AB ve Türkiye de Tarım Kesiminde Çalışanların Sosyal Güvenlik Açısından Değerlendirilmesi

Transkript

1 T ü r k iy e V. T a r ım E k on om isi Kongresi Eylül 2002 Eminim AB ve Türkiye de Tarım Kesiminde Çalışanların Sosyal Güvenlik Açısından Değerlendirilmesi i. Bülent GÜRBÜZ Orhan YAVUZ Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, GÖrükle/BURSA faks: O e-posta: bulefe@uludag.edu.tr Ö Z E T : Türkiye'de sosyal güvenliğin vaygınlaştırjlması vc etkinleştirilmesi anayasa ve kalkınma planlarına rağmen arzu edildiği şekilde gerçekleşmemiştir Bu çalışmanın amacı, AB nc üyelik çabası içerisinde olan Türkiye'nin tarım kesimine yönelik sosyal gtlveniik yapı*ı ile A B nın sosyal güvenlik yapısı arasında bir karşılaştırma yapmak, olası farklılıkları, uyumsuzlukları, sorunları vc fineıilcrı ortayı koymaktır A nahtar Kelimeler: Tarım, Sosyal Güvenlik, Avrupa Birliği Evuluation of Agricultural Sector İn Eli and Turkey in the Field of Social Security ABSTRACT: in spıte of the constıtutıon and the developmenl plans, generahzation and acrivaüon of social security in Turkey could noi be granted as desired The aim of this study is, to make a comparison berween the strueture of social security in the field cf agncultuncüt Turkey, which is trying to be a member of EU and the strueture of social security in the field af agriculture of EU, to shcw the hıturt differences, disharmonies, prablems and suggestians Key Words: Agriculture. Social Security. Europcan Union GİRİŞ S o s y a l g ü v e n lik, to p lu m d a k i tü m fe r tle r e, k a rş ı k a r ş ıy a k a la b ile c e k le r i ira d e d ış ı, b e k le n m e y e n s o s y a l- e k o n o m ik v e f iz y o lo jik r is k le re k a rş ı g ü v e n c e s a ğ la y a n, t e la fi te d b irle ri ö n g ö re n, a y n ı z a m a n d a k iş ile r in s ü r e k li ve g ü v e n li ç a lış m a im k a n ı ile d o n a tılm a s ın ı a m a ç la y a n p ro g ra m la r b ü tü n ü d ü r. B ö y le c e s o s y a l g ü v e n lik s o s y a l re fa h ın en ö n e m li u n s u ru n u o lu ş tu r m a k t a d ır T ü r k i y e de s o s y a l g ü v e n lik h a k la r ı ta rım v e s a n a y i to p lu m d a n iç in f a r k lılık g ö s te rm e k te d ir. S o s y a l g ü v e n c e s a n a y i iş ç ile r in d e n s o m a ta rım iş ç ile r in e ta n ın m ış v e so n o la r a k da ç ift ç ile r e ve a ile b ir e y le r in e k a d a r u la ş t ır ılm ış t ır T a rım d a k e n d i ad v e h e s a b ın a ç a lış a n la r ın s o s y a l g ü v e n liğ i h a k k ın d a k i ta rih ve s a y ılı y a s a ta rım d a s ü r e k s iz o la ra k ç a lış a n ta rım iş ç ile r in in s o s y a l g ü v e n liğ i h a k k ın d a s a y ılı y a s a ile a y n ı g ü n d e ç ık m ış v e a y n ı ta rih te y ü r ü r lü ğ e g ir m iş t ir s a y ılı k a n u n la s ig o r t a lıla r a y a p ıla n y a r d ım la r M a lu llü k a y lığ ı, Y a ş ld ık a y lığ ı, ö lü m a y lığ ı, C e n a z e y a r d ım ı, S a ğ lık y a r d ım ı B u k a n u n la ta rım s ig o rta lıla rın ın da yaşlılık a y lığ ın d a n y a r a r la n m a ş a rtla n 25 tam yıl prim ö d e m e n in y a n ın d a k a d ın ise 5 8, erkek ise 60 yaş k o ş u lu g e t ir ilm iş t ir. S ig o rta p rim o ranlan % 151den % 2 0 1ye ç ık a r t ılm ış t ır tarih ve 4386 sayılı K a n u n la, ta rım d a k e n d i a d ın a ve hesabına çalışan s ig o r t a lıla r a ta rih in d e n itibaren 8 aylık s a ğ lık p r im i ö d e y e re k tarihinden itibaren s a ğ lık y a r d ım ı v e r ilm e y e b a ş la n ılm ış tır; bu haktan s a y ılı K a n u n a tabi zo runlu sigortalı o la n la r ile eş ve b a km a k la yükümlü o ld u k la r ı ç o c u k la r ı, ana ve babalan, s a y ılı K a n u n a tabi y a ş lılık ve malullük a y lığ ı a lm a k ta o la n la r ile eş ve bakmakla y ü k ü m lü o ld u k la r ı ç o c u k la rı, ana ve b a b a la r ı, ile s a y ılı K an u n a tabi ölüm a y lığ ı a la n la r y a r a r la n a b ilir

2 AB ve Türkiye'de Tarım Kesiminde Çalışanların Sosyal Güvenlik Açısından Değerlendirilmesi Ç ize lg e :! Y ı l ı İt ib a r iy le S o s y a l G ü v e n lik K a p s a m ın d a B u lu n a n N ü fu s G r u p la r ın ın S o s y a l G ü v e n lik K u r u lu ş la r ın a G ö re D a ğ ılım ı Sosyal Güvenlik Kuruluşu Sigortalı Sayısı Aylık Alanlar Aile Ferdi Toplam Genel NUfusa Oranı _ ( % ) SSK 6.355, , , Say. Kanuna Tabi ,51 Emekli Sandığı ,31 Bağ-Kur , Say.Kanuna Tabi (*) ,53 Kaynak gov.tr/ (*) Temmuz 2002 Aradan g e çe n 19 y ı l g ö z ö n ü n d e bulundurulduğunda g e re k s a y ılı y a s a kapsam ında k iş in in, g e re k s e s a y ılı yasaya göre de k iş in in s o s y a l g ü v e n lik şem siyesi a ltın a a lın d ığ ı, g ö rü le c e k tir. O y s a ta rım kesim indeki 4 m ily o n d a n fa z la ta rım iş le tm e s in in, 24 m ilyon c iv a rın d a k i ta rım n ü fu s u n u n, 9 m ily o n d a n fazla ta rım sa l iş g ü c ü n ü n v a r lığ ı g ö z ö n ü n d e bulundurulduğunda u la ş ıla n s a y ın ın ne k a d a r y e te rs iz kaldığı g ö rü le cektir. Y u k a rıd a k i Ç i z e l g e :l den de iz le n e b ile c e ğ i g ib i, henüz ve s a y ılı y a s a la r k a p s a m m d a sigortalı toplam b ire y s a y ıs ın ın ( k iş i), toplam k ırs a l k e sim d e y a ş a y a n iş g ü c ü n e ( ) oranlandığında, a n c a k % 9,6 s m ın s o s y a l g ü v e n lik kapsammda o ld u ğ u g ö rü le c e k tir k i, bu o ra n h e n ü z arzulanan g e liş m e n in s a ğ la n a m a d ığ ın ı g ö s te rir, ö te yandan ü lked e s ig o rta lı b ire y s a y ıs ın ın sa d e ce % 7 sin in ta rım se k tö rü n d e k i s ig o rta lıla r o lm a s ı, ü lk e nüfusunda to p la m % 4 5 g ib i b ir p a y a sa h ip k e s im d e sosyal g ü v e n liğ in ne k a d a r y e te rs iz o ld u ğ u n u n göstergesidir. Ü lk e m izd e s o s y a l g ü v e n liğ in y a y g ın la ş tır ılm a s ı ve e tk in le ş tirilm e si a n a y a s a v e k a lk ın m a p la n la rın a rağmen arzu e d ild iğ i ş e k ild e g e rç e k le ş m e m iş tir. H alen y u rd u m u z d a ta rım a la n la rın d a iş iliş k ile r i ve çalışm a k o ş u lla n, o rta ç a ğ d a n b e ri u y g u la n a n geleneklere ve g ö re n e k le re te rk e d ilm iş t ir. M e v c u t gelenek ve g ö re n e k le r b u g ü n ü n ih t iy a ç la r ın ı karşılam aktan u z a k o ld u k la rın d a n v e b u n la rın k a n u n i yaptırım ları da b u lu n m a m a s ın d a n d o la y ı ta ra fla r arasında h a k s ız lık la r ın o lu ş m a s ın a y o l a ç m a k ta d ır. Tarım da işç i ve iş v e re n a ra s ın d a k i a n t la ş m a z lık la r ı ortadan k a ld ırm a k to p lu m u h u z u ra k a v u ş tu rm a k iç in tarım iş ç ile rin i s o s y a l g ü v e n liğ e b ir an ö nce kavuşturm ak g e re k m e k te d ir s a y ılı s a y ılı k a n u n 1983 y ılın d a yürürlüğe g irm iş o lm a s ın a k a rş ın b u k o n u d a k ır s a l nüfusun b ilg i d ü z e y i so n d e rce k ıs ıt lıd ır. M e c b u ri sigorta k a p s a m ın d a k i ç ift ç ile r in b ü y ü k b ir k ıs m ın ın sosyal sig o rtalar h a k k ın d a b ilg is i b u lu n m a m a k ta ve sosyal sig o rtan ın g e re k liliğ in e in a n m a m a k ta d ır. E ko n o m ik d u ru m u iy i o lm a y a n ü re tic ile r pirim lerini z a m a n ın d a ö d e m e m e k te d irle r. Z a m a n içerisinde fa iz d ö n g ü sü iç e ris in e g ire n ç ift ç ile r ödem eyecekleri ra k a m la ra u la ş m a k ta d ırla r. B a ğ - K u r u n iç in d e b u lu n d u ğ u fın a n s a l g ü ç lü k le r n e d e n iy le k u ru m b e k le n e n h iz m e tle ri z a m a n ın d a y e rin e g e tire m e m e k te d ir. AB NDE TARIMDA ÇALIŞANLARIN SOSYAL GÜVENLİĞİ A B g e n e lin d e de s o s y a l g ü v e n lik h a k k ın ı ö n c e lik le s a n a y i iş ç ile r i a rd ın d a n ta rım iş ç ile r i e ld e e tm iş tir. T a r ım k e s im in d e ç a lış a n iş ç ile r s a n a y i iş ç ile r in i ta k ib e n s o s y a l g ü v e n lik h a k k ın a sa h ip o lu rk e n o n la rı ta rım d a k e n d i h e s a b ın a ç a lış a n ç ift ç ile r v e a ile ü y e le ri iz le m iş t ir. T a r ım iş ç ile r in e y ö n e lik s o s y a l g ü v e n lik s is te m le ri b a ş la n g ıç ta s a n a y i iş ç ile rin e y ö n e lik s is te m le re g ö re b ir ç o k e k s ik v e b o ş lu k la r ta ş ım a k ta y d ı ( iş s iz lik, y a ş lılık, m a lu llü k s ig o rta la n g ib i). G ü n ü m ü z d e ise s a n a y i iş ç ile r i ile ta rım iş ç ile r i a ra s ın d a s o s y a l g ü v e n lik a ç ıs ın d a n h e m e n h e m e n b ir f a ik k a lm a m ış tır. P r im ö d e m e le ri v e y a ra rla n ıla n h iz m e tle r a ç ıs ın d a n a y n ı k u r a lla r g e ç e rlid ir. K u r u m s a l a ç ıd a n ta rım iş ç ile r i ile s a n a y i iş ç ile r i a y n ı sis te m iç in d e y e r a lm a k ta d ır. B a z ı ü lk e le rd e g e n e l h a lk s ig o rta s ı u y g u la n m ış, to p lu m d a k i bü tü n b ir e y le r (iş ç ile r, b a ğ ım s ız ç a lış a n la r ve ç a lış m a y a ş a m ın d a y e r a lm a y a n la r ) b e lli r is k le re k a rş ı k o ru m a a ltm a a lın m ış t ır. A B ü lk e le rin d e n y a ln ız H o lla n d a ç ift ç i, ta rım iş ç is i v e k ır s a l k e sim d e y a ş a y a n h e rk e s i k a p s a y a n b ir g e n e l h a lk sig o rta s ı u y g u la m a k ta d ır. D a n im a r k a da ise tü m n ü fu sa d e v le t ta ra fın d a n a lm a n v e rg ile rle s a ğ la n a n, h e m fın a n s a ç ıs ın d a n, h em id a ri a ç ıd a n ö z e rk b ir y ö n e tim c e y ü rü tü le n, v a ta n d a ş la ra y ö n e lik b ir g e n e l sig o rta ş e k li u y g u la n m a k ta d ır. İn g ilte re v e İr la n d a d a da ise ç a lış a n la rın sig o rta la n m a s ın a d a y a lı b ir sis te m v a rd ır. İk tis a d i fa a liy e tte b u lu n a n h e rk e s b u s ig o rta k a p s a m ın d a y e r a lır. A n c a k p rim v e h iz m e tle r a ç ıs ın d a n b a ğ ım s ız ç a lış a n la rın fa r k lı ö z e llik le r i v a rd ır. Ç o ğ u A B ü y e s i ü lk e d e y u k a rıd a k ile rd e n f a r k lı, iş ç ile rd e n b a ş la y a ra k ç a lış a n n ü fu su o lu ş tu ra n d iğ e r g ru p la rm da s ır a s ıy la k a p s a m a a lın d ığ ı b ir s o s y a l g ü v e n lik k o ru m a s ı m e v c u ttu r. Y a s a k o y u c u la r ta rım iş ç ile r in i genel s o s y a l sig o rta s is te m i iç in e k o y m u ş la r, ç ift ç ile r v e a ile ü y e le ri iç in s e ö z e l s is te m le r k u ru lm u ş tu r. B u ö z e l s is te m le r b a z ı h a lle rd e ta rım iş ç ile r in i ve k ır s a l k e sim d e y a ş a y a n 301

3 İ B. GÜRBÜZ, 0. YAVUZ d iğ e r g r u p la r ı k a p s a m a a lm ış t ır ( A lm a n y a, L ü k s e m b u r g, F r a n s a, İ t a ly a 1 da o ld u ğ u g ib i). İs p a n y a v e P o r t e k iz d e ise g e n e l s ig o rta s is te m in e g e ç m e d e n ö n c e ta rım iş ç ile r i g e n e l s is te m e, k ü ç ü k ç i f t ç ile r a y r ı b ir s is te m e, b ü y ü k ç if t ç ile r ise b a ğ ım s ız ç a lış a n la r s is te m in e d a h il e d ilm iş le r d i ( A k s o y ve a r k, ). Malullük Sigortası M a lû llü k s ig o rta s ı A B ü lk e le rin d e f a r k lı d ü z e n le n m iş t ir M a lü l s a y ıla b ilm e k iç in b a z ı ü lk e le r d e ç a lış m a g ü c ü n ü n ta m a m e n k a y b ı ö n g ö rü lm ü ş ( A lm a n y a ), b a z ıla r ı b e lli b ir o ra n ı esas tu tm u ş ( H o lla n d a % 2 5, İt a ly a /c66), b a z ı ü lk e le r ise m e s le ğ in i ta m a m e n sü rd ü re m e m e (İs p a n y a ) v e y a k ıs m e n ifa e d e m e m e h a lin d e ( Y u n a n is ta n % 6 7, F r a n s a a ile iş g ü c ü v e y a ta rım iş ç is i y a r d ım ıy la ç a lış m a k a y d ıy la 2/3 ç a lış m a g ü cü k a y b ı h a lin d e ) m a lû llü k a y lığ ı b a ğ la m a y ı şa rta b a ğ la m ış t ır D a n im a r k a da is e ç a lış m a g ü cü n ü n a z a lm a s ı y a n ın d a s ü r e k li b a k ım a m u h ta ç o lm a ş a rtı da v a r d ır B a z ı ü lk e le r d e m a lû llü k a y lığ ı a la b ilm e n in d iğ e r b ir ş a rtı is e iş le tm e n in d e v re d ilm e s i ve h e r tü rlü e k o n o m ik f a a liy e t in d u rd u r u lm a s ıd ır ( A lm a n y a, L ü k s e m b u r g ). D a n im a r k a da ise ç a lış a n la r ın a z a lt ılm a s ı a m a c ıy la m a lu llü k a y lığ ın a e k g e lir s a ğ la n m a k ta d ır. Ü lk e m iz d e m a rm ıllü k a y lığ ın d a n y a ra r la n m a n ın i lk k o ş u lu y a s a n ın 2 8 m a d d e s i b a ğ la m ın d a s ig o r t a lın ın ç a lış m a g ü c ü n ü n en a z 2 / 3 ü n ü n y it ir d iğ in in s a p ta n m a s ıd ır M a lu liy e t in s ig o r t a lılık n it e liğ in in e d in ilm e s in d e n s o n ra m e y d a n a g e lm e s i g e re k ir M a lu lü k a y lığ ın d a n y a r a r la n m a n ın iç in 5 ta m y ı l s ig o rta p r im i ö d e n m e s i g e r e k lid ir Yaslılık Sigortası Y a ş l ı l ı k a y lığ ı b a ğ la n m a s ı k o n u s u n d a d a ü lk e le r a r a s ın d a f a r k lılık la r g ö rü lü r. B a z ı ü lk e le r y a ş lılık a y lığ ı b a ğ la n a b ilm e s i iç in ç if t liğ in d e v r in i ( A lm a n y a, F r a n s a ) v e y a ç a lış m a y a so n v e r ilm e s in i (İn g ilt e r e, Is p a n y a ) şa rt k o ş m u ş tu r Ç a lış m a y ı d u rd u rm a y a y ö n e lik d iğ e r b ir şa rt ise ç if t ç in in ç a lış m a s ı n e d e n iy le b ir g e lir in in o lm a m a s ı h a lin d e y a ş lılık a y lığ ın d a k e s in t iy e g id ilm e s id ir. B a z ı ü lk e le r ç if t ç in in e ş in e de a y r ı p r im ö d e m e s in e b a ğ lı v e y a iş le tm e s a h ib in in ö d e d iğ i p r im le re d a y a n a ra k ( İn g ilte r e, A lm a n y a ) a y r ıc a a y lık ta le p e tm e h a k k ı ta n ım ış t ır. Y a ş l ı l ı k a y lığ ın a h a k k a z a n a b ilm e k iç in g e n e llik le b e lli b ir b e k le m e s ü re s in in d o ld u ru lm u ş o lm a s ı g e re k m e k te d ir B u s ıra ü lk e le r e g ö re ş ö y le d ir : F r a n s a i y ı l, A lm a n y a 5 y ıl, L ü k s e m b u r g, P o r t e k iz, D a n im a r k a, İr la n d a iç in 10 y ı l, İs p a n y a 15 y ı l, Y u n a n is t a n 2 5 y ı l, İt a ly a 35 y ıl. E m e k l i l i k y a ş ı ise g e n e l o la ra k (55 tir. F r a n s a da k a d ın v e e r k e k iç in 6 0, İr la n d a da 6 0, D a n im a r k a da 6 7, İn g ilt e r e, İt a ly a v e B e l ç i k a da E : K : 6 0 v e P o r t e k iz de ise E : K ; 6 2 'd ir. Ü lk e m iz d e is e y a ş l ı l ı k sig o rta sın d a n faydalanmak iç in, s ig o r t a lın ın ; - Y a z ı l ı ta le p te b u lu n m a s ı, talepte bulunduğu ta rih te p rim ve h e r tü rlü b o rc u n u ödem iş olması, - K a d ın ise 5 8, e r k e k ise 60 y a şım doldurmuş vc 25 tam y ı l s ig o rta p r im i ö d e m iş olması şarttır S ig o r t a lın ın, k a d ın ise 6 0, e rk e k ise 62 yaşını d o ld u rm a s ı ve en a z 15 tam y ıl p rim ödemiş olması h a lin d e de s ig o r t a lıy a k ıs m i y a şlılık aylığı b a ğ la n a b ilir Ölüm Sigortası B u s ig o rta d a lın d a ö lü m p a ra s ı, geride kalanların b a k ım ı, d e fin m a s r a f la r ı k a p s a m a alın m ıştır ölenin g e rid e b ır a k t ık la r ın ın b a k ım ı ç e ş itli ülkelerin yaşlılık v e y a m a lu llü k s ig o rta s ı y a da kaz3 sigortalan ç e r ç e v e s in d e e le a lın d ık la r ı g ö rü lm e k te d ir. Genellikle ö lü m a y lığ ı dul k a d ın v e y a erkeğe bağlanmaktadır İs p a n y a, P o r t e k iz, A lm a n y a, Lü k se m b u rg, Hollanda İrla n d a 'd a y e tim a y lığ ı ö d e n m e kte d ir Danimarka'da k a z a s ig o rta s ı k a p s a m ın d a e b e v e y n ve kardeşler gibi m u h ta ç d u ru m d a k i k iş ile r e ölüm aylığı b a ğ la n m a k ta d ır. İs p a n y a 'd a Ölen sigortalıya e k o n o m ik o la r a k b a ğ ım lı o la n, k e n d ile ri herhangi bir ş e k ild e a y lık a lm a h a k k ı b u lu n m a ya n ana- baba, b ü y ü k a n n e - b ü y ü k b a b a, k a rd e ş le r ve torunlara aylık a lm a h a k k ı ta n ın m ış t ır A lm a n y a 'd a ise kaza sigortası k a p s a m ın d a a n a - b a b a y a ö lü m a y lığ ı bağlanmaktadır Ü lk e m iz d e ö lü m a y lığ ın d a n yararlanm a koşullan s a y ılı y a s a n ın 4 1. m a d d e sin d e düzenlenmiştir B u m a d d e y e g ö re ; ö lü m ta rih in d e en az üç tam yıl s ig o rta p r im i ö d e m iş o la n, m a lu llıık veya yaşlılık a y lığ ı a lm a k ta ik e n v e y a m a lu llü k ve y a şlılık aylığı k e s ilm iş o la n la r ın sağ k a la n eş ve çocukları y a r a r la n m a k t a d ır Hastalık ve Analık Sigortası A B. ü lk e le r in d e h a s ta lık ve a n a lık halleri için g e n e llik le a y n i y a r d ım ö n g ö rü lm ü ştü r. B u yardımlar İn g ilte r e, D a n im a r k a, İt a ly a, P o rte k iz ve Yunanistan da u y g u la n a n u lu s a l s a ğ lık h izm e tle ri modeli ve H o lla n d a da b ir h a lk s ig o rta s ı y a da bir hastalık s ig o rta s ı m o d e li ile s a ğ la n ır F r a n s a v e B e l ç i k a da h a s ta lık sigortası zorunlu s ig o rta k u ru lu ş u n u n s e ç im i se rb esttir. Hollanda ve B e lç ik a 'd a s ig o rta k o ru n m a s ı b ir yıld an uzun süreli h a s ta n e te d a v is i v e y a b e lir li a ğ ır h a sta lık rizikoları ile s ın ır lıd ır. B u n la r ın d ış ın d a k i h a s ta lık özel hastalık s ig o rta la r ı ile te m in a ta a lın m a k ta d ır. Ü lk e m iz d e s a ğ lık sig o rta s ın d a n faydalanabilmek iç in a z s e k iz a y s a ğ lık s ig o rta s ı p rim i ödemiş olmak k o ş u lu g e t ir ilir k e n p r im ve g e cik m e zammı borcu b u lu n m a y a n la r a n c a k bu sistemden f a y d a la n a b ilm e d e d ir le r. B u n la r a e k o la r a k B i r l i k ü lk e le rin d e kaza,meslek h a s t a lık la r ı, a ile y a r d ım la r ı ve iş s iz lik sigortası gibi u y g u la m a la r ı y a p ılır k e n, ü lk e m iz d e henüz kapsam d ış ın d a d ır. 302

4 AB ve Türkiye de Tarım Kesiminde Çalışanların Sosyal Güvenlik Açısından Değerlendirilmesi Ücretli Çalışanların Sigortası H a s ta lık v e A n a l ı k S ig o r t a s ı A B. ü lk e le rin d e h a s ta lık r iz ik o s u n a k a rş ı sağlanan a y n i y a r d ım la r g e n e llik le n ü fu s u n tü m ü n e indirgenm iştir. N a k d i y a r d ım la r ise ü c re tli ç a lış a n sigortalılara y ö n e lik tir Ü lk e m izd e ise a y n i y a r d ım 18 a y ı g e ç m e m e k üzere tıbbi b a k ım ve te d a v iy i h e m s ig o rta lı ta rım işçilerini ve y ü k ü m lü le rin i k a p s a r ( s a y ılı y a s a ). S S K yasa sın a tabi ta rım iş ç ile r i iç in bu sü re 6 a y d ır. Nakdi yard ım ise S S K k a n u n u n a ta b i ç a lış a n la r iç in hastalığın o rtaya ç ık m a s ın d a n itib a re n ö n c e k i b ir y ıl içinde 120 gün p rim ö d e m iş o lm a k ş a r t ıy la g e ç ic i iş görem em ezlik g e lir id ir. M a lû llü k S ig o r t a s ı M alü l s a y ıla b ilm e o ra n la rı ü lk e d e n ü lk e y e fa rklılık g ö ste rm e k te d ir. B a z ı ü lk e le rd e k e n d is iy le aynı v a s ıfta k i b ir iş ç in in k a z a n c m ın 1/3'ü k a d a r g e lir elde edebilen ( B e lç ik a, Y u n a n is ta n, F r a n s a, İt a ly a, Portekiz ) b a zı ü lk e le rd e ise % 5 0 'si k a d a r (A lm a n y a ) gelir elde e d e b ile n m a lü l s a y ılm ış t ır. İn g ilte re ve İrlanda 'da d u ru m b ira z d a h a fa rk lıd u r. İrla n d a 'd a ücretle ç a lışa n la rd a n 16 y a ş ın ı a ş m ış h e rk e s en a z b ir yıl ç a lışa m a y a cak h a ld e o lm a k ş a r t ıy la m a lü l s a y ılır. M alûllük a y lığ ı a s g a ri o ra n ı ise % 3 3 ile % arasında ü lk e le re göre d e ğ iş ik lik g ö s te rm e k te d ir. (B e lçik a % 6 6,6 6, D a n im a rk a % 5 0, Y u n a n is ta n % 33,33, İsp a n y a % 3 3, F ra n s a % 6 6,6 6, İt a ly a % 6 6,5, Hollanda % 1 5 -% 2 5 ). Tü rk iye 'd e m a lü l s a y ıla b ilm e k iç in ; H a s ta lık so n u c u n d a 6 a y ( S S K ) y a da 18 a y 2925 sy. K. te d a v iy e ra ğ m e n iy ile ş e m e m e k. İş k a z a s ı v e y a m e s le k h a s ta lığ ı so n u c u ça lışm a g ü cü n ü n % 6 0 'in in y it ir ilm e s i Ç a lış m a g ü cü n ü n 2/3 o ra n ın d a y it ir ilm e s i g e re k lid ir. M a lû llü k a y lığ ın a h a k k a z a n a b ilm e k iç in ise 1800 gün ya da en az 5 y ıl s ü re s in c e h e r y ıl o rta la m a 180 gün prim ö dem iş o lm a k ş a rttır. Yaslılık Sigortası A.B. ü lk e le rin d e y a ş lılık a y lığ ın a h a k kazanabilm ek iç in b e lli b ir y a ş s ın ır ın a g e lm e k, b e lli bir süre p rim ö d e m e k, ü lk e d e b e lli b ir sü re ik a m e t etmek gibi şa rtla r a ra n ırk e n, b a z ı ü lk e le r sa d ece ücretli ç a lış m a y ı ve y a ş s ın ır ın a g e lm e y i y a ş lılık aylığı için y e te rli g ö rm ü ştü r. A. B. ü lk e le rin d e y a ş haddi 60 ile 67 a ra s ın d a d e ğ iş m e k te d ir. B e lç ik a 'd a herhangi b ir b a şk a k o ş u l o lm a k s ız ın k a d ın 6 0, e rk e k ise 65 yaş, D a n im a rk a 'd a y a ş la r a ra s ın d a haftada 6, ayda 2 0 saat ç a lış m a k o ş u lu y la k a d ın ve erkek için 67 y a ş, A lm a n y a 'd a k a d ın v e e rk e k iç in normal 65 yaş isteğ e b a ğ lı ise 6 0 a y s ü re y le s ig o rta lı olmak şartın a b a ğ lı o la ra k y a ş a ra s ı, Yunanistan'da gün p rim ö d e m iş o lm a k ş a rtıy la kadın ve e rke k iç in 65 y a ş, Is p a n y a 'd a 15 y ıl p rim ö d e m iş o lm a k ş a r t ıy la k a d ın v e e rk e k iç in 6 5 y a ş, F ra n s a 'd a k o ş u ls u z o la ra k k a d ın v e e rk e k iç in 6 0 y a ş, İrla n d a 'd a 55 y a ş ın d a n ö n ce s ig o rta lı o lm a k v e 156 h a fta p rim ö d e m,iş o lm a k ş a rtıy la k a d ın v e e r k e k iç in 65 y a ş, İta ly a 'd a 15 y ı l p rim ö d e m iş o lm a k ş a r t ıy la k a d ın iç in 55 e rk e k iç in 6 0 y a ş, L ü k s e m b u rg 'd a 120 a y p rim ö d e m iş o lm a k ş a rtıy la k a d ın v e e rk e k iç in 65 y a ş, H o lla n d a 'd a ü lk e d e ik a m e t e tm e k ş a r t ıy la k o ş u ls u z y a ş a ra s ı h e rk e s, P o rte k iz 'd e a y p rim ö d e m iş o lm a k ş a rtıy la k a d ın iç in 6 2 e rk e k iç in 65 y a ş ve İn g ilte re 'd e k a d ın iç in 6 0 e rk e k iç in 6 5 y a ş y a ş lılık a y lığ ın a h ak k a z a n a b ilm e k iç in g e re k li o la n y a ş h a d d id ir. Ü lk e m iz d e ise y a ş lılık a y lığ ın a h a k k a z a n a b ilm e k iç in b e lli b ir sü re p rim ö d e m e ş a rtı ( S S K iç in g ü n, s a y ılı y a s a İç in gün ) g e t ir ilm iş t ir. K a d ın ise 58 e rk e k ise 6 0 y a ş ın a g e lm e k le b ir lik t e g e re k li p rim ö d e m e gün s a y ıs ın ı ta m a m la y a m a m ış s ig o rta lı, a s g a ri gün p rim ö d e m iş o lm a k ş a r t ıy la y a ş lılık a y lığ ın a h a k k a z a n a b ilir. Ölüm Sigortası A. B. ü lk e le rin d e ö lü m s ig o rta s ı s is te m in e b a k tığ ım ız d a ü lk e le r in in ço ğ u n u n b e lli b ir s ü re ç a lış m a, p rim ödem e ş a rtın ı g e tird iğ in i, b a z ı ü lk e le rd e ise v a ta n d a ş o lm a n ın v e y a o ü lk e d e ik a m e t e tm e n in ü c re tle ç a lış m a k ş a rtıy la ö lü m a y lığ ın ı k a z a n m a d a y e te rli o ld u ğ u n u g ö rü y o ru z (D a n im a r k a, H o lla n d a ). H a k s a h ip le rin e ö d e n e c e k o la n a y lık ü lk e le re göre h a k k a z a n ıla n m a a ş ın % 5 2 's i ile % 100 'ü a ra s ın d a d e ğ iş m e k te d ir. H a k s a h ip le ri d u l e ş, b a k m a k la y ü k ü m lü o lu n a n a ile ü y e le ri to ru n la r (Y u n a n is ta n ), a n n e -b a b a, k a rd e ş, a k ra b a la rd ır. Ü lk e m iz d e ise ö lü m ta rih in d e, to p la m g ü n v e y a en a z 5 y ıld a n b e ri s ig o rta lı b u lu n u p d a s ig o rta lılık s ü re s in in h e r y ı l ı iç in o rta la m a 180 gün p rim ö d e n m iş o lm a s ı şa rtı a ra n m a k ta d ır. İs kazaları ile Meslek Hastalıkları B u s is te m in k a p s a m ın a g ire n k iş ile r s o s y a l g ü v e n lik s is te m in e b a ğ lı ç a lış a n ü c r e tlile r, ç ır a k la r ( B e lç ik a ), b a zı b a ğ ım s ız ç a lış a n la r (D a n im a r k a, A lm a n y a ), s ta jy e rle r (İrla n d a ), ö ğ re n c ile r ( A lm a n y a ), k re ş te k i ç o c u k la r ( A lm a n y a ), y e n id e n u y u m s a ğ la m a m e rk e z le rin d e k i ç a lış a n la r (A lm a n y a ), o k u l ö n c e s i o k u l, ü n iv e rs ite d ö n e m i fa a liy e tle ri ile y a rd ım ve k u rta rm a fa a liy e tle rin i g e rç e k le ş tire n le rd ir. H o lla n d a bu sig o rta d a lın ı a y r ıc a d ü z e n le m e m iş, bu r is k i h a s ta lık, iş g ö re m e m e z lik v e ö lü m s ig o rta s ı k a p s a m ın a a lm ış tır. B u sig o rta d a lın d a n y a ra rla n a b ilm e k iç in m a ru z k a lın a n h a s ta lığ ın m e s le k h a s ta lığ ı lis te s in d e k i h a s ta lık la rd a n b iris i o lm a s ı ş a rttır. Ü lk e m iz d e ise S S K 'y a göre b ir k a z a n ın iş k a z a s ı s a y ıla b ilm e s i iç in k a z a n ın iş y e rin d e, işte n k a y n a k la n a n b ir k a z a, iş ç in in iş v e re n ta ra fın d a n g ö re v li o la ra k b ir y e re g ö n d e rilm e s i n e d e n iy le, e m z ik li k a d ın ın süt iz n i s ıra s ın d a, iş v e re n in s a ğ la d ığ ı 303

5 I B GÜRBÜZ, O, YAVUZ b ir ta ş ıtla g id ip g e ld iğ i b ir s ıra d a m e y d a n a g e lm e s i g e re k ir o ra n k iş i b a ş ın a ile 6000 î arasında d e ğ iş m e k te d ir. S O N U Ç B u in c e le m e le r s o n u c u n d a ş ö y le b ir ta b lo ç ık a r a b ilir iz : T ü r k iy e 'd e s o s y a l g ü v e n lik s is te m i b ir b ir in d e n f a r k lı k u ra lla r iç e re n Uç sis te m k a p s a m ın d a u y g u la n m a k ta d ır. A B n d e s o s y a l g ü v e n lik k u ru m la n g e n e ld e te k b ir ç a tı a ltın d a to p la n m ış tır. R ö y le c e m a li ve in sa n g ü cü k a y n a k la r ı ra s y o n e l b ir ş e k ild e k u lla n ılm ış t ır T ü r k iy e 'd e iş ç i v e iş v e re n k e s im le rin c e ö d e n e n p r im le r, B i r l i k ü lk e le r i g e n e lin d e o ra n s a l o la ra k d a h a y ü k s e k o lm a s ın a ra ğ m e n a lm a n h iz m e t v e y a r d ım la r so n d e re c e y e te rs iz k a lm a k t a d ır A.B.'n d e F ra n s a v e P o r t e k iz d ış ın d a k a la n ü lk e le r d e s o s y a l s ig o rta h a rc a m a la rı iş ç i, iş v e re n ve d e v le t ta ra fın d a n Fin anse e d ilm e k te d ir ve iş ç i- iş v e r e n p rim o r a n la r ın d a a z a ltm a y a g id ilm iş t ir B ö y le c e iş v e r e n le r in d a h a fa z la y a tır ım a y ö n e lm e s i s a ğ la n m ış t ır. B i r l i k ü lk e le r in d e k i s o s y a l y a rd ım, s o s y a l s ig o rta la r v e h iz m e t le ri d a h a g e n iş k a p s a m lı v e ta tm in e d ic i n it e lik t e d ir. T ü r k iy e 'd e s o s y a l s ig o rta n ın fin a n s m a n k a y n a ğ ın ı iş ç i v e iş v e re n le rd e n a lm a n p r im le r o lu ş tu r m a k ta d ır, d e v le tin s ig o rta n ın k u ru lu ş m a s r a f la r ın ı k a rş ıla m a n ın v e iş le m le r in i v e rg id e n m u a f tu tm a n ın d ış ın d a b ir k a t k ıs ı y o k tu r. T ü r k iy e 'd e 2001 y ılı it ib a r iy le S o la n k iş i b a ş ın a d ü şe n m illi g e lird e n a n c a k $'ı s o s y a l g ü v e n lik iç in ta h s is e d ile b ilir k e n G e liş m iş ü lk e le rd e bu A. B, k u ru lu ş d ö n e m in d e ek o n o m ik amaçlar ön p la n d a y d ı. B u e k o n o m ik b irliğ in kurulmasında iş ç ile r in s e rb e s t d o la ş ım ın ın gündem e gelmesiyle s o s y a l p o lit ik a d a b ir b ü tü n le şm e n in gerekliliği ortaya ç ı k m ı ş t ır Ü lk e le r s o s y a l sig o rta la r konusunda m illilik le r in i k o ru rk e n a ra la rın d a b ir koordinasyona, u y u m la ş t ırrn a y a g itm e y e ih tiy a ç duym uşlardır. Birlik ü lk e le r i s o s y a l g ü v e n lik uygulamalarındaki f a r k lılık la r ı a s g a riy e in d irg e m e y e çalışmaktadırlar ( K a r lu k ). T ü r k iy e 'd e bu e n te g ra syo n a dahil olma a n la m ın d a ö n c e lik le u y g u la n m a k ta olan üçlü g ü v e n lik s is te m in d e ( E m S a n., S S K, Bağ-Kur ) bir s ta n d a rd iz a s y o n s a ğ la m a lıd ır. So syal güvenlik k u ru lu ş la r ın ın fa a liy e t le r i te m el haklar açısından b ü tü n n ü fu s a in d ir g e n m e lid ir. ö z e l sosyal sigorta s is te m le r i d e s te k le n e re k te ş v ik e d ilm e li, bu konuda re k a b e t o rta m ı y a r a t ılm a lı b u na bağlı olarak devletin s o s y a l g ü v e n lik a la n ın d a k i y ü k ü azaltılmalıdır S o s y a l g ü v e n lik y a s a la rın ın yab ancılar içinde u y g u la n a b ilir h a le g e tir ilm e s i g erekm ekted ir KAYNAKLAR Ak^oy, S., G Hraklan, S Eraktan, F Kuhnen, W Winlda, 1994 Türkiye'de Kırsal Nüfusun Sosyal Güvenliği, Ankan Gotlingen. Dcmircioğlu,M A, 2000 Sorularla Bağ-Kur Rehberi, Isiarfcui Ticaret Odası, Yayın No: , Istanhul Arıcı, K 1997 Avrupa Birliği Sosyal Güvenlik Hukuku Kamu İpletmeleri İşverenleri Sendikası, Ankara Eraktan, G 1994 Tarım Kesiminde Sosyal Güvenlik, Tann Haftası 94 Sempozyumu, Ziraat Bankası Yayınlan 25, Ankara Güven, E 1988 Tarım İşçilerinin Sosyal Güvenlik önlemkn Anadolu Üniversitesi, IİBF Dergisi, Çili 6. Sayı 2, Eskildi.! h llp ' www,ssk tfov İr/ hım 'ww w haukıır l»ov tr Karluk, R 1996 Avrupa Birliği ve Türkiye, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, Istanhul 304