Onikinci Bölüm: Belediyelerde Mali Yönetim ve Bütçe. Bölüm Hedefleri. Anahtar Kavramlar. İlgili Mevzuat

Transkript

1 Onikinci Bölüm: Belediyelerde Mali Yönetim ve Bütçe Bölüm Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Belediyelerde mali yönetim ve bütçe yapım süreçlerini öğrenecek, Büyükşehir nde mali yönetim ve bütçe yapım süreçlerini öğreneceksiniz. Anahtar Kavramlar Genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan paylar Mali transferler Denkleştirme ödeneği Borçlanma Gelişmişlik endeksi Çevre temizlik vergisi Emlak vergisi Harçlar Harcamalara katılma payı İlgili Mevzuat 5393 sayılı Belediye Kanunu 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu 5779 sayılı İl Özel İdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu 1319 sayılı ve 11 Eylül 1970 tarihli Emlak Vergisi Kanunu 1

2 İçindekiler GİRİŞ BELEDİYELERİN MALİ YÖNETİMİ VE BÜTÇESİ BELEDİYELERİN GELİRLERİ Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Ayrılan Paylar Özgelirleri Denkleştirme Ödeneği BELEDİYELERİN GİDERLERİ BELEDİYELERDE BORÇLANMA BELEDİYE BÜTÇESİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNİN MALİ YÖNETİMİ VE BÜTÇESİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİNİN GELİRLERİ Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Aktarılan Paylar Özgelirleri Diğer Gelirleri BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİNİN GİDERLERİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİNİN BORÇLANMASı BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİNİN BÜTÇESİ

3 GİRİŞ Türkiye deki yerel yönetim kuruluşlarının yürütmek zorunda olduğu onlarca yerel ortak ihtiyaç bulunmaktadır. Tüm bu hizmetlerin yürütülmesinde gelir kaynaklarının nelerden oluştuğu ve bütçelerini nasıl hazırladıkları konular ise merak uyandırmaktadır. Bu derste belediyeler ve büyükşehir nin gelir ve harcama yapısı ile bütçe oluşturma süreçleri incelenmektedir. 1. BELEDİYELERİN MALİ YÖNETİMİ VE BÜTÇESİ Belediyelerin mali yönetimini n gelirleri, n giderleri, n borçlanması ve n bütçesi başlıkları altında incelemek mümkündür Belediyelerin Gelirleri Belediyenin gelir kaynakları genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan paylar, özgelirler ve denkleştirme ödeneği olmak üzere üç grupta toplanabilir. Belediye gelirleri son yıllarda sürekli bir artış göstererek 2012 yılında olarak gerçekleşmiştir Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Ayrılan Paylar 5779 sayılı Kanuna göre büyükşehir dışındaki belediyelere, genel bütçe vergi gelirlerinden verilecek olan pay, %2,85 olarak belirlenmiştir sayılı Kanunla yapılan değişikliğin ardından 2014 yılındaki yerel yönetim seçimlerinin ardından büyükşehir dışındaki belediyelere genel bütçe vergi gelirlerinden verilecek olan pay %1,50 ye düşürülmüştür. Önceden payların dağıtımında n sadece nüfusları esas alınıyordu sayılı Kanunla birlikte, nüfus kriterinin yanına bir de gelişmişlik endeksi ilave edildi. Buna göre, genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan belediye payının %80 lik kısmının, n nüfusuna ve %20 lik kısmının ise gelişmişlik endeksine göre İller Bankası tarafından belediyelere dağıtılmaktadır sayılı Kanunla gelişmişlik endeksine göre belediye paylarının dağıtılmasına ilişkin esaslar tekrar düzenlenmiştir. Buna göre gelişmişlik endeksine göre dağıtılacak miktar için Kalkınma Bakanlığı tarafından tespit edilen en son veriler esas alınır. Bu endeksin kullanımında, belde için bağlı bulunduğu ilçenin endeks değeri uygulanmak üzere, il, ilçe ve belde gelişmişlik katsayılarına göre en az gelişmiş olandan en çok gelişmiş olana doğru ve eşit nüfus içeren beş gruba ayrılır. Eşitliği bozan ilçe, denge kurulacak şekilde beldeleriyle birlikte bir önceki gruba veya bir sonraki gruba ilave edilir. Belediye payının gelişmişlik endeksine göre dağıtılması gereken %20 lik kısmının yüzde 23 ü birinci gruba, yüzde 21 i ikinci gruba, yüzde 20 si üçüncü gruba, yüzde 19 u dördüncü gruba ve yüzde 17 si beşinci gruba tahsis edilir. Bu tahsisat, her grup içinde, gruba giren n nüfuslarına göre dağıtılır. 3

4 Belediyelerin gelirlerinin büyük kısmı genel bütçe vergi gelirlerinden aktarılan paylardan yani mali transferden oluşmaktadır yılı rakamlarına göre büyükşehir belediye gelirlerinin yaklaşık %69 u, il belediye gelirlerinin %47 si, ilçe ve belde belediye gelirlerinin ise %40 ı genel bütçe vergi gelirlerinden aktarılan paylardan oluşmaktadır. Tablo 1. Belediyelerin Türlerine Göre Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Ayrılan Paylar ( ) (1.000TL) Büyükşehir İl GBVG Alınan Paylar GBVG Toplam Toplam % Alınan gelir gelir Paylar , , , ,70 % İlçe ve belde , ,60 Toplam , ,54 KAYNAK: (İçişleri Bakanlığı, 2012; 2015) Özgelirleri Belediyelerin özgelirlerini vergiler, harçlar, harcamalara katılma payları ve diğer gelirler şeklinde dört grupta toplamak mümkündür. Belediyelerin özgelirleri 2011 yılında dan 2012 yılında e çıkmıştır. Belediyelerin türlerine göre özgelirlerinin dağılımı incelendiğinde büyükşehir nde bu oranın %50 nin altında, diğer belediyelerde ise %50 nin üstünde olduğu görülmektedir. Bunun anlamı ise büyükşehir belediye gelirlerinin büyük kısmı merkezi idareden alınan paylardan oluşurken, diğer belediye gelirlerinin önemli bir kısmı kendi özgelirlerinden oluşmaktadır. 4

5 Tablo 2. Belediyelerin Türlerine Göre Özgelirleri ( ) (1.000TL) Büyükşehir İl İlçe ve belde Özgelir Toplam Toplam % Özgelir gelir gelir , , , , , ,14 % Toplam , ,68 KAYNAK: (İçişleri Bakanlığı, 2012; 2015) Vergiler Belediye vergileri, ilan ve reklâm, eğlence, haberleşme, elektrik ve havagazı tüketim, yangın sigortası, emlak ve çevre temizlik vergilerinden oluşmaktadır. Emlak Vergisi dışında kalan vergiler, 26 Mayıs 1981 tarihli ve 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu na göre tarh, tahakkuk ve tahsil edilmektedir. İlan ve Reklam Vergisi: Belediye sınırları ile mücavir alanları içinde yapılan her türlü ilan ve reklam Kanunda yazılı oranlarda olmak üzere ilan ve reklam vergisine tabidir. Eğlence Vergisi: Sinema, tiyatro, opera, spor müsabakaları, at yarışları, konserler, sirkler gibi belediye sınırları ile mücavir alanlar içinde yer alan eğlence işletmelerinin faaliyetleri Eğlence Vergisine tabidir. Biletle girilen yerlerden %10 ve %20 oranlarında, müşterek bahislerde %5 ve biletle girilmesi zorunlu olmayan eğlence yerlerinden %5 oranlarında alınmaktadır. Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisi: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde elektrik ve havagazı tüketimi, Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisine tabidir. Elektrik enerjisini tedarik eden ve havagazını dağıtan kuruluşlar, satış bedeli ile birlikte bu verginin de tahsilinden ve ilgili belediyeye yatırılmasından sorumludurlar. İmal ve üretim, taşıma, yükleme, boşaltma, soğutma, telli ve telsiz telgraf ve telefon işlerinde tüketilen elektriğin satış bedeli üzerinden %1, bunların dışında kalan amaçlar için tüketilen elektriğin satış bedeli üzerinden %5, Havagazının satış bedelinden %5 oranlarında elektrik ve havagazı tüketim vergisi tahsil edilir. Yangın Sigortası Vergisi: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içindeki menkul ve gayrimenkul mallar için yapılan yangın sigortaları dolayısıyla alınan primler; Yangın Sigortası Vergisine tabidir. Yangın Sigortası Vergisini, sigorta şirketleri ödemekle mükelleftir. Verginin oranı %10 dur. 5

6 Haberleşme Vergisi: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde Posta Telgraf Telefon işletmesi tarafından tahsil edilen telefon, teleks, faksimili ve data ücretleri (tesis, devir ve nakil ücretleri hariç) Haberleşme Vergisine tabidir. Haberleşme vergisinin oranı % 1'dir. Çevre Temizlik Vergisi: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde bulunan ve n çevre temizlik hizmetlerinden yararlanan konut, iş yeri ve diğer şekillerde kullanılan binalar çevre temizlik vergisine tabidir yılından itibaren belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde bulunan ve n katı atık toplama ve kanalizasyon hizmetlerinden alınmaya başlanmıştır. Su tüketim ücretiyle birlikte tahakkuk etmektedir. Konutlara ait çevre temizlik vergisi, su tüketim miktarı esas alınmak suretiyle metreküp başına büyükşehirlerde 15 kuruş, diğer yerlerde 12 kuruş olarak hesaplanır. İşyerleri ve diğer şekilde kullanılan binalara ait Çevre Temizlik Vergisi, Kanunda gösterilen cetvele göre hesaplanır ve büyükşehirlerde %25 artırımlı uygulanır. Emlak Vergisi: 29 Temmuz 1970 tarihli ve 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu na göre bina ve arazi vergisi şeklinde toplanmaktadır. Bina vergisinin oranı meskenlerde binde bir, diğer binalarda ise binde ikidir. Arazi vergisinin oranı binde bir, arsalarda ise binde üçtür. Emlak Vergisi birinci taksiti Mart, Nisan ve Mayıs aylarında, ikinci taksiti Kasım ayı içinde olmak üzere iki eşit taksitte ödenir. Bu oranlar, 5216 sayılı Kanunun uygulandığı büyükşehir belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde % 100 artırımlı uygulanır. Emlak vergisinin tahakkuk ve tahsil edilmesi yetkisi 1985 yılında belediyelere verilmiştir yılından itibaren büyükşehir nin bulunduğu yerlerde toplanan Emlak Vergisinden belediyelere ve il özel idarelerine pay verme usulü kaldırılmıştır yılı rakamlarına göre, belediyelerde vergi gelirleri, toplam gelirler içinde yaklaşık %26 lık bir paya sahiptir yılı rakamlarına göre büyükşehir nin vergi gelirleri toplam gelirleri içindeki oranı %1,49 iken il nde bu oran %12,76; ilçe ve belde nde ise %27,79 dur Harçlar 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu na göre belediye harçları aşağıda belirtilmiştir: İşgal Harcı: Pazar veya panayır kurulan yerlerin, meydanların, mezat yerlerinin her türlü mal ve hayvan satıcıları tarafından işgali, yol, meydan, pazar, iskele, köprü gibi umuma ait yerlerden bir kısmının herhangi bir maksat için işgali, motorlu kara taşıtlarının park etmeleri için il trafik komisyonlarının olumlu görüşü alınarak belediyelerce şehir merkezlerinde tesis edilen ve işletilen mahallerin çalışma saatleri içinde, taşıtlar tarafından işgali (Bisiklet ve motosikletler hariç) işgal harcına tabidir. Tatil Günlerinde Çalışma Ruhsatı Harcı: Hafta tatili ve ulusal bayram günlerinde çalışmaları belediyelerce izne bağlı işyerlerine ruhsat verilmesi, Tatil Günlerinde Çalışma Ruhsatı Harcına tabidir. Tatil Günlerinde Çalışma Ruhsatı Harcı, işin mahiyetine göre yılda 20 TL den az; 800 TL den çok olmamak üzere belediye meclislerince tespit edilir. 6

7 Kaynak Suları Harcı: Özel kaplara doldurulup satılacak olan kaynak sularının (işlenmiş sular dahil) belediyelerce denetlenerek hangi kaynaklara ait olduklarını gösterecek şekilde bu kaplara özel işaret konulması kaynak suları harcına tabidir. Tellallık Harcı: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde belediyelere ait hal, balıkhane, mezat yerleri ve ilgilinin isteğine bağlı olarak belediye münadisi veya tellalı bulundurulan sair yerlerde, gerçek veya tüzelkişiler tarafından her ne surette olursa olsun her çeşit menkul ve gayrimenkul mal ve mahsullerin satışı, Tellallık Harcına tabidir. Oranı %2 dir. Hayvan Kesimi, Muayene ve Denetleme Harcı: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde, belediyelerce veya yetkili mercilerce verilen izne dayanılarak özel kişi ve kuruluşlarca tesis edilen mezbaha ve kanaralarda kesilen hayvanların kesim öncesi ve sonrası muayenesi veya belediye sınırları ve mücavir alanlar dışında kesilmiş olup da belediye sınırı içinde satışa arz edilecek etlerin sağlık bakımından muayene ve denetlenmesi, hayvan kesimi muayene ve denetleme harcına tabidir. Ölçü ve Tartı Aletleri Muayene Harcı: Ölçü ve tartı alet ve vasıtaları ile ölçeklerin ilgili kanun ve tüzük hükümlerine göre belediyelerce damgalanması, ölçü ve tartı aletleri muayene harcına tabidir. Bina İnşaat Harcı: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde yapılan her türlü bina inşaatı (ilave ve tadiller dahil), inşaat veya tadilat ruhsatının alınmasında Kanunda yer alan tarifede gösterilen oran ve hadlerde bina inşaat harcına tabidir. bina inşaat harcının matrahı, her bir konut veya işyeri biriminin ayrı ayrı inşaat sahasının yüzölçümleridir. Kayıt ve Suret Harcı: Belediyeler ve belediyelere bağlı müesseselerden istenecek her türlü kayıt suretleriyle gayrimenkullerle ilgili harita plan ve krokilerin suretleri kayıt ve suret harcına tabidir. İmar ile ilgili harçlar: İmar mevzuatı gereğince şu harçlar belediyece tahsil olunur: a) Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde İmar Kanununa göre ilk kez yapılan veya istek üzerine gerçekleştirilen müteakip parselasyon işlemleri "Parselasyon Harcına" (teşvik belgesini haiz organize sanayi bölgeleri hariç olmak üzere), b) Verilecek ifraz ve tevhit kararları "İfraz ve Tevhit Harcına", c) Proje tasdik işlemleri "Plan ve Proje Tasdik Harcına", d) Zemin ve yol kanal açma izni verilmesi, yapım ve yıkım artığı malzeme ile toprak kazısının taşınması için belediyelerce yer gösterilmesi ve bu yerlerin tesviyesi "Zemin Açma İzni ve Toprak Hafriyatı Harcına", e) Yapı kullanma izni verilmesi işleri "Yapı Kullanma İzni Harcına" tabidir. İşyeri Açma İzni Harcı: Belediye sınırları veya mücavir alanlar içinde bir işyerinin açılması işyeri açma izni harcına tabidir. Muayene, Ruhsat Ve Rapor Harcı: Mevzuat gereğince alınması zorunlu veya isteğe bağlı görülen ve belediyeler veya onlara bağlı kuruluşlar tarafından düzenlenerek ilgilisine verilecek; muayene ve sağlıkla veya fenni konularla ilgili tahlillere ilişkin olup bu kanunda ayrıca harca tabi tutulmamış olan ruhsatlar, rapor ve belgeler "Muayene, Ruhsat ve Rapor Harcına" tabidir. 7

8 Sağlık Belgesi Harcı: Yaptıkları işler ve gördükleri hizmetler dolayısıyla özel mevzuatı gereğince belediyelerden sağlık belgesi almak mecburiyetinde olan kişilere verilecek bu tür belgeler ile bunların belli aralıklarla yenilenmeleri "Sağlık Belgesi Harcına" tabidir Harcamalara Katılma Payı Harcamalara katılma payı, yol, su ve kanalizasyon harcamalarına katılma payı şeklinde alınır. Yol Harcamalarına Katılma Payı: Belediyelerce veya belediyelere bağlı müesseselerce aşağıdaki şekillerde inşa, tamir ve genişletilmeye tabi tutulan yolların iki tarafında bulunan veya başka bir yola çıkışı olmaması dolayısıyla bu yoldan yararlanan gayrimenkullerin sahiplerinden yol harcamalarına katılma payı alınır: a) Yeni yol açılması; b) Mevcut yolların % 40 oranında veya daha fazla genişletilmesi; c) Kaldırımsız ve bakımsız bulunan yolların, kaldırım veya parke kaldırım haline getirilmesi veya asfalt yapılması, kaldırım veya şose halindeki yolların da parke, beton veya asfalta çevrilmesi; d) Mevcut kaldırım veya parkelerin sökülüp yeniden düzenlenmesi sayılı Kanuna getirilen yeniliklerden biri olarak, yol harcamalarına katılma paylarının alınması belediye meclis kararını gerektirmektedir. Su Tesislerinin Harcamalarına Katılma Payı: Belediyelerce veya belediyelere bağlı müesseselerce beldede yeni içmesuyu şebeke tesisleri yapılması veya mevcut şebeke tesislerinin tevsii ve ıslahı amacıyla su tesisleri yapılması halinde, dağıtımın yapıldığı saha dahilindeki gayrimenkullerin sahiplerinden su tesisleri harcamalarına katılma payı alınır. Kanalizasyon Harcamalarına Katılma Payı: Belediyelerce ve belediyelere bağlı müesseselerce, yeni kanalizasyon tesisi yapılması veya mevcut tesislerin sıhhi ve fenni şartlara göre ıslah edilmesi şekilde kanalizasyon tesisi yapılması halinde, bunlardan faydalanan gayrimenkullerin sahiplerinden kanalizasyon harcamalarına katılma payı alınır Diğer Gelirler Belediyelerin diğer gelirleri Belediye Kanununun 59. maddesine göre; genel ve özel bütçeli idarelerden yapılacak ödemeler, taşınır ve taşınmaz malların kira, satış ve başka suretle değerlendirilmesinden elde edilecek gelirler; belediye meclisi tarafından belirlenecek tarifelere göre tahsil edilecek hizmet karşılığı ücretler; faiz ve ceza gelirleri; bağışlar; her türlü girişim, iştirak ve faaliyetler karşılığı sağlanacak gelirler ile diğer gelirlerden oluşur. 8

9 Denkleştirme Ödeneği 5779 sayılı Kanun, yerel yönetimlere yardım amacıyla bakanlıkların, bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşların bütçelerine pay, fon veya özel hesap gibi adlarla bir ödenek konulamayacağını hükme bağlamıştır. Bunların yerine denkleştirme ödeneğini getirmiştir. Buna göre kesinleşmiş en son genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamının binde biri, Maliye Bakanlığı bütçesine, belediyeler denkleştirme ödeneği olarak konulacaktır. Maliye Bakanlığı bu ödeneği, Mart ve Temmuz aylarında iki eşit taksit halinde dağıtılmak üzere, İller Bankası na aktarır. Denkleştirme ödeneğinin belediyeler arasında nasıl dağıtılacağı konusu 6360 sayılı Kanunla birlikte yeniden düzenlenmiştir. Buna göre, İlbank A.Ş., bu ödeneğin %65 ini eşit şekilde, %35 ini ise nüfus esasına göre dağıtır Belediyelerin Giderleri Belediye Kanunu nun 60. maddesine göre belediyenin giderleri şunlardır: a) Belediye binaları, tesisleri ile araç ve malzemelerinin temini, yapımı, bakımı ve onarımı için yapılan giderler. b) Belediyenin personeline ve seçilmiş organlarının üyelerine ödenen maaş, ücret, ödenek, huzur hakkı, yolluklar, hizmete ilişkin eğitim harcamaları ile diğer giderler. c) Her türlü alt yapı, yapım, onarım ve bakım giderleri. d) Vergi, resim, harç, katılma payı, hizmet karşılığı alınacak ücretler ve diğer gelirlerin takip ve tahsili için yapılacak giderler. e) Belediye zabıta ve itfaiye hizmetleri ile diğer görev ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılacak giderler. f) Belediyenin kuruluşuna katıldığı şirket, kuruluş ve katıldığı birliklerle ilgili ortaklık payı ve üyelik aidatı giderleri. g) Mezarlıkların tesisi, korunması ve bakımına ilişkin giderler. h) Faiz, borçlanmaya ilişkin diğer ödemeler ile sigorta giderleri. i) Dar gelirli, yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile özürlülere yapılacak sosyal hizmet ve yardımlar. j) Dava takip ve icra giderleri. k) Temsil, tören, ağırlama ve tanıtım giderleri. l) Avukatlık, danışmanlık ve denetim hizmetleri karşılığı yapılacak ödemeler. 9

10 m) Yurt içi ve yurt dışı kamu ve özel kesim ile sivil toplum örgütleriyle birlikte yapılan ortak hizmetler ve proje giderleri. n) Sosyo- kültürel, sanatsal ve bilimsel etkinlikler için yapılan giderler. o) Belediye hizmetleriyle ilgili olarak yapılan kamuoyu yoklaması ve araştırması giderleri. p) Kanunla verilen görevler ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılan diğer giderler. q) Şartlı bağışlarla ilgili yapılacak harcamalar. r) İmar düzenleme giderleri. s) Her türlü proje giderleri sayılı Belediye Kanunu ile n personel harcamaları sınırlandırılmıştır. Buna göre belediyenin yıllık toplam personel giderleri, gerçekleşen en son yıl bütçe gelirlerinin 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre belirlenecek yeniden değerleme katsayısı ile çarpımı sonucu bulunacak miktarın %30 unu aşamaz. Aşağıdaki tabloda son yıllarda yerel yönetimlerin personel harcamalarının toplam harcamalar içindeki oranı gösterilmektedir. Tabloya göre, genel olarak belediye harcamaları ve özelde de belediye personel harcamaları üzerinde getirilen sınırlamalar neticesinde son yıllarda belediye personel harcamalarının azaldığı görülmektedir. Tablo 3. Belediye Türlerine Göre Personel Harcamaları ve Toplam Harcamaları ( ) (1.000TL) Personel Harcamaları Toplam Personel Toplam % Harcamalar Harcamaları Harcamalar Büyükşehir , ,76 İl , ,93 İlçe ve belde , ,42 Toplam , ,43 KAYNAK: (İçişleri Bakanlığı, 2012). % 1.3. Belediyelerde Borçlanma Belediyeler, çeşitli devlet ve özel bankalardan ve başka kuruluşlardan borç alabilmektedirler. Belediyeler iç ve dış borç alabilirler. Dış borçlanma, 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun hükümleri çerçevesinde sadece belediyenin yatırım programında yer alan projelerinin finansmanı amacıyla yapılabilir. 10

11 Belediye ve bağlı kuruluşları ile bunların sermayesinin yüzde ellisinden fazlasına sahip oldukları şirketlerin, faiz dâhil iç ve dış borç stok tutarı, en son kesinleşmiş bütçe gelirleri toplamının 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre belirlenecek yeniden değerleme oranıyla artırılan miktarını aşamaz. Bu miktar büyükşehir için bir buçuk kat olarak uygulanır. Belediye ve bağlı kuruluşları ile bunların sermayesinin yüzde ellisinden fazlasına sahip oldukları şirketler, en son kesinleşmiş bütçe gelirlerinin, toplam %10 unu geçmeyen iç borçlanmayı belediye meclisinin kararı; %10 unu geçen iç borçlanma için ise meclis üye tam sayısının salt çoğunluğunun kararı ve İçişleri Bakanlığının onayı ile yapabilir Belediye Bütçesi Belediye bütçesi, belediyenin mali yıl ve izleyen iki yıl içerisindeki gelir ve gider tahminlerini gösterir; gelirlerin toplanmasına ve harcamaların yapılmasına izin verir. Belediye bütçe tasarısı, belediye başkanı tarafından hazırlanarak ilgili yılın Eylül ayının birinci gününden önce encümene sunulur. Encümen, bütçeyi inceleyerek görüşüyle birlikte Kasım ayının birinci gününden önce belediye meclisine sunar. Meclis bütçe tasarısını yılbaşından önce, aynen veya değiştirerek kabul eder. Kabul edilen bütçe, mali yılbaşından itibaren yürürlüğe girer. BELEDİYE BAŞKANI 1 Eylülden önce BELEDİYE ENCÜMENİ 1 Kasımdan önce BELEDİYE MECLİSİ 5393 sayılı Belediye Kanunu ile belediye bütçesinin, mahallin en büyük mülki amirince onaylanması koşulu ortadan kaldırılmıştır. 2. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNİN MALİ YÖNETİMİ VE BÜTÇESİ Büyükşehir nin mali yapısını gelirleri, giderleri, borçlanma ve bütçe başlıkları altında incelemek mümkündür Büyükşehir Belediyesinin Gelirleri Büyükşehir belediyesinin finansman yapısını genel bütçe vergi gelirlerinden aktarılan paylar, özgelirler ve diğer gelirleri olarak ayırabiliriz Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Aktarılan Paylar Büyükşehir ne genel bütçe vergi gelirlerinden iki tür pay ayrılmaktadır. Birinci olarak büyükşehir belediye sınırları içinde yapılan genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının %5 i büyükşehir ne aktarılmaktadır. Bu oran 2012 yılında kabul 11

12 edilen 6360 sayılı Kanunla %6 ya çıkarılmıştır. Aynı Kanuna göre, bu payın %60 ı doğrudan ilgili büyükşehir belediyesi hesabına aktarılır. Kalan %40 lık kısmının % 70 i nüfusa, % 30 u yüzölçümü esasına göre büyükşehir arasında dağıtılır İkinci olarak, genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamından büyükşehirlerdeki ilçe ne ayrılan payların %30 u da büyükşehir payı olarak ayrılmaktadır. Genel bütçe vergi gelirlerinden büyükşehir ilçe ne ayrılan pay ise %2,50 dir. Bu pay, 6360 sayılı Kanuna göre 2014 yerel yönetimler seçimlerinin ardından %4,50 olarak uygulanmaktadır. Böylece büyükşehirlerdeki ilçe nin genel bütçe vergi gelirlerinden aldıkları paylar artmakta, bu da büyükşehir nin gelirlerinin artması anlamına gelmektedir sayılı Kanuna göre, bu payın %90 ı ilçelerin nüfusuna; %10 u ise ilçelerin yüzölçümüne göre dağıtılır. Hesaplanan tutardan % 30 luk büyükşehir belediyesi payı ayrıldıktan sonra kalan miktar büyükşehir ilçe nin hesabına İlbank A.Ş. tarafından aktarılır Özgelirleri Büyükşehir belediyesi, büyükşehir sınırları içinde eğlence vergisi, ilan ve reklam vergisi gibi vergilerden belirli oranlarda paylar almaktadır. Ayrıca Hizmetlerin büyükşehir belediyesi tarafından yapılması şartıyla yol, su ve kanalizasyon harcamalarına katılma payları alınmaktadır Diğer Gelirleri Büyükşehir belediyesinin diğer gelirleri şunlardır: a) 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda yer alan oran ve esaslara göre büyükşehir belediyesince tahsil olunacak müşterek bahislerden elde edilen Eğlence Vergisinin belirli bir oranı. b) Büyükşehir belediyesine bırakılan sosyal ve kültürel tesisler, spor, eğlence ve dinlenme yerleri ile yeşil sahalar içinde tahsil edilecek her türlü belediye vergi, resim ve harçları. c) Büyükşehir belediyesinin yetkisindeki meydan, bulvar, cadde ve anayollar ile bu alanlara cephesi bulunan binalar üzerindeki her türlü ilân ve reklamların vergileri ile asma, tahsis ve bakım ücretleri. d) Park yerlerinin işletilmesinden elde edilen gelirin bir kısmı. e) Hizmetlerin büyükşehir belediyesi tarafından yapılması şartıyla yol, su ve kanalizasyon harcamalarına katılma payları. f) Kira, faiz ve ceza gelirleri. g) Kamu idare ve müesseselerinin yardımları. h) Bağlı kuruluşların kesin hesaplarındaki gelirleri ile giderleri arasında oluşan fazlalık sonucu aktarılacak gelirler. 12

13 i) Büyükşehir belediyesi iktisadî teşebbüslerinin safi hasılatından büyükşehir belediye meclisi tarafından belirlenecek oranda alınan hisseler. j) Büyükşehir belediyesinin taşınır ve taşınmaz mal gelirleri. k) Yapılacak hizmetler karşılığı alınacak ücretler. l) Şartlı ve şartsız bağışlar. m) Diğer gelirler Büyükşehir Belediyesinin Giderleri Büyükşehir Belediye Kanununun 24. maddesine göre büyükşehir belediyesinin giderleri şunlardır: a) Belediye hizmet binaları ve tesislerin temini, bakım ve onarımı için yapılan giderler. b) Belediye personeline ve belediyenin seçilmiş organlarının üyelerine ödenen maaş, ücret, ödenek, huzur hakkı, yolluklar, hizmete ilişkin eğitim ile diğer giderler. c) İlçe ile bağlı kuruluşlara yapacakları yardımlar ve ortak proje giderleri. d) Her türlü alt yapı, yapım, onarım ve bakım giderleri. e) Belediye zabıta ve itfaiye hizmetleri ile diğer görev ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılacak giderler. f) Vergi, resim, harç, katılma payı, hizmet karşılığı alınacak ücretler ve diğer gelirlerin takip ve tahsili için yapılacak giderler. g) Belediyenin kuruluşuna katıldığı şirket, kuruluş ve birliklerle ilgili ortaklık payı ile üyelik aidatı giderleri. h) Mezarlıkların tesisi, korunması ve bakımına ilişkin giderler. i) Faiz, borçlanmaya ilişkin diğer ödemeler ve sigorta giderleri. j) Dar gelirli, yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile özürlülere yapılacak sosyal hizmet ve yardımlar. k) Dava takip ve icra giderleri. l) Temsil, tören, ağırlama ve tanıtım giderleri. m) Avukatlık, danışmanlık ve denetim ödemeleri. n) Spor, sosyal, kültürel ve bilimsel etkinlikler için yapılan giderler. 13

14 o) Büyükşehir belediye hizmetleriyle ilgili olarak yapılan kamuoyu yoklaması ve araştırması giderleri. p) Kanunla verilen görevler ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılan diğer giderler Büyükşehir Belediyesinin Borçlanması Büyükşehir, 5393 sayılı Kanundaki düzenlemeler doğrultusunda iç ve dış borç alabilmektedir Büyükşehir Belediyesinin Bütçesi Büyükşehir belediye bütçesi ile ilçe nden gelen bütçeler büyükşehir belediye meclisine sunulur ve büyükşehir belediye meclisince yatırım ve hizmetler arasında bütünlük sağlayacak biçimde aynen veya değiştirilerek kabul edilir. Büyükşehir, ilçe belediye bütçeleri, büyükşehir belediye meclisinde aynı toplantı döneminde ve birlikte görüşülerek karara bağlanır ve tek bütçe hâlinde bastırılır. Büyükşehir belediye meclisi, ilçe nin bütçelerini kabul ederken; a) Bütçe metnindeki kanun, tüzük ve yönetmeliklere aykırı madde ve ibareleri çıkarmaya veya değiştirmeye, b) Belediyenin tahsile yetkili olmadığı gelirleri çıkarmaya, kanunî sınırlar üzerinde veya altında belirlenmiş olan vergi ve harçların oran ve miktarlarını kanunda öngörülen sınırlarına çekmeye, c) Kesinleşmiş belediye borçları için bütçeye konulması gerekip de konulmamış ödeneği eklemeye, d) Ortak yatırım programına alınan yatırımlar için gerekli ödeneği eklemeye yetkilidir. Büyükşehir belediye meclisince ilçe belediye bütçelerinde yapılan değişikliklere karşı 10 gün içinde Danıştaya itiraz edilebilir. Danıştay, itirazı 30 gün içinde karara bağlar. KAYNAKÇA Eryılmaz, Bilal (2013), Kamu Yönetimi, Okutman Yayıncılık, İstanbul. Ökmen, Mustafa ve Bekir Parlak (2013), Kuram ve Uygulamada Yerel Yönetimler, Ankara: Orion Kitabevi. Şengül, Ramazan (2013), Yerel Yönetimler, 3. Baskı, Kocaeli: Umuttepe Yayınları. 14