al nmak istenmektedir. Bu kazanç ve iratlar dar mükellef kuruma ödeyen kurum veya kifliler söz konusu tevkifat yaparak, takip eden ay n yirmi üçüncü günü akflam na kadar verecekleri muhtasar beyanname ile bildirecekler ve vergiyi de ayn ay n yirmi alt nc günü mesai saati bitimine kadar ödeyeceklerdir (KVK m. 29).

107 5. Ünite - Kurumlar Vergisi 99 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 A MAÇ 3 A MAÇ 4 Kurumlar vergisinde tam ve dar mükellef ay r m - n yap p bu verginin mükelleflerini aç klamak. Kanuni veya ifl merkezi Türkiye de bulunan kurumlar tam mükelleftir. Kanuni ve ifl merkezinin her ikisi de Türkiye de olmayan kurumlar ise dar mükellef olarak vergilendirilir. Bu ikinci grup kurumlar sadece Türkiye de elde ettikleri kazançlar üzerinden vergi öderler. Kurumlar vergisinin mükellefleri, KVK n n 1. maddesinde say lm flt r. Bunlar; sermaye flirketleri, kooperatifler, iktisadi kamu kurulufllar, dernek ve vak flara ait iktisadi iflletmeler ve ifl ortakl klar d r. Kurum kazançlar n n vergi matrah n n tespitini izah etmek. Kurum kazançlar gelir vergisi konusuna giren gelir unsurlar ndan oluflur. Kurumlar vergisi mükellefleri 1. s n f tacirlerdir. Vergi matrahlar bilanço üzerinden hesap edilir. Bilanço üzerinden ilgili y la ait ticari kâr tespit edilir. Ticari kâr hesap edilirken indirim konusu yap lan giderlerden kanunen kabul edilmeyenler ç - kar l p kâra eklenir. Kâr hesab yap l rken dikkate al nmam fl giderler varsa bunlar kârdan düflülür. Daha sonra varsa ifltirak kazanc gibi istisnalar düflülür. Son olarak, yine varsa, kuruma ait son befl y la ait zararlar da gayrisafi kazançtan düflülebilecektir. Kurum kazanc n n tespitinde kabul edilmeyen indirimleri, indirilebilecek giderleri ve zararlar n mahsubunu aç klamak. KVK nin 11. maddesinde say lan; transfer fiyatland rmas yoluyla örtülü kazanç da t m, örtülü sermaye yoluyla faiz ödenmesi gibi baz indirimler kanunen kabul edilmeyen indirim olarak kabul edilmifltir. ndirilebilecek giderler konusunda kural olarak Gelir Vergisi Kanunu hükümleri uygulanmaktad r. Yani; GVK nin 40. maddesinde say lan giderleri kurumlar da aynen gelir vergisi mükellefleri gibi kazançlar ndan düflebilirler. Kurumlar ayr ca KVK nin 8 ve 10. maddesinde say lan gider ve indirimleri de kazançlar ndan düflebilirler. Gelir vergisinde oldu u gibi son befl y la ait zararlar da indirim konusu yap l r. Gider ve indirimlerden sonra, KVK 5. maddesinde düzenlenen istisnalar da gözetilecektir. Kurum kazanc n n beyan n, kurumlar vergisinin oran n ve ödenmesini aç klamak. Kurum kazançlar faaliyet gelirlerinden ya da faaliyet d fl gelirlerden oluflabilir. Bu gelirlerin tamam n n y ll k beyannamede toplanmas gereklidir. A MAÇ 5 A MAÇ 6 Y ll k beyanname kurumun kanuni veya ifl merkezinin bulundu u yerdeki vergi dairesine verilir. Y ll k beyanname esas olarak izleyen y l n Nisan ay n n 25. gün akflam na kadar verilir ve hesap edilen vergi de ayn ay n sonuna kadar ödenmek zorundad r. Kurumlar vergisi oran %20 dir. Kurumlar n tasfiye ve yeniden yap lanmalar durumunda vergilemenin nas l yap laca n aç klamak. Kurumlar tasfiye dönemine girmiflse kurumun alacaklar ve borçlar belirlenir, mevcutlar paraya çevrilir ve borçlar ödenir. Kalan mal ve paralar ortaklara da t l r. Tasfiye haline giren kurumlar n vergilendirilme dönemi tasfiye dönemidir. Tasfiye memurlar taraf ndan her tasfiye dönemi için tasfiye beyannamesi verilir. Vergi matrah n tasfiye kâr oluflturur. Tasfiye kâr, tasfiye dönemi sonundaki servet de eri ile tasfiye döneminin bafl ndaki servet de eri aras ndaki olumlu fark ifade eder. Tasfiye ifllemlerinin tamamlanmas ndan sonra ise, 30 gün içinde nihai tasfiye beyannamesi verilir ve kesin vergi borcu bulunur. Bu miktardan daha önce ödenen vergiler düflülür; arkas ndan da ya ilave vergi ödenir ya da fazla vergi ödenmiflse iade al n r. Kurumlar bir tek tüzel kiflilik alt nda toplanabilir. Bu durumda infisah eden kurum için tasfiye söz konusu olur. Birleflme durumunda tasfiye kâr yerine birleflme kâr vergi matrah olacakt r. KVK 19. maddesinde gösterilen durumlarda birleflmeler devir kabul edilecek ve birleflmeden do- an kârlar hesaplan p vergilendirilmeyecektir. Dar mükellef kurumlarla ilgili düzenlemeleri tespit etmek. Kural olarak KVK de yer alan tam mükelleflerle ilgili düzenlemeler, dar mükellefler için de uygulanmaktad r. Dar mükellef kurumlar, Türkiye de; ticari, zirai, serbest meslek kazanc, menkul ve gayrimenkul sermaye irad ile di er kazanç ve irat elde edebilirler. Dar mükellef kurumlar, indirilecek ve indirilemeyecek giderler yönünden tam mükelleflere ait düzenlemelere tâbidirler. Ayr ca KVK m. 23/3 ve KVK m. 3/3 te dar mükelleflere özgü özel düzenlemeler de yap lm flt r. Dar mükellef kurumlar n Türkiye deki gelirleri için; y ll k, özel ve muhtasar beyanname olmak üzere üç tip beyanname verilmesi söz konusu olabilir.

108 100 Türk Vergi Sistemi Kendimizi S nayal m 1. Afla dakilerden hangisi kurumlar vergisinin varl k nedenlerinden biri de ildir? a. Kurumlar n kamu hizmetlerinden yararlanmas b. Kurumlar n ayr tüzel kifliliklerinin olmas c. Kurumlar n ödeme gücü d. fiirketleflmenin cayd r lmas e. Kurumlar n gelir elde etmesi 2. Afla dakilerden hangisi kurumlar vergisinde dar mükellefiyet esas na göre vergilendirilir? a. fl merkezi yurt d fl nda olan kurum b. Kanuni merkezi yurt d fl nda olan kurum c. Kanuni merkezi Türkiye de olan kurum d. fl merkezi Türkiye de olan kurum e. fl merkezi ve kanuni merkezi yurt d fl nda olan kurum 3. Afla dakilerden hangisi kurumlar vergisi mükellefi de ildir? a. Kooperatifler b. Banka flubesi c. ktisadi kamu müesseseleri d. Dernek ve vak flara ait iktisadi iflletmeler e. ste e ba l olarak ifl ortakl klar 4. Afla dakilerden hangisi kurumlar vergisinden muaf de ildir? a. Milli piyango idaresi b. Turizm iflletmesi c. Askerî fabrika d. K z lay e. Vak f üniversitesi 5. Afla dakilerden hangisi Kurumlar Vergisi Kanunu nda yer alan bir istisnad r? a. fltirak kazançlar istisnas b. Telif kazançlar istisnas c. Müteferrik istisnalar d. Konut kiras istisnas e. De er art fl kazançlar istisnas y l nda dönem bafl öz sermayesi T , dönem sonu öz sermayesi T olan X Afi den y l içinde T8.000 tutar nda para çekilmifl buna karfl l k T tutar nda para eklenmifltir. Bu durumda flirketin 2011 y l kurumlar vergisi matrah kaç lira olur? a. T b. T c. T d. T e. T Kurumlar Vergisi Kanunu na göre afla dakilerden hangisi kurum kazançlar n n tespitinde indirilebilecek giderlerden bir tanesi de ildir? a. Kurulufl giderleri b. Genel kurul toplant giderleri c. Ba fllar d. Yedek akçeler e. Hisse senetleri ve tahvillerin ihraç giderleri 8. Kurumlar vergisi beyannamesinin verilme ay afla - dakilerden hangisidir? a. Ocak ay b. fiubat ay c. Mart ay d. Nisan ay e. May s ay 9. Kurumlar vergisinde geçici vergi kaçar ayl k dönemler itibariyle ödenir? a. Alt flar ayl k b. Befler ayl k c. Dörder ayl k d. Üçer ayl k e. kifler ayl k 10. Afla daki mükelleflerden hangisi ihracat istisnas avantaj ndan yararlanabilir? a. Dar mükellef kurumlar b. Tam mükellef ticari kazanç erbab c. Tam mükellef kurum d. Serbest meslek erbab e. Zirai kazanç elde eden çiftçi

109 5. Ünite - Kurumlar Vergisi 101 Yaflam n çinden Kaynak: Hürriyet Gazetesi, 7 Aral k 1999.

110 102 Türk Vergi Sistemi Okuma Parças Maliye, Vergi Cenneti Adalar Takibe Al yor! Maliye, vergi cenneti olarak bilinen adalarda yerinde denetim yapacak. Vergi dedektifleri bu adalarda paras olan Türkleri yak n takibe alacak. 02 Ocak 2012 Vergi cennetlerine kay t d fl para ak fl n sona erdirmek için dört koldan harekete geçen Maliye Bakanl, yerinde denetime haz rlan yor. Maliye-Mali Suçlar Araflt rma Kurulu (MASAK), Jersey, Man, Bermuda, Cayman, Bahamalar, Virjin adalar na yap lan para transferlerinin ayr nt l haritas n ç kar yor. Çal flma kapsam nda, Bankac l k Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ile birlikte vergi ödememek için paras n bu adalara aktaran ifladamlar takibe al nacak. Vergi cenneti kabul edilen ülkelere kay t d fl para ak - fl n sona erdirmek için Bilgi De iflim Anlaflmas imzalayan Maliye, adalarda da yerinde denetim yapacak. Vergi cennetleri listesinde yerleflik veya faaliyette bulunan kurumlara nakden veya hesaba yap lan, tahakkuk ettirilen bütün ödemelerden yüzde 30 vergi kesintisi yap labiliyor. Ancak bunun için vergi cennetleri listesinin resmilefltirilmesi gerekiyor. VERG S ALINACAK Bu adalara kaçan paradan vergi al nabiliyor. Maliye, vergi al nabilecek ada ülkelerin listesini haz rlad. S ra, bu listenin Bakanlar Kurulu karar yla resmilefltirilmesine geldi. Maliye, resmi listeyi yay nlamasa da ada ülkelere yap lan para ve kâr transferlerini kayda almaya bafllad. Yurt d fl nda Türk vatandafllar n n yaklafl k milyar dolar civar nda birikimi oldu u tahmin ediliyor. MASAK ve BDDK n n birlikte yürüttü ü çal flma kapsam nda, bu adalardaki flüpheli ifllemlerden yola ç k larak, ilgili ülkelerden de izin al n p, vergi müfettiflleri gönderilecek; para transferleri izlenecek. 35 VERG CENNET VAR Maliye, vergi cennetlerini belirlerken OECD nin haz rlad kara listeyi dikkate al yor. Bunlar aras nda, Virgin Adalar, Dominik, Andora, Bahamalar, Jersey, Liberya, Maldivler, Panama, Seyfleller gibi ülkeler yer al yor. Vergi cenneti adalar n say s 35 i buluyor. Yetkililer, Jersey in ard ndan Bermuda ile anlaflma imzalanacak. 3 ada ile görüflmeler olumlu gidiyor dedi. Kaynak: 02 Ocak 2012 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. d Yan t n z yanl fl ise Kurumlar Vergisinin Varl k Nedeni konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. e Yan t n z yanl fl ise Kurumlar Vergisinde Tam ve Dar Mükellef konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. b Yan t n z yanl fl ise Kurumlar Vergisinin Mükellefleri konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. b Yan t n z yanl fl ise Vergiden Muaf Tutulan Kurumlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. a Yan t n z yanl fl ise stisnalar n Dikkate Al nmas konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. c Yan t n z yanl fl ise Kurum Kazançlar n n Beyan, Verginin Oran, Ödenmesi konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. d Yan t n z yanl fl ise Safi Kurum Kazanc n n Tespitinde ndirilebilecek Giderler konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. d Yan t n z yanl fl ise Beyannamenin Verilece i Yer ve Zaman konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. d Yan t n z yanl fl ise Kurumlar Vergisinin Oran ve Geçici Verginin Mahsubu konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. a Yan t n z yanl fl ise Dar Mükelleflere Özgü Düzenlemeler konusunu yeniden gözden geçiriniz.

111 5. Ünite - Kurumlar Vergisi 103 S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 Spor kulüpleri ve sadece spor faaliyetinde bulunan anonim flirketler kurumlar vergisinden muaft r. Stadyum maç has latlar ve stadyum kira gelirleri, isim hakk gelirleri, radyo ve televizyon yay n gelirleri, forma reklam gelirleri, saha içi reklam gelirleri ve büfe gelirleri gibi gelirler kurumlar vergisine tabi olmayacakt r. Ancak ayn gelirler için KDV gibi baflka vergiler ödenmesi söz konusu olabilir. S ra Sizde 2 KVK nin birinci maddesinde yaz l olan kurumlardan, kanuni veya ifl merkezi Türkiye de bulunanlar tam mükellef olarak kabul edilmifllerdir. Dar mükellefler ise, kanuni ve ifl merkezlerinden her ikisi de Türkiye de bulunmayan kurumlard r. S ra Sizde 3 KVK nin 5. maddesi, kurumlar n tam mükellefiyete tabi baflka bir kurumun sermayesine ifltiraklerinden elde ettikleri kâr pay n istisna kapsam na alm flt r. KVK m. 12/7 e göre; örtülü sermaye kapsam nda, faiz ve benzeri ödemeler, gerek borç alan gerekse borç veren nezdinde, örtülü sermaye flartlar n n gerçekleflti i hesap döneminin son günü itibar yla da t lm fl kâr pay say l r. Maliye Bakanl n n Kurumlar Vergisi 1 Seri no lu Genel Tebli i nde örtülü sermaye yoluyla al nan kâr paylar n n istisna kapsam nda oldu u ifade edilmektedir. Ancak örtülü sermaye durumunda, Kanun un 5. maddesinin arad sermayeye kat lma flart gerçekleflmemektedir; sadece varsay lmaktad r. KVK 5. maddesinde say lmayan bir kazanc n yorum yoluyla kurumlar vergisinden istisna edilememesi gerekir. Ancak böyle bir durumda da çifte vergileme sorunu do acakt r. Bu aç klamalar, 5. maddede ilave bir düzenleme yap lmas na ihtiyaç oldu unu göstermektedir. S ra Sizde 4 Serbest meslek faaliyetinin flirketleflerek yap lmas durumunda; Yap lan tahsilatlar üzerinden stopaja maruz kalmama, Azalan bakiyeler usulüyle amortisman ay rma, Yeniden de erleme yapma, enflasyon düzeltmesi yapma, yenileme fonu ay rma, Kendisine, efline, çocuklar na ücret ödeyerek indirme imkân, D flardan kiralanan tafl tlar n giderlerini indirme gibi avantajlara sahip olunabilir. Vergi borcundan sorumlulu un s n rland r lmas aç s ndan da kurumlar vergisi mükellefi olmak daha avantajl d r. Zira gelir vergisinde flahsen tüm malvarl yla sorumluluk vard r. Oysa kurumlar vergisinde, örne in Afi kurulmuflsa, kurumun borçlar ndan dolay flirket orta - n n hiçbir sorumlulu u söz konusu olmaz. Buna karfl l k, faaliyetten kazan lan paralar n çekilip harcanmas konusunda gelir vergisi mükellefi olmak daha avantajl görünmektedir. Zira Kurumlar Vergisi Kanunu, gelir vergisi uygulamas ndan farkl olarak flirketten çekilen paralara piyasa rayicine göre faiz tahakkuk ettirilmesi gerekti ini öngörmüfltür. Oysa gelir vergisi uygulamas nda çekilen paran n asl n ilave etmek yeterli olmakta, faiz fark ilavesi söz konusu olmamaktad r (Bkz. GVK m. 41/1). Son olarak ba fl ve yard m indirimi konusunda da kurumlar vergisi mükellefleri daha avantajl görünmektedir. Kurumlar vergisinde bu indirimler y l içinde defterlere gider yaz lmak suretiyle gerçeklefltirilir. Yani kurumlar vergisinde gelir olmasa bile, yap lan ba fl kabul edilmekte, bu da flirketin zarar n art ran bir unsur olmaktad r. Oysa gelir vergisi uygulamas nda ba fl-yard m indirimi sadece beyanname üzerinden yap lan bir indirimdir. Yani beyannamede gelir gösterilmemiflse, ba fl-yard m indirimi de yap lamaz.

112 104 Türk Vergi Sistemi S ra Sizde 5 Ticari bilanço kâr + kanunen kabul edilmeyen giderler- (istisna, indirim + zararlar) formülünden safi kurum kazanc n bulabiliriz. Buna göre (5+45)=T160 safi kurum kazanc olur. %20 olan kurumlar vergisi oran uygulan nca, ödenecek kurumlar vergisi T32 olarak bulunur. S ra Sizde 6 Sermaye flirketlerinin sona ermeleri (tasfiyesi); infisah ve fesih fleklinde gerçekleflebilir. Bu iki durumda flirketler tasfiye sürecine girmektedir. nfisah; yasada veya esas sözleflmede öngörülen sebeplerden birinin gerçekleflmesi ile herhangi bir karar al nmas na gerek olmadan flirketin kendili inden sona ermesidir. Fesih ise; yasada veya esas sözleflmede yer alan sebeplerden birine dayanarak bu yetkiye sahip olanlar taraf ndan flirketin sona erdirilmesidir. S ra Sizde 7 Özel beyanname, dar mükellef yabanc kurumlar n vergiye tâbi kazanc n n, GVK 80. maddede yaz l ; hisse senedi sat fl, gayrimenkul sat fl gibi di er kazanç ve iratlardan oluflmas durumunda verilir. Özel beyanname kazanc n elde edildi i tarihten itibaren 15 gün içinde verilir. Münferit beyanname ise özel beyannamenin gelir vergisi dar mükellefleri ile ilgili olan d r. Gelir vergisi dar mükelleflerinin y ll k beyanname ile bildirmeye mecbur olmad klar kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif suretiyle al nmam fl olanlar n bildirilmesine mahsustur. Bu kazanç ve iratlara örnek olarak gayrimenkullerin elden ç kar lmas ndan do an kazançlar verebiliriz. Münferit beyanname de aynen özel beyannamede oldu u gibi kazanc n elde edildi i tarihten itibaren 15 gün içinde verilir. Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Akdo an, A. (1998). Türk Vergi Sistemi ve Uygulamas, Gözden Geçirilmifl ve Geniflletilmifl 2. Bask, Ankara: Gazi Kitabevi. Ar kan, Z. (2007). Türk Vergi Hukukunda Mali kametgâh, Ankara: Maliye ve Hukuk Yay nlar. Bilici, N. (1991). Risk ve Masraf Karfl l klar, Say fltay Dergisi, no: 3, s Bilici, N. (1992). Alacak De er Düflüfl Karfl l klar, Vergi Dünyas, Say : 134, s Bilici, N. (2011). Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk Vergi Sistemi), 26. Bask, Ankara: Seçkin Yay nc l k. Bilici, A., Bilici, N. (2011). Kamu Maliyesi, Ankara: Seçkin Yay nevi. Bilici, N. (2013). Avrupa Birli i ve Türkiye, Mali Yard mlar-vergilendirme, 6. Bask, Seçkin Yay nevi, Ankara. Bilici, N. (2014). Vergi Hukuku, 34. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Bilici, N. (2014). Türk Vergi Sistemi, 33. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Bilici, N. Bilici A. (2014). Kamu Maliyesi, 4. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Bilici, N. Bilici A. (2014). Vergi Kanunlar, 3. Bask, Savafl Yay nevi, Ankara. Buluto lu, K. (1978). Türk Vergi Sistemi, cilt 1, 6. bask, stanbul: Fakülteler Matbaas. Ekmekci, E. (1994). Kurumlar Vergisinde Dar Yükümlülük, stanbul: Kazanc Kitap A.fi. Yay nlar. Karakoç, Y. (2007). Vergi Hukuku Uygulamalar, Ankara: Yetkin Yay nlar. Kavak, A. (2005). Sermaye fiirketlerinin Tasfiye, Birleflme, Devir ve Bölünme fllemleri, Ankara: Maliye ve Hukuk Yay nlar. Özer,. (1977). Vergileme lkeleri ve Türk Vergi Sistemi, Ankara: Türkiye ve Orta Do u Amme daresi Enstitüsü Yay n, Do an Bas mevi. Saban, N. (2009). Vergi Hukuku, 5. bask, stanbul: Beta Bas m Yay n. fienyüz, D. (1999). Türk Vergi Sistemi, (Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, Katma De er Vergisi), Bursa: Ezgi Kitabevi. Vural,. (2009). Yorum ve Aç klamalarla Kurumlar Vergisi Kanunu, stanbul: Gelirler Kontrolörleri Derne i Yay nlar.

113 6TÜRK VERG S STEM Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Harcama vergisini tan mlay p harcama vergilerinin isimlerini s ralayabilecek, Katma de er vergisinin konusunu aç klayabilecek, Katma de er vergisinde vergiyi do uran olay ve verginin matrah n izah edebilecek, Katma de er vergisinde verginin mükellefi ile verginin sorumlusu aras ndaki fark ay rt edebilecek, Katma de er vergisi oranlar n aç klayabilecek, Ödenecek katma de er vergisinin hesab n yap p vergi indiriminin uygulan - fl n izah edebilecek, Katma de er vergisi beyannamesi ve verginin ödenmesi hakk nda bilgi verebilecek, Katma de er vergisinde istisnalar hakk nda aç klama yapabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Harcama Vergisi Yay l Muamele Vergisi Katma De er Fiili Mükellef Teslim ve Hizmet Fatura çindekiler Türk Vergi Sistemi Harcamalar Üzerinden Al nan Vergiler: Katma De er Vergisi Matrah Kanuni Mükellef Genel Oran Beyanname stisna HARCAMA VERG S KAVRAMI VE HARCAMA VERG LER N N SINIFLANDIRILMASI KATMA DE ER VERG S N N TEMEL ÖZELL KLER KDV DE VERG Y DO URAN OLAY KDV N N MATRAHI VERG N N MÜKELLEF, VERG SORUMLUSU KATMA DE ER VERG S N N ORANI KDV BEYANNAMES, KDV N N ÖDENMES, ÖDENECEK KDV N N HESABI ST SNALAR

114 HARCAMA VERG S KAVRAMI VE HARCAMA VERG LER N N SINIFLANDIRILMASI Kavram Harcamalar Üzerinden Al nan Vergiler: Katma De er Vergisi Harcama vergileri; üretilen, tüketilen, sat lan mal ve hizmetler veya çeflitli muameleler üzerinden al nan vergilerdir. Bu vergiler uygulamada gider vergisi, tüketim vergisi, istihsal vergisi, muamele vergisi ve mal ve hizmetlerden al nan vergiler gibi isimlerle de an lmaktad r. Harcama vergileri çeflitli s n fland rmalara tabi tutulmaktad r. Bunlardan ilki, iktisadi muamele vergileri - hukuki muamele vergileri s n fland rmas d r. ktisadi Muamele Vergileri - Hukuki Muamele Vergileri S n fland r lmas ktisadi muamele vergileri; üretim, sat fl, tüketim, ithalat gibi iktisadi olaylar üzerinden al n rlar. Katma de er vergisi, özel tüketim vergisi ve gümrük vergisi; iktisadi muamele vergisi özelli ini tafl yan vergiler aras nda yer almaktad r. Hukuki muamele vergileri ise tek ya da çok tarafl hukuki ifllemlerden, baz idari ifllem ve tasarruflardan al nmaktad r. Bu özellikte olan harcama vergilerimiz aras nda da banka ve sigorta muameleleri vergisi ile damga vergisi ve harçlar yer almaktad r. Genel Tüketim Vergileri - Özel Tüketim Vergileri S n fland r lmas Harcama vergilerinin bir baflka ay r m ; genel tüketim vergileri - özel tüketim vergileri fleklinde yap lmaktad r: Genel tüketim vergileri, tüm iktisadi muameleleri vergi kapsam na almaktad r. Katma de er vergisi, gümrük vergisi bu özellikte olan vergilerdir. Özel tüketim vergileri ise akaryak t, sigara, alkollü içecekler gibi seçilmifl baz ürünlerin sat fl n, KDV ye ilave olarak yeniden vergilendirmektedir. Harcama Vergilerinin Dörtlü S n fland r lmas Yukar daki ayr mlardan da yararlanarak, Türk vergi sistemindeki harcamalar üzerinden al nan vergileri dörtlü bir s n flamaya tabi tutabiliriz. Harcama vergileri: Para veya parayla ifade edilebilecek ekonomik k ymetlerin (gelir, servet) harcanmas, elden ç kar lmas esnas nda al nan vergilerdir.

115 108 Türk Vergi Sistemi SIRA S ZDE 1 Yay l muamele vergisi: Verginin, üretim ve pazarlaman n her aflamas nda al nmas d r. Üretim zincirinin sadece bir aflamas nda vergi al nmas halinde ise toplu muamele vergisi söz konusu olur. 1. Genel tüketim vergisi niteli indeki harcama vergileri: Katma de er vergisi (Kural olarak tüm mal ve hizmet teslimleri KDV ye tabidir), Gümrük vergisi (Kural olarak tüm mal ithalat gümrük vergisine tabidir). 2. Özel tüketim vergisi özelli ini tafl yan harcama vergileri: Özel tüketim vergisi, Banka ve sigorta muameleleri vergisi, Özel iletiflim vergisi, 8 y ll k e itime katk pay, fians oyunlar vergisi. 3. Kamunun hizmet veya mal sat fl karfl l nda al nan harcama vergileri: Harçlar, De erli kâ tlar vergisi. 4. Çeflitli ifllemler üzerinden al nan harcama vergisi: Damga vergisi. Bu son vergi, arac l k hizmetleri vergisi olarak da isimlendirilebilir. Bu ünitede, dörtlü s n fland rma içinde yer alan vergilerden sadece katma de- er vergisi incelenecektir. Geri kalan di er harcama vergileri ise izleyen 7. ünitede incelenecektir. Sigara ve alkollü içecek sat fllar n n, ayr ca özel tüketim vergisine tabi tutulmas n n nedenleri neler olabilir? KATMA DE ER VERG S N N TEMEL ÖZELL KLER Katma de er vergisinin temel özellikleri afla da tarihçe ile ilgili bilgilerin verilmesinin ard ndan dört bafll k alt nda incelenmektedir. Tarihçe 3065 say l Katma De er Vergisi Kanunu nun uygulanmas 1 Ocak 1985 tarihinde bafllam flt r. Bu Kanun un yürürlü e girmesiyle, bu tarihe kadar uygulanan; 6802 say l Gider Vergileri Kanunu kapsam ndaki veya d fl ndaki di er tüketim vergilerinin tamam uygulamadan kalkm flt r. Yürürlükten kald r lan eski tüketim vergilerinin isimleri için KDVK, m. 61 e bak labilir. Gider Vergileri Kanunu nun içinde yer alan banka ve sigorta muameleleri vergisi ise yürürlükte kalm flt r. Bu flekilde Türkiye de, baz Avrupa ülkelerinin aksine, banka ve sigorta hizmetleri KDV ye tabi tutulmam fl olmaktad r. zleyen ünitede inceleyece imiz gibi, banka ve sigorta ifllemleri ayr bir vergiye (banka ve sigorta muamelesi vergisine) tabi tutulmaktad r. Üretim Zincirinin Tüm Aflamalar nda Vergi Al n r Katma de er vergisi, genel tüketim vergilerinin en geliflmifl flekli olup, baflta Avrupa Birli i ülkeleri olmak üzere, dünyan n çok say da ülkesinde uygulanmaktad r. Bu vergi yay l muamele vergisi özelli ini tafl makta, yani ekonomideki üretim zincirinin tüm aflamalar nda vergi al nmaktad r. Örne in tekstil sektörünü ele al rsak, pamu un bir elbise haline dönüflmesine kadar geçen (fabrika, toptanc, perakendeci ve nihayet tüketiciye sat fl) sürecinin tamam, vergiye tabi olmaktad r. zleyen ünitede inceleyece imiz özel tüketim vergisi gibi toplu muamele vergilerinde ise üretim zincirinin sadece bir halkas nda vergi al n r.

116 6. Ünite - Harcamalar Üzerinden Al nan Vergiler: Katma De er Vergisi 109 Vergi Sadece Katma De er Üzerinden Al n r Katma de er vergisi uygulamas nda vergi, aflamalardaki sat fl fiyat üzerinden de- il, her aflamada ortaya ç kar lan katma de er üzerinden al n r. Örne in haz r giyim toptanc s firmadan 100 birim mal sat n alan bir perakendeci, al fl nda mal n bedeline ilave olarak 18 birim de KDV ödemektedir. Perakendecinin ald bu mallar 130 liraya satt n varsayarsak, bu sat fllar esnas nda sat fl bedeline ilave olarak 23,4 lira da (130 x %18 = 23,4) KDV toplanacakt r. Perakendeci haz r giyimci, bu flekilde toplad KDV den, daha önce kendisinin al fllar nda ödedi i KDV yi düflüp (23,4-18 = 5,4), aradaki fark olan 5,4 liray vergi dairesine yat racakt r. Fiilen vergi dairesine yat r lan tutar, üretim zincirinin her aflamas nda ortaya ç kar lan katma de erin vergisi olmaktad r (30 x %18 = 5,4). Bu anlamda katma de er; al nan mallara ödenen bedelle bu mallar n sat fl fiyat aras ndaki fark, bir baflka ifadeyle ç kt fiyatlar yla girdi maliyeti aras ndaki fark oluflturmaktad r. Kanuni Mükellefler Ödedikleri Vergiyi Fiili Mükelleflere Yans t rlar Katma de er vergisi uygulamas nda, üreticiler ve sat c lar taraf ndan ödenen vergilerin tamam sonuçta tüketiciye yans t lmaktad r. Kanuni mükellef ad n alan (ve arac mükellef olarak da isimlendirilen) kifli veya kurulufllar; al fllar nda ödedikleri vergiyi, sat fllar nda toplad klar vergilerle telafi etmekte, fazla vergiyi vergi dairesine yat rmaktad rlar. Bu kifliler, bir nevi devletin tahsildar gibi çal flmaktad rlar. Yukar da verdi imiz örnekteki iki aflamada vergi idaresine ödenen 23,4 liran n tamam sonuçta tüketicinin cebinden ç km flt r. Bir baflka ifadeyle katma de er vergisinin fiili mükellefi nihai tüketiciler olmaktad r. KDVK ye göre verginin mükellefi, mal teslim eden ve hizmet ifas nda bulunanlard r. Ancak bu kifliler verginin yans ma özelli inden yararlanarak, ödedikleri vergiyi tüketicilere yans tmaktad rlar. Katma De er Vergisinin Konusu Katma de er vergisinin konusuna giren ifllemler, Kanun un 1. maddesinde ayr nt - l olarak belirtilmifltir. Bu ifllemleri iki bafll k alt nda aç klayabiliriz. Ticari, S nai, Zirai Faaliyet ve Serbest Meslek Faaliyeti Çerçevesinde Yap lan Teslim ve Hizmetler Ticari, s nai, zirai faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde özel kurulufllar ve baz kamu kurulufllar taraf ndan yap lan teslim ve hizmetler KDV ye tabidir. Bu flekilde; ticari, zirai ve serbest meslek faaliyeti kapsam nda yap lan tüm teslim ve hizmetler vergi kapsam na al nm flt r. Burada sözü edilen teslim kavram, bir mal üzerindeki tasarruf hakk n n malik veya onun ad na hareket edenlerce, al c ya veya onun ad na hareket edenlere devredilmesi anlam n tafl maktad r (KDVK, m. 2, 3). Hizmet ise teslim ve teslim say - lan haller ile mal ithalat d fl nda kalan hallerdir (KDVK, m. 4). Bu hallere örnek olarak; bir fleyi yapmak, iflletmek, meydana getirmek, üretmek, onarmak, temizlemek, muhafaza etmek, haz rlamak, kiralamak gibi durumlar verebiliriz. Vergi kapsam na, GVK nin 70. maddesinde yaz l, bina-arsa-motorlu tafl t gibi mal ve haklar n sat fl ve kiralanmas ifllemleri de girmektedir. Örne in ticari iflletmeye ait Katma de er, al nan bir mala ödenen bedelle bu mal n sat fl fiyat aras ndaki farkt r. Fiili mükellef: Katma de er vergisinde fiili mükellef nihai tüketicilerdir. D KKAT

117 110 Türk Vergi Sistemi NTERNET D KKAT SIRA S ZDE 2 (iflletmenin aktifine kay tl ) bir araç veya ifl yerinin (özel kifliye veya iflletmeye) kiralanmas veya gayrimenkullerin ticari-s nai faaliyet çerçevesinde sat fl da vergiye tabidir. Buna karfl l k sat fl veya kiralama, ticari-s nai faaliyet çerçevesi d fl nda yap l yor ise, vergi yükümlülü ü söz konusu olmayacakt r. Bu flekilde örne in, ücretli A n n veya emekli B nin özel mülkiyetinde bulundurdu u ifl yerini C ye satmas veya kiralamas KDV kapsam na girmeyecektir. Ancak KDV mükellefi olmayan kiflinin gayrimenkulünü KDV mükellefi olan kifliye veya kuruma satmas (veya kiralamas ) durumunda, sat n alan (veya kiralayan) kifli veya kurum sorumlu s fat yla KDV hesaplay p ödeyecektir (Bkz. KDV m. 9 a göre yay mlanan 30 seri no.lu KDVKGT). Mevzuat-Tebli ler-kanunlar-katma De er Vergisi- adresinden 30 Seri nolu KDV Genel Tebli i ne ulaflabilirsiniz. Di er Baz Teslim ve Hizmetler Katma de er vergisine tabi mallar n her ne suretle olursa olsun; flletmeden çekilmesi, flletme personeline ücret, prim, ikramiye, hediye, ba fl gibi isimlerle verilmesi de teslim olarak kabul edilmifltir. Örne in, beyaz eflya ticareti yapan iflletme sahibinin, iflletmede sat lan bir televizyonu kullanmak üzere evine götürmesi durumunda, KDV aç s ndan ifllem yap lmas gereklidir. Trampa yap lmas iki ayr teslim olarak kabul edilmektedir. Örne in, bir iflletmenin sahibi oldu u bir arac, baflka bir iflletmenin arsas ile trampa etmesi durumunda, KDV ye tabi iki ifllem bulunmaktad r. Trampa kavram ; 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlü e girecek olan 6098 say l Türk Borçlar kanunu nun 282. maddesinde; mal de iflim sözleflmesi, taraflardan birinin di er tarafa bir veya birden çok fleyin zilyetlik ve mülkiyetini, di er taraf n da karfl edim olarak baflka bir veya birden çok fleyin zilyetlik ve mülkiyetini devretmeyi üstlendi i sözleflme, fleklinde tan mlanm flt r. Ayn maddede, sat fl sözleflmesine iliflkin hükümlerin, mal de iflim sözleflmesine de uygulanaca, taraflardan her birinin, vermeyi üstlendi i fley bak m ndan sat c, kendisine verilmesi üstlenilen fley bak m ndan ise al c durumunda olaca ifade edilmifltir. Katma De er Vergisi Kanunu nun 2. maddesi 5. bendindeki Trampa iki ayr teslim hükmündedir kural n, 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlü e girecek olan Borçlar Kanunu nun 282 ve 283. maddeleri paralelinde de erlendiriniz. Her türlü mal ve hizmet ithalat KDV ye tabidir. Son olarak: Posta, telefon, telgraf, teleks ve benzeri hizmetler, Spor toto oynanmas, piyango tertiplenmesi (milli piyango dâhil), Profesyonel sanatç lar n yer ald konserler, profesyonel sporcular n kat ld sportif faaliyetler, maçlar, Boru hatt ile ham petrol, gaz ve bunlar n ürünlerinin tafl nmas, Kamu kurulufllar n n (genel ve özel bütçeli idareler, il özel idareleri, belediyeler, köyler, üniversiteler, dernek ve vak flar, döner sermayeli kurulufllar) ticari, s nai, zirai ve mesleki nitelikteki teslim ve hizmetleri (örne in, su, elektrik, gaz teslimleri) de KDV ye tabi tutulmufltur.

118 6. Ünite - Harcamalar Üzerinden Al nan Vergiler: Katma De er Vergisi 111 KDV DE VERG Y DO URAN OLAY Vergiyi do uran olay, mal n teslimi veya hizmetin yap lmas an nda ortaya ç kmaktad r. KDVK nin 10. maddesinde konunun detaylar aç klanm flt r. Bu hükümlere göre vergiyi do uran olay: E er fatura ve benzeri belgeler mal n teslimi veya hizmetin yap lmas ndan önce veriliyorsa bu belgelerin düzenlenmesi, Mal n al c ya gönderilmesi halinde, nakliyesine bafllanmas, Su, elektrik, gaz teslimi durumunda, bunlar n bedellerinin tahakkuk ettirilmesi, thalatta, Gümrük Kanunu na göre gümrük vergisi ödeme yükümlülü ünün bafllamas veya e er ithalat gümrük vergisine tabi de ilse gümrük beyannamesinin tescili an nda meydana gelmektedir. Bu düzenlemelerden anlafl laca üzere; Faturan n düzenlenmesi, Mal n nakliyesine bafllanmas, Gümrük beyannamesinin tescili gibi ifllemler vergiyi do uran olay için yeterli görülmüfltür. Yani, örne in sat fllar n taksitle yap lmas, sat c n n henüz mal n bedelini, dolay s yla KDV yi tahsil etmemifl olmas durumunda da vergiyi do uran olay ortaya ç kmaktad r. Bu durumda, faturan n düzenlendi i tarihte vergiyi do uran olay ortaya ç km flt r ve hesaplanan KDV nin beyan edilmesi gereklili i vard r. Komisyoncular vas tas yla yap lan sat fllarda vergiyi do uran olay, mal n al c ya teslimi an nda ortaya ç kmaktad r. fiöyle ki, komisyoncular vas tas yla sat flta, mal n komisyoncuya b rak lmas vergiyi do uran olay olarak kabul edilmemifltir. Vergiyi do uran olay, mallar n komisyoncudan sat n al nmas an nda ortaya ç kacakt r. Teslim kavram ; bir mal üzerindeki tasarruf hakk n n malik veya onun ad na hareket edenlerce, al c ya veya onun ad na hareket edenlere devredilmesi anlam n tafl maktad r. Hizmet ise teslim ve teslim say lan haller ile mal ithalat d fl nda kalan hallerdir. Bu hallere örnek olarak; bir fleyi yapmak, iflletmek, meydana getirmek, üretmek, onarmak, temizlemek, muhafaza etmek, haz rlamak, kiralamak gibi durumlar verebiliriz. KDV N N MATRAHI Katma de er vergisinin matrah, teslim ve hizmetler karfl l nda ödenen bedellerdir (KDVK m. 20). Bedel deyimi, mal teslim alan veya kendisine hizmet yap lan veyahut bunlar ad na hareket edenlerden, bu ifllemler karfl l nda al nan veya bunlarca borçlan lan; para, mal, menfaat, hizmet ve de erler toplam n ifade etmektedir. thalatta matrah, mal n gümrük vergisine esas olan de erine ithalat s ras nda ödenen her türlü vergi, resim harç ve paylar ile gümrük beyannamesinin tescil tarihine kadar yap lan tüm di er giderler ilave edilerek bulunmaktad r (KDVK m. 21). Matraha; teslim alan n gösterdi i yere kadar sat c taraf ndan yap lan tafl ma giderleri, ambalaj, sigorta, komisyon giderleri ve vade fark, faiz, prim gibi çeflitli adlar alt nda sa lanan her türlü menfaatler de dâhildir (KDVK m. 24). Ayr ca, ayn maddeye göre KDV d fl nda fiyata ilave olan vergi, resim, harçlar da matraha dâhil edilmelidir. Örne in, özel tüketim vergisinin konusuna giren ürünlerde hesaplanan ÖTV de KDV matrah na dâhil olmaktad r. Bundan sonraki ünitede inceleyece imiz ÖTV nin de konusuna giren; sigara, alkol, akaryak t, otomobil gibi mallar n tesliminde önce ÖTV hesaplanmakta, arkas ndan ÖTV li fiyat üzerinden KDV hesab yap lmaktad r. Vergiyi do uran olay: Katma de er vergisinde vergiyi do uran olay mal n teslimi veya hizmetin yap lmas an nda ortaya ç kar. D KKAT

119 112 Türk Vergi Sistemi SIRA S ZDE 3 Buna karfl l k, fatura ve benzeri belgelerde gösterilen iskontolar ile hesaplanan katma de er vergisi matraha dâhil de ildir. Alt ndan yap lan veya içinde alt n bulunan ziynet eflyalar n n teslim ve ithalinde matrah, külçe alt n bedeli düflüldükten sonra kalan miktard r. Bu flekilde alt ndan yap lan yüzük, bilezik gibi ziynet eflyas sat fllar nda KDV, fiyat n tamam üzerinden de il, külçe alt n bedeline isabet eden tutar n düflülmesinden sonra kalan k sm n (yani iflçilik bedelinin) üzerinden hesaplanmaktad r. Katma de er vergisinde matraha nelerin dâhil edilece ini aç klay n z. VERG N N MÜKELLEF, VERG SORUMLUSU KDV nin Mükellefi KDV nin mükellefi konusu, Kanun un 8. maddesinde düzenlenmifltir. Buna göre katma de er vergisinin mükellefi; Mal teslimi ve hizmet ifas hallerinde, bu iflleri yapanlar (Bu çerçevede gelir vergisine tabi olan ticaret ve sanat erbab, serbest meslek erbab ve kurumlar vergisine tabi olan kurumlar KDV nin de mükellefi olmaktad rlar), thalatta mal ve hizmet ithal edenler, Transit tafl malarda, gümrük veya geçifl ifllemine muhatap olanlar (Türkiye ile yabanc ülkeler aras nda yap lan tafl mac l k ile transit tafl ma ifllerinde, hizmetin Türkiye s n rlar içerisinde yap lan k sm vergiye tabi olmaktad r), PTT flletme Genel Müdürlü ü, Radyo ve Televizyon Kurumlar, spor toto, milli piyango vs.nin teflkilat müdürlükleri, At yar fllar n, müflterek bahis ve talih oyunlar n tertipleyenler veya gösterenler ile Gelir Vergisi Kanunu nun 70. maddesinde belirtilen mal ve haklar kiraya verenlerdir. Bu sayd m z kifli ve kurulufllar verginin kanuni mükellefidirler. Bu kifliler, ödedikleri vergiyi (yukar da da aç kland gibi) tüketicilere yans tmaktad rlar. KDV de Sorumluluk KDV de vergi sorumlulu u, vergi alaca n n emniyetle tahsilini sa lamak amac yla getirilmifltir. KDV sorumlulu u ile ilgili düzenleme, KDVK nin 9. maddesinde yer alm flt r. Bu maddede say lan haller, esas mükelleflerin idarece takibinin güç oldu u hallerdir. Bu tip durumlarda kendisine mal teslimi yap lan yahut hizmet ifa edilen flirketler veya kifliler vergi sorumlusu yap lmaktad rlar. Örne in, bir yazar n kitab n n telif hakk n Yay nevi (Y) ye satmas durumunda normal olarak, kitapç - dan KDV yi de tahsil ederek vergi dairesine götürüp yat rmas gerekir. Ancak yazar n fatura (makbuz) düzenleme yükümlülü ünün olmamas, bu KDV yi ödeme görevinin yay nevine b rak lmas na yol açar. Yay nevi Y, yazara sadece telif bedelini ödeyecek, bu bedel üzerinden hesaplayaca KDV yi ise kendisi vergi dairesine götürüp yat racakt r. Konu, uygulamada KDV tevkifat fleklinde de isimlendirilmektedir. 9. madde, üç durumda vergi sorumlulu unun (KDV tevkifat n n) söz konusu olaca n hüküm alt na alm flt r: Mükellefin Türkiye içinde ikametgâh n n, ifl yerinin, kanuni merkezinin ve ifl merkezinin bulunmamas durumu.

120 6. Ünite - Harcamalar Üzerinden Al nan Vergiler: Katma De er Vergisi 113 Fiilî ya da kaydi envanter s ras nda belgesiz mal bulunduruldu u veya belgesiz hizmet sat n al nd n n tespiti halinde KDV sorumlulu u. Bu al fllar nedeniyle ziyaa u rat lan katma de er vergisi, belgesiz mal bulunduran veya hizmet sat n alan mükelleften aranacakt r. Maliye Bakanl taraf ndan gerekli görülen di er haller: KDVK nin 9. maddesi, Maliye Bakanl na, gerekli görülen di er durumlarda, ifllemlere taraf olanlar verginin ödenmesinden sorumlu tutma yetkisini vermifltir. Bakanl k, bu maddenin verdi i yetkiye dayanarak yay mlad KDV tebli lerinde farkl sorumluluk türlerine yer vermifltir. Bunlara afla daki örnekleri verebiliriz: - Serbest meslek faaliyeti çerçevesinde ifa edilen telif kazançlar nda, telif hakk n sat n alan kifliye yüklenen KDV sorumlulu u, - Fason tekstil ve haz r giyim ifllerinde KDV sorumlulu u, - Reklam verme ifllemlerinde KDV sorumlulu u. Bu durumlarda normal olarak sat c n n (veya hizmet ifa edenin) üzerinde bulunan KDV ödeme yükümlülü ü (kanuni yükümlülük) mal al c s na (veya kendisine hizmet ifa edilen kifliye) geçmekte ve bu kifliler sat fl (veya hizmet) bedeli üzerinden KDV hesaplayarak bunu sorumlu s fat yla ödemek durumunda kalmaktad r. Bu örneklerde, normal uygulaman n d fl na ç k lmakta ve KDV nin kanuni mükellefi ile fiili mükellefi ayn kifli olmaktad r. Mevzuat-Tebli ler-kanunlar-katma De er Vergisi- adresinden katma de er vergisi sorumlulu unu geniflleten, 105 no lu Genel Tebli okunabilir. Katma de er vergisinde uygulanan stopaj ile gelir üzerinden al nan vergilerdeki (gelir vergisi, kurumlar vergisi) stopaj uygulamas n karfl laflt r n z. KATMA DE ER VERG S N N ORANI Katma De er Vergisi Kanunu nun 28. maddesinde, katma de er vergisinin oran %10 olarak belirlenmifl; ayn maddede Bakanlar Kurulu na bu oran dört kat na kadar art rmaya ve %1 e kadar indirmeye yetki verilmifltir. Bu yetki, oran de iflikli i yan nda, bu oranlar n uyguland mal ve hizmetleri, baflka bir oran grubuna alma konusunu da kapsamaktad r. Bakanlar Kurulu, verilen yetkiyi kullanarak farkl tarihlerde KDV oranlar nda de ifliklik yapm flt r. Halen uygulanmakta olan oranlar %1, %8, %18 olmak üzere üç tanedir. %18 oran genel orand r; yani bir teslim ve hizmet di er oranlar n uyguland listelerde say lmam flsa, bu teslim ve hizmete uygulanacak vergi oran %18 olacakt r. Afla da bu oranlar n uyguland mal ve hizmet teslimleri özet olarak aç klanm flt r. %1 Oran Uygulanan Mal Teslimleri (I Say l Liste) %1 oran uygulanan mal teslimlerini üç ana bafll k alt nda özetleyebiliriz: G da: Bu day unu ve bu day unundan üretilen normal ve kepekli ekmekler, yufka (tost, sandviç ve hamburger ekme i ve di er katk l ekmekler hariç. Parantez içinde say lanlar %8 oran nda KDV ye tabi tutulmufltur), Kuru üzüm, kuru incir, f nd k, Antep f st, bu day, m s r, kuru fasulye, mercimek, patates, zeytin gibi ihraç potansiyeli yüksek baz zirai mahsullerin toptan sat fl aflamalar (%1 oran uygulamas bu ürünlerin perakende sat fl safhas n kapsamamaktad r. Perakende sat fl aflamas %8 oran nda vergiye tabi- 4 NTERNET SIRA S ZDE

121 114 Türk Vergi Sistemi I Say l listede say lan hizmet ve teslimlerde %1, II Say l listedeki teslim ve hizmetlerde %8 ve bu iki liste içinde say lmayan teslim ve hizmetlerde ise %18 KDV oran uygulan r. dir). Toptan sat fl aflamas ile, teslimi yap lan ürünlerin, aynen veya ifllendikten sonra sat lmas kastedilmektedir. Bu anlamda, yemek yapmak üzere lokantac n n kuru fasulye, mercimek sat n almas %1 oranl KDV ye tabidir, Toptanc hallerinde faaliyette bulunanlara ve bunlar taraf ndan gerçek usule tabi KDV mükelleflerine yap lan taze meyve, sebze teslimleri (bu ürünlerin perakende sat fl safhas nda KDV %8 olarak uygulanmaktad r. Oran n, toptanc aflamas nda düflük tutulmas ile kay t d fl l n azalt lmas amaçlanmaktad r). nflaat: Ticari iflletme taraf ndan sat lan ve net alan 150 m 2 ye kadar olan konut teslimleri (Sat lan konutun alan n n 150 m 2 den fazla olmas durumunda KDV %18 olarak uygulanacakt r. Konut d fl ndaki gayrimenkullerde ise örne in dükkân ya da ma azalarda, metrekaresi ne olursa olsun KDV oran %18 dir), Konut yap kooperatiflerine yap lan inflaat taahhüt iflleri. Di er: Gazete, dergi sat fllar, motorsuz bisikletler, Kullan lm fl binek otomobili sat fllar (ticari iflletmeye dâhil olan), Cenaze hizmetleri, kan teslimleri, 27 Aral k 2011 tarihinden itibaren leasing (finansal kiralama) yoluyla makine-teçhizat al mlar (teflvik belgeli yat r mlarda tümü, teflvik belgesiz yat r mlarda baz al mlar). %8 Oran Uygulanan Mal Teslimleri ve Hizmet falar (II Say l Liste) %8 oran uygulanan mal teslimlerini befl ana bafll k alt nda özetleyebiliriz: G da: Kümes hayvanlar ve bal klar ile bunlar n etleri, Simit, po aça, Süt, peynir, yumurta, Toz-kesme fleker, Makarna, yemeklik ya lar, Taze sebze ve meyveler, Lokantalar (Birinci s n f ruhsat olanlar d fl ndaki içkili lokantalarda KDV oran %18 olarak uygulanmaktad r), Hayvan yemleri. Sa l k: nsan ve hayvan sa l na yönelik koruyucu hekimlik, teflhis, tedavi, ambulans hizmetleri, t bbi cihazlar laç teslimleri. Kültür, E itim: Sinema, tiyatro girifl ücretleri, Kitap ve benzeri yay n sat fllar, Özel e itim hizmetleri (vak f üniversiteleri, özel krefl, ilkö retim-lise ö retim kurumlar ), özel dershaneler, okul servis araçlar hizmetleri, özel ö renci yurtlar, Okul defterleri, silgi, kalem Turizm: Otel konaklama dâhil turizm hizmetleri (Hizmet kapsam nda -her fley dâhil sistemi hariç- alkol tüketimi de bulunuyorsa bu k sma ait ödeme %18 KDV ye tabi olacakt r. Ayr ca; gazino, bar, diskotek, pavyon, birahane vb. gibi iflletmelerde de KDV oran %18 olarak uygulanacakt r).

122 6. Ünite - Harcamalar Üzerinden Al nan Vergiler: Katma De er Vergisi 115 Tekstil, Deri ç ve d fl giyim eflyas, plikler, mensucat, hal, kilim Ev tekstil ürünleri (perde), Ayakkab lar, çanta, valiz. %18 Oran Uygulanan Mal Teslimleri ve Hizmet falar (Genel Oran) Bu gruba (yukar da da aç kland gibi) iki adet liste içinde yer almayan di er tüm teslim ve hizmetler girmektedir. Bunlara afla daki örnekleri verebiliriz: Benzin, motorin, kalorifer yak t, fuel-oil teslimleri, do al gaz teslimleri, Binek otomobilleri, otobüs, traktör, kamyon, minibüs teslimleri, Beyaz-kahverengi eflya gibi lüks olarak de erlendirilen ürünlerin teslimi, Mobilya ürünü, haz r giyim ürünü teslimleri, Mühendis, avukat gibi serbest meslek erbab taraf ndan verilen hizmetler. Katma De er Vergisi Kanunu nda belirlenen KDV oranlar n aç klay n z. KDV BEYANNAMES, KDV N N ÖDENMES, ÖDENECEK KDV N N HESABI Vergilendirme Dönemi ve Beyan KDV, mükelleflerin yaz l beyanlar üzerine tarh olunur. Vergilendirme dönemini Maliye Bakanl KDVK nin kendisine verdi i yetkiyi kullanarak; Kural olarak birer ay olarak tespit etmifltir (KDVK m. 39). Vergilendirme dönemi, vergi kesintisi yapmakla sorumlu tutulanlar için de ayn flekilde bir ay olarak öngörülmüfltür. thalat, transit ve Türkiye ile yabanc ülkeler aras ndaki tafl mac l k ifllerinde vergilendirme dönemi, gümrük hatt ndan geçildi i an olarak belirlenmifltir. flletme esas na göre defter tutan ve sadece flehirleraras veya uluslararas yük ve yolcu tafl mac l yapan mükelleflerde vergilendirme dönemi, üç aya ç kar lm flt r. KDV beyannamesinin, vergilendirme dönemini takip eden ay n 24. günü akflam na kadar ilgili vergi dairesine verilmesi gereklidir. Beyanname verme yükümlülü ü, ödenecek KDV nin bulunmad (örne in sat fl yap lmayan) dönemlerde de söz konusu olmaktad r (KDVK m. 40/3). Turistik bir kasabada sadece yaz aylar nda faaliyette bulunan iflletme için, k fl aylar nda KDV beyannamesi verilip verilmeyece ini araflt r n z. Verginin Tarh ve Ödenmesi KDV; beyanname elden verilmiflse, beyannamenin verildi i günde; beyanname posta ile gönderilmiflse, beyannamenin ulaflt tarihi takip eden yedi gün içinde tarh edilir ve hesaplanan vergi; Beyanname verilen ay n 26. günü akflam na kadar ödenir (Bkz. KDVK m. 45, 46). 5 6 SIRA S ZDE SIRA S ZDE

123 116 Türk Vergi Sistemi Perakende sat fl yapan vergi mükellefleri için, sat fl fiyat n n KDV dâhil olacak flekilde belirlenmesi yükümlülü ü getirilmifltir. Bu mükellefler, iflyerlerine fiyatlara KDV nin dâhil oldu una dair bir levha asmak zorundad rlar. SIRA S ZDE 7 E er KDV beyan, gümrük girifl beyannamesi ile yap lacaksa, beyanname vergi mükellefiyetinin bafllad anda ilgili gümrük idaresine verilir ve ayn anda ödenir. Ödenecek KDV nin Hesab, Vergi ndirimi KDV mükellefleri, (daha önce de aç klad m z gibi); Mal ve hizmet al fllar nda KDV ödemekte, Sat fllar nda ise KDV tahsil etmektedirler. KDVK nin 29. maddesine göre; mükellefler, sat fllar üzerinden hesaplanan KDV den, mal ve hizmet al mlar nda hesaplanan ve düzenlenen fatura ve benzeri vesikalarda gösterilen KDV yi indirebileceklerdir. Ayn madde ithal olunan mal ve hizmetler dolay s yla ödenen KDV nin indirilmesine de imkân vermektedir. Daha önce verdi imiz örnekte de oldu u gibi, 100 liral k mal sat n al p 18 lira KDV ödeyen bir haz r giyim ma azas, bu mallar 130 liraya satar, dolay s yla 23,4 lira KDV toplarsa, önce ödedi i KDV yi düfltükten sonra geri kalan 5,4 (23,4-18 = 5,4) liray vergi dairesine yat r r. Avukat A, bir müvekkilinden sözlü dan flma ücreti olarak KDV dâhil T100 alm flt r. Bu hizmet karfl l al nan paran n ne kadar n n KDV ye karfl l k oldu unu hesaplay n z. Bir vergilendirme döneminde indirilecek KDV toplam, mükellefin vergiye tabi ifllemleri dolay s yla hesaplanan KDV toplam ndan fazla ise (mükellef alacakl ise), aradaki fark mükellefe iade edilmez; sonraki dönemlere aktar l r (KDVK m. 29/2) (tampon kural ). ki durumda, indirilemeyen KDV nin iade edilmesine imkân verilmektedir: Bunlardan birincisi, ayl k iade olup, afla da istisnalar bafll alt nda aç klanacak olan ve KDVK nin 11, 13, 14, 15 ve 17/4-s maddelerinde öngörülen (s ras yla; ihracat istisnas, araçlar - petrol aramalar - teflvik belgeli yat r mlar istisnas, tafl mac l k istisnas, diplomatik istisna) tam istisna özelli ini tafl yan mal ve hizmet teslimleri ile ilgili indirilemeyen (mahsup edilemeyen) KDV ler hakk ndad r. kinci olarak; Bakanlar Kurulu karar yla düflük oran uygulanan teslim ve hizmetlerle ilgili KDV lerin de iadesine imkân tan nm flt r (KDVK m. 29/2). Burada sorun, Bakanlar Kurulunun baz teslim ve hizmetler için genel vergi oran ndan (%18) daha düflük bir oran belirlemesinden kaynaklanmaktad r. Mükellef, girdileri için yüksek oranl vergi ödemekte; sat fllar ise düflük oranl KDV ye tabi olmaktad r. Örne in, ilaçlar n üretiminde kullan lan hammaddeler %18 vergiye tabidir; ilaç sat fllar ise %8 vergiye tabidir. Böyle bir durumda, y l içinde indirilemeyen (mahsup edilemeyen) KDV, izleyen y l içinde iade edilecektir (y ll k iade). ndirilmesine zin Verilmeyen KDV ler ndirim imkân sadece ticari, zirai, serbest meslek kazanc çerçevesinde yap lan mal ve hizmet al mlar ile s n rl d r. Örne in, bir market iflletmesinde indirilmesi mümkün olan KDV; burada sat lmak üzere al nan mallar üzerinden ödenen KDV ile yine bu iflletmenin faaliyetinin yürütülmesi için gerekli olan mal ve hizmet al mlar ile ilgili ödenen KDV lerle s n rl olacakt r. Bunlara karfl l k: Kiflisel-ailevi ihtiyaçlar için yap lan mal ve hizmet al mlar nda ödenen KDV nin indirilmesi mümkün de ildir. Örne in, serbest meslek erbab bir

124 6. Ünite - Harcamalar Üzerinden Al nan Vergiler: Katma De er Vergisi 117 avukat n, sat n ald koltuk tak m üzerinden ödedi i KDV yi, bu tak m evinde kullanmas na ra men ifl yerinde kullan yormufl gibi indirime tabi tutmas gayri kanuni bir ifllem olacakt r. Ayn flekilde, iflletmeler ad na al nan binek otomobillerinin al fl belgelerinde gösterilen KDV nin de (faaliyetleri binek otomobil kiralanmas ve iflletilmesi olanlar n bu amaçla kulland klar hariç) indirilmesine izin verilmemifltir (KDVK m. 30/b). Binek otomobili al mlar nda ödenen KDV nin indirilmesine izin verilmemesinde, bu araçlar n kiflisel ihtiyaçlar için de kullan labilece i endiflesi etkili olmufltur. Binek otomobillerinin al m nda ödenen ve indirilmesine izin verilmeyen KDV nin, gelir vergisi veya kurumlar vergisi matrah n n tespitinde gider yaz labilme imkân bulunmaktad r (KDVK m.58). Bu da s n rl bir telafi imkân sa lamaktad r. Ayr ca, deprem, sel felaketi ve Maliye Bakanl n n yang n sebebiyle mücbir sebep ilan etti i yerlerdeki yang n sonucu zayi olanlar hariç olmak üzere, zayi olan (örne in, çal nan veya yang nda yanan) mallara ait KDV nin indirilmesine de izin verilmemektedir (KDVK m. 30/c). A iflletmesinin deposundaki mallardan baz lar çal nm fl baz lar da yang nda yok olmufltur. A iflletmesi bu mallar n al m nda ödedi i KDV leri indirim konusu yapabilir mi? ST SNALAR KDV istisnalar, Kanun da yer alan tasnife uygun olarak yedi bafll k alt nda incelenecektir (KDVK m ). Bu istisnalardan bir k sm tam istisna, di erleri ise k smi istisna özelli ini tafl - maktad r: Tam istisnada, mal ve hizmet tesliminin yap ld son aflama vergi d fl nda tutuldu u gibi, bundan önceki aflamalarda bu teslim ve hizmetin bünyesine giren KDV ler de mükelleflere iade edilmektedir. Bu iadenin yap lmas için y lsonu beklenilmemektedir. ade, teslim veya hizmetin gerçekleflti i vergilendirme döneminde, ayl k olarak yap lmaktad r. K smi istisnada ise, sadece son aflama vergi d fl nda tutulmakta, buna karfl - l k daha önceki aflamalarda al nan vergiler iade edilmemektedir. Bu flekilde, yüklenilen KDV ler maliyete ilave edilmekte veya giderlere at labilmektedir. hracat stisnas hracat teslimleri ve bu teslimlere iliflkin hizmetler ile yurt d fl ndaki müflteriler için yap lan hizmetler vergiden istisna edilmifltir (KDVK m. 11). hracat teslimlerine örnek olarak, Türk ihracatç s A n n, Almanya daki ithalatç B ye mal sat fl n verebiliriz. Bu sat fl, Türkiye aç s ndan, KDV ye tabi bir ifllem olmaktan ç kar lm flt r. Vergilendirme, ithalat yapan ülkenin (örne imizde Almanya n n) yetkisine b rak lm flt r. Bu durum, Var fl Ülkesinde Vergilendirme Prensibi nin do al bir sonucudur. Böyle bir durumda ihracatç firma sat fllar nda KDV tahsil etmedi i için, al fllar nda ödedi i KDV yi indirmekte güçlük çekecektir. 32. madde, indirilemeyen bu KDV nin, Maliye Bakanl nca tespit edilecek esaslara göre ihracatç ya iade edilece ini öngörmektedir. Bu niteli iyle ihracat istisnas, tam istisna özelli ini tafl maktad r. Yurt d fl ndaki müflteriler için yap lan hizmetlere örnek olarak da bir Türk mimarl k firmas n n Almanya da faaliyet gösteren bir Alman inflaat flirketine Türkiye 8 SIRA S ZDE

125 118 Türk Vergi Sistemi d fl nda yapaca inflaat için proje çizmesini verebiliriz. Türk firmas n n bu ifl karfl - l nda ald paralar, hizmet ihracat kapsam nda de erlendirilerek KDV ye tabi olmayacakt r (Bkz. KDVK m. 12). Türk firmas kesti i fatura üzerinde KDV göstermeyecek, bir baflka ifadeyle Alman firmas ndan KDV talebinde bulunmayacakt r. E er mallar Türkiye de ikamet etmeyen yolcular taraf ndan sat n al n p yurt d - fl na götürülüyorsa, bu kifliler mallar n teslimi an nda vergiyi ödemektedirler. Söz konusu mal n gümrükten d flar ç k fl ndan sonra ise, ödenen KDV bu kiflilere iade edilmektedir. Araçlar ve Yat r mlarda stisna KDVK nin 13. maddesi, teflvik amac yla afla daki teslim ve hizmetleri KDV den istisna etmifltir: Faaliyetleri k smen veya tamamen deniz, hava ve demiryolu araçlar n n, yüzer tesis ve araçlar n kiralanmas veya çeflitli flekillerde iflletilmesi olan yükümlülere, bu amaçla yap lan deniz, hava ve demiryolu tafl ma araçlar n n, yüzer tesis ve araçlar n n teslimleri ile bunlar n tadili, onar m ve bak m fleklinde ortaya ç kan hizmetler, Yat r m teflvik belgesi sahibi mükelleflere belge kapsam ndaki makine ve teçhizat teslimleri. Bu hüküm, yerli yat r m mallar yan nda ithal yoluyla edinilen yat r m mallar al mlar n da kapsamaktad r [Yat r m teflvik belgesi olmadan sat n al nan mallar n KDV si ise, (yukar da da aç klad m z gibi) ödenecek KDV den indirilebilmektedir]. Bu bafll k alt nda aç klad m z istisnalar n tamam tam istisna özelli ini tafl - maktad r (Bkz. KDVK, m. 32). Tafl mac l k stisnas Transit ve Türkiye ile yabanc ülkeler aras nda yap lan tafl mac l k ifllerinde; deniz, hava, kara ve demiryolu ile yap lan tafl mac l k iflleri bu istisnan n kapsam na girmektedir (KDVK m. 14). Bu maddeye göre, Türkiye de bafllay p yabanc ülkede sona eren veya yabanc ülkede bafllay p Türkiye de sona eren tafl mac l k hizmetleri KDV den istisna edilmifltir. Bu tür hizmetlerle ilgili kesilen faturalar, biletler üzerinden KDV hesaplanmas ve ödenmesi söz konusu olmayacakt r. Tafl mac l k istisnas da tam istisna özelli ini tafl maktad r (Bkz, KDVK m. 32). Diplomatik stisnalar Karfl l kl olmak flart yla, yabanc ülkelerin Türkiye deki diplomatik temsilciliklerine ve bunlar n diplomatik haklara sahip mensuplar na yap lan teslim ve hizmetler vergi d fl nda tutulmufltur (KDVK m. 15). Ayn çerçevede uluslararas anlaflmalar gere ince vergi muafiyeti tan nan uluslararas kurulufllara ve bunlar n mensuplar - na yap lan teslim ve hizmetler de vergi d fl nda tutulmufltur. Bu temsilcilikler ve kifliler, Maliye Bakanl Genel Tebli i nde belirlenen ilkeler çerçevesinde yapt klar al flverifller için ödedikleri KDV yi geri almaktad rlar. Diplomatik istisnalar da tam istisna özelli ini tafl maktad r (Bkz. KDVK, m. 32). thalat stisnas thalat istisnas kapsam na al nan mal ve hizmetler flunlard r (KDVK m. 16): Bu Kanun a göre dâhildeki teslimleri vergiden istisna edilen mal ve hizmetlerin ithali,

126 6. Ünite - Harcamalar Üzerinden Al nan Vergiler: Katma De er Vergisi 119 Gümrük Kanunu nun ilgili maddelerine göre gümrük vergisinden muaf ve müstesna olarak ithal edilen eflya. Bu bende göre örne in, nakli hane yapan kiflinin ev eflyas, gümrük vergisine ilave olarak KDV istisnas ndan da yararlanmaktad r. KDV istisnas, ithal edilen eflyan n nakli hane sahibine ait ve her cinsten bir adet olmas flart na ba lanm flt r. Gümrük Kanunu ndaki transit ve gümrük antrepo rejimleri ile geçici depolama ve serbest bölge hükümlerinin uyguland mallar. Sosyal ve Askeri Amaçl stisnalar Bu bafll k alt nda aç klanacak istisnalar, yukar da (ilk dört grupta) aç klanan istisnalar n aksine k smi istisna özelli ini tafl maktad r. Yani, vergi d fl nda tutulan aflama son aflama olup, yap lan mal teslimi veya hizmet ifas ile ilgili bundan önceki aflamalarda ödenen KDV lerin iadesine izin verilmemektedir. Kanun un 17. maddesinde düzenlenen bu istisnalar; kültür ve e itim amac tafl yan istisnalar, sosyal amaç tafl yan istisnalar, askerî amaç tafl yan istisnalar ve di- er istisnalar olmak üzere dört grupta toplanm flt r. Kültür ve e itim amac tafl yan istisnadan yararlananlar; genel ve özel bütçeli daireler, belediyeler, köyler, üniversiteler gibi kamu idaresi, kurumu veya kamu menfaatine çal flan kurulufllard r. Bu kurulufllar n ilim, fen ve güzel sanatlar, tar - m yaymak, slah ve teflvik etmek maksad yla yapt klar teslim ve hizmetler bu gruba girer. Bu istisna sadece devlet okullar nda verilen e itim hizmetlerini KDV d - fl nda b rakmaktad r. Özel okullar n, krefllerin, özel üniversitelerin, dershanelerin e itim hizmetleri ise KDV ye tabidir. Bu son grup faaliyetler GVK m. 37/3 e göre ticari faaliyet olarak kabul edilmifltir. Sosyal amaç tafl yan istisnadan yararlananlar da (yukar da sözünü etti imiz) kamu kurum ve kurulufllar d r. Bu kurum ve kurulufllar n hastane, dispanser, ö renci yurtlar, huzurevleri iflletmek veya yönetmek suretiyle ifa ettikleri, kurulufl amaçlar na uygun teslim ve hizmetleri vergiden istisna edilmifltir. Askerî amaç tafl yan istisna ile askerî fabrika, tersane ve atölyelerin kurulufl amaçlar na uygun olarak yapt klar teslim ve hizmetler KDV den istisna edilmifltir. Di er istisnalar Kanun un 17. maddesinin 4. bendinde say lm fl olan istisnalard r: GVK ye göre basit usulde vergilendirilen ticari kazanç sahiplerinin teslim ve hizmetleri (KDV yükümlülü ü d fl na ç kar lan, ancak gelir vergisi yükümlülükleri devam eden bu mükellefler, mal ve hizmet al fllar nda ödedikleri KDV leri gelir vergisine tabi ticari kazançlar n n tespitinde gider kaydedecekler veya maliyet olarak göstereceklerdir. Bu konuda ayr nt l aç klamalar için 88 no.lu KDVK GT ye bak labilir), GVK ye göre vergiden muaf esnaf taraf ndan yap lan teslim ve hizmetler, GVK ye göre gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçiler taraf ndan yap lan teslim ve hizmetler, ktisadi iflletmelere dâhil olmayan gayrimenkullerin kiraya verilmesi, Külçe alt n, külçe gümüfl, k ymetli tafllar, döviz, damga-harç pulu, para, de- erli kâ tlar, hisse senedi, tahvil teslimleri, Metal, plastik, lastik, kauçuk, kâ t, cam hurda ve at klar teslimleri, Serbest bölgelerde verilen hizmetler, Teknoloji gelifltirme bölgelerinde üretilen yaz l m teslim ve hizmetleri (KDVK geç. m. 32) dir. hracat istisnas n n tam istisna özelli ini tafl mas hangi anlama gelmektedir? 9 SIRA S ZDE

127 120 Türk Vergi Sistemi Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 A MAÇ 3 Harcama vergisini tan mlay p harcama vergilerininin isimlerini s ralamak. Harcama vergileri; üretilen, tüketilen, sat lan mal ve hizmetler veya çeflitli muameleler üzerinden al nan vergilerdir. Bu vergileri flu flekilde s ralayabiliriz: Katma de- er vergisi, gümrük vergisi, özel tüketim vergisi, banka ve sigorta muameleleri vergisi, özel iletiflim vergisi, 8 y ll k e itime katk pay, flans oyunlar vergisi, harçlar, de erli kâ tlar vergisi ve damga vergisi. Katma de er vergisinin konusunu aç klamak. Katma de er vergisi, harcama vergilerinin en geliflmiflidir. Yay l muamele vergisi özelli i tafl r, ekonomideki üretim zincirinin tüm aflamalar nda vergi al n r. Kural olarak tüm mal ve hizmet teslimleri katma de er vergisine tabidir. Ticari, s nai, zirai ve serbest meslek faaliyeti kapsam nda yap lan teslim ve hizmetler, her türlü mal ve hizmet ithalat ve baz özel faaliyetlerden do- an teslim ve hizmetler KDV nin konusuna girer. Katma de er vergisinde vergiyi do uran olay ve verginin matrah n izah etmek. KDV de mal n teslimi veya hizmetin yap lmas ya da ithalat n gerçekleflmesi an nda vergiyi do uran olay ortaya ç kar. Bu anlamda; fatura ve benzeri belgelerin düzenlenmesi, mal n al - c ya naklinin bafllamas, su-elektrik-gaz bedellerinin tahakkuk ettirilmesi, ithalatta gümrük beyannamesinin tescili an nda vergiyi do uran olay gerçekleflir. Katma de er vergisinin matrah, teslim ve hizmetler karfl l nda ödenen bedellerdir. Bedel kapsam na; para, mal, menfaat, hizmet ve de erler toplam girer. Matraha; teslim alan n gösterdi- i yere kadar sat c taraf ndan yap lan tafl ma giderleri, ambalaj, sigorta, komisyon giderleri ve vade fark, faiz, prim gibi çeflitli adlar alt nda sa lanan her türlü menfaatler de dâhildir. thalatta matrah, mal n gümrük vergisine esas olan de erine ithal s ras nda ödenen her türlü vergi, resim, harç ve paylar ile gümrük beyannamesinin tescil tarihine kadar yap lan tüm di er giderler ilave edilerek bulunmaktad r. A MAÇ 4 A MAÇ 5 Katma de er vergisinde verginin mükellefi ile verginin sorumlusu aras ndaki fark ay rt etmek. KDV nin mükellefi; mal teslimi ve hizmet ifas hallerinde, bu iflleri yapan ticaret ve sanat erbab, serbest meslek erbab ile kurumlar vergisine tabi olan kurumlard rlar. thalatta mal ve hizmet ithal edenler, transit tafl - malarda, gümrük veya geçifl ifllemine muhatap olanlar mükelleftirler. Benzer flekilde; PTT flletme Genel Müdürlü ü, Radyo ve Televizyon Kurumlar, spor-toto, milli piyango vs.nin teflkilat müdürlükleri, at yar fllar - n, müflterek bahis ve talih oyunlar n tertipleyenler de kanuni mükelleflerdir. Vergi sorumlulu u, verginin ödenmesinin garanti alt na al nabilmesi amac yla getirilmifltir. Sorumluluk durumunda, normal olarak sat c n n (veya hizmet ifa edenin) üzerinde bulunan KDV ödeme yükümlülü ü mal al c s na (veya kendisine hizmet ifa edilen kifliye) geçmektedir. Bu tip durumlarda mal-hizmet al c lar, sat fl bedeli üzerinden KDV hesaplayarak, bunu sorumlu s fat yla vergi dairesine yat rmak zorundad rlar. Katma de er vergisi oranlar n aç klamak. Katma De er Vergisi Kanunu nun 28. maddesinde, katma de er vergisinin oran %10 olarak belirlenmifl; ayn maddede Bakanlar Kuruluna bu oran dört kat na kadar art rmaya ve %1 e kadar indirmeye yetki verilmifltir. Bu yetki, oran de iflikli i yan nda, bu oranlar n uyguland mal ve hizmetleri, baflka bir oran grubuna alma konusunu da kapsamaktad r. Halen uygulanmakta olan oranlar %1, %8, %18 dir. %18 oran genel orand r; yani bir teslim ve hizmet di er oranlar n uyguland listelerde say lmam flsa, bu teslim ve hizmete uygulanacak vergi oran %18 olacakt r. A MAÇ 6 Ödenecek katma de er vergisinin hesab n yap p vergi indiriminin uygulan fl n izah etmek. KDV mükellefleri mal ve hizmet al fllar nda KDV öderken, sat fllar nda KDV tahsil ederler. Sat fllar üzerinden hesaplanan KDV den, mal ve hizmet al mlar nda hesaplanan ve düzenlenen fatura ve benzeri vesikalarda gösterilen KDV ve

128 6. Ünite - Harcamalar Üzerinden Al nan Vergiler: Katma De er Vergisi 121 A MAÇ 7 ithal olunan mal ve hizmetler dolay s yla ödenen KDV ler indirilir. Bir vergilendirme döneminde indirilecek KDV toplam, mükellefin vergiye tabi ifllemleri dolay - s yla hesaplanan KDV toplam ndan fazla ise, aradaki fark mükellefe iade edilmez; (baz istisnalar d fl nda) sonraki dönemlere aktar l r. ndirim imkân sadece ticari, zirai, serbest meslek kazanc çerçevesinde yap lan mal ve hizmet al mlar ile s n rl d r. Katma de er vergisi beyannamesi ve verginin ödenmesi hakk nda bilgi vermek. KDV, mükelleflerin yaz l beyanlar üzerine tarh olunur. Vergileme dönemi, mal al m-sat m ifllerinde ve hizmet ifllerinde kural olarak bir ayd r. KDV beyannamesinin, vergilendirme dönemini takip eden ay n 24. günü akflam na kadar ilgili vergi dairesine verilmesi gerekir. Ödenecek KDV olmasa da beyanname verme zorunlulu u vard r. Tahakkuk eden KDV, beyannamenin verildi i ay n 26. günü akflam na kadar ödenir. A MAÇ 8 Katma de er vergisinde istisnalar hakk nda aç klama yapmak. Katma De er Vergisi Kanunu nda düzenlenen istisnalar n bir k sm tam istisna bir k sm ise k smi istisna özelli i tafl maktad r. Bu istisnalar aras nda; ihracat istisnas, araçlar, k ymetli maden ve petrol aramalar ile ulusal güvenlik harcamalar ve yat r mlarda istisna, tafl - mac l k istisnas, diplomatik istisnalar, ithalat istisnas, sosyal ve askerî amaçl istisnalar ve Kanun un 17. maddesinin dördüncü bendinde say - lan istisnalar yer al r.

129 122 Türk Vergi Sistemi Kendimizi S nayal m 1. Afla dakilerden hangisi katma de er vergisine tabi de ildir? a. Bir mal üzerindeki tasarruf hakk n n malik taraf ndan al c ya devredilmesi b. Her türlü s nai, ticari, zirai ürün teslimi c. Bir fleyin yap lmas, tafl nmas, korunmas gibi hizmet ifalar d. Serbest meslek faaliyeti ifa edilmesi e. hracat yap lmas 2. Afla dakilerden hangisi KDV matrah na dâhil edilmez? a. Tafl ma giderleri b. skontolar c. Sigorta gideri d. Vade fark e. Komisyon gideri 3. Afla dakilerden hangisi, KDV nin kanuni mükellefi de ildir? a. laç satan eczane b. Gazete satan market c. Hukuk hizmeti sunan avukat d. Galeriden otomobil sat n alan flah s e. Tafl mac l k ifli yapan flirket 4. Afla dakilerden hangisi, katma de er vergisinin kanuni mükellefidir? a. Mal satan b. Mal sat n alan c. Mal tüketen d. Hizmet tüketicisi e. Mal kiraya tutan 5. Afla da yaz l ürünlerden hangisinin tesliminde % 8 KDV oran uygulan r? a. Bilgisayar b. Otomobil c. Yumurta d. Mobilya e. Konfeksiyon ürünü 6. Afla dakilerden hangisi halen uygulanmakta olan katma de er vergisi oranlar ndan bir tanesidir? a. % 1 b. % 7 c. % 14 d. % 17 e. % Ö renci A, T1.000 ye bilgisayar sat n alm fl, sat c %20 iskonto yapm flt r. A n n ödeyece i KDV tutar ne kadard r? (KDV oran %18) a. T144 b. T180 c. T200 d. T216 e. T Afla dakilerden hangisi katma de er vergisi istisnalar aras nda yer almaz? a. Tafl mac l k istisnas b. Diplomatik istisna c. Müteferrik istisna d. Petrol aramalar istisnas e. Askerî amaçl istisna 9. Katma de er vergisi mükellefleri beyannamelerini hangi tarihe kadar vermek zorundad rlar? a. zleyen y l n Mart ay nda b. zleyen y l n Nisan ay nda c. zleyen ay n 15. günü akflam na kadar d. zleyen ay n 20. günü akflam na kadar e. zleyen ay n 24. günü akflam na kadar 10. Katma de er vergisi mükellefi A n n X vergilendirme döneminde al fllar nedeniyle yüklendi i KDV lerin toplam T1 milyon dur. A, ayn dönemde sat fllar nedeniyle müflterilerinden T3 milyon tutar nda KDV tahsil etmifltir. A bu dönemle ilgili olarak ne kadar KDV öder? a. T2 milyon b. T3 milyon c. T5 milyon d. T8 milyon e. KDV ödemez

130 6. Ünite - Harcamalar Üzerinden Al nan Vergiler: Katma De er Vergisi 123 Yaflam n çinden Kaynak: Milliyet Gazetesi, Okuma Parças Osman ARIO LU Etin KDV indirimi fiyatlara yans r m? Bakanlar Kurulu Karar ile pazar günü Resmi Gazete de yay mlanan karar ile et ve bulgurun toptan teslimlerinde KDV oran %8 den %1 e indirildi. Karar yay nlanmadan önce Tar m ve Hayvanc l k Bakan Mehdi Eker kat ld bir toplant da konuya iliflkin duyuruyu yapm flt. Bakan Eker bu duyurusunda bu KDV indiriminin fiyatlara da yans yaca n ve kay t d fl l azaltma konusunda katk sa layaca n belirtmiflti. Do- al olarak kamuoyunda fiyatlar n düflmesi yönünde bir beklenti oluflmufl durumda. KDV mal sat fl n n her aflamas nda al nan bir yay l muamele vergisidir. Bir mal n üreticisinden toptanc s na, toptanc s ndan perakendecisine, perakendeciden de tüketiciye tesliminde KDV uygulan r. Bu ara kademeleri ço altmak elbette mümkündür. Mükerrer vergileme olmas n diye de, her aflamadaki al c vergi mükellefi, al rken ödedi i vergiyi sat flta ald vergiden indirir. Aradaki fark takip eden ay n 24 üncü günü sonuna kadar beyanname ile vergi dairesine bildirmesi ve 26 nc günün bitimine kadar ödemesi gerekir. Konuyu örnekle anlatal m: Bir an için afla daki örnekte ifllemin bu mükellefler için bir ayl k sürede gerçekleflen tek ifllem oldu unu düflünelim: Üretici kesim hayvan n kesimciye T1000 ye sats n. Buna %1 KDV uygulan yordu. Üreticinin kesimciden toplam ald bedel T1010 idi. Kesimci yani toptanc bu hayvandan ç kan eti diyelim ki %10 kâr oran ile T1100 ye perakendecilere sat yor. Buna de ifliklikten önce %8 KDV uyguluyordu. Yani T88 KDV ayr ca al n - yordu. Toptanc, T88 has lat KDV beyan edip bundan T10 KDV indirimi yapmak suretiyle T78 KDV yi vergi idaresine ödemek durumundayd. De ifliklikten sonra toptan et sat fl yapan T88 de il, T11 KDV uygulayacak ve vergi dairesine (11-10=) T1 ödeyecektir. Toptanc dan T1100 et ve T88 KDV ile al m yapan perakendeci, diyelim ki %20 kâr ile bu eti T1320 art T105,6 KDV ile tüketicilere sat yor. Önceki duruma göre perakendeci devlete 105,6-88= T17,6 KDV ödüyordu. De ifliklikten sonra yine ayn fiyata sat p yine ayn KDV yi tahsil edecek. Ama devlete ödemesi gereken KDV 105,6-11= T94,6 olacakt r.