Sofralık Zeytin Üretimi ve Pazarlama Stratejileri: Bursa İli Örneği. Table Olive Production and Marketing Strategies: Bursa Sample

Transkript

1 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Sofralık Zeytin Üretimi ve Pazarlama Stratejileri: Bursa İli Örneği P. Aydın 1, Ş. Turhan, B. Erdal 1 Öğr.Gör. Uludağ Üniversitesi Harmancık Meslek Yüksek Okulu, Bursa E-posta: aydnpnar@uludag.edu.tr ÖZET Zeytin, dünyada Akdeniz havzasında yer alan ya da Akdeniz iklim özelliklerini gösteren 25 ülkede ekonomik anlamda tarımı yapılan bir meyvedir. Türkiye'de üretilen sofralık zeytinin % 85'i siyah, %15'i yeşil ve rengi dönük olarak işlenmektedir yılı verilerine göre Türkiye, zeytin üretiminde dünyada 4. sırada yer alırken sofralık zeytin üretiminin yıllık yaklaşık 35 bin tonluk kısmını ağırlıklı olmak üzere Romanya, Bulgaristan, Rusya ve Almanya'ya ihraç etmektedir. Ülkemizde 400 bin ailenin geçim kaynağı zeytinciliktir bin kişinin ise gelirine dolaylı katkıda bulunmaktadır. Tüm bu yönleriyle bakıldığında zeytin ülkemiz ekonomisi açısından önemli bir yere sahiptir. Türkiye deki yıllık zeytin üretimin yaklaşık %10 luk kısmı Bursa ilinde yetişmektedir. Bursa İli zeytin çeşitleri ve üretimdeki payı açısından Türkiye ekonomisinde önemli bir paya sahiptir. Dünya zeytinciliğinde gen kaynağı açısından en zengin yere sahip olan Anadolu da zeytincilik yapılırken genetik çeşitlilik ve ekolojik farklılıkların yaratmış olduğu değerlerin farkında olunup kıymetinin bilinmesi ve bunun ekonomik kazanca dönüştürülmesi gerekmektedir. Dünya sofralık zeytin üretiminde, özellikle sofralık siyah zeytinde önde gelen ülkeler arasında yer alan ülkemizin uluslararası pazarda kendine daha fazla yer bulabilmesi ihracat sorunlarının çözümlenmesini gerektirmektedir. Bunun için üretim yöntemlerini iyileştirici çalışmaların yanı sıra yeni yöntemler denenmeli, bulunan yöntemler en kısa sürede üreticiye aktarılarak uygulamaya geçirilmeli ve devletin yetkili organları faaliyette bulunmalıdır. Anahtar Kelimeler: Zeytin, Sofralık Zeytin, Bursa Table Olive Production and Marketing Strategies: Bursa Sample ABS TRACT Olive is a type of fruit which is produced for economic purposes in 25 countries that are located in Mediterranean basin or have the features of Mediterranean climate. %85 of the table olives that are cultivated in Turkey is processed as black olives, and %15 of them is processed as green and brown/rose-coloured olives. According to the data of 2012, Turkey is ranked fourth in olive production in the world whereas it sells approximately tons of its yearly table olive production predominantly to Romania, Bulgaria, Russia and Germany. In our country, olive production is the source of income of families. It contributes to the income of 8-10 thousand people indirectly. Considering all these aspects, olive production has an important place in our economy. Approximately %10 of the yearly olive production of Turkey is carried out in Bursa. Bursa has a significant share in the economy of turkey in terms of the types of olives and the shares in the production. In Anatolia which is the richest in terms of source of genes in olive cultivation in the world, the advantages of this variety of genes and the ecological diversity should be realized and valued while cultivating olives, and also it should be turned into an economic gain. To be able to have a larger share in the international market, our country which is among the leaders of table olive producing countries should solve the problem of export. To achieve this, besides the studies improving the production methods, new methods should also be tried. The methods gained should be shared with the producers and used by them with the help of the authorized organizations of the government. Keywords: Olive, Table Olive, Bursa 1. GİRİŞ Zeytin, dünyada Akdeniz havzasında yer alan ya da Akdeniz iklim özelliklerini gösteren 25 ülkede ekonomik anlamda tarımı yapılan bir meyvedir. Akdeniz e kıyısı olan Avrupa Birliği ülkeleri (İtalya, İspanya, Yunanistan, Portekiz ve Fransa) ile Tunus, Türkiye, Suriye, Fas ve Mısır vb. diğer ülkeler, dünya zeytinyağı üretimin %98 ine, ihracatın ise %90 ına sahiptirler (Anonim, 2008). Zeytin meyvesi doğrudan tüketilemediği için sofralık zeytin ve zeytinyağına işlenmek zorundadır. Üretilen zeytinin büyük bir miktarı iç tüketime yönlendirilmekte, işleme tekniğindeki farklılıktan dolayı ay nı başarı ihracatta gösterilememektedir. Bunun nedeni yüksek tuz konsantrasyonu içeren işleme tekniklerinin AB ülkelerindeki tüketicilerin damak zevkine uymamasından kaynaklanmaktadır (Emeksiz ve Seçer, 2012). Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) nün 2012 yılı verilerine göre Dünyada toplam zeytin üretimi yaklaşık 16,6 milyon tondur. Dünya zeytin üretimi içerisinde AB nin payı %53 dir (İspanya %22, İtalya %18, Yunanistan %13). Türkiye, zeytin üretiminde %11 lik payla Dünyada 4. Sırada yer almaktadır. Diğer önemli üretici ülkeler ise Fas, Tunus, Suriye dir. Dünyada sofralık zeytin ithalatında ABD 1. Sırada yer almaktadır. Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) 2011 verilerine göre Türkiye nin ithalat miktarı bulunmazken, sofralık zeytin ihracat miktarı ile Dünyada 17. sırada yer almaktadır (Anonim, 2014b). Sofralık zeytin üretimi, sağlıklı beslenmeye katkısı yanında öz kaynakların değerlendirilmesi, istihdam yaratılması ve diğer alt sektörlere hammadde temini nedenleriyle ülke ekonomisinde de oldukça önemli bir yere 1403

2 Tarımsal Pazarlama sahiptir. Bu çalışmada, Türkiye ve Bursa daki zeytincilik sektörünün genel durumu incelenerek, pazar yapısı ortaya konmaya çalışılmış sektörün mevcut durumu SWOT Analizi ile değerlendirilmeye çalışılmıştır. 2. TÜRKİYE VE BURSA İLİ NDE ZEYTİNCİLİK SEKTÖRÜNÜN DURUMU Türkiye, bulunduğu coğrafi konum ve sahip olduğu Akdeniz iklimi özellikleriyle İtalya, İspanya, Yunanistan ve Tunus gibi diğer Akdeniz ülkeleriyle birlikte dünyanın önde gelen zeytin ve zeytinyağı üreticilerindendir. Türkiye nin özellikle Ege, Marmara ve Akdeniz Bölgeleri nde yetiştirilen zeytin, önemli bir tarımsal faaliyet koludur (Genç, 2004). Türkiye de tarım alanları toplamının %2,3 ünü zeytin ağaçları kaplamaktadır (Anonim, 2014a) yılı Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre zeytin yetiştirilen toplu meyveliklerin alanı dekar, sofralık zeytin üretim miktarı ise tondur. Dünyada yaklaşık 10 milyon hektar alan üzerinde 890 milyon zeytin ağacı yetiştirilmekte olup, tarımı ekonomik olarak Türkiye nin de içinde bulunduğu Akdeniz havzası ülkelerinde yapılmaktadır. Türkiye de yıllar itibari ile baktığımızda zeytin ağaç sayısı ve zeytin üretimi sürekli olarak artış göstermektedir. Ağaç varlığına göre en önemli iller; Aydın, İzmir, Muğla, Balıkesir, Bursa ve Manisa dır (Baykara 2011). Türkiye siyah sofralık zeytin üretiminin neredeyse tamamına yakını Gemlik zeytin çeşidinden elde edilmektedir (Özdemir ve ark. 2009). Son yıllara kadar sadece Marmara Bölgesinde Bursa ilinin Gemlik, Mudanya, Orhangazi, İznik ilçelerinde yetiştirilen bu çeşit kolay köklenmesi, siyah sofralık veya yağlık olarak değerlendirilmesi, periyodisite oranının diğer birçok çeşide göre daha düşük olması ve uygulanan destekler nedeniyle zeytin yetiştirilen tüm bölgelere dağılmış durumdadır (Akçay ve ark. 2010) Üretim Marmara Bölgesi genel itibariyle sofralık zeytin üretim bölgesi olarak kabul edilmektedir. Manisa ve Aydın illerinde yeşil ve siyah sofralık zeytin üretimi birlikte yapılırken, Bursa ili %90 siyah sofralık zeytin üretimin e yönelmiştir (Anonim, 2011). Türkiye İstatistik Kurumu 2013 yılı verilerine göre 2,3 milyon dekarlık bir alanda sofralık zeytin üretimi yapılmaktadır. Bursa İli ndeki sofralık zeytin yetiştirilen meyveliklerin alanı yaklaşık dekardır (Çizelg e 2.1). Bu oran Türkiye deki toplam alanın %18 ini oluşturmaktadır. Çizelge 2.1. Bursa ve Türkiye de Sofralık Zeytin Yetiştirilen Alan (dekar) YIL Toplu liklerin Alanı (dekar) BURSA TÜRKİYE % , , , , , , , , , ,0 Şekil 2.1 de yıllar itibariyle Türkiye de üretilen sofralık zeytin miktarı ve Bursa İli nin bu üretimdeki % olarak payı görülmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu 2013 yılı verilerine göre ülkemizde ton sofralık zeytin üretimi gerçekleşmektedir. Bursa İli ndeki üretim miktarı Türkiye deki toplam üretimin yaklaşık %22 lik kısmın ı karşılamaktadır. Küresel ekonomik krizin etkisi 2010 yılında zeytin üretim miktarındaki ciddi azalış ile kendini göstermiştir. Şekil 2.1 de yıllar itibariyle Türkiye ve Bursa İli nde sofralık siyah zeytin üretiminin ağaç başına verimi görülmektedir yılında Türkiye de ağaç başına ortalama verimin önceki yıllara göre oldukça fazla düştüğü görülürken, Bursa İli nde önceki yıla göre ortalama verimin yükseldiği dikkat çekmektedir. TÜİK 2013 yılı verilerine göre Türkiye de yaklaşık 45,5 milyonu meyve veren, 10,5 milyonu ise meyve vermeyen olmak üzere toplam 55,7 milyon sofralık siyah zeytin ağacı bulunmaktadır. Bursa İli nde de yaklaş ık 9,5 milyonu meyve veren, 0,8 milyonu ise meyve vermeyen olmak üzere toplam 10,2 milyon sofralık zeytin ağacı olduğu görülmektedir. Bursa İli ndeki toplam sofralık zeytin ağaç sayısı Türkiye deki toplam ağaç sayısının %18,4 ünü oluşturmaktadır (Çizelge 2.2). 1404

3 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun BURSA TÜRKİYE Şekil 2.1. Türkiye ve Bursa da Sofralık Zeytin Üretimi (ton) Bursa Türkiye Grafik 2.2. Bursa ve Türkiye de Sofralık Zeytin Ağaçlarının Ortalama Verimi (kg) Çizelge 2.2. Bursa ve Türkiye deki Toplam Sofralık Zeytin Ağaç Sayısı YIL TOPLAM AĞAÇ SAYISI Bursa nın BURSA TÜRKİYE Türkiye veren yaşta vermeye n yaşta Toplam veren yaşta vermeyen yaşta içindeki payı Toplam % , , , , , , , , , ,4 1405

4 Tarımsal Pazarlama 2013 yılı sofralık zeytin üretimi Bursa İli ilçelerinde incelendiğinde üretimde önde gelen 4 ilçe göze çarpmaktadır. Bunlar sırasıyla Gemlik, Mudanya, Orhangazi ve İznik tir. Toplam ağaç sayısı ve meyveliklerin toplam alanı bakımından incelendiğinde ise Mudanya İlçesi öne çıkmaktadır. Genç yaştaki ağaç sayıları incelendiğinde son yıllarda Mudanya ve Karacabey de zeytin yetiştiriciliğinin artmakta olduğu görülmektedir. Bursa ili sofralık zeytininin ağaç başına verimine bakıldığında en verimli zeytinin İznik ilçesinde yetiştiği dikkat çekmektedir (Çizelge 2.3). Çizelge 2.3. Bursa İli İlçelerindeki Sofralık Zeytin Üretim Verileri (2013) İLÇELER Toplu meyveliklerin alanı (dekar) Üretim (ton) Ağaç başına ortalama verim veren yaşta ağaç sayısı vermeyen yaşta ağaç sayısı Toplam ağaç sayısı Gemlik Mudanya Orhangazi İznik Osmangazi Nilüfer Karacabey M.Kemalpaşa Kestel Gürs u Yenişehir Orhaneli Keles Yıldırım ZEYTİN SEKTÖRÜNÜN PAZAR YAPISI VE BURSA İLİ NDE ZEYTİNCİLİK Türkiye de sofralık zeytin üretiminde birtakım sorunlar mevcuttur. Sofralık zeytin işletmelerinin büyük bir çoğunluğu küçük aile işletmelerinden oluşmakta ve bu durum istenilen kalite ve standartta ürün elde etmede sorun yaşanmasına sebep olmaktadır. Bunun yanı sıra az sayıdaki modern sofralık zeytin işletmesinde, standart kalitede sürekli ürün sunulabilmesi için gerekli olan kaliteli hammadde temininde sorunlar yaşanmaktadır. Sofralık zeytinin kalitesinin, zeytin yetiştiriciliği, işleme şekli ve işlenen ürünün stoklanma şartları ile doğrudan ilişkili olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla bu gibi konulardaki eksiklikler, Türkiye deki iç ve dış pazarın talepleri doğrultusunda ürün üretimini ve pazarlanmasını önemli ölçüde etkilemektedir (Özkaya ve ark, 2010). Türkiye de zeytin piyasasında tüccarlar, yağ fabrikaları, TARİŞ (Ege Bölgesi nde), MARMARABİRLİK (Marmara Bölgesi nde), GÜNEYDOĞUBİRLİK (Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde) ve bazı yerlerde ticaret borsaları etkili olmaktadır. Bu aracılar içerisinde, kooperatifler faaliyet gösterdikleri bölgelerde etkili olurken, kooperatiflerin bulunmadığı bölgelerde fiyatlar serbest piyasa koşulları altında belirlenmektedir (Anonim, 2008). Son 10 yıl incelendiğinde Türkiye de sofralık zeytin fiyatı 2004 yılında ortalama 1,82 TL/kg iken dalgalı şekilde artarak 2011 yılına kadar 3,12 TL/kg a yükselmiştir. Son 2 yılda ise az miktardaki değişimle 2.84 TL/kg a gerilemiştir. Bursa daki sofralık zeytin piyasasındaki fiyat değişimlerinin 2009 yılına kadar dalgalı olduğu görülmektedir. Ancak 2010 yılında ortalama sofralık zeytin fiyatında ciddi bir yükselme görülmüş ve bunu izleyen yıllarda küçük artışlarla 4,11 TL/kg a yükselmiştir (Şekil 3.1). Piyasada zeytin fiyatını etkileyen pek çok unsur bulunmaktadır. Bu unsurlardan başlıcaları zeytin çeşidi, hasat şekli (dip, ağaçtan, vb.) ve ürünün değerlendirilme amacıdır (yağlık-sofralık olarak). Zeytin, sofralık olarak değerlendirilecek ise kalibrasyon, renk, temizlik gibi kalite unsurları ile bölgesel ve yöresel farklılıklar gibi pek çok özellik fiyatı etkilemektedir. Sofralık zeytin pazarlamasında üretici satışlarının büyük çoğunluğu sofralık zeytin işleme tesislerine, bir kısmını tüccarlara, bir kısmını ise toplayıcılara yapılmaktadır. Geriye kalan az miktarda ürün ise doğrudan tüketicilere satılarak değerlendirilmektedir. Toplayıcı tüccarlar ve tüccarlar temin ettikleri zeytini büyük ölçüde sofralık zeytin işleme tesislerine satmaktadır. İşlenerek tüketime hazır hale getirilen bu zeytinler iç pazarda, toptancılara, perakendecilere ve doğrudan tüketicilere satılmakta, geriye kalan ürün ise ihraç edilmektedir. 1406

5 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun 4,50 4,00 4,06 4,07 4,09 4,11 3,50 3,00 2,50 2,00 2,17 2,70 2,66 2,52 2,46 3,08 2,91 2,77 2,60 2,69 2,61 3,05 3,12 3,06 2,84 BURSA TÜRKİYE 1,50 1, Şekil 3.1. Bursa ve Türkiye de Zeytin Fiyatlarının Gelişimi (TL/kg) Fiyatların belirlenmesinde büyük ölçekli sofralık zeytin işleme tesislerinin sahipleri etkili olmaktadır. Fiyatlar dönem başında tespit edilmekte, dönem boyunca da arz-talebe göre bu fiyatın etrafında gelişmektedir. Bunun yanı sıra; satış sırasında, fiyatı belirleyen faktörler sırasıyla ürün kalitesi, ödeme zamanı ve ürün miktarıdır. Pazarlama organizasyonunun rekabet açısından değerlendirilmesi, üreticilerin pazar karşısındaki durumlarının (pazar pozisyonu ve pazar gücü) ve toptancı aşamasındaki rekabet yoğunluğunun incelenmesi ile olanaklıdır (Emeksiz, 1994). Üreticiler için 4 pazarlama kanalı mevcut olup, bunlar sırasıyla sofralık zeytin işleme tesisleri, toplayıcı tüccarlar, tüccarlar ve doğrudan tüketicilerdir. Pazarda, alıcıların gerek çeşitlilik gerek nitelik bakımından yetersiz olmasından dolayı fiyatın belirlenmesinde üreticilerin pazarlık g ücü oldukça düşük ve dolayısıyla pazar pozisyonu zayıftır. GÜÇLÜ YÖNLER *Türkiye sofralık zeytininin yaklaşık %20 sini üretmesi *Türkiye'de zeytin üretilen alanların %20'sini oluşturması *Zeytin yetiştiriciliğinin bölge iklimine uygun olması *Verimli arazi yapısı *İyi kalite zeytin çeşidine sahip olunması *Zeytin ağaçlarının uzun ömürlü olması FIRSATLAR *Kaliteli zeytin çeşidine sahip olunması *Organik tarım potansiyeli olan alanların olması *Ağaç başına düşen zeytin veriminin yüksek olması *Genç ve verimli ağaçların yetiştiriliyor olması *Dünyada ve Türkiye'de sofralık zeytin tüketiminin artıyor olması ZAYIF YÖNLER *Üretimde önemli dalgalanmalar olması *Yaşlı ve verimsizleşen bahçelerin sayısının gün geçtikçe artması *Zeytin alanlarını düz olmaması *Sulama alanının az olması *Küçük kapasiteli aile işletmelerinin çok olması TEHDİTLER *Kayıt dışı işletmeler *Üretimde standart kaliteye ulaşılamaması *Dış pazarın istekleri *Uygulanan teşviklerin yetersiz olması Şekil 3.1. Bursa İli Sofralık Zeytin Sektörünün SWOT analizi Toplayıcı tüccar ve tüccarların pazara girişlerinde herhangi bir engel bulunmamaktadır. Bu aracıların, pazarda rekabet avantajı kazanabilmek amacıyla yaptıkları temel uygulamalar, ürün alımında zamanında ödeme ve peşin ödeme; ürün satımında ise kaliteli ürün teminidir (Emeksiz ve Seçer, 2012). Sofralık zeytin işletmeleri arası rekabetten dolayı sofralık zeytin satış fiyatlarının düşüklüğü, işçi masrafların ın yüksekliği ve ambalaj maliyetinin pahalılığı dolayısıyla ihracatta diğer ülkelere maliyet dezavantajının olmas ı karşılaşılan sorunlar arasındadır. Bölgede zeytincilik sektörünü geliştirme olanaklarının belirlenmesine yönelik plan ve stratejilerin ortaya koyulmasında SWOT (Strengths, Weakness, Opportunities, Threats) analizinden faydalanılmıştır (Şekil 3.1). 1407

6 Tarımsal Pazarlama 4. SONUÇ VE ÖNERİLER Son yıllarda sağlıklı ve uzun yaşama bilinci, ülkelerin beslenme politikalarında belirleyici rol oynamaktadır. Akdeniz beslenme tarzının temel öğelerinden olan zeytin ve zeytinyağının benimsenmesi ile bu ürünlerin tüketimine olan ilgi artmıştır. Bu durum, dünyada zeytin ve zeytinyağı üreten ülkelerde tüketim miktarının artmasına ya da yeni tüketici ülkelerin zeytin ve zeytinyağı pazarına katılmasına neden olmaktadır (Tunalıoğlu, 2009). Türkiye deki zeytin ve zeytinyağı işletmeleri sayıca çok, dağınık ve ciddi anlamda örgütlü olmadığı için kaliteli üretimde ve pazarlamada sorun yaşamaktadır. Zeytin üreticilerinin %10 nu üç büyük üretici kooperatifi; İzmir de Tariş, Bursa da Marmarabirlik ve Gaziantep te Güneydoğu Birlik e üyedir. Bunlar içerisinde iki büyük kooperatiften biri olan Marmarabirlik e oransal olarak sofralık zeytin, Tariş e ise zeytinyağı üreticileri üyedir (Anoim, 2008). Ülkemizde sofralık zeytin işletmelerinin temelini, küçük kapasiteli çok sayıda aile işletmeleri oluşturmaktadır. Alt yapının yetersizliği, istenilen kalitede üretim yapılmasını ve verimliliği sınırlamaktadır. Kaliteli ve süreklik gösteren hammadde teminindeki güçlükler, işlenmiş sofralık zeytin üretimini doğrudan etkilemektedir. Bir başka ifade ile işlenmiş sofralık zeytin kalitesi, zeytin yetiştiriciliği, işleme şekli ve işlenen ürünün stoklanma şartları ile doğrudan ilişkilidir. Bu nedenle, Türkiye deki iç ve dış pazarın talepleri doğrultusunda işleme çeşitliliğinin yetersizliği ve mevcut stoklama yapısı pazarlamanın en önemli iki sorunudur. Sofralık zeytinin işlenmesi ve pazarlaması konusundaki en büyük sorun, geleneksel işleme teknolojisinin halen kullanılıyor olmasıdır. İşlenen zeytinlerdeki tuzun yüksek olması ise ihracatı etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Ancak bu konuda üretici bilinçlenip dış pazarın isteği doğrultusunda üretim yapılarak sorun ortadan kalkabilir. Sofralık zeytin işlenmesinde hijyenik koşulların kontrol altında tutulamadığı beton havuzlar yerine özel tankların (polyester fiberglas) kullanılması kalite sorunlarını ortadan kaldırmaya yardımcı olabilir. Bahçeden kasalar içinde getirilen zeytinler işleme öncesi yaralı ve bereli olanların ayıklanması ve iriliklerine göre sınıflandırılması gerekir. Zeytinlerin işleme öncesi fazla bekletilmesi de kaliteyi o lumsuz etkileyen önemli bir durumdur. Yaşlı ve verimsizleşen bahçelerin sayısının gün geçtikçe artacak olması, bölge insanının hemen hemen tek geçim kaynağı olan zeytindeki verim azalışı doğrudan geliri etkileyecek ve üreticilerin yaşam koşullarının bozulacağı da kaçınılmaz olacaktır. Sofralık zeytin sektörü dünyada olduğu gibi ülkemizde de bir atılım içerisindedir. Son yıllardaki yeni teknolojileri uygulayan alt yapıların kurulması ve önümüzdeki yıllarda bu sektördeki gelişmeler ülkemizin, dış pazarların istediği nitelikte zeytin işlemesine ve rekabet etme şansına fırsat yaratacaktır. Ayrıcı üreticilerin kooperatifleşerek veya şirketleşerek hem girdilerini azaltması hem de doğrudan tüketiciye ulaşması mümkün olacaktır. Devletin kontrolünde olan TARİŞ yanında Marmara Birlik çok başarılı bir birlik örneği göstermektedir. 5. KAYNAKLAR Akçay, M. E., A.S. Yaşasın ve A. Doğan, Trakya da Kurulmaya Çalışılan Modern Bahçeleri ve Uygulanan Sistemler, Tekirdağ İli Değerleri Sempozyumu, Hayrabolu-Tekirdağ, s Anonim, Türkiye Büyük Millet Meclisi Zeytin ve Zeytinyağı ile Diğer Bitkisel Yağların Üretiminde ve Ticaretinde Yaşanan Sorunların Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu. Ankara. 312s. Anonim, Tr63 Bölgesi Zeytincilik Sektör Raporu ve Fizibilite Çalışması, Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı, Osmaniye. Anonim, 2014a. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Anonim, 2014b. Food and Agriculture Otrganization (FAO), Baykara, A., XIX. Yüzyıldan Cumhuriyetin İlk Yıllarına Menteşe Sancağında Zeytin Yetiştiriciliği, Ulusal Zeytin Kongresi, S:24-30, Akhisar-Manisa. Emeksiz, F., Adana İlinde Yerfıstığı Pazarlama Organizasyonu ve Etkinliğinin Değerlendirilmesi, Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 9(1): s Emeksiz, F., Seçer, A., Doğu Akdeniz Bölgesi nde Zeytin ve Zeytinyağı Üretimi, Pazarlaması ve Bölgede Zeytinciliği Geliştirme Olanakları. Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü (TEPGE), Adana. Genç, Ö Zeytinyağı Sektör Araştırması. Türkiye Kalkınma Bankası A.S. Yayınları. Ankara. 50s. Özdemir, Y., Öztürk, A., Akçay, M.E. ve Kurultay, Ş., Gemlik Zeytininin Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma, II. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu, Van, s Özkaya, M. T., Eken, Ş., Ulaş, M., Tan, M., Danacı, A., İnan. N. ve Tibet, Ü., Türkiye Zeytinciliğ inin Sorunları ve Çözüm Önerileri. Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi, Ocak. Ankara. Tunalıoğlu, R, Türkiye de Zeytincilik ve Pazarlama Politikaları: Tarım 2015 Zeytin ve Zeytinyağı Sempozyumu Yaşar Üniversitesi, , İzmir. 1408